Ekonomia instytucjonalna prof. Do**gowski

Dr hab. Tomasz Dołęgowski, prof. SGH
Czym jest ekonomia instytucjonalna?
Istnieje wiele jej nurtów i koncepcji. Przede wszystkim
jednak, w odróżnieniu od ekonomii „głównego nurtu”
odróżnia ją:
dostrzeżenie znaczenia szeroko pojmowanych
instytucji
więcej
uwagi
transakcyjnym
poświęconej
kosztom
zainteresowanie ekonomiczną interpretacją
pozornie nieekonomicznych rzeczywistości
wysoce interdyscyplinarne podejście
Zasadnicze problemy badawcze
Dlaczego pojawiają się przedsiębiorstwa?
Jaka
jest
ich
optymalna
wielkość?
przedsiębiorstw międzynarodowych)
(teoria
Dlaczego współistnieją rynek i państwo jako równoległe
mechanizmy koordynacji - makroorganizacji? (koszty
transakcyjne i koszty koordynacji)
Dlaczego powstają i upadają konkretne, określone
systemy gospodarcze?
Na tle historii myśli ekonomicznej i społecznej
Od starożytności do klasyków
(od Arystotelesa do A. Smitha)
Od ekonomii klasycznej do szkół: historycznej,
marksizmu i nurtów subiektywistycznych
(neoklasycy, szkoła lozańska-matematyczna,
szkoła austriacka - tzw. psychologiczna)
Wiek XX – neoklasycy i keynesizm. Inne nurty.
Ekonomia – aspekty historii
Cel prezentacji:
zwięzły zarys dziejów oraz wybranych aspektów
metodologiczno-filozoficznych ekonomii
Korzenie:
Oikonomos,
oikonomikos:
sztuka
prowadzenia
gospodarstwa domowego.
Starożytni:
Arystoteles
(„Polityka”,
„Etyka
nikomachejska”), Ksenofont
Rzym: np. Stoicy.
Biblia i chrześcijaństwo: biblijny stosunek do bogactwa
i gospodarki – dość złożony problem.
Ekonomia - historia
Klemens Aleksandryjski: „Czy człowiek bogaty może
być zbawiony”?
Św. Augustyn – „Państwo Boże”
Św. Tomasz z Akwinu (średniowiecze) – etyczne
podejście do gospodarki
Św. Antoni Florencki oraz szkoła z Salamanki –
silniejsza obecność refleksji rynkowej.
Epoka nowożytna: Fizjokratyzm i merkantylizm.
Fizjokratyzm i merkantylizm
Merkantylizm: np. Colbert (XVI, XVII wiek):
dodatni bilans handlowy
posiadanie pieniądza kruszcowego
ograniczanie importu
protekcjonizm
Fizjokraci: Quesnay, Stroynowski, Staszic:
wiara w wolność gospodarczą
zasadnicze znaczenie rolnictwa jako głównego
źródła bogactwa
porządek naturalny
Ekonomia klasyczna
Ekonomia przestaje być częścią filozofii,
złożoność relacji z etyką.
A. Smith i D. Ricardo, J.S. Mill (angielska
myśl klasyczna), F. Bastiat i J.B. Say
(francuska), myśl włoska
Ekonomia klasyczna
Podstawy teoretyczne:
filozofia utylitarna
koncepcja homo oeconomicus
indywidualizm metodologiczny
wiara w „niewidzialną rękę rynku”
samoregulacja rynkowa
teoria wartości oparta na pracy
teoria kosztów komparatywnych w handlu
zagranicznym
W wieku XIX
Opozycja wobec klasycyzmu (częściowa):
szkoła historyczna (niemiecka)
podejście narodowe,
nie ma ogólnych praw rozwoju
opis zamiast praw
rola religii i kultury w kształtowaniu gospodarki
marksizm i jego ideologia
materializm historyczny i dialektyczny
walka klasowa
deterministyczna konieczność zwycięstwa socjalizmu
kolektywizm
W wieku XIX
Szkoły subiektywistyczne, nawiązanie do klasycznej:
austriacka (psychologiczna)
lozańska (matematyczna)
neoklasyczna (A. Marshall).
