ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

Prawo pracy – ćwiczenia (II)
Ilona Szwedziak – Bork
[email protected]
WZ UW
FUNKCJE, ZASADY I ŹRÓDŁA PRAWA PRACY
Dlaczego powstało prawo pracy?
FUNKCJE PRAWA PRACY
• ochronna
• organizatorska/organizacyjna
• ireniczna (polubowna) prawa pracy
• rozdzielcza
FUNKCJE PRAWA PRACY
Która funkcja jest najsilniejsza?
A która najważniejsza?
ZASADY PRAWA PRACY
Co to są zasady?
Czym są zasady w prawie pracy?
ZASADY PRAWA PRACY
• prawo do swobodnie wybranej pracy
 zasada wolności pracy – art. 10 § 1 KP art. 11 KP
nie ma już prawa do pracy
Art. 65. Konstytucji RP
• 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu
oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.
• 2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.
ZASADY PRAWA PRACY
• poszanowanie dóbr osobistych pracownika
 poszanowanie godności pracownika (art. 111 KP)
CO TO JEST GODNOŚĆ?
Art. 30. Konstytucji RP
Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw
człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona
jest obowiązkiem władz publicznych.
mobbing – art. 943 KP
ZASADY PRAWA PRACY
• równe traktowanie w zatrudnieniu
art. 112 KP – zasada równości praw pracowników z tytułu jednakowego
wypełniania takich samych obowiązków oraz równego traktowania
pracowników
art. 113 KP – zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu
art. 183a KP – niedyskryminowanie ze względu na płeć, wiek,
niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne,
przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację
seksualną, czas zatrudnienia lub jego wymiar
dyskryminacja polega na gorszym traktowaniu jednych pracowników w
porównaniu z innymi ze względu na określone „naganne” przyczyny
ZASADY PRAWA PRACY
dyskryminacja obejmuje także molestowanie i molestowanie
seksualne – art. 1831 § 5 i 6
molestowanie to zachowanie, którego celem lub skutkiem jest
naruszenie godności lub poniżenie albo upokorzenie pracownika
molestowanie seksualne – jw. plus nieakceptowane zachowania o
charakterze seksualnym; czyn zabroniony, o którym mowa w art. 197
§ 1 KK, art. 197 § 2KK oraz art. 199 § 1 KK
ZASADY PRAWA PRACY
Pracownicy powinni być równo traktowanie w zakresie:
nawiązania i rozwiązania stosunku pracy
warunków zatrudnienia
awansowania
dostępu do szkolenia
ZASADY PRAWA PRACY
• prawo do wynagrodzenia za pracę
• obejmuje:
art. 183cKP
prawo do minimalnego wynagrodzenia za pracę, określanego przez
państwo – art. 10 § 2 KP
Zgodnie z rozporządzeniem od 1 stycznia 2016 r. minimalne
wynagrodzenie za pracę wynosi 1850 zł
Art. 65 ust. 4. Konstytucji RP: Minimalną wysokość wynagrodzenia za
pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.
ZASADY PRAWA PRACY
• prawo do godziwego wynagrodzenia – art. 13 KP
Art. 33. Konstytucji RP
1.Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w
życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do
kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania
za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do
zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności
publicznych i odznaczeń.
ZASADY PRAWA PRACY
• prawo do wypoczynku
art. 14 KP
gwarancją dla tego prawa są zapisy dot. czasu pracy dni wolnych od
pracy oraz urlopów wypoczynkowych
ZASADY PRAWA PRACY
• zabezpieczenie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy
art. 15 KP
Dział Dziesiąty KP – Bezpieczeństwo i higiena pracy
ZASADY PRAWA PRACY
• zaspokajanie potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych
pracowników (w miarę możliwości)
art. 16 KP
• obowiązek ma charakter warunkowy
ZASADY PRAWA PRACY
• ułatwianie pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych
 art. 17 KP
 ma charakter fakultatywny
 zależy od zawarcia pisemnej umowy, która może przewidywać także obowiązek pracownika
pozostawania w zatrudnieniu u danego pracodawcy na określony czas
 w razie zawarcia umowy, pracownikowi przysługuje dodatkowy urlop (6 lub 21 dni – art. 1032 KP )
z zachowaniem prawa do wynagrodzenia oraz zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas
niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania
 dodatkowo, pracodawca może pokrywać opłaty za szkolenie, przejazd, zakwaterowanie,
podręczniki itd.
