OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym 14. OBWODY LINIOWE POBUDZONE SYGNAŁEM ODKSZTAŁCONYM PRZYPOMNIENIE A) Funkcja wykładnicza pełni wyjątkową rolę, ponieważ: • każdy sygnał występujący w praktyce może być zawsze wyrażony w postaci sumy funkcji wykładniczych; • w przypadku obwodów liniowych odpowiedź obwodu na wymuszenie wykładnicze jest także wykładnicza. B) Metoda symboliczna zapisu przebiegów sinusoidalnych pozwala traktować je jako przebiegi wykładnicze 14.1. OPIS SYGNAŁU ODKSZTAŁCONEGO A) TRYGONOMETRYCZNY SZEREG FOURIERA Dowolną funkcję okresową x(t) o okresie T, spełniającą warunki Dirichleta – wyrażone następująco: • przedział o długości T można podzielić na skończoną liczbę przedziałów otwartych, w których funkcja jest ciągła i monotoniczna; • w punktach nieciągłości funkcja x(t) ma granice lewo i prawostronne i jej wartość jest równa średniej arytmetycznej tych granic; można przedstawić w postaci szeregu harmonicznego nieskończonego zwanego szeregiem trygonometrycznym Fouriera. dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 1 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym Szereg trygonometryczny Fouriera: ∞ x(t ) = F0 + ∑ Fm k sin (kω1t +Ψ k ) (14.1) k =1 składowa stała k-ta harmoniczna rozwinięcia Fouriera gdzie: ω1 =2π/T – pulsacja podstawowa k – rząd harmonicznej Fmk – amplituda k-tej harmonicznej Ψk – faza początkowa k-tej harmonicznej Szereg zawiera wyraz niezależny od czasu i SUMĘ harmonicznych funkcji czasu o pulsacjach będących wielokrotnościami pulsacji podstawowej (pulsacji funkcji x(t) równej ω1=2π/T). Wielkość sinusoidalną o k=1 nazywamy harmoniczną podstawową (pierwszą harmoniczną). Wielkości o k>1 nazywamy wyższymi harmonicznymi Interpretacja: x(t) T t 0 x(t) = F0 + Fm1 sin(ω1t+Ψ1) + Fm2 sin(2ω1t+Ψ2) + ......... T2=T/2 Fm1 Fm2 T1=T t F0 Ψ2 0 ωt Ψ1 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 2 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym Wiadomo jednak, że Fm k sin (kω1t +Ψ k ) = Fm k (sin kω1t cosΨ k + cos kω1t sinΨ k ) Fm k sinΨ k = Ak ⎧⎪ ⎨ ⎪⎩ Jeśli oznaczymy (14.3) Fm k cosΨ k = Bk Fm k sin (kω1t +Ψ k ) = Ak cos kω1t + Bk sin kω1t to (14.2) (14.4) Gdy amplitudę k-tej harmonicznej przedstawimy jako wektor wirujący, to z zależności trygonometrycznych wynikają wzory Im Ak Fm k = Ak2 + Bk2 Fmk Ψk Bk sinΨ k = Re Ak B , cosΨ k = k Fmk Fmk (14.5) (14.6) Uwzględniając powyższe zależności możemy szereg (14.1) przedstawić x(t ) = A0 + ∞ ∑ ( Ak cos kω1t + Bk sin kω1t ) (14.7) k =1 składowa stała k-ta harmoniczna rozwinięcia Fouriera Współczynniki A0 , Ak , Bk wyznacza się ze wzorów: 1 A0 = T wartość średnia skład. kosinusoidalna skład. sinusoidalna dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 2 Ak = T 2 Bk = T t0 +T ∫ x(t ) dt (14.8) t0 t 0 +T ∫ x(t ) cos kω1t dt dla k = 1,2, K (14.9) dla k = 1,2, K (14.10) t0 t 0 +T ∫ x(t ) sin kω1t dt t0 3 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym B) WYKŁADNICZY (ZESPOLONY) SZEREG FOURIERA Jeśli w rozwinięciu w szereg Fouriera danym wyrażeniem (14.7) zastosujemy podstawienie wynikające z wzorów Eulera e jkω1t + e − jkω1t e jkω1t − e − jkω1t cos kω1t = , sin kω1t = 2 2j to otrzymamy (14.11) ∞ ⎡ e jkω1t + e − jkω1t e jkω1t − e − jkω1t ⎤ + Bk x(t ) = A0 + ⎢ Ak ⎥ 2 2 j ⎢ ⎣ ⎦⎥ k =1 ∑ (14.12) Wprowadzając oznaczenia C0 = A0 , C k = stąd x(t ) = C0 + Ak − jBk A + jBk , C −k = k 2 2 ∑ [C k e jkω t + C − k e− jkω t ] (14.13) ∞ 1 1 (14.14) k =1 i ostatecznie ∞ x(t ) = ∑ C k e jkω t 1 (14.15) k = −∞ którą to postać nazywamy postacią zespoloną szeregu Fouriera. 