Inni: np. amerykański instytucjonalizm.
Wiek XX
Dominacja nurtów:
neoklasycznych - monetaryzm, neoliberalizm
(nurty podażowe)
keynesizm i neokeynesizm (podejście
popytowe): jako reakcja na Wielki Kryzys popierał
interwencjonizm państwowy, krytykując klasyków
marksizm
inne: instytucjonalna, neoinstytucjonalna i Nowa
Ekonomia Instytucjonalna oraz pozostałe (np.
ekonomia empiryczna, szkoła szwedzka, nurty
neoaustriackie, ordoliberalizm, myśl katolicka).
Ekonomia
Spory o przedmiot
Pozytywna i normatywna
Ekonomia teoretyczna
a
polityka ekonomiczna i nauki o
zarządzaniu
Ogólna i szczegółowe
Problemy metodologiczne
Metodologia – wybrane problemy:
Status natury ludzkiej:
co to znaczy homo oeconomicus?
Czy jestem homo oeconomicusem?
Czy mam wolną wolę?
Jaki jest status tez/teorii ekonomicznych?
Nauka idiograficzna czy nomotetyczna?
Ekonomia a etyka.
Paradoks: Ekonomia wyłoniła się z etyki, potem od niej
wyzwoliła, dziś częściowo do dialogu z nią
powraca.
Problemy metodologiczne
Czy istnieją prawa ekonomiczne i czy historia jest
zdeterminowana? (zwłaszcza dotyczy historii
gospodarczej i jej metodologii)
Jaka jest/powinna być rola państwa i państwowej
polityki gospodarczej? Czynna czy bierna?
Jak w ekonomicznej teorii brać pod uwagę zachowania
oportunistyczne i altruistyczne?
Dlaczego w pewnych sytuacjach pojawia się „rynek na
zachowania pozornie nierynkowe”?
Problemy metodologiczne
Redukcjonizm:
pogląd w filozofii nauki, w myśl którego możliwe
i właściwe jest wyjaśnianie i opis właściwości
złożonego układu przez opis i wyjaśnianie jego
części (ekonomizm, socjologizm, psychologizm).
Przeciwieństwo: holizm – ujęcie całościowe.
Paradygmat:
(T. Kuhn: „Struktura rewolucji naukowych”)
zbiór pojęć i teorii stanowiących podstawy danej
nauki.
Problemy metodologiczne
Dominacja założeń:
racjonalnych zachowań jednostki
„homo oeconomicus”
indywidualizm metodologiczny
Dyskusje i spory ze zwolennikami holizmu i „bounded
rationality”.
Indywidualizm a kolektywizm. Personalizm.
Koncentracja na kategorii kontraktu.
Analiza w m.in. teorii gier.
Ograniczona racjonalność i zachowania oportunistyczne.
Dylematy metodologiczne
Homo oeconomicus a koncepcja ograniczonej
racjonalności.
Użyteczne narzędzie oraz podejście ideologiczne.
Ekonomia eksperymentalna i behawioralna w
rozpatrywaniu zagadnienia.
Na tle historii myśli ekonomicznej i
społecznej – rozwój
I faza instytucjonalizmu
T. Veblen, J. Commons, J. Clark
nawiązanie do szkoły historycznej
sprzeciw wobec neoklasycyzmu
II faza
J. K. Galbraith, niektóre nurty szkoły szwedzkiej
(G. Myrdal)
III faza
Nowa Ekonomia Instytucjonalna tylko częściowo
odwołuje się do dawnego instytucjonalizmu.
Nawiązuje do neoklasycznej, ale uznaje rolę kosztów
transakcyjnych.
