O różnych celach wypowiedzi

O różnych celach wypowiedzi
C.4
O różnych celach wypowiedzi
Danuta Wereda
Pomysł na ciekawą lekcję
Temat lekcji
O różnych celach wypowiedzi.
Cel ogólny
Rozwijanie zainteresowania uczniów językiem,
a w szczególności funkcjami, jakie pełnią wypowiedzi.
Cele szczegółowe
Uczeń:
n posługuje się podstawowymi pojęciami związanymi
z komunikacją językową;
n nazywa funkcje języka;
n rozpoznaje funkcje konkretnych wypowiedzi;
n tworzy wypowiedzi o różnych funkcjach.
Kształcone umiejętności
komunikacja na poziomie grupy i klasy
poprawne formułowanie wniosków pod względem
językowym i ortograficznym;
n redagowanie tekstów zróżnicowanych pod względem
funkcji wypowiedzi;
n posługiwanie się pojęciami i terminami językowymi.
n
WP9170
n
Metody, techniki i formy
pracy
podająca (pogadanka)
problemowa (samodzielnego dochodzenia do wiedzy)
n praca w parach i indywidualna (klasyfikacja według
Okonia)
n
n
karty pracy dla grup (zadania 1–4)
n tabela prezentująca funkcje wypowiedzi (załącznik 1)
Środki dydaktyczne
n
Czas trwania zajęć
45 minut
Uwagi
Lekcję można przeprowadzić w dowolnym terminie.
Ważne, aby uczniowie znali pojęcie komunikacji językowej oraz jej elementy.
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl
1
O różnych celach wypowiedzi
C.4
Przebieg zajęć
Etapy lekcji
Czynności nauczyciela i uczniów
Wprowadzenie
3
Rozpoczynamy zajęcia od powtórzenia (przypomnienia) definicji terminów: komunikacja językowa, nadawca, odbiorca, komunikat, kod,
kontekst wypowiedzi.
Następnie pytamy, po co ludzie używają języka.
Prawdopodobnie pojawią się takie odpowiedzi:
„Żeby porozumieć się z drugim człowiekiem”,
„Żeby się czegoś od kogoś dowiedzieć”, „Żeby
dzielić się wrażeniami”, „Żeby coś komuś przekazać” itp. W toku tej pogadanki dochodzimy
do wniosku, że komunikujemy się z drugą osobą
w jakimś celu. Zapisujemy temat na tablicy,
uczniowie zapisują go w zeszycie.
Badanie (I)
5
Rozdajemy wszystkim karty pracy. Uczniowie
zapisują, jaki jest cel podanych wypowiedzi
(zadanie 1).
Prezentacja (I)
8
Wybrane osoby prezentują wyniki swojej pracy.
Komentujemy odpowiedzi i poprawiamy błędne.
Wyjaśniamy, że każda wypowiedź ma jakiś cel.
Chcemy kogoś o czymś poinformować, chcemy
uzyskać informacje, ujawnić swoją opinię,
wyrazić uczucia, wywołać u odbiorcy określone
działanie. Aby dany cel osiągnąć, tekst mówiony
czy pisany musi spełnić określoną funkcję.
Omawiamy treści zawarte w tabelce (załącznik 1).
Wspólnie ustalamy (ustnie) funkcje zdań
z zadania 1.
Badanie (II)
5
Uczniowie dopisują do podanych funkcji przykłady wypowiedzeń (zadanie 2).
Prezentacja (II)
3
Wybrane osoby prezentują efekty pracy.
Komentujemy odpowiedzi i poprawiamy błędne.
Badanie (III)
5
Uczniowie w parach układają po jednym zdaniu
do każdej funkcji (zadanie 3). Swoje pomysły
zapisują na odrębnych kartkach (w brudnopisie).
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl
WP9170
2
Czas
w minutach
O różnych celach wypowiedzi
Etapy lekcji
Czas w
minutach
C.4
Czynności nauczyciela i uczniów
4
Wybrane osoby prezentują wyniki swojej pracy.
Poprawiamy błędne przykłady, najciekawsze
pomysły uczniowie zapisują w karcie pracy.
