Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce
advertisement
Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Autor kursu: dr Paweł Perz Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Spis treści Moduł I. Rynek finansowy – wprowadzenie .................................................................................................................................... 4 1. Wprowadzenie ..................................................................................................................................................................................................... 4 2. Podział rynków w gospodarce...................................................................................................................................................................... 4 3. Funkcje rynku finansowego ........................................................................................................................................................................... 5 4. Najważniejsze segmenty rynku finansowego ....................................................................................................................................... 5 5. Rynek pierwotny i wtórny .............................................................................................................................................................................. 6 6. Rynek pieniężny .................................................................................................................................................................................................. 6 7. 6.1. Bony pieniężne ......................................................................................................................................................................................... 7 6.2. Bony skarbowe......................................................................................................................................................................................... 7 6.3. Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw .............................................................................................................. 8 6.4. Rynek lokat międzybankowych ....................................................................................................................................................... 9 6.5. WIBOR i WIBID ..................................................................................................................................................................................... 10 Rynek instrumentów pochodnych ........................................................................................................................................................... 10 7.1. 8. Funkcje instrumentów pochodnych ........................................................................................................................................... 11 Rynek walutowy ............................................................................................................................................................................................... 11 Moduł II. Instrumenty finansowe ..................................................................................................................................................... 13 1. Klasyfikacja instrumentów finansowych.............................................................................................................................................. 13 2. Akcje - definicja ................................................................................................................................................................................................. 13 2.1. Akcje historia ......................................................................................................................................................................................... 14 3. Prawo do akcji, prawo poboru ................................................................................................................................................................... 15 4. Obligacje ............................................................................................................................................................................................................... 16 5. Certyfikaty inwestycyjne .............................................................................................................................................................................. 17 Moduł III. Funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie ................................................................... 18 1. Giełda Papierów Wartościowych – historia i zadania .................................................................................................................... 18 2. Podstawowe regulacje prawne dotyczące GPW ............................................................................................................................... 19 3. Podział rynków giełdowych........................................................................................................................................................................ 20 3.1. Rynek główny ........................................................................................................................................................................................ 20 3.2. Rynek NewConnect ............................................................................................................................................................................. 20 3.3. Rynek Catalyst ....................................................................................................................................................................................... 21 Moduł IV. Inwestycje finansowe – wprowadzenie...................................................................................................................... 22 1. Inwestycje finansowe – podstawowe definicje ................................................................................................................................. 22 2. Zysk i ryzyko w procesie inwestowania ............................................................................................................................................... 22 3. Instytucje pośredniczące w procesie inwestycji ............................................................................................................................... 23 3.1. Fundusze inwestycyjne – definicja i podział .......................................................................................................................... 23 3.2. Fundusze inwestycyjne otwarte i zamknięte ......................................................................................................................... 23 3.3. Klasyfikacja funduszy ze względu na politykę inwestycyjną ......................................................................................... 