 jeśli w trakcie podnoszenia kwalifikacji stosunek pracy zostanie rozwiązany przez pracownika lub
zostanie mu wypowiedziany z jego winy, może on być zobowiązany do zwrotu kosztów
poniesionych przez pracodawcę
 Podobnie jeśli pracownik, który otrzymuje świadczenie, nie podnosi kwalifikacji (1031 – 1035KP)
ZASADY PRAWA PRACY
• zasada uprzywilejowania pracownika
z art. 18 § 1 KP
postanowienia umów i innych aktów będących podstawą stosunku
pracy mogą być dla pracownika bardziej korzystne niż przepisy prawa
pracy
ale!! KP dopuszcza możliwość wyjątkowego pogorszenia warunków
wynikających z umów o pracę, gdy jest to uzasadnione sytuacją
finansową pracodawcy, nieobjętego układem zbiorowym pracy lub
zatrudniającego mniej niż 20 pracowników
ZASADY PRAWA PRACY
zasada automatyzmu prawnego
art. 18 § 2 KP
w miejsce mniej korzystnych dla pracownika postanowień umownych
stosuje się z mocy prawa odpowiednie bardziej korzystne przepisy
ZASADY PRAWA PRACY
prawa kolektywne:
I. wolność zrzeszania się pracowników w celu reprezentacji i ochrony
własnych praw i interesów
• art. 181KP
• odnosi się do prawa konstytucyjnego wolności zrzeszania się
• Konstytucja reguluje zbiorowe stosunki pracy: prawo zrzeszania się w
związki zawodowe, układy zbiorowe pracy i prawo do strajku
II. prawo pracowników do uczestniczenia w zarządzaniu zakładem pracy na
zasadach określonych w odrębnych przepisach
• art. 182 KP
• ustawy związkowe itp.
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY
DO KOGO SĄ ADRESOWANE?
CO POWINNY REGULOWAĆ?
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY
• są adresowane do wszystkich pracowników lub ich grup
• obejmują powtarzające się sytuacje
• określają prawa i obowiązki stron stosunku pracy
• art. 9 KP: ustawowa definicja prawa pracy
• istnieją akty prawne, które nie stanowią bezpośrednio o prawach i
obowiązkach, ale mogą regulować inne stosunki prawne związane
zatrudnieniem
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY – krajowe (I)
Powszechne źródła prawa pracy:
• Konstytucja – najwyższe źródło prawa
 pracownicy mogą powoływać się bezpośrednio na jej przepisy, o ile sama Konstytucja nie ogranicza ich
bezpośredniego stosowania
 pierwszeństwo w sądach
 inne akty muszą być zgodne z Konstytucją; inaczej – TK
 normy ogólne: zasada sprawiedliwości społecznej, społecznej gospodarki rynkowej, ochrony pracy i dialogu
społecznego, zasada równości, ochrony godności i prywatności
 gwarancje indywidulanych stosunków pracy: wolność osobista w wolności pracy, inne gwarancje i wolności
również odnoszą się do prawa pracy; prawo do minimalnego wynagrodzenia, prawo do wypoczynku, do
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, zakaz stałego zatrudniania dzieci poniżej 16 lat
 zbiorowe stosunki pracy: prawo zrzeszania się w związki zawodowe, układy zbiorowe pracy i prawo do strajku
 pośrednio – prawo prowadzenia sporów zbiorowych
 Konstytucja zawiera gwarancje także dla pracodawców
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY – krajowe (II)
• ustawy – przede wszystkim Kodeks Pracy
 normuje podstawową dziedzinę stosunków stanowiących przedmiot prawa pracy
 statuuje prawa i obowiązki wszystkich ludzi świadczących odpłatnie pracę podporządkowaną, bez względu na
charakter i miejsce wykonywania pracy oraz podstawę nawiązania stosunku pracy
 spełnia postulat powszechności regulacji prawnej
 ALE: to nie oznacza, że reguluje wszystkie kwestie dot. prawa pracy
 w KP przeważają normy prawne bezwzględnie obowiązujące – na korzyść pracownika
 ich stosowanie nie może być zawieszone
• inne ustawy: minimalne wynagrodzenie za pracę, nadzór nad warunkami pracy, zwolnienia pracowników z
przyczyn ich niedotyczących, zatrudnianie pracowników tymczasowych itd.