1 Ck = T t0 +T ∫ x(t ) e − j kω1t dt k-ty współczynnik wykładniczego szeregu Fouriera = Ck e j ηk t0 moduł k-tego współczynnika wykładniczego szeregu Fouriera dla k = 0,±1,±2, K (14.16) argument k-tego współczynnika wykładniczego szeregu Fouriera Uwaga: C k = C *− k Ck = C− k i ηk = −η− k dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 4 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym C) WIDMO AMPLITUDOWE I FAZOWE Wprowadzenie: Fm1 Fm2 Fm3 F0 Ψ2 Ψ1 Ψ3 t ωt 0 x(t) = Fmk F0 Fm1 Fm2 Fm3 F0 + Fm1 sin(ω1t+Ψ1) + Fm2 sin(2ω1t+Ψ2) π Ψ2 Ψ1 Ψ3 + Fm3 sin(3ω1t+Ψ3) 1 2 3 kω1 + .... Ψk 1 2 3 kω1 −π/2 −π dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 5 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym Wykres, w układzie współrzędnych prostokątnych, stanowiący • zbiór modułów Ck współczynników zespolonego szeregu Fouriera lub • zbiór amplitud Fmk poszczególnych harmonicznych określony dla odpowiednich pulsacji ω=kω1 (bądź częstotliwości f=kf1) nazywamy dyskretnym WIDMEM AMPLITUDOWYM sygnału x(t). o zbiór argumentów ηk współczynników zespolonego szeregu Fouriera lub o zbiór faz początkowych ψk poszczególnych harmonicznych określony dla odpowiednich pulsacji ω=kω1 (bądź częstotliwości f=kf1) nazywamy dyskretnym WIDMEM FAZOWYM sygnału x(t). Pomiędzy współczynnikami rozwinięcia w trygonometryczny i w zespolony szereg Fouriera zachodzą następujące związki: Ck = C− k = Fm k 2 Ak2 + Bk2 2 = η k =Ψ k − π 2 dla dla k = 1,2, K k = 1,2, K (14.17) (14.18) Znajomość obydwu widm, amplitudowego i fazowego jednoznacznie określa sumę częściową szeregu Fouriera czyli z założoną dokładnością opisuje analizowany sygnał x(t). Widma (częstotliwościowe) są równoważnym opisem do analitycznego zapisu w dziedzinie czasu tego sygnału - jest to jego reprezentacja widmowa. dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 6 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym Wyjaśnienie: WIDMO AMPLITUDOWE SPORZĄDZONE W OPARCIU O POSTAĆ: TRYGONOMETRYCZNĄ ZESPOLONĄ Fmk Ck kω1 0 1 2 3 4 kω1 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 3 4 kω1 WIDMO FAZOWE SPORZĄDZONE W OPARCIU O POSTAĆ: ZESPOLONĄ TRYGONOMETRYCZNĄ Ψk π π π/2 π/2 4 kω1 1 2 3 ηk -1 -4 -3 -2 1 −π/2 −π/2 −π −π 2 Widmo amplitudowe sygnału okresowego jest funkcją parzystą a widmo fazowe funkcją nieparzystą. Prawostronne widma amplitudowe i fazowe stanowią reprezentację sygnału okresowego w dziedzinie częstotliwości. dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 7 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym D) RODZAJE SYMETRII SYGNAŁÓW 1) SYMETRIA WZGLĘDEM POCZĄTKU UKŁADU WSPÓŁRZĘDNYCH Funkcję nazywamy symetryczną względem początku układu współrzędnych lub funkcją nieparzystą jeśli spełnia