24 3.4. Zalety inwestowania za pośrednictwem funduszy.............................................................................................................. 24 3.5. Wady inwestowania za pośrednictwem funduszy .............................................................................................................. 25 Strona 2 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Moduł V. Podstawy strategii inwestycyjnych ............................................................................................................................... 26 1. Czynniki wpływające na strukturę portfela inwestycyjnego ...................................................................................................... 26 2. Cele inwestycyjne............................................................................................................................................................................................. 28 Strona 3 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Moduł I. Rynek finansowy – wprowadzenie 1. Wprowadzenie Rynek to system współzależności i powiązań pomiędzy podmiotami pozwalający na wymianę dóbr i usług. Ze względu na przedmiot obrotu w gospodarce możemy wyróżnić cztery główne rodzaje rynków: rynek produktów (dóbr i usług) rynek finansowy rynek pracy Źródło: http://www.sxc.hu rynek nieruchomości 2. Podział rynków w gospodarce Na rynku finansowym dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi. Spełnia on niezwykle ważną rolę w gospodarce ułatwiając procesy: pozyskiwania i inwestowania kapitału, transferu ryzyka oraz wymiany walut niezbędnej dla rozwoju światowej wymiany handlowej. Rynek towarowy finansowy pracy nieruchomości Rysunek 1 Podstawowe rodzaje rynków w gospodarce Źródło: opracowanie własne. Strona 4 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce 3. Funkcje rynku finansowego Rynek finansowy spełnia niezwykle istotną rolę w każdej współczesnej gospodarce. Pozwala on na: pozyskiwanie kapitału przez przedsiębiorstwa, co umożliwia im inwestowanie i rozwój poprawia efektywność wykorzystania zasobów w gospodarce umożliwia uzyskiwanie dochodów z inwestycji Źródło: http://www.flickr.com bieżące określenie wartości instrumentów finansowych, co ułatwia podmiotom gospodarczym podejmowanie decyzji dotyczących oszczędzania i inwestowania uniezależnienie bieżącej konsumpcji od posiadanych w danym momencie zasobów. Dzięki kredytom bankowym możemy sfinansować nasze bieżące potrzeby konsumpcyjne nawet jeśli nie mamy wystarczających środków finansowych. Szczególnie istotną rolę pełni w tym zakresie kredyt hipoteczny. 4. Najważniejsze segmenty rynku finansowego Z punktu widzenia rodzaju instrumentów możemy rynek finansowy podzielić na następujące segmenty: rynek pieniężny – rynek instrumentów krótkoterminowych (o terminach zapadalności poniżej 1 roku) rynek kapitałowy – rynek instrumentów średnio i długoterminowych (o terminach zapadalności powyżej 1 roku) walutowy – rynek na którym dokuje się wymiany walut różnych państw instrumentów pochodnych – rynek na którym dokonywane są transakcje instrumentami pochodnymi Rynek finansowy rynek pieniężny rynek walutowy rynek kapitałowy rynek instrumentów pochodnych Rysunek 2 Podział rynku finansowego (ze względu na rodzaj instrumentów) Źródło: opracowanie własne. Strona 5 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce 5. Rynek pierwotny i wtórny Rynek kapitałowy możemy podzielić także na rynek pierwotny i wtórny. Na rynku pierwotnym dokonywane są transakcje pomiędzy emitentami papierów wartościowych a ich nabywcami. Wszystkie następne transakcje, w których biorą udział pierwsi nabywcy papierów wartościowych oraz inne podmioty dokonywane są na rynku wtórnym. Dzięki rynkowi pierwotnemu podmioty potrzebujące kapitału mogą go pozyskiwać, rynek wtórny jest niezwykle ważny z punktu widzenia nabywców papierów wartościowych. Zazwyczaj chcą oni aktywnie kształtować swoje portfele papierów wartościowych. Rynek wtórny powinien umożliwiać im modyfikację portfela –zapewniając odpowiednią płynność jego składnikom. W języku angielskim pierwsza oferta publiczna akcji nosi nazwę IPO (Initial Public Offering). Największa publiczna oferta akcji w historii została przeprowadzona 07.07.2010. Oferta akcji spółki ABC Bank przeprowadzona w Honkongu i Szanghaju miała wartość 19,2 miliarda dolarów. Największą ofertę publiczną w Europie przeprowadziła rosyjska spółka Rosneft Oil Company (13.07.2006) miała ona wartość 10,4 miliarda dolarów. 6. Rynek pieniężny Rynek pieniężny – to rynek na którym dokonuje się transakcji instrumentami krótkoterminowymi tzn. takimi, których termin zapadalności jest krótszy od 1 roku. Oprócz tego rynek pieniężny jest miejscem spotkania się popytu i podaży na pieniądz. Podmioty dokonujące transakcji na tym rynku często wypożyczają innym podmiotom wolne środki pieniężne na okres od 1 dnia do 12 miesięcy. Rynek pieniężny można podzielić na rynek: międzybankowy i pozabankowy. Rynek pieniężny bankowy pozabankowy Rysunek 3 Główne segmenty rynku pieniężnego Źródło: opracowanie własne. Na międzybankowym rynku pieniężnym stronami wszystkich transakcji są banki. Największym segmentem tego rynku jest rynek depozytów i lokat międzybankowych. Na nim banki posiadające w danym momencie nadwyżki środków pieniężnych pożyczają je innym podmiotom. Na międzybankowym rynku pieniężnym dokonuje się również obrotu bonami skarbowymi oraz bonami pieniężnymi. Strona 6 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Na pozabankowym rynku pieniężnym przedmiotem obrotu są: krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw (mogą one mieć występować jako weksle lub obligacje) bony skarbowe (w transakcjach pomiędzy bankami a innymi podmiotami) krótkoterminowe obligacje komunalne krótkoterminowe papiery dłużne emitowane przez banki na podstawie zapisów prawa bankowego. 6.1. Bony pieniężne Bon pieniężny jest papierem wartościowym emitowanym przez Narodowy Bank Polski. Kupno bonów pieniężnych możliwe jest jedynie przez banki spełniające określone przez NBP kryteria. Grupa banków spełniających takie kryteria to tzw. dealerzy rynku pieniężnego. Wartość nominalna bonu pieniężnego to 10.000 zł. Najczęściej sprzedawane są papiery o okresach wykupu 1, 28, 91, 182, 273 lub 364 dni. Bank centralny może wykorzystywać bony pieniężne w operacjach otwartego rynku. Do najważniejszych rodzajów tych operacji zaliczyć można transakcje: repo (warunkowego odkupu) reverse repo (warunkowej sprzedaży) Źródło: http://www.sxc.hu W transakcjach repo bank centralny kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe zobowiązując się równocześnie do ich odsprzedaży po określonej cenie w ustalonym terminie. Dzięki tym transakcjom bank centralny okresowo może zwiększyć ilość wolnych środków pieniężnych będących w posiadaniu banków komercyjnych. W transakcjach reverse repo (warunkowej sprzedaży) bank centralny sprzedaje bankom komercyjnym papiery wartościowe, a banki komercyjne zobowiązują się do odsprzedaży bankowi centralnemu zakupionych papierów po z góry określonej cenie w ustalonym terminie. Tego typu operacje pozwalają bankowi centralnemu zmniejszyć płynność sektora bankowego. 