Badanie (IV)
5
Wszyscy czytają tekst i na marginesie zapisują,
jakie funkcje on pełni (zadanie 4). Wyjaśniamy,
że każdy tekst spełnia kilka funkcji.
Prezentacja (IV)
2
Wybrane osoby prezentują efekty pracy. Poprawiamy i uzupełniamy wypowiedzi.
Refleksja
5
Na zakończenie lekcji możemy powiedzieć
o pozakomunikacyjnych funkcjach wypowiedzi:
magicznej, stanowiącej, ludycznej, prezentatywnej (charakteryzującej) oraz o funkcji metajęzykowej (przekazywanie informacji o języku
za pomocą języka, np. formuły gramatyczne,
hasła w słownikach gramatycznych).
Zadajemy pracę domową.
WP9170
Prezentacja (III)
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl
3
C.4
1
O różnych celach wypowiedzi
Zadania dla ucznia
Napisz, jaki cel realizują te wypowiedzi.
a) Przeczytaj tę książkę, jest ciekawa. _________________________________________
b) Tak się cieszę, że ci się udało! ______________________________________________
c) Dzień dobry. Jak się czujesz? _______________________________________________
d) II wojna światowa rozpoczęła się 1 września 1939 r. ___________________________
2
e) „Wiatr! – wiatr! – dąsa się okręt, zrywa się z wędzidła”. ________________________
Zapoznaj się z informacjami zawartymi w otrzymanej tabeli. Następnie do każdej funkcji
dopisz wybrane wypowiedzenia zamieszczone niżej.
Funkcja ekspresywna – _____________________________________________________
__________________________________________________________________________
Funkcja informatywna – _____________________________________________________
__________________________________________________________________________
Funkcja poetycka – _________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Funkcja fatyczna – _________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Funkcja impresywna – ______________________________________________________
__________________________________________________________________________
4
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl
WP9170
a) Autorem epopei Pan Tadeusz jest Adam Mickiewicz.
b) Ach, jak tutaj pięknie!
c) I co dalej?
d) „Słońce błyszczy na wschodzie w chmur ognistych wianku”.
e) Spotkanie zaplanowano na godzinę 9.00.
f) Tylko z naszym biurem podróży przeżyjesz przygodę życia!
g) Czuję się świetnie!
h) Cześć, co u ciebie słychać?
i) „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu”.
j) Załóż ciepłą kurtkę, jest zimno.
O różnych celach wypowiedzi
3
C.4
Ułóż wspólnie z kolegą lub koleżanką po jednym zdaniu do każdej funkcji. Swoje propozycje zapiszcie na oddzielnej kartce. Następnie po sprawdzeniu ich poprawności zapiszcie
je poniżej.
a) funkcja informatywna – __________________________________________________
b) funkcja poetycka – ______________________________________________________
c) funkcja ekspresywna – ___________________________________________________
d) funkcja impresywna – ____________________________________________________
4
e) funkcja fatyczna – _______________________________________________________
W podanym tekście zaznacz na marginesie, jakie funkcje dominują w poszczególnych
wypowiedziach.
– Hej, Zosiu, dawno cię nie widziałam.
__________________
WP9170
– O! Marta, hej. Przepraszam, nie zauważyłam cię. __________________
Zgadza się, byłam na wakacjach u krewnych.
__________________
– Na wakacjach u rodziny. Musiało być strasznie nudno! __________________
– Coś ty, było fantastycznie! W życiu nie spędziłam __________________
tak ciekawie wakacji. Słuchaj, jeździłam konno. Od razu __________________
powiem, że na początku bardzo się bałam, ale potem __________________
było coraz lepiej.
__________________
– No, no... zaimponowałaś mi.
__________________
– Dzięki, a co u ciebie? Jak spędziłaś wakacje?
__________________
– No cóż... na pewno nie tak ciekawie jak ty, ale pra- __________________
cowicie.