ona zależność x(t) x(t ) = − x(− t ) (14.19) Ψk = π A0 = 0, Ak = 0 x(t ) = t lub Ψ k = 0 ∞ ∑ Bk sin kω1t (14.20) k =1 2) SYMETRIA WZGLĘDEM OSI RZĘDNYCH Funkcję nazywamy symetryczną względem osi rzędnych, lub funkcją parzystą jeśli spełnia ona zależność x(t) x(t ) = x(− t ) (14.21) t Bk = 0 Ψk = x(t ) = A0 + ∞ π 2 lub Ψ k = − ∑ Ak cos kω1t π 2 (14.22) k =1 3) SYMETRIA WZGLĘDEM OSI ODCIĘTYCH Funkcję nazywamy antysymetryczną (symetryczną względem osi odciętych), jeśli rzędne funkcji okresowej powtarzają się co pół okresu ze zmienionym znakiem, tzn. ⎛ T⎞ x(t ) = − x⎜ t + ⎟ ⎝ 2⎠ A0 = 0 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] i x(t) (14.23) A2 n = B2 n = 0 dla t n = 1,2, K 8 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym E) WIDMO MOCY SYGNAŁU 1T 2 Moc średnia sygnał P = x (t ) = ∫ x (t ) dt T 0 Moc sygnału okresowego x(t), można również wyznaczyć w dziedzinie częstotliwości obliczając wartości mocy zawartej w każdej składowej harmonicznej. Przykładowo dla n-tej składowej harmonicznej: 2 T Fm2 n 1 2 2 Pn = Fm n sin (nω1t +Ψ n ) dt = T 2 ∫ (14.24) 0 Wyrażając funkcję okresową x(t) za pomocą jej rozwinięcia w szereg trygonometryczny Fouriera otrzymujemy: P= A02 + ∞ ∑ (Ak2 + Bk2 ) = F02 + ∞ 2 Fmk 2 k =1 ∑ 2 k =1 (14.25) Wyznaczając widmo mocy przebiegu okresowego x(t) za pomocą wykładniczego szeregu Fouriera, korzysta się z twierdzenia Parsevala x1 (ω1t ) x2 (ω1t ) = ∞ ∑ C1 k C *2 k (14.26) k = −∞ mówiącego: wartość średnia za okres iloczynu dwóch funkcji okresowych o tym samym okresie jest równa sumie od -∞ do +∞ szeregu nieskończonego, którego wyrazami są iloczyny współczynników rozwinięcia wykładniczego jednej z tych funkcji przez współczynniki sprzężone rozwinięcia wykładniczego drugiej Czyli wartość średnia kwadratu funkcji okresowej zakładając x1 (ω1t ) = x2 (ω1t ) = x (t ) Zatem: x (t ) = 2 wynosi P= ∞ ∑ C k C *k k = −∞ = ∞ ∑ Ck2 (14.27) k = −∞ ∞ ∑ Ck2 (14.28) k = −∞ Wówczas WIDMEM MOCY sygnału nazywamy wykres zmienności kwadratów modułów współczynników wykładniczego szeregu Fouriera. dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 9 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym F) APROKSYMACJA SYGNAŁU W zagadnieniach praktycznych często zachodzi konieczność ograniczenia się do reprezentacji sygnału okresowego skończoną liczbą wyrazów szeregu Fouriera (do aproksymacji sygnału sumą częściową szeregu). Ograniczamy się do uwzględnienia w rozwinięciu N-harmonicznych. Zapiszemy to następująco: x(t ) ≅ k =+ N ∑ C k e jkω1t (14.29) k =− N Jako kryterium dokładności aproksymacji sygnału x(t) sumą częściową jego rozwinięcia przyjmuje się błąd względny δεN = ε sk N X ⋅ 100% (14.30) gdzie: X – wartość skuteczna sygnału x(t) : X = T 1 2 x (t ) dt = x 2 (t ) = P ∫ T 0 2 ε sk N - wartość skuteczna błędu : ε sk N = X − k =+ N ∑ k =− N Ck2 = 2 ∞ ∑ Ck2 k = N +1 Jeśli a priori założymy pewną wartość błędu aproksymacji, to przy znajomości X, możemy ustalić ten rząd harmonicznej N, której uwzględnienie w sumie częściowej zapewnia wymaganą dokładność. Mówimy wówczas, że sygnał x(t) zajmuje pasmo Nω1 (N⋅f1). Sens fizyczny tak określonego pasma wiąże się