6.2. Bony skarbowe Bon skarbowy jest to papier wartościowy emitowany przez skarb państwa. Pozwala sfinansować bieżące potrzeby budżetu państwa, w tym również zazwyczaj deficyt budżetowy. Skarb państwa jest reprezentowany przez Ministerstwo Finansów. Agentem obsługującym emisję bonów skarbowych jest Narodowy Bank Polski. Bony skarbowe są dokumentami na okaziciela, istnieją w postaci elektronicznego zapisu w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych, który jest prowadzony przez NBP. Taka forma tych papierów wartościowych sprzyja bezpiecznemu i łatwemu ich nabywaniu i zbywaniu. Wartość nominalna bonów Strona 7 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce skarbowych wynosi 10.000 zł. Są one emitowane na okresy 2,4,8,13,26 i 52 tygodni. Ponieważ emitentem bonów skarbowych jest skarb państwa papiery te są uważana za bardzo bezpieczne. Rynek bonów skarbowych można podzielić na rynek pierwotny i wtórny. Na rynku pierwotnym bony są sprzedawane na aukcjach organizowanych przez Narodowy Bank Polski. Uczestnikami takich aukcji mogą być instytucje finansowe, które uzyskały status Dealera Skarbowych Papierów Wartościowych, oprócz nich w aukcjach uczestniczy Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Mogą one dokonywać zakupu bonów skarbowych na własny rachunek lub działać w imieniu innych podmiotów. Uczestnicy przetargu podają maksymalną cenę jaką są skłoni zapłacić za te papiery wartościowe. Ministerstwo Finansów podejmuje ostateczną decyzje jaką najniższą cenę jest w stanie zaakceptować. Wtórny rynek bonów skarbowych jest organizowany przez banki. Uczestnikami tego rynku mogą być wszystkie podmioty zainteresowane kupnem lub sprzedażą bonów skarbowych. O cenie decyduje popyt i podaż. 6.3. Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw Krótkoterminowe papiery dłużne (commercial papers) są to papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa. Należą one do instrumentów rynku pieniężnego ponieważ są emitowane na okresy krótsze niż 1 rok. Dzięki emisji tych papierów przedsiębiorstwa pozyskują kapitał na finansowanie bieżącej działalności. Przedsiębiorstwa coraz chętniej wykorzystują taki sposób pozyskiwania kapitału ponieważ jest on często tańszy niż kredyt bankowy. Jest to możliwe ponieważ papiery te skierowane są bezpośrednio do inwestorów (jednostek nadwyżkowych na rynku), przez co unika się kosztów związanych z pośrednictwem przy transferze środków finansowych. Dostęp do tego typu finansowania mają w Polsce jedynie największe i najbardziej znane firmy, ponieważ inwestorzy (aby ograniczyć ryzyko) kupują papiery jedynie od takich emitentów. przedsiębiorstwo zlecenie organizacji emisji agent obsługujący emisję (zazwyczaj bank) przekazanie środków inwestorzy (banki, fundusze inwestycyjne, OFE, towarzystwa ubezpieczeniowe) Rysunek 4. Schemat emisji krótkoterminowych papierów dłużnych Źródło: opracowanie własne. Strona 8 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych cieszy się coraz większym zainteresowaniem wśród największych polskich przedsiębiorstw. 6.4. Rynek lokat międzybankowych Banki część swoich aktywów utrzymują w formie płynnych środków. Te płynne rezerwy wykorzystywane są w procesie codziennych rozliczeń międzybankowych. Ważną rolę w tym procesie odgrywa Krajowa Izba Rozliczeniowa. Do niej banki przesyłają codziennie określone dokumenty rozliczeniowe. Na ich podstawie dokonywana jest kompensata należności i zobowiązań pomiędzy bankami. Zadaniem Krajowej Izby Rozliczeniowej jest określenie codziennego salda rozliczeniowego poszczególnych banków. Prezentuje ono wzajemne zobowiązania banków komercyjnych. Codziennie dochodzi do sytuacji w których jedne banki posiadają nadwyżki płynnych środków, inne zaś niedobór. Taka sytuacja skutkuje tym, iż banki są zainteresowane dokonywaniem transakcji eliminujących niedobory lub nadwyżki płynnych środków. Na rynku lokat międzybankowych banki lokują nadwyżki płynnych środków pieniężnych oraz pożyczają brakujące środki. Stronami w takich transakcjach mogą być wyłącznie banki. Rynek ten pełni bardzo ważną rolę w procesie zarządzania płynnością instytucji finansowych. Bardziej szczegółowe informacje na temat funkcjonowania rynku międzybankowego można obejrzeć w prezentacji na stronach NBP http://www.nbportal.pl/pl/np/animacje/prezentacje/rynek_kapitalowy/miedzybank owy-rynek-pieniezny Rynek międzybankowy jest bardzo wygodnym i najszybszym sposobem na pozyskanie niezbędnych środków finansowych przez banki komercyjne. Na rynku lokat międzybankowych dominującą rolę odgrywają transakcje krótkoterminowe, wśród nich najczęściej dochodzi do transakcji jednodniowych. Wśród transakcji jednodniowych można wyodrębnić: transakcje O/N (overnight) – bank pozyskujący środki otrzymuje je w dniu zawarcia umowy i zwraca je wraz z odsetkami w następnym dniu roboczym, Źródło: http://www.sxc.hu transakcje T/N (tomorrow/next) – bank pozyskujący środki otrzymuje je w następnym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji. Spłata środków odbywa się w kolejnym dniu roboczym (po otrzymaniu środków). transakcje S/N (spot/next) - bank pozyskujący środki otrzymuje je w 2 dni po dniu zawarcia transakcji. Zwrot środków wraz z odsetkami następuje w następnym dniu roboczym (po otrzymaniu środków). Strona 9 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Oprócz transakcji jednodniowych na rynku lokat międzybankowych występują transakcje o następujących terminach: jeden dzień - 1 W (week) jeden miesiąc 1 M (month) trzy miesiące 3 M sześć miesięcy 6 M Wszystkie wyżej wymienione transakcje rozpoczynają się w dwa dni po zawarciu umowy, tzn. w taki sposób jak transakcje spot/next. 6.5. WIBOR i WIBID Z rynkiem lokat międzybankowych nierozerwalnie związane są dwa indeksy: WIBOR i WIBID. Stopa WIBOR (Waraw Interbank Offered Rate) określa średnie oprocentowanie po jakim banki skłonne są udzielić pożyczki innym bankom na rynku międzybankowym. Stopa WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate) to średnie oprocentowanie po jakim banki gotowe są przyjąć środki w depozyt na rynku międzybankowym. Obie stopy procentowe są obliczane odrębnie dla pożyczek udzielanych na różne terminy. Źródło: http://www.sxc.hu Szczególnie ważną rolę pełni stopa WIBOR dlatego, iż stanowi bazę do wyznaczania stóp procentowych różnych innych instrumentów (powszechnie jest wykorzystywana do ustalania stopy oprocentowania dla kredytów o zmiennej stopie oprocentowania). Odpowiednikami stóp WIBOR i WIBID na rynkach międzynarodowych są stopy wyznaczana w Londynie - LIBOR i LIBID (dla USD), oraz EURIBOR I EURIBID (dla Euro). 