Inspiracje: Alexis de Tocqueville, M. Novak
Przedstawiciele: O. Williamson, R. Coase, J. Buchanan,
D. North, S. Pejovich, V. Vanberg
Najciekawsze nurty
Konstytucyjna ekonomia polityczna
Public Choice (teoria wyboru publicznego)
Property Rights (teoria praw własności)
Ekonomiczna analiza prawa
Nowa historia gospodarcza (D. North)
Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich (również
dyskryminacji, języka) (G. S. Becker)
Refleksja ideologiczna dot. religii, moralności, wolności
Ekonomiczna teoria regulacji i deregulacji
Instytucje - definicja
Instytucje
są to trwałe, prawne, organizacyjne i zwyczajowe
ograniczenia i uwarunkowania dla powtarzalnych
ludzkich zachowań i międzyludzkich interakcji,
których zasadniczą funkcją jest zapewnienie
przewidywalności ludzkich zachowań.
Instytucje formalne (prawo, konstytucja) i
nieformalne (moralność, religia, kultura, zwyczaj).
Metody egzekwowania.
Instytucje i koszt transakcyjny
Jakość instytucji a perspektywy rozwoju gospodarczego
Koszt transakcyjny
koszt związany z funkcjonowaniem na rynku
(asymetria informacji, brak zaufania, konieczność
zapewnienia transakcjom bezpieczeństwa)
Instytucje
koszt transakcyjny
kapitał społeczny
zdolność do budowy zaufania
a rozwój gospodarczy
Instytucje c.d.
Stabilność i przewidywalność instytucji jako warunek
stabilnego rozwoju.
Stabilność i zmiana: instytucje powinny być trwałe i
stabilne, ale i podlegać zmianom.
„Idee mają konsekwencje”
Podejście mikroekonomiczne (na zasadzie kontraktu),
ale i makroekonomiczne.
Instytucje formalne a nieformalne
Różnorodność wzajemnych relacji, np.:
zróżnicowanie statusu religii i kościołów w
różnych krajach i modelach instytucjonalnych.
modele państwa (USA, Wielka Brytania, Francja,
Niemcy, Skandynawia, Turcja, Japonia, itd.)
Szczególne zainteresowanie (zwł. D. Northa) modelem
USA. Nawiązanie do A. de Tocqueville’a. System „check
and balance”.
Specyfika „południa” wg. J. Calhona.
Przykłady wyjścia poza „czystą”
ekonomię
Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich
(G. S.Becker)
Ekonomiczna teoria języka, dyskryminacji i nacjonalizmu
(A. Breton)
Ekonomiczne spojrzenie na duchowość i religię
(„Is God an Economist? An Institutional Economic
Reconstruction of the Old Testament” – Sigmund
Wagner-Tsukamoto)
The Economics of Altruism. Rule and Choice in Economics.
(V. Vanberg)
Economics of Happiness
F. Von Hayek o oświeceniu anglosaskim i
francuskim
Francja:
dobre społeczeństwo
racjonalizm
rozumne elity
inżynieria społeczna
odgórna modernizacja
krytycyzm wobec religii oraz
tradycji
silna pozycja państwa
biurokratyzm
prawo stanowione
centralizacja
Model anglosaski:
brak silnej wiary w elity
przywiązanie do reguł gry
porządek spontaniczny
ewolucjonizm
znaczenie inicjatyw
oddolnych
uznanie roli tradycji i religii
prawo oparte na
precedensie i zwyczaju
Implikacje
podejście makroekonomiczne i historyczne.
„cud europejski”
koszt transakcyjny a feudalizm i teoria mafii
rozwój Hiszpanii a rozwój W. Brytanii
konstytucja i historia USA
kliometria
proces historyczny i jego kierunek:
F. Fukuyama (koniec historii)
a S. Huntington (zderzenie cywilizacji).
nawiązanie do dziedzictwa M. Webera
Konstytucyjna ekonomia
polityczna - wprowadzenie
Wg J. Buchanan:
analiza wyborów dokonywanych przez podmioty (również
gospodarcze), wypływających z przyjętego ładu społecznego.
Konstytucja - zestaw zasad, które ograniczają aktywność osób i
jednostek w dążeniu do osiągnięcia własnych celów.