z mocą średnią sygnału a mianowicie, jeśli przyjęliśmy kryterium dokładności δεN to oznacza, że N uwzględnionych w rozwinięciu harmonicznych niesie (100 - δεN)% mocy jaką reprezentuje sobą sygnał x(t). dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 10 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym PRZYKŁAD 1: Dany jest sygnał u(t) będący ciągiem impulsów prostokątnych o okresie T=1ms, czasie trwania ti=0,25ms oraz amplitudzie Um=10V. Wyznaczyć widmo amplitudowe i fazowe sygnału. 1) Opisujemy sygnał u(t) analitycznie w przedziale czasu odpowiadającym okresowi: ti ti ⎧ U dla t − < < m ⎪ 2 2 u (t ) = ⎨ ti ti ⎪ 0 dla <t <T − ⎩ 2 2 2) Wybieramy postać szeregu Fouriera, dla której będziemy rozwijali sygnał u (t ) = A0 + ∞ ∑ ( Ak cos kω1t + Bk sin kω1t ) k =1 3) Sprawdzamy rodzaj symetrii sygnał u(t) Występuje symetria względem osi rzędnych ( f (t ) = f (− t ) ). Ponieważ jest to funkcja parzysta znikają wyrazy z sinusami ( Bk = 0 ). u (t ) = A0 + Zatem: ∞ ∑ Ak cos kω1t k =1 4) Obliczamy składową stałą U 0 = A0 = 1 U0 = T ti 2 1 T t 0 +T ∫ u(t ) dt t0 ti t 1 1 ⎛t t ⎞ 1 U m dt = U m t 2t = U m ⎜ i + i ⎟ = U m i = 10 ⋅ = 2,5 [V ] T T ⎝ 2 2⎠ T 4 − i t ∫ − i 2 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 2 11 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym 2 5) Obliczamy współczynniki Ak = T 2 Ak = T Ak = 6) ti 2 ∫t U m −i 2 t 0 +T ∫ u(t ) cos kω1t dt k = 1,2, K t0 ti 2 Um 1 cos kω1t dt = (sin kω1t ) 2ti T kω1 − 2 2 Um 1 ⎡ ⎛ ti ⎞ t i ⎞⎤ ⎛ sin ω sin ω − − k k ⎜ ⎟ ⎜ 1 1 ⎟⎥ 2⎠ 2 ⎠⎦ T kω1 ⎢⎣ ⎝ ⎝ = Um kπ ⎡ ⎛ π⎞ ⎛ π ⎞⎤ k sin − sin ⎜ ⎟ ⎜ − k ⎟⎥ ⎢ ⎝ 4⎠ 4 ⎠⎦ ⎝ ⎣ = Um kπ ⎡ ⎛ π⎞ ⎛ π ⎞⎤ sin sin k + ⎜ ⎟ ⎜ k ⎟⎥ ⎢ ⎝ 4⎠ ⎝ 4 ⎠⎦ ⎣ ω1 = 2π T ⎛ π⎞ ⎛ π⎞ sin ⎜ − k ⎟ = − sin ⎜ k ⎟ 4⎠ ⎝ 4⎠ ⎝ = 2 Um ⎛ π ⎞ 6,37 ⎛ π⎞ sin ⎜ k ⎟ = sin ⎜ k ⎟ kπ k ⎝ 4⎠ ⎝ 4⎠ Obliczamy wartości amplitud i faz początkowych N-harmonicznych k 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] Ak 4,502 3,183 1,501 0 -0,9 -1,061 -0,643 0 0,5 Fm k = 4,502 3,183 1,501 0 0,9 1,061 0,643 0 0,5 Ak2 Ψ k = arcsin Ak Fm k 90o 90o 90o -90o -90o -90o 90o 12 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 7) Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym Przedstawiamy widmo amplitudowe i fazowe sygnału Fmk 5 2,5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 f [kHz] Ψk 90 o 5 1 2 3 4 6 7 8 9 f [kHz] o -90 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 13 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym PRZYKŁAD 2: Wyznaczyć widmo mocy sygnału z przykładu 1. Określić błąd względny aproksymacji sygnału sumą częściową dla N=3. k Fmk Fm k Ck = 2 Ck 2 -3 - -2 - -1 - 0 2,5 1 4,502 2 3,183 3 1,501 0.75 1,591 2,251 2,5 2,251 1,591 0.75 0,563 2,533 5,067 6,25 5,067 2,533 0,563 3 ∑ Ck2 22,576 k = −3 wartość skuteczna sygnału x(t) : X = 1T 2 x (t ) dt = P = 5 T ∫0 2 ε sk N = X − wartość skuteczna błędu : δε N = błąd względny: ε sk N X k =3 ∑ Ck2 = 1,557 k = −3 ⋅ 100% = 31,14% Czyli rozwinięcie sygnału z przykładu 1, uwzględniające składową stałą oraz trzy pierwsze harmoniczne niesie 68,86% mocy jaką reprezentuje sobą ten sygnał. 