7. Rynek instrumentów pochodnych Na rynku instrumentów pochodnych instrumentami: wyżej wymienionych: dokonywane są transakcje następującymi kontraktami forward i futures opcjami swapami instrumentami stanowiącymi połączenie wyżej wymienionych Strona 10 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Cechą charakterystyczną instrumentów pochodnych jest to, iż ich wartość zależy od wartości innego instrumentu (lub parametru na rynku finansowym) zwanego instrumentem bazowym. Takim instrumentem bazowym może być na przykład kurs walutowy, poziom stopy procentowej, kurs akcji czy poziom indeksu giełdowego. Dynamiczny rozwój rynku instrumentów pochodnych związany był z dużą zmiennością cen na rynkach finansowych, która pojawiła się w latach 70-tych (była to Źródło: http://www.sxc.hu bezpośrednia konsekwencja upadku systemu stałych kursów walutowych, a także pojawienia się w wielu krajach wysokiej inflacji). 7.1. Funkcje instrumentów pochodnych Instrumenty pochodne mogą być wykorzystywane przede wszystkim do: zabezpieczenia się przed ryzykiem. Idea takiego użycia instrumentu pochodnego jest następująca: niekorzystne dla ubezpieczonego zmiany cen instrumentu bazowego mają zostać zniwelowane przez wzrost cen instrumentu pochodnego. Jeśli na przykład linia lotnicza chce zabezpieczyć się przed wzrostem cen paliwa kupuje instrumenty pochodne, których cena będzie rosła wraz ze wzrostem cen paliwa. Wtedy ewentualny wzrost cen benzyny będzie zamortyzowany przez rosną wartość posiadanych instrumentów pochodnych. spekulacji. Dzięki występowaniu dużej dźwigni finansowej. Instrumenty pochodne są atrakcyjnym instrumentem dla osób gotowych zaakceptować duże ryzyko. 8. Rynek walutowy Rynek walutowy – to rynek na którym dokonywana jest wymiana walut różnych państw. Na rynku walutowym zazwyczaj wyróżnia się trzy segmenty1: Rynek walutowy kantorowy międzybankowy klientowski Rysunek Podstawowe segmenty rynku walutowego Źródło: opracowanie własne. 1 Z. Polański, Rynki finansowe w Polsce, w: Współczesny bank, red. W. L. Jaworski, Poltext, Warszawa 2000, s. 151. Strona 11 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Rynek kantorowy dotyczy transakcji zawieranych przez punkty skupu i sprzedaży walut (kantory). Powstanie rynku kantorowego w Polsce było możliwe dzięki wprowadzeniu w 1989 r. ustawy Prawo dewizowe, która umożliwiła prowadzenie legalnej działalności gospodarczej polegającej na skupie i sprzedaży walut. W początkach transformacji gospodarczej rynek kantorowy miał znaczący udział w obrotach całego rynku walutowego. Wprowadzenie obowiązku odsprzedaży przez podmioty gospodarcze wpływów z eksportu oraz umożliwienie kupna walut obcych w bankach spowodowało spadek roli tego segmentu rynku walutowego2. Na międzybankowym rynku walutowym transakcje dokonywane są przez banki komercyjne. Dzienne obroty na międzybankowym rynku walutowym sięgają 1 mld. USD. Najczęściej dokonywane są transakcje dotyczące polskiego złotego i dolara amerykańskiego oraz euro i dolara amerykańskiego. Rynek klientowski jest to rynek transakcji pomiędzy bankami a ich klientami. Oprócz transakcji natychmiastowych, często przedmiotem obrotu stają walutowe instrumenty pochodne (kontrakty forward, swapy walutowe, opcje walutowe) Ciekawe podsumowanie informacji na temat rynku kapitałowego, finansowego i walutowego możesz znaleźć na portalu NPB: http://www.nbportal.pl/pl/np/animacje/prezentacje/rynek_kapitalowy/rynekwalutowy-bez-tajemnic B. Pietrzak, System bankowy, w: System finansowy w Polsce. lata dziewięćdziesiąte, red. B. Pietrzak, Z. Polański, , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 66-67. 2 Strona 12 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Moduł II. Instrumenty finansowe 1. Klasyfikacja instrumentów finansowych Na rynku finansowym dokonujemy transakcji instrumentami finansowymi3. Zgodnie z Ustawą o obrocie instrumentami finansowymi, do instrumentów finansowych zaliczamy: 1. Papiery wartościowe Akcje, prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne prawa majątkowe. 2. Instrumenty niebędące papierami wartościowymi Instrumenty rynku pieniężnego Tytuły uczestnictwa inwestowania w instytucjach zbiorowego Źródło: http://www.sxc.hu Instrumenty pochodne (opcje kupna i sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy procentowe i inne. Finansowe kontrakty terminowe, kontrakty forward, swapy). 2. Akcje - definicja Akcja jest papierem wartościowym, w którym zawarte są prawa udziałowe w spółkach akcyjnych. Akcja przedstawia sobą ułamek kapitału akcyjnego, z objęciem którego związane jest prawo akcjonariusza do udziału w spółce akcyjnej. Akcje mogą emitować spółki akcyjne (zgodnie z prawem także spółki komandytowo-akcyjne, ale jak na razie takie emisje są bardzo rzadkie, dlatego w dalszej części zajmiemy się charakterystyką spółki akcyjnej). Każdy kto kupuje akcje staje się jej współwłaścicielem, przysługują mu związku z tym określone prawa. Najważniejsze prawa związane z posiadaniem akcji są następujące: Źródło: http://www.sxc.hu Prawo do głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy Prawo do dywidendy, czyli do udziału w zyskach wypracowanych przez spółkę Prawo do udziału w masie likwidacyjnej (np. w sytuacji kiedy spółka upada) 3 Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 roku, Dziennik Ustaw 2005, nr 183, poz. 1538. Strona 13 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Prawo poboru, prawo pierwszeństwa do zakupu akcji nowej emisji Prawo do kontroli zarządzania spółką Jeśli statut spółki nie stanowi inaczej akcje mogą być zbywane w dowolnym momencie w przyszłości po określonej cenie. Jeśli akcja jest sprzedawana po cenie wyższej niż ta, za którą została kupiona, inwestor otrzyma przychody z tytułu przyrostu wartości kapitału (zyski kapitałowe). 2.1. Akcje historia Oto jak wyglądały polskie akcje w formie papierowego dokumentu: Akcja Zakładów Odlewniczych w Trzebini z 1924 roku Akcja fabryki maszyn i wagonów Zieleniewskiego z 1926 roku Pierwszym na świecie przedsiębiorstwem które sprzedawało akcje aby sfinansować swoją działalność była Holenderska Kompania Wschodnioindyjska założona w 1602 roku. Kompania zajmowała się działalnością produkcyjną i handlową. Obracała między innymi srebrem i miedzią, wyrobami tekstylnymi, ceramicznymi i przyprawami. Była koncernem o charakterze międzynarodowym posiadającym swoje fabryki w różnych częściach świata. W roku 16694 zatrudniała ponad 50 tysięcy pracowników, posiadała około: 150 statków handlowych, 40 okrętów oraz własną 10 tysięczną armię. 4 http://pl.wikipedia.org/wiki/Holenderska_Kompania_Wschodnioindyjska Strona 14 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Tak wyglądała jedna z pierwszych akcji wyemitowanych przez Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską w 1606 roku. Źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Vocaandeela.jpg 3. Prawo do akcji, prawo poboru Zgodnie z Ustawą o obrocie instrumentami finansowymi5 prawo do akcji (PDA) jest papierem wartościowym, który daje jego posiadaczowi uprawnienie do otrzymania akcji nowej emisji spółki publicznej. Prawo to powstaje z chwilą dokonania przydziału akcji nowej emisji i wygasa z chwilą zarejestrowania akcji nowej emisji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (w szczególnym przypadku prawo to wygasa również z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu o podwyższeniu kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców). Dzięki niemu znacznie skraca się czas pomiędzy kupnem akcji nowej emisji a ich sprzedażą na giełdzie. Inwestor zapisując się na akcje nowej emisji, po zakończeniu emisji otrzymuje prawa do akcji, którymi znacznie szybciej można obracać na giełdzie. Okres pomiędzy emisją akcji a ich pierwszym notowaniem wynosi kilka dni. Po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału akcyjnego prawa do akcji zostają zamienione na akcje. Bez praw do akcji, okres oczekiwania na notowania na giełdzie akcji nowej emisji mógłby wynosić kilka, a nawet kilkanaście tygodni. Przed powstaniem PDA inwestor, który w ramach subskrypcji zapisał się na nowe akcje przedsiębiorstwa, musiał czekać na decyzję sądu o rejestracji podwyższenia kapitału spółki przez sąd. Z punku widzenia prawa dopiero po rejestracji przez sąd, akcje mogły być przedmiotem giełdowego obrotu. 