• pragmatyki pracownicze: najczęściej są to akty prawne dot. zatrudnienia w administracji publicznej;
podział na pragmatyki prawa pracy (pracownicze) – dot. służby cywilnej, zagranicznej, pracowników
samorządowych, NIK, sądownictwo i prokuraturę, nauczycieli, szkolnictwo wyższe; pragmatyki prawa
administracyjnego (służbowe) – funkcjonariusze formacji zmilitaryzowanych
• KC – odpowiednie stosowanie
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY – krajowe (III)
• ratyfikowane umowy międzynarodowe
• Rozporządzenia:
 akty wykonawcze do ustaw - RM oraz Minister Pracy
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY –
inne źródła prawa pracy (I)
• układy zbiorowe pracy – nie są powszechne, obejmują tylko pracowników
jednego zakładu pracy lub grup zakładów, w szczególności pracowników
określonej branży czy zawodu
porozumienie zawarte miedzy związkami zawodowymi a pracodawcami
o treści decydują strony układu
postanowienia układu obowiązują bezpośrednio w stosunkach pracy, tak
jak przepisy zawarte w innych źródłach prawa
postanowienia umów o pracę nie mogą być mniej korzystne dla
pracownika niż postanowienia obowiązującego układu (wtedy te
postanowienia wchodzą na miejsce gorszych postanowień)
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY –
inne źródła prawa pracy (II)
• porozumienia zbiorowe – porozumienia oparte na ustawie
 zajmują takie samo miejsce w hierarchii źródeł prawa pracy jak układy zbiorowe pracy
 brak definicji porozumienia
 nie mogą być mniej korzystne niż dla pracowników niż ustawy i przepisu wydane na ich podstawie
 postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne niż porozumienia zbiorowe
 porozumienie zbiorowe jest źródłem prawa pracy, jeśli spełnia dwa warunki: określa prawa i
obowiązki stron oraz jest oparte na ustawie
 ustawy przewidują możliwość zawierania porozumień zbiorowych w sprawach nadzwyczajnych:
zwolnienia grupowe, zmiana pracodawcy, spory grupowe
 niektóre porozumienia uzupełniają regulację ustawową, dostosowując się do warunków
panujących u danego pracodawcy
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY –
inne źródła prawa pracy (III)
• akty wewnątrzzakładowe
I. regulamin pracy ustala organizację i porządek pracy w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki
pracodawcy i pracowników – art. 104 § 1 KP
• treść regulaminu pracy – trzy rodzaje postanowień:
 normujące porządek w zakładzie pracy
 określające obowiązki stron związane z organizacją i porządkiem w procesie pracy
 informujące pracowników o karach porządkowych
• wprowadzenie regulaminu pracy jest obowiązkowe, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników,
a sprawy nim objęte nie są uregulowane postanowieniami układu zbiorowego pracy
• jeżeli nie ma obowiązku wprowadzania regulaminu – informuje pracownika o niektórych sprawach objętych
jego treścią
• treść regulaminu ustala pracodawca: w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową – albo –
samodzielnie, jeśli nie działają u niego związki zawodowe
• regulamin wchodzi w życie dopiero po 2 tygodniach od dnia podania go do wiadomości pracowników w
sposób przyjęty u danego pracodawcy
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY –
inne źródła prawa pracy (IV)
II. regulamin wynagradzania – jeśli u pracodawcy nie obowiązuje układ
zbiorowy pracy, to określenie warunków w zakresie wynagrodzenia odbywa
się poprzez regulamin wynagradzania
może określać inne świadczenia związane z pracą
regulamin wydaje pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników
ma charakter podobny do układu zbiorowego pracy
nie obejmuje pracowników zarządzających
III. statut – tzw. statuty zakładowe
są to akty zwłaszcza samorządnych jednostek organizacyjnych: spółdzielni
działających na podstawie ustawy prawo spółdzielcze oraz szkół wyższych –
ustawa prawo o szkolnictwie wyższym
ŹRÓDŁA PRAWA PRACY - zewnętrzne
• Prawo międzynarodowe
 zgodnie z polską Konstytucją, umowa międzynarodowa jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego, w
tym także prawa pracy
 podstawowym źródłem prawa pracy o charakterze międzynarodowym są konwencje uchwalane przez MOP;
konwencje wymagają ratyfikacji i ogłoszenia
 także – postanowienia Paktów Praw Człowieka z 1966 r.
 także – Europejska Karta Społeczna przyjęta przez Radę Europy w 1961 r. (charakter regionalny)
 umowy dwustronne
• Prawo unijne:
 cel: harmonizacja przepisów rozumiana jako usunięcie różnic między krajowymi systemami prawa pracy
 narzędzie – dyrektywy – wiążą państwo, do którego są skierowane w zakresie celów, które mają być
osiągnięte; państwu pozostaje swoboda wyboru środków i form realizacji
 rozporządzenia – prawo unijne zastępuje prawo krajowe np. w zakresie swobody przepływu pracowników
Dziękuję za uwagę