Przyjęcie przez UNESCO Konwencji w sprawie
advertisement
MEMO/05/387 Bruksela, 20 października 2005 r. Przyjęcie przez UNESCO Konwencji w sprawie różnorodności kulturowej Konferencja Generalna UNESCO przyjęła w dniu 20 października 2005 r. Konwencję w sprawie ochrony i promowania różnorodności form ekspresji kulturalnej. Konwencja ta, wspólnie wynegocjowana przez Komisję Europejską w imieniu Wspólnoty i Prezydencję Rady UE w imieniu Państw Członkowskich, ma bezprecedensowy charakter w historii stosunków międzynarodowych. Stanowi ona przypieczętowanie porozumienia osiągniętego po raz pierwszy przez wspólnotę międzynarodową w odniesieniu do szeregu głównych zasad i pojęć dotyczących różnorodności kulturowej. Dokument ten stanowi fundament nowego filaru światowego zarządzania w dziedzinie kultury. 1. Jaki jest zakres dokumentu przyjętego przez UNESCO? Konwencja UNESCO zatwierdza reguły, zasady i wspólne punkty odniesienia w zakresie różnorodności kulturowej na poziomie światowym. Po raz pierwszy wspólnota międzynarodowa osiągnęła tego rodzaju porozumienie w kwestiach związanych z różnorodnością kulturową. Dokument ten przyczynia się do uznania roli i zasadności polityk publicznych w ochronie i promowaniu różnorodności kulturowej, uznania znaczenia współpracy międzynarodowej i promowania takiej współpracy, by stawić czoła sytuacjom zagrożenia kulturowego, w szczególności w przypadku państw rozwijających się, a także do opracowania odpowiedniego współdziałania z innymi międzynarodowymi instrumentami, które pozwoli na skuteczne wdrożenie Konwencji. Konwencja stanowi ponadto nową platformę, pozwalającą na poruszanie kwestii związanych z kulturą w szerszym kontekście zrównoważonego rozwoju. 2. Unia Europejska i różnorodność kulturowa: w jaki sposób Wspólnota przyczynia się do przestrzegania zasady różnorodności kulturowej? Ochrona i promowanie różnorodności kulturowej należą do podstawowych zasad Wspólnoty Europejskiej. Są one zapisane w art. 151 Traktatu oraz w art. 22 ust. 3 Karty Podstawowych Praw Unii Europejskiej. W Unii Europejskiej art. 151 Traktatu, który umożliwił rozwój działań w dziedzinie kultury, m.in. poprzez program Kultura 2000, wymaga również uwzględnienia aspektu kulturowego w innych politykach wspólnotowych, np. w polityce przemysłowej w przypadku programu MEDIA Plus oraz w ramach wspólnego rynku (swobodny przepływ usług) w przypadku dyrektywy „Telewizja bez granic”. Zasada ta ma również zastosowanie do zewnętrznego wymiaru działań wspólnotowych, a art. 151 wymaga od Wspólnoty i jej Państw Członkowskich promowania tego modelu w stosunkach międzynarodowych, jako wkładu do porządku światowego opartego na zrównoważonym rozwoju, pokojowym współistnieniu i dialogu między kulturami. Wspólnota opracowała zatem ambitną politykę na rzecz rozwoju, zawierającą aspekt kulturowy, we współpracy z niektórymi regionami świata, w szczególności krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP), a także krajami śródziemnomorskimi oraz innymi krajami sąsiadującymi z UE. W tym kontekście działania podejmowane przez Wspólnotę wspierają i realizują niektóre z celów zatwierdzonych w przyjętej Konwencji, np. trwały rozwój lokalnego przemysłu kulturowego, poprawa przepływu dzieł kultury na poziomie globalnym, w szczególności rozpowszechniania dzieł pochodzących z krajów rozwijających się. 3. Kto negocjował tę Konwencję w imieniu Unii Europejskiej? Wspólnota Europejska, za pośrednictwem Komisji Europejskiej i na mocy przyznanego przez Radę w listopadzie 2004 r. mandatu, uczestniczyła w całym procesie negocjacji w UNESCO obok Państw Członkowskich, reprezentowanych przez urzędującą prezydencję Rady (trzy kolejne prezydencje: Niderlandów, Luksemburga i Zjednoczonego Królestwa). Jest to zwyczajny tryb postępowania w przypadkach, w których zakres kompetencji, będący przedmiotem międzynarodowych negocjacji, jest podzielony między Wspólnotę i jej Państwa Członkowskie. Wspólne stanowiska wyrażane – w zależności od dziedziny – przez Komisję lub Prezydencję były w pełni koordynowane przez cały okres trwania negocjacji. Był to precedens dla Wspólnoty Europejskiej, gdyż nigdy wcześniej nie brała ona udziału w negocjacjach w UNESCO dotyczących aktu normatywanego. Mówiąc jednym głosem, Unia Europejska po raz pierwszy mogła działać jako jeden z głównych graczy w negocjacjach w UNESCO. Parlament Europejski, a w szczególności jago komisja ds. Kultury, z uwagą śledził te negocjacje i wspierał działania Wspólnoty w trakcie całego procesu negocjacyjnego. 