5 Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 roku, Dziennik Ustaw 2005, nr 183, poz. 1538. Strona 15 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Prawo poboru, pozwala jego posiadaczowi na kupno akcji nowej emisji, po z góry określonej cenie emisyjnej. Prawo poboru powstaje w momencie kiedy spółka, postanawia wyemitować nowe akcje. Jeśli walne zgromadzenie akcjonariuszy nie pozbawi dotychczasowych właścicieli akcji tego prawa, przysługuje ono wszystkim dotychczasowym akcjonariuszom. 4. Obligacje Obligacja jest dłużnym papierem wartościowym. Wystawca obligacji (emitent) zaciąga pożyczkę od podmiotu nabywającego obligację, jednocześnie zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz nabywcy obligacji. Świadczenie to może mieć charakter pieniężny bądź niepieniężny. Świadczenia niepieniężne mogą polegać m.in. na prawie pierwszeństwa do objęcia akcji nowej emisji, możliwości zamiany w określonych sytuacjach obligacji na akcje emitenta, udziału w przyszłych zyskach emitenta itp. Źródło: http://www.sxc.hu Obligacje mogą być emitowane przez bardzo szeroki krąg podmiotów m.in.: Skarb Państwa, banki, podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną, gminy i inne jednostki samorządu terytorialnego itp. Mogą to być papiery wartościowe na okaziciela lub imienne. Na rynku występuje wiele różnorodnych obligacji. Ze względu na oprocentowanie możemy wyróżnić: obligacje zerokuponowe (nieoprocentowane)- wystawca takiej obligacji zobowiązuje się do zwrotu wartości nominalnej w terminie wykupu. Zysk nabywcy wynika z tego, iż kupuje taką obligację poniżej wartości nominalnej. Różnica pomiędzy wartością nominalną a ceną zakupu nosi nazwę dyskonta. W przypadku obligacji zerokuponowej dyskonto stanowi zysk nabywcy. obligacje oprocentowane, wśród których występują obligacje o stałym i zmiennym oprocentowaniu. Strona 16 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce 5. Certyfikaty inwestycyjne Źródło: http://www.sxc.hu Certyfikaty inwestycyjne są to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte fundusze inwestycyjne. Liczba certyfikatów wyemitowanych przez fundusz zmienia się jedynie w momencie nowej emisji certyfikatów. Zazwyczaj są to papiery wartościowe na okaziciela, mogą więc być w takim przypadku przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych. Cena certyfikatów zależy od popytu i podaży, jest skorelowana z wartością aktywów netto przypadających na jeden certyfikat. W praktyce zazwyczaj certyfikaty są notowane z dyskontem w stosunku do wartości aktywów przypadających na papier wartościowy. Zamknięte fundusze inwestycyjne są ciekawą propozycją dla szerokiej grupy podmiotów. Ustawa zezwala, im bowiem na inwestowanie w bardzo różnorodne instrumenty finansowe (waluty, instrumenty pochodne, udziały w spółkach z o.o itp.) a także np. w nieruchomości. Stwarza to możliwość wykorzystywanie przez nie ciekawych niestandardowych strategii inwestycyjnych. Strona 17 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Moduł III. Funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie 1. Giełda Papierów Wartościowych – historia i zadania Pierwszą giełdą w Polsce była powstała w Warszawie w 1817 roku Giełda Kupiecka. Handlowano na niej przede wszystkim obligacjami i wekslami. W roku 1872 weszła w życie nowa ustawa giełdowa zwiększająca autonomię rynku. Pod koniec XIX wieku rozpoczął się handel akcjami. Działalność giełdy zawieszono w okresie I wojny światowej. Reaktywacja działalności giełdy nastąpiła w 1921 roku. W okresie międzywojennym na giełdzie dominował handel walutami, wśród papierów wartościowych dominowały obligacje. Działalność giełdy została przerwana przez wybuch drugiej wojny światowej. W obecnej formie giełda zainaugurowała swoją działalność 16 kwietnia 1991 roku. Na pierwszej sesji handlowano akcjami pięciu przedsiębiorstw. Na zdjęciu: władze Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie Źródło: http://www.gpw.pl/gpw.asp?cel=ogieldzie&k=101&i=/pressroom/log otypy&sky=1 W październiku 2010 roku rozpoczął się proces prywatyzacji GPW w Warszawie. Skarb Państwa postanowił sprzedać w ofercie publicznej 64% akcji spółki, zachowując w dalszym ciągu pakiet 35% akcji. W transzy przeznaczonej dla drobnych inwestorów akcje zostały kupione przez ponad 323 tysiące Polaków. W dniu 09 listopada 2010 roku odbył się debiut giełdowy akcji GPW w Warszawie. Strona 18 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce 2. Podstawowe regulacje prawne dotyczące GPW Główne zadanie Giełdy to organizacja obrotu instrumentami finansowymi. Giełda zapewnia: Koncentrację ofert kupna i sprzedaży instrumentów finansowych w jednym miejscu i czasie, co umożliwia wyznaczenie ich bieżącej ceny rynkowej Bezpieczny przebieg transakcji Upowszechnienie informacji o kursach i obrotach instrumentami finansowymi Źródło: http://www.sxc.hu Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie działa jako spółka akcyjna. Jej głównym udziałowcem jest Skarb Państwa, oprócz niego udziały posiadają także banki i domy maklerskie. Zasady funkcjonowania i tworzenia Giełd zostały określone w Ustawie o obrocie instrumentami finansowymi6 oprócz tego jak w przypadku każdej innej spółki akcyjnej zasady jej funkcjonowania określone są w Kodeksie spółek handlowych oraz Statucie GPW w Warszawie (uchwalonym przez WZA w dniu 30 lipca 2010 roku). Istotne regulacje dotyczące organizacji obrotu instrumentami finansowymi zostały określone w Regulaminie GPW w Warszawie7, Szczegółowych Zasadach Obrotu Giełdowego oraz Regulaminie Sądu Giełdowego. Najważniejszymi organami GPW w Warszawie są: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Rada Giełdy Zarząd Giełdy Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy odbywa się przynajmniej raz w roku. Jest najwyższym organem GPW. Do jego kompetencji należy dokonywanie wyboru członków Rady Giełdy (liczy ona od 5 do 7 członków), dokonywanie zmian w statucie GPW, zatwierdzanie Regulaminu Rady Giełdy oraz zatwierdzanie sprawozdań finansowych GPW. Rada Giełdy sprawuje stały nadzór nad działalnością giełdy, jej posiedzenia odbywają się przynajmniej raz na kwartał. Do jej kompetencji należy m.in.: wybór Prezesa Zarządy Giełdy, uchwalanie regulaminu Giełdy i jego zmian. Bieżącą działalnością GPW kieruje Zarząd Giełdy. Składa się on z 3 do 5 osób. Pracami zarządu kieruje Prezes Zarządu powoływany przez Radę Giełdy. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,, Dziennik Ustaw 2005 nr 183 poz. 1538. Regulamin GPW w Warszawie, tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 18.02.2011 r., dostępny na stronie http://www.gpw.pl/regulacje_prawne 7 Szczegółowe Zasady Obrotu Giełdowego, tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 18.02.2011 r., dostępny na stronie http://www.gpw.pl/regulacje_prawne 6 Strona 19 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce 3. Podział rynków giełdowych Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie umożliwia obrót instrumentami finansowymi na różnych prowadzonych przez siebie rynkach. Obecnie giełda organizuje obrót na trzech rynkach. Są to: Rynek główny Alternatywny NewConnect system obrotu – Rynek Rynek obligacji – Catalyst Źródło: http://www.sxc.hu 3.1. Rynek główny Od chwili powstania GPW w 1991 roku funkcjonuje rynek główny. Zgodnie z przepisami prawa rynek ten jest klasyfikowany jako rynek regulowany. Na tym rynku notowane są największe przedsiębiorstwa i najważniejsze, najbardziej płynne instrumenty finansowe. Aby instrumenty finansowe mogły zostać dopuszczone do notowań na tym rynku muszą spełnić szereg warunków. Jednym z kluczowych warunków jest sporządzenie dokumentu informacyjnego, który musi zostać zatwierdzony przez właściwy organ nadzoru. W przypadku akcji iloczyn liczby akcji i prognozowanej ceny lub wartość kapitałów własnych emitenta muszą wynosić co najmniej 10 milionów euro a ich zbywalność nie może być ograniczona. Spółka emitująca akcje nie może być również przedmiotem postępowania likwidacyjnego ani upadłościowego. Według stanu na koniec sierpnia 2010 roku. Na rynku głównym GPW notowane były 383 spółki (w tym 23 spółki zagraniczne). Łączna wartość rynkowa spółek wynosiła ponad 785 miliardów złotych. 3.2. Rynek NewConnect Drugim rynkiem prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie jest rynek NewConnect, który rozpoczął funkcjonowanie 30 sierpnia 2007 roku. Jest to rynek, który ma ułatwić pozyskanie finansowania przez młode dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwa, szczególnie operujące w obszarze nowoczesnych Źródło: http://www.flickr.com technologii. Na rynku tym mogą być notowane jedynie akcje, prawa do akcji, prawa poboru, kwity depozytowe oraz inne udziałowe papiery wartościowe. Z punktu widzenia prawa Rynek NewConnect jest tzw. alternatywnym systemem obrotu, co powoduje, że wymogi związane z wprowadzeniem akcji do obrotu są znacznie łagodniejsze niż w przypadku rynku głównego GPW. Strona 20 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Najważniejsze zalety tego rynku z punktu widzenia emitenta to: Niewielkie wymogi formalne związane z wprowadzeniem akcji do obrotu Uproszczone obowiązki informacyjne dla spółek Niskie koszty związane z wprowadzeniem akcji do obrotu Znaczący efekt promocyjno-marketingowy wynikający z faktu bycia spółką notowaną na NC Na 28 września 2010 roku na rynku notowane były akcje 163 spółek, o łącznej wartości rynkowej 4,47 miliarda złotych. 3.3. Rynek Catalyst Rynek Catalyst jest najmłodszym z giełdowych rynków, rozpoczęcie działalności tego rynku miało miejsce 30 września 2009 roku. Jest to rynek na którym są notowane różnorodne instrumenty dłużne: obligacje komunalne, korporacyjne oraz listy zastawne. Obrót papierami wartościowymi odbywa się na platformie transakcyjnej GPW w Warszawie (zarówno w formule rynku regulowanego jak i alternatywnego systemu obrotu) lub platformie transakcyjnej BondSpot (dawny rynek Ceto, tutaj Źródło: http://www.sxc.hu także mamy zarówno rynek regulowany jak i alternatywny system obrotu). Na platformie transakcyjnej GPW dokonywane są transakcje detaliczne, platforma transakcyjna BondSpot dedykowana jest klientom hurtowym. Rynek Catalyst daje szansę pozyskania przedsiębiorstwom i jednostkom samorządu terytorialnego środków finansowych poprzez emisję obligacji. Inwestorzy indywidualni mają szansę na zakup obligacji, które mają być notowane na rynku Catalyst, mają możliwość ich sprzedaży na rynku w dowolnym momencie. Możliwość sprzedaży obligacji przed terminem ich wykupu, jest niezwykle ważna, dla większości inwestorów. tak Na koniec września na rynku Catalyst notowanych było 85 różnych serii obligacji (55 serii obligacji emitowanych przez przedsiębiorstwa oraz 30 serii obligacji samorządowych). Łączna wartość obligacji będących przedmiotem obrotu wynosiła 21, 64 miliarda złotych. Strona 21 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Moduł IV. Inwestycje finansowe – wprowadzenie 1. Inwestycje finansowe – podstawowe definicje Inwestycja zawsze polega na wyrzeczeniu, rezygnacji z bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłych dochodów. Planowany zysk z inwestycji ma wynagrodzić rezygnację z przyjemności wynikającej z natychmiastowego wydania określonej kwoty. Z każdą inwestycją związane są dwa pojęcia: stopy zwrotu z oraz ryzyka. Stopa zwrotu z inwestycji to inaczej zysk jaki uzyskaliśmy bądź planujemy uzyskać dzięki naszej inwestycji. Jeśli inwestycja jest już zakończona można mówić o zrealizowanej albo historycznej stopie zwrotu. W przypadku planowanej inwestycji stopa zwrotu będzie dotyczyły naszych przewidywań, mówimy wtedy zazwyczaj o oczekiwanej stopie zwrotu z inwestycji. Stopa zwrotu zazwyczaj określona jest w procentach. Źródło: http://www.flickr.com Zazwyczaj każdej inwestycji towarzyszy określone ryzyko. Ryzyko to inaczej możliwość nieosiągnięcia celu. W przypadku inwestycji ryzyko będzie oznaczało sytuację w której nie uda nam się uzyskać planowanej stopy zwrotu. Ryzyko może być więc związane z możliwością osiągnięcia zysku niższego niż planowany lub nawet osiągnięcia straty w wyniki inwestycji. 2. Zysk i ryzyko w procesie inwestowania Podstawowymi parametrami każdej inwestycji są: oczekiwany zysk i ryzyko. Zależność pomiędzy tymi dwoma parametrami jest zazwyczaj następująca: im wyższy oczekiwany zysk z inwestycji tym wyższe ryzyko. Preferencje inwestorów dotyczące maksymalnego akceptowalnego poziomu ryzyka wyznaczają rodzaj instrumentów, w które można zainwestować. Stopa zwrotu z inwestycji powinna odzwierciedlać co Źródło: http://www.flickr.com najmniej dwa elementy: cenę za czas i ryzyko. Cena czasu jest nagrodą za odroczenie konsumpcji i nie uwzględnia faktu ponoszenia ryzyka inwestycyjnego. Jeśli inwestycja dodatkowo jest związana z ryzykiem, to inwestor otrzymuje dodatkową premię za ponoszone ryzyko. W rzeczywistości na rynkach finansowych stopa zwrotu z inwestycji zależy również od innych elementów: oczekiwanej stopy inflacji, ryzyka związanego z płynnością danej inwestycji, ryzyka walutowego, politycznego itp. Strona 22 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce 3. Instytucje pośredniczące w procesie inwestycji 3.1. Fundusze inwestycyjne – definicja i podział Chcąc zainwestować na rynku mamy wybór: albo w pełni samodzielne inwestowanie albo skorzystanie z oferty pośredników, wśród których najważniejszą rolę odgrywają fundusze inwestycyjne. Są to instytucje zajmujące się