12 0.125 0.875 10 N=3 N=9 a3( t ) a9( t ) 5 2 0.125 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] t 1.875 14 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym PRZYKŁAD 3: Ilustracja wpływu dwukrotnego zwiększenia okresu na widmo amplitudowe ciągu impulsów prostokątnych T2 = 2T1 U(t) Ui t i1 t T1 U(t) Ui t i1 t T2 70,0 T1 T2=2 T1 60,0 Um [mV] 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 12,0 11,5 11,0 10,5 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 10,0 f [kHz] 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 0,0 15 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym PRZYKŁAD 4: Ilustracja wpływu dwukrotnego zmniejszenia czasu trwania impulsu na widmo amplitudowe ciągu impulsów prostokątnych t i2 = 0,5t i1 U(t) Ui t i1 t T1 U(t) Ui t i2 t T1 70,0 ti1 ti2=0,5 ti1 60,0 Um [mV] 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 f [kHz] dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 16 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym 14.2. ANALIZA OBWODÓW SLS PRĄDU ODKSZTAŁCONEGO Załóżmy, że do dwójnika zawierającego elementy R, L w połączeniu szeregowym przyłożono napięcie odkształcone u(t). Wielkością poszukiwaną jest prąd płynący przez elementy dwójnika. Rozwinięcie rozpatrywanego wymuszenia w szereg Fouriera ma postać ∞ u (t ) = U 0 + ∑ U m k sin (kω1t +Ψ uk ) k =1 = U 0 + u1 (t ) + u2 (t ) + u3 (t ) + K (14.31) ∞ = U 0 + ∑ uk (t ) k =1 Stosujemy zasadę superpozycji w sposób następujący: 1. Przyjmujemy, że jedynym wymuszeniem jakie działa na obwód jest źródło napięcia stałego U0 i rozpatrywany obwód obliczamy za pomocą metod dotyczących obwodów prądu stałego, wyznaczając prąd I0; 2. Przyjmujemy, że jedynym wymuszeniem jakie działa jest k-te źródło napięcia harmonicznego o napięciu uk (t ) = U m k sin (kω1t +Ψuk ) i za pomocą metod obliczania obwodów prądu harmonicznego wyznaczamy prąd obwodu ik (t ) = I m k sin (kω1t +Ψik ), obliczenie to powtarzamy wielokrotnie, przyjmując kolejno k=1,2,3,... Zgodnie z zasadą superpozycji przez elementy obwodu płynie prąd ∞ i(t ) = I 0 + ∑ ik (t ) k =1 ∞ (14.32) = I 0 + ∑ I m k sin (kω1t +Ψik ) k =1 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 17 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym i(t) i(t) U0 R u1 (t) R L uk (t) L u(t) I0 ω=0 U0 R i1 (t) ω=ω1 u1 (t) L R ik (t) ω= kω1 ... uk (t) L Obwód prądu stałego R ... L Obwody prądu harmonicznego uk (t ) = U m k sin (kω1t +Ψuk ) U I0 = 0 R U mk = U mk e jΨ uk I mk = U mk Zk ⎛ kωL ⎞ j arctg ⎜ ⎟ 2 R ⎠ ⎝ e Z k = R + j kωL = R 2 + (kωL ) Ik = U mk R 2 + (kωL )2 ⎡ ⎛ kωL ⎞ ⎤ j ⎢Ψ uk − arctg ⎜ ⎟⎥ ⎝ R ⎠⎦ ⎣ e = I mk e jΨ ik ik (t ) = I m k sin (kω1t +Ψik ) dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 18 /19 OBWODY I SYGNAŁY 2 Wykład 14 : Obwody liniowe pobudzone sygnałem odkształconym PRZYKŁAD 5: Ilustracja wpływu przenoszenia sygnału odkształconego przez układ liniowy o znanej strukturze Filtr dolnoprzepustowy RC I-rzędu , fg = 5kHz Parametry ciągu imp. prostokątnych : T = 1 ms , ti = 10 μs 1,0 0,9 0,8 h2n/h1n 0,7 Ku 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 1 dr inż. Marek Szulim e-mail: [email protected] 2 3 4 5 6 7 8 9 f [kHz] 10 11 12 13 14 15 16 19 /19