__________________
Pamiętasz, że chcę studiować historię i w związku __________________
z tym zapisałam się na letni kurs historyczny. Dowie- __________________
działam się tam wielu ciekawych rzeczy. Wiedziałaś, że __________________
nasza Konstytucja 3 maja była drugą konstytucją na __________________
świecie, a pierwszą w Europie? Albo to, że cesarz nie- __________________
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl
5
O różnych celach wypowiedzi
C.4
miecki, Otton III, gdy ujrzał Gniezno, zdjął buty i dalej __________________
szedł pieszo?
__________________
Chodzi o sytuację w czasie zjazdu gnieźnieńskiego.
__________________
– O to ciekawe. A oprócz tego kursu co jeszcze robiłaś? __________________
– Wiesz, byłam kilka razy w kinie na premierach. __________________
Obejrzałam m.in. Epokę lodowcową 4. Mówię ci, fanta- __________________
__________________
styczny film.
Zresztą znalazł też uznanie w oczach krytyków filmo- __________________
wych. Powinnaś go obejrzeć. Natomiast tak reklamowany __________________
Gniew tytanów nie spełnił moich oczekiwań, strasznie __________________
się na nim nudziłam, niczym mnie nie zaskoczył.
__________________
– Ojej, dobrze, że mi mówisz. Właśnie chciałam się __________________
na niego wybrać, ale w takim razie zrezygnuję. A co __________________
__________________
– Wiesz, właśnie zrozumiałam, że nigdy nie wymyślę __________________
takich wersów jak: „Gdzie dawniej źrenicami oświecane __________________
twemi kwiaty wschodziły godne archanielskiej skroni...”, __________________
więc przestałam. Ale przepraszam cię. Zagadałyśmy się, __________________
a ja muszę już lecieć. Zdzwonimy się i umówimy na __________________
dłuższe pogaduchy. Na razie.
__________________
– To pa.
__________________
Praca domowa. Ułóż krótki (do dziesięciu zdań) tekst, który będzie realizował różne
funkcje wypowiedzi.
6
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl
WP9170
z twoją fascynacją poezją? Już nie piszesz do szuflady?
Celem tej funkcji jest
wyrażanie uczuć
nadawcy. W takich
wypowiedziach dominują wykrzyknienia,
apostrofy, wielokropki.
Teksty o funkcji ekspresywnej odnajdujemy
m.in. w dziennikach,
pamiętnikach, reportażach i relacjach na
żywo, kiedy nadawca
jest bezpośrednim
świadkiem wydarzeń
i opowiada o nich
Celem tej funkcji jest
przekazanie informacji;
nadawca informuje
odbiorcę o jakimś
fakcie. W takich wypowiedziach dominują
zdania oznajmujące
oraz specjalistyczne
słownictwo z danej
dziedziny. Teksty
o funkcji informatywnej
występują m.in.
w podręcznikach, encyklopediach, słownikach,
pracach naukowych
Celem tej funkcji jest
pokazanie piękna
języka. W takich wypowiedziach dominują
środki artystycznego
lub poetyckiego wyrazu.
Teksty o funkcji poetyckiej odnajdziemy m.in.
w poezji i literaturze
pięknej
WP9170
10
Celem tej funkcji jest
nawiązanie kontaktu,
podtrzymanie go lub
zakończenie rozmowy.
Temu celowi służą
formy takie jak: „Dzień
dobry”, „Aha”, „Hej”,
„Cześć”, „Halo”, „Słuchaj”, „Bywaj”, „Naprawdę”, „Co nowego”
itp. Występują m.in.
w rozmowach potocznych i telefonicznych
KOMUNIKATYWNE/KOMUNIKACYJNE
funkcja ekspresywna funkcja informatywna funkcja poetycka
funkcja fatyczna
(emotywna)
(poznawcza)
(estetyczna)
FUNKCJE JĘZYKA
Celem tej funkcji jest
wpłynięcie na odbiorcę,
nakłonienie go do
określonych zachowań
i działań. W takich
wypowiedziach dominują zdania rozkazujące,
wszelkie polecenia,
nakazy, prośby.
Występują one m.in.
w reklamach, apelach,
odezwach
funkcja impresywna
(perswazyjna)
C.4
O różnych celach wypowiedzi
Załącznik 1. Funkcje języka
Język polski w gimnazjum, www.raabe.com.pl