Nurty:
normatywny (legitymizacja władzy)
pozytywny (sprawowanie władzy i modyfikacja konstytucji).
Implikacje dla polityki gospodarczej – np. rola państwa.
Korzenie Konstytucyjnej
ekonomii politycznej
Wizja ustrojów wg Arystotelesa:
Dobre:
monarchia
arystokracja
politea
Złe (zdegenerowane):
tyrania
oligarchia
ochlokracja (demokracja)
Optymalne rozwiązanie: rządy zrównoważone łączące
monarchię, arystokrację i demokrację.
Inne źródła to m.inn. św. Tomasz z Akwinu, szkoły z
Salamanki, nurty Oświecenia oraz szkoły o ustrojach i
związkach z gospodarką.
Konstytucyjna ekonomia
polityczna - geneza
modele ustrojowe i konstytucyjne
system check and balance USA
Alexis de Tocqueville
Bertrand de Jouvenel („On Power”)
J. Maritain
Michaela Novaka („The Spirit of Democratic Capitalism”)
niemiecka myśl ordoliberlana
później również D. North, J. Buchanan, V. Vanberg, Tullock
Konstytucyjna ekonomia
polityczna
Podstawowe założenia KEP:
racjonalne zachowanie jednostek
wyjścia dla niezadowolonej jednostki: loyalty, voice
(protest) i exit
„median voter”
Problematyka badawcza:
analiza ustrojów
problem równowagi i podziału władzy
rola rządów prawa (rule of law)
ochrona wolności
ograniczenia pogoni za rentą („rent seeking”)
Konstytucyjna ekonomia polityczna –
przykłady obszarów badań
Analiza modeli polityczno-prawno-gospodarczych państwa
i regionów:
brytyjski, amerykański, francuski, niemiecki,
skandynawski, modele pozaeuropejskie - Turcja, Japonia,
Chiny, Rosja.
Dylematy modernizacji: odgórnej oraz oddolnej.
Szczególny przypadek konstytucji USA.
Czy można go implementować gdzie indziej?
Konstytucyjna ekonomia
polityczna - wybrane problemy
Dlaczego różne kraje mają różne ustroje?
Dlaczego te same systemy różnie się sprawdzają?
System prezydencki a system parlamentarno-gabinetowy.
Dwupartyjność i wielopartyjność.
Analiza systemów wyborczych:
okręgi jednomandatowe
system proporcjonalny
jedno i dwuizbowy parlament
demokracja bezpośrednia i referenda
Konstytucyjna ekonomia
polityczna - wybrane problemy
Państwo jednolite a państwo federalne.
Centralizacja i decentralizacja.
Kluczowe znaczenie pojęć:
prawa człowieka
wolności
sprawiedliwość
ideologii
zaufania
kapitału społecznego
KEP – implikacje ekonomiczne
Wpływ KEP na:
gospodarkę (częściej pośredni)
system podejmowania decyzji
system budowania większości
wysokość kosztów transakcyjnych
poziom korupcji
stabilność
odpowiedzialność
skalę rent-seekingu
czynnik czasu w procesie decyzyjnym
KEP - państwo
Douglas North:
Państwo to złożony system instytucji i organizacji,
oferujący na zasadach monopolu i przymusu jednostkom i
grupom ochronę ich praw, jak również porządku
społecznego i gospodarczego, będącego funkcją norm
prawnych i zwyczajowych. W zamian za to państwo
opodatkowuje jednostki, firmy i organizacje.
Również koncepcja postrzegania państwa, przedsiębiorstw,
gospodarki jako sieci kontraktów.
Konstytucyjna ekonomia
polityczna - konkluzja
Refleksja nad rzeczywistością polityczną i prawną oraz jej
racjonalizacją z punktu widzenia obniżki kosztów
transakcyjnych i działania systemu.
Kontrakt konstytucyjny powinien spełniać wiele funkcji, w
tym:
minimalizować straty związane z działalnością
polityków i biurokracji, wprowadzać rządy prawa,
uporządkowana wolność, ograniczony rząd, podział władzy,
ochronę praw własności, decentralizację i deregulację, ład
polityczno-prawny jako dobro publiczne, rządy większości
przy ochronie praw mniejszości.
Modele rozwoju kapitalizmu
model anglosaski – indywidualistyczny
model europejski – kontynentalny, odmiany:
francuski
niemiecki – ordoliberalizm i społeczna
gospodarka rynkowa
skandynawski
model azjatycki – kolektywistyczny, odmiany:
japoński
chiński
Koncepcja „7 kultur kapitalizmu”.
Czołowi przedstawiciele ekonomii
instytucjonalnej
XIX w. prekursor – Alexis de Tocqueville („O demokracji
w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja”)
XX w. – R. Coase – teoria przedsiębiorstwa
O. Williamson – teoria ekonomii i zarządzania, refleksje
nad makroorganizacją
D. North – historia gospodarcza, teoria państwa,
kliometria
J. Buchanan – Public Choice i KEP
E. Ostrom – ekonomiczna analiza wspólnot
Globalizacja
Najbardziej zaawansowana forma umiędzynarodowienia
działalności gospodarczej.
Wzrost powiązań pomiędzy podmiotami w skali świata oraz
wzajemne ich oddziaływanie w różnych sferach życia
społecznego.
Determinanty:
postęp naukowo-techniczny
liberalizacja przepływów międzynarodowych
zmiany w konkurencji międzynarodowej.
Wizje świata
F. Fukuyama:
koniec historii – globalny wymiar wolnego
rynku i demokracji
S. Huntington:
zderzenie cywilizacji – nie ma jednego
globalnego trendu
K. Ohmae:
koncepcja triady - Europa, Ameryka
Północna, Japonia i okolice
Wizje świata c.d.
W. Rostow:
teoria modernizacji
I. Wallerstein:
teoria rozwoju zależnego – centrum,
semiperyferie i peryferie
Koncepcja J. Dunninga…
J. Dunning
Kapitalizm globalny to globalna skala:
handlu zagranicznego
inwestycji bezpośrednich
korporacji transnarodowych
operacji finansowych i biznesowych
powiązań
przepływów czynników produkcji
przepływu informacji
transportu
problemów
J. Dunning
Kapitalizm globalny w wymiarze:
aliansowym:
alianse między krajami (bloki regionalne) i
przedsiębiorstwami (alianse strategiczne)
oparcia na wiedzy:
rola badań i rozwoju, edukacji, innowacyjności,
sektora usług.
J. Dunning
Ewolucja:
land-based capitalism
industrial capitalism
global-alliance-knowledge-based capitalism.
Zmieniające się formy makroorganizacji i koordynacji: przez
rynek (ceny), hierarchię (przedsiębiorstwo), państwo, sieci,
hybrydy (mieszane).
Kapitalizm globalny-instytucje
Rynek
Przedsiębiorstwa (zwłaszcza korporacje
transnarodowe i alianse)
Organizacje międzynarodowe globalne i integracyjne
(regionalne)
Rządy
Samorządy regionalne i zawodowe
Stowarzyszenia, organizacje obywatelskie, NGO’s,
mass-media, organizacje wyznaniowe
Osoby i rodziny
Jak i jakie instytucje budować?
World Development Report 2002, „Building Institutions for
Markets”:
Sektor rolny: instytucje wspierające rolnictwo
Przedsiębiorstwa: Corporate Governance
System finansowy: efektywny
Rządy: instytucje polityczne (państwowe) i
samorządowe, podatki, ograniczenie korupcji, system
prawa, reguły konkurencji, regulacja infrastruktury
Społeczeństwa: normy, sieci, rola mediów.
Priorytety w budowie
zdrowych instytucji
Całościowe
Konkurencyjne
Pro-innowacyjne
Wzajemnie uzupełniające się
Rola instytucji w:
wspieraniu rynku
wzroście i rozwoju
redukcji ubóstwa.