4. W jakim sensie dokument ten stanowi nowy filar światowego zarządzania? Konwencja UNESCO pozwala na wypełnienie luki prawnej w światowym zarządzaniu poprzez ustanowienie szeregu praw i obowiązków zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, w celu ochrony i promowania różnorodności kulturowej. Instrument ten powinien odegrać w zakresie różnorodności kulturowej porównywalną rolę i na tym samym poziomie normatywnym, co – w ich odpowiednich dziedzinach – konwencje Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), porozumienia Światowej Organizacji Handlu (WTO), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Wielostronne Umowy w sprawach Środowiska. Konwencja UNESCO stanowi platformę dla debaty i wymian w zakresie różnorodności kulturowej na poziomie światowym: umożliwi ona precyzyjną obserwację i monitorowanie rzeczywistej sytuacji różnorodności kulturowej na świecie, jak również wymianę poglądów, informacji i dobrych praktyk między uczestniczącymi Stronami. Będzie również miejscem koordynacji i konsultacji Stron w celu promowania celów konwencji na innych forach międzynarodowych oraz wzmocnienia współpracy międzynarodowej. 2 Głównym celem konwencji jest sprawienie, by różnorodność kulturowa uwzględniana była w procesie tworzenia innych polityk, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego dostępu zarówno do kultur lokalnych, jak i innych kultur świata. W związku z powyższym konwencja UNESCO stanowi z punktu widzenia Komisji transpozycję zasad wspólnotowych na poziomie międzynarodowym, w szczególności artykułu 151 ust. 4 Traktatu, zgodnie z którym Wspólnota uwzględnia aspekty kulturalne w swoim działaniu na podstawie innych postanowień Traktatu. 5. Czy Konwencja ta podważa zobowiązania podjęte przez Wspólnotę i Państwa Członkowskie w ramach Światowej Organizacji Handlu? Jakie są relacje między postanowieniami tego dokumentu a zobowiązaniami w ramach WTO? Konwencja nie podważa zobowiązań podjętych w ramach WTO. Nie jest ani celem ani skutkiem Konwencji wyodrębnienie lub wyłączenie z porozumień WTO dóbr i usług z zakresu kultury. Konwencja uznaje specyficzny charakter tych dóbr i usług oraz uznaje za zasadne prowadzenie polityki w dziedzinie kultury zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Konwencja ta nie jest podporządkowana innym traktatom; ma ona tę samą wagę, co np. porozumienia WTO. Nie pozostaje ona w sprzeczności z innymi traktatami międzynarodowymi, przeciwnie, ma względem nich uzupełniający charakter. Konwencja UNESCO nie zmieni porozumień WTO (skądinąd nie byłoby to możliwe, jako że wyłącznie członkom tej organizacji przysługuje takie prawo, zgodnie z odpowiednimi procedurami), jednak będzie zobowiązywała Strony do uwzględnienia celów różnorodności kulturowej oraz postanowień Konwencji przy stosowaniu oraz interpretowaniu ich zobowiązań handlowych, a także przy negocjowaniu porozumień w zakresie handlu. Konwencja stanowi więc znaczny krok naprzód w zakresie ochrony i promowania różnorodności kulturowej na poziomie międzynarodowym, w tym w ramach rokowań handlowych. Żaden zapis Konwencji nie przesądza o stanowiskach zajmowanych przez Strony na forach międzynarodowych zajmujących się sprawami handlowymi. Ze swojej strony Wspólnota i Państwa Członkowskie mają jasne stanowisko na forum WTO w sprawie usług kulturowych i audiowizualnych, w celu zachowania możliwość utrzymania i rozwijania polityk w tych dziedzinach. W ramach rundy negocjacyjnej z Doha, Komisja zaznaczyła, że nie przedstawi żadnego wniosku ani propozycji dotyczących zobowiązań handlowych w zakresie usług audiowizualnych i kulturowych. 6. Jakie są następne etapy? Następny etap to wprowadzenie w życie Konwencji; w tym celu należy rozpocząć proces jej ratyfikacji, w szczególności przez Wspólnotę i jej Państwa Członkowskie. Jeżeli chodzi o ratyfikację przez Wspólnotę – której Konwencja przyznaje możliwość stania się Umawiającą się Stroną – Komisja planuje przyjąć na jesieni br. wniosek w sprawie decyzji Rady, mający na celu przeprowadzenie tej ratyfikacji. Zapoczątkowując proces wprowadzenia w życie Konwencji UNESCO, Wspólnota i Państwa Członkowskie wyślą jasny sygnał swojego zobowiązania na rzecz różnorodności kulturowej, potwierdzający ich mocne zaangażowanie w proces negocjacji i ich wolę współpracy ze wszystkimi partnerami w celu promowania tej zasady na arenie międzynarodowej. Dodatkowe informacje można znaleźć na stronie: http://europa.eu.int/comm/culture/portal/action/diversity/unesco_en.htm 3