zbiorowym inwestowaniem, środków, które zostały im powierzone przez uczestników funduszu. Zgodnie z Ustawą o funduszach inwestycyjnych możemy wyróżnić trzy rozdaje funduszy inwestycyjnych: fundusz inwestycyjny otwarty fundusz inwestycyjny zamknięty specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty Ustawa dopuszcza stosowanie przez fundusze w nazwie skrótów określających ich rodzaje (zamiast używania pełnego określenia rodzaju funduszu): „fio” – w przypadku funduszu inwestycyjnego otwartego Źródło: http://www.sxc.hu „sfio” – w przypadku specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego „fiz”- w przypadku funduszu inwestycyjnego zamkniętego 3.2. Fundusze inwestycyjne otwarte i zamknięte Fundusz inwestycyjny otwarty ma obowiązek zbycia i odkupienia jednostek uczestnictwa na każde żądanie uczestnika funduszu. Częstotliwość zbywania i odkupywania jednostek uczestnictwa powinna być określona w statucie, nie może być ona jednak rzadsza niż raz na 7 dni. W przypadku specjalistycznego funduszu inwestycyjnego w statucie mogą zostać określone podmioty, które mogą zostać jego uczestnikami. W obu typach funduszy wartość, po jakiej jednostki uczestnictwa zostają umorzone wynika z wartości aktywów netto przypadających na jedną jednostkę uczestnictwa. Na polskim rynku zdecydowana większość funduszy to fundusze inwestycyjne otwarte. Źródło: http://www.sxc.hu Fundusze inwestycyjne zamknięte emitują publiczne lub niepubliczne certyfikaty inwestycyjne, które są nabywane przez inwestorów. Certyfikaty mogą być przedmiotem obrotu – ich cena zależy od relacji pomiędzy popytem a podażą, jest powiązana z wartością aktywów netto przypadających na jeden certyfikat, natomiast nie musi być dokładnie taka sama (w zdecydowanej większości przypadków ceny rynkowe certyfikatów Strona 23 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce inwestycyjnych są niższe od wartości aktywów netto przypadających na jeden certyfikat). 3.3. Klasyfikacja funduszy ze względu na politykę inwestycyjną Ze względu na politykę inwestycyjną (stopień ryzyka i potencjalne zyski) zazwyczaj wyróżniamy następujące typy funduszy: Fundusze akcyjne Fundusze zrównoważone Fundusze stabilnego wzrostu Fundusze obligacji Fundusze rynku pieniężnego Poszczególne typy funduszy różnią się między sobą strukturą aktywów, przede wszystkim maksymalnym możliwym udziałem akcji w całym portfelu (od 0% dla funduszy obligacji i rynku pieniężnego do prawie 100% dla funduszy akcji)., oraz typem instrumentów dłużnych posiadanych w portfelu (fundusze rynku pieniężnego posiadają jedynie instrumenty krótkoterminowe do 1 roku, fundusze obligacji mają bardziej zróżnicowany portfel instrumentów dłużnych). Skład portfela poszczególnych funduszy ma bezpośredni wpływ na potencjalne zyski jakie można osiągną oraz na poziom Źródło: http://www.sxc.hu ryzyka inwestycyjnego związanego z funduszem. W długim horyzoncie czasowym najwyższe zyski powinny przynieść fundusze akcyjne, będzie to jednak związane z wyższym poziomem wahań cen jednostki uczestnictwa w krótkim okresie czasu (wyższe ryzyko- wyższy poziom potencjalnego zysku). 3.4. Zalety inwestowania za pośrednictwem funduszy Z punktu widzenia inwestorów oszczędzanie za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych posiada wiele zalet. Warto wymienić tutaj najważniejsze: elastyczność inwestowania. Inwestycja w fundusz może być zakończona praktycznie w każdym momencie (w większości funduszy można nabywać i umarzać jednostki uczestnictwa w każdym dnu roboczym). Jej okres trwania nie jest z góry określony. Inwestor ma możliwość wycofania części bądź całości swoich środków w dowolnym Źródło: http://www.sxc.hu Strona 24 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce momencie bez utraty wypracowanych wcześniej zysków, duże bezpieczeństwo środków powierzonych funduszom. Ustawowa konstrukcja funkcjonowania funduszy (min. występowanie niezależnego depozytariusza, fakt, iż aktywa funduszu są wyłączone z masy upadłościowej depozytariusza itp.) gwarantuje niezwykle wysoki poziom bezpieczeństwa, doświadczenia krajów wysokorozwiniętych pokazują iż, zyski z oszczędzania w funduszach w długim okresie czasu znacząca przewyższają dochody z lokat bankowych, profesjonalne zarządzanie powierzonymi środkami. Aktywa pozyskane prze fundusze są inwestowane przez profesjonalistów, posiadających niezbędną wiedzę i doświadczenie w tym zakresie. możliwość wybrania różnorodnych strategii inwestycyjnych. Dysponując nawet niewielką kwotą można mieć dostęp do dobrze zdywersyfikowanego portfela lokat. Duża różnorodność strategii poszczególnych podmiotów umożliwia dostosowanie strategii do potrzeb inwestora. 3.5. Wady inwestowania za pośrednictwem funduszy Podstawowymi wadami inwestowania za pośrednictwem funduszy są: stosunkowo wysokie koszty nabywania jednostek uczestnictwa. W funduszach otwartych mogą one wynosić do 5% początkowej inwestycji. Często również dosyć wysokie koszty zarządzani aktywami funduszu. Źródło: http://www.sxc.hu doświadczenia krajów rozwiniętych wskazują, iż większość funduszy osiąga wyniki gorsze od indeksu giełdowego. Strategia polegająca na pasywnym kupowaniu portfela imitującego indeks giełdowy jest w większości przypadków korzystniejsza – przynosi wyższą rentowność. Strona 25 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Moduł V. Podstawy strategii inwestycyjnych 1. Czynniki wpływające na strukturę portfela inwestycyjnego Wybór rodzaju inwestycji zależeć będzie w dużym stopniu od planowanego horyzontu inwestycyjnego. Jeśli jest on stosunkowo długi (kilka lat) to zdecydowanie najbardziej atrakcyjne powinny być akcje. Historia rynku kapitałowego w krajach rozwiniętych pokazuje wyraźnie, iż w długim terminie są one zdecydowanie najbardziej zyskownym instrumentem finansowym. W tabeli 1 pokazane zostały średnie realne stopy zwrotu na rynkach akcji w kilku wybranych krajach. Pamiętajmy, iż aby przeanalizować zyskowność jakiegoś instrumentu, powinniśmy zwrócić uwagę na realną stopę zwrotu. Jest to szczególnie istotne w długim okresie czasu. Realna stopa zwrotu powie nam o zysku, jaki osiągnęliśmy ponad inflację. Kraj Francja Niemcy Włochy Japonia Hiszpania Szwecja Wielka Brytania Stany Zjednoczone Irlandia Holandia Dania Średnia arytmetyczna stopa zwrotu 6,3% 8,8% 6,8% 9,3% 5,8% 9,9% 7,6% 8,7% 7,0% 7,7% 6,2% Tabela 1 Średnie realne stopy zwrotu z inwestycji w akcje w wybranych krajach, 1900-2000 Źródło: Dimson E., Marsh P., Staunton M., Triumph of the Optimists: 101 Years of Global Investment Returns, Princeton University Press, 2002, podaję za: Ethical and Professional Standards and Quantative Methods, CFA Instiute 2008. Z tabeli zawierającej średnie realne stopy zwrotu z inwestycji w akcje w wybranych krajach wynika, iż średnie stopy zwrotu w długim okresie czasu (badaniem objęto lata 1900-2000), wynoszą od 5,8% do 9,9%. Średnia dla wszystkich zaprezentowanych w tabeli 1 krajów wynosi 7,64%. Co takie stopy oznaczają w praktyce? Przyjmijmy, iż co miesiąc inwestujemy na rynku akcji kwotę 100 złotych. W tabeli numer 2 pokazano wartość oszczędności przy założeniu realnych stóp zwrotu wynoszących od 5% do 9%. Warto dokładnie przyjrzeć się tym danym. Czterdziestoletni okres inwestycji jest typowy dla osoby zaczynającej pracę w wieku 25 lat i przechodzącej na emeryturę w wieku 65 lat. Jaki kapitał można w taki sposób zgromadzić? Przy tak długim okresie inwestowania nawet niewielkie różnice w osiąganej stopie zwrotu będą w znaczący sposób wpływały na wartość zaoszczędzonego kapitału. Przy optymistycznym założeniu osiągnięcia 9% stopy zwrotu wartość oszczędności będzie wynosiła 468 132 złote. Strona 26 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Realna roczna stopa zwrotu z inwestycji Liczba lat 5% 6% 7% 8% 9% 10 15 528 zł 16 388 zł 17 309 zł 18 295 zł 19 352 zł 20 41 104 zł 41 104 zł 41 104 zł 41 104 zł 41 104 zł 30 83 226 zł 100 452 zł 121 997 zł 149 036 zł 183 075 zł 40 152 602 zł 199 149 zł 262 482 zł 349 101 zł 468 132 zł Tabela 2 Wartość przyszła oszczędności przy założeniu comiesięcznych inwestycji w wysokości 100 zł. Źródło: obliczenia własne Pamiętajmy, iż największym sprzymierzeńcem każdego inwestora jest czas. Wydłużenie lub skrócenie okresu inwestycji w ogromnym stopniu wpłynie na wartość końcową naszych oszczędności. Jeśli skrócimy o 10 lat okres oszczędzania, zgromadzona kwota spadnie do poziomu 183 075 złotych. Przy 20 letnim okresie inwestowania zgromadzimy jedynie 41 104 złotych. Tabela 3 pokazuje wartość przyszłą kwoty 10 000 złotych przy założeniu osiągnięcia określonej stopy zwrotu i przy różnych okresach inwestowania. Warto zwrócić uwagę na ostatni wiersz w tabeli 3. Sześćdziesięciopięcioletni okres inwestowania wydaje się być bardzo długi. Można jednak wyobrazić sobie następującą sytuację – rodzice w dniu narodzenia dziecka, przekazują niewielki „posag” w wysokości 10 000 złotych, z przeznaczeniem na przyszłą emeryturę. Jeśli taka kwota zostanie zainwestowana na rynku akcji i będzie nienaruszona przez 65 lat, to końcowa kwota oszczędności jest imponująca. Już przy 8% realnej stopie zwrotu wyniesie 1 487 798 złotych. Realna roczna stopa zwrotu z inwestycji Liczba lat 5% 6% 7% 8% 9% 10 16 289 zł 17 908 zł 19 672 zł 21 589 zł 23 674 zł 20 26 533 zł 32 071 zł 38 697 zł 46 610 zł 56 044 zł 30 43 219 zł 57 435 zł 76 123 zł 100 627 zł 132 677 zł 40 70 400 zł 102 857 zł 149 745 zł 217 245 zł 314 094 zł 65 238 399 zł 441 450 zł 812 729 zł 1 487 798 zł 2 708 460 zł Tabela 3 Wartość przyszła oszczędności o wartości 10 000 zł, przy założeniu różnych realnych stóp zwrotu i okresów inwestycyjnych, Źródło: obliczenia własne Strona 27 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Oczywiście zyski z przeciętnego portfela akcji są bardzo zróżnicowane w poszczególnych latach. Długie okresy hossy na rynku przerywane są przez zazwyczaj krótsze i bardziej gwałtowanie przebiegające okresy bessy. Niemniej jednak, historia rynku kapitałowego sugeruje, iż w długim okresie czasu wyniki inwestycyjne powinny być bardzo satysfakcjonujące. Pamiętajmy, im wcześniej zaczniemy oszczędzać tym lepsze rezultaty mamy szanse osiągnąć. 2. Cele inwestycyjne Przed rozpoczęciem inwestowania warto przemyśleć kilka najistotniejszych kwestii. Najważniejsze pytania, które powinniśmy sobie zadać, są następujące: Po co inwestujemy? Jakie są nasze cele inwestycyjne? Jaki jest planowany okres inwestycji? Ile jesteśmy gotowi zaryzykować? Jakie zyski nas satysfakcjonują? Odpowiedź na pierwsze pytanie wydaje się z pozoru prosta, większość z nas odpowie „po to aby zarobić”. Niestety tak sformułowana odpowiedź jest zbyt mało konkretna. Musimy sprecyzować, na co chcemy przeznaczyć zarobione pieniądze. Oszczędzamy na przykład po to, aby powiększyć naszą przyszłą emeryturę, kupić działkę czy samochód. Zazwyczaj przy tego typu odpowiedzi automatycznie odpowiadamy sobie na drugie pytanie dotyczące okresu inwestycji. Czy jest to inwestycja krótkoterminowa, średnioterminowa czy długoterminowa. Dobrze jest, aby cel skonkretyzować jeszcze bardziej. Najlepiej wykorzystując dwie podstawowe charakterystyki inwestycji: ryzyko i oczekiwany dochód. Na rynku finansowym te dwie wielkości są ze sobą ściśle związane. Wyższy oczekiwany dochód z inwestycji, oznacza większe ryzyko. Zazwyczaj przed określeniem oczekiwanego dochodu należy poważnie zastanowić się nad ryzykiem. Jak dużą utratę wartości naszego portfela jesteśmy w stanie zaakceptować? Jak emocjonalnie będziemy znosić wahania naszego portfela? Jeśli posiadamy dużą awersję do ryzyka, być może część najbardziej ryzykownych inwestycji (np. w akcje) będzie dla nas nieodpowiednia. Zależności pomiędzy celem inwestycji, horyzontem czasowym oraz dochodem i ryzykiem można przedstawić tak, jak na rysunku 5. Strona 28 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Cel inwestycyjny Akceptowany poziom ryzyka Struktura portfela inwestycyjnego Okres inwestycji Oczekiwany dochód Rysunek 5 Podstawowe czynniki wpływające na strukturę portfela inwestycyjnego źródło: opracowanie własne. Najczęściej wyróżnia się trzy cele inwestycyjne: zachowanie kapitału, wzrost kapitału, bieżący dochód. Zachowanie kapitału zazwyczaj jest celem stawianym sobie przez inwestorów o dużej awersji do ryzyka i stosunkowo krótkim horyzoncie inwestycyjnym. Poprzez umiejętne dobranie składników naszego portfela chcemy uchronić kapitał przed realną utratą wartości. W związku z tym satysfakcjonuje nas zysk nie mniejszy niż inflacja. Wzrost kapitału jest celem inwestorów akceptujących znacznie Źródło: http://www.flickr.com wyższy poziom ryzyka. Chcą oni uzyskać realny wzrost wartości kapitału, aby ten cel osiągnąć decydują się na wykorzystywanie bardziej ryzykownych instrumentów finansowych. Zdają sobie sprawę z tego, że wartość ich portfela będzie charakteryzowała się dużymi zmianami. Zazwyczaj ich horyzont inwestycyjny jest stosunkowo długi. Bieżący dochód to cel, jaki stawiają sobie inwestorzy chcący uzyskiwać regularne bieżące wpływy np. w postaci dywidendy lub odsetek. Mają one służyć uzupełnieniu środków wykorzystywanych do bieżącej konsumpcji. Kolejne ważne zagadnienia, które powinniśmy przemyśleć, są następujące: Jaka jest moja wiedza i doświadczenie? Czego powinienem/powinnam się nauczyć? Skąd czerpać informacje? Czy jestem w stanie inwestować samodzielnie? Ile czasu jesteśmy w stanie poświęcić na analizę i zarządzanie własnymi inwestycjami? Jakie techniki inwestycyjne chciałbym/chciałabym zastosować? Strona 29 z 30 Kurs IV. Rynek finansowy w gospodarce Odpowiedź na taki zestaw pytań umożliwi nam podjęcie decyzji, czy próbujemy swoich sił na rynku samodzielnie, czy raczej skorzystamy z oferty pośredników (fundusze inwestycyjne, fundusze hedgingowe czy asset management). Na ile świadomie jesteśmy w stanie kształtować portfel naszych inwestycji? Wiedza na temat rynków i instrumentów finansowych na pewno pomoże nam uniknąć wielu rozczarowań. Musimy pamiętać, iż nawet w przypadku, kiedy korzystamy z pomocy doradcy Źródło: http://www.sxc.hu finansowego, to my sami ostatecznie dokonujemy wyboru strategii inwestycyjnej. Różnorodność instrumentów oraz ciągle pojawiające się na rynku nowości sprawiają, iż nie jest to sprawa łatwa. Strona 30 z 30