Paradoksy kapitalizmu globalnego
Współistnienie:
działań, inicjatyw i podmiotów o charakterze
globalnym i lokalnym, mikro i makroekonomicznym
rynku i interwencji państwa
tendencji na rzecz centralizacji i decentralizacji
korzyści i kosztów globalizacji
Globalna skala procesów a ułomność „global governance”.
Paradoks demokracji: globalizacja sprzyja i zagraża
demokracji.
Konkurencja i konkurencyjność
instytucjonalna
Konkurencyjność instytucjonalna:
zdolność do konkurowania pod względem jakości instytucji.
Zdolność niemobilnych czynników produkcji do przyciągania
mobilnych.
Kapitał społeczny: zdolność do budowy relacji opartych na zaufaniu.
Kapitał społeczny (F. Fukuyama) a konkurencyjność instytucjonalna i
systemowa.
M. Novak: znaczenie relacji
wolność – demokracja – rynek – moralność – religia.
V. Vanberg: rules and choice in Economics.
Konkurencyjność
Konkurencyjność
jest to zdolność podmiotu do sprostania konkurencji
oraz zdolność do długookresowego, efektywnego wzrostu i
rozwoju organizacji (przedsiębiorstwo, sektor, region, kraj).
The World Competitiveness Report 1995:
Konkurencyjność międzynarodowa to zdolność kraju
lub przedsiębiorstwa do tworzenia proporcjonalnie
większego bogactwa od konkurentów na rynkach
światowych. Jest kombinacją zasobów, procesów i
umiędzynarodowienia działalności gosp.
Konkurencyjność
The World Competitiveness Yearbook 2001:
Konkurencyjność międzynarodowa to zdolność kraju
do tworzenia wartości dodanej i w ten sposób podnoszenia
bogactwa narodowego poprzez odpowiednie zarządzanie
zasobami i procesami, „atrakcyjnością” i „agresywnością”,
uwzględniające wymiar globalny i lokalny oraz integrowanie
tego wszystkiego w jednolity, spójny model ekonomiczny i
społeczny.
Konkurencyjność
The Global Competitiveness Report:
Konkurencyjność (kraju) to zespół (kombinacja)
instytucji, polityk i czynników determinujących poziom
produktywności danego kraju.
Koncepcja społecznie odpowiedzialnej i zrównoważonej
konkurencyjności.
Konkurencja a konkurencyjność.
Konkurencyjność – poziomy analizy
Mikro – przedsiębiorstwo, produkt
Mezo – branża/ sektor (czy i region?)
Makro – kraj
Mega – blok regionalny (np. UE)
Meta – system ekonomiczny
Spory o konkurencyjność na poziomie makro
(P. Krugman: „Competitiveness as a dangerous obsession”).
Argumenty stron sporu
Krugman:
państwo to nie przedsiębiorstwo, nie można patrzeć
na nie jak na sumę przedsiębiorstw. Takie spojrzenie jest
jednostronne i nie uwzględnia istoty państwa i gospodarki
narodowej dużo szerzej pojmowanej.
Przeciw:
Przedsiębiorstwa są faktycznie tymi podmiotami,
które konkurują na rynku. Nie działają jednak one w próżni:
ich konkurencyjność jest też funkcją jakości otoczenia.
Ewolucja spojrzenia
Od konkurencyjności mikroekonomicznej i w zakresie handlu
międzynarodowego
do makroekonomicznej.
Od pojmowanej wyłącznie ekonomicznie
do spojrzenia szerszego, obejmującego też wymiar
instytucjonalny i jakość życia (instytucje, innowacyjność,
postęp, kapitał ludzki i społeczny, rozwój zrównoważony).
Podejście tradycyjne koncentrowało się na cenach i kosztach,
kursie walutowym, stopie procentowej, stopie wzrostu.
Nowoczesne obejmuje też wskaźniki jakościowe.
Czynniki określające zdolność
konkurencyjną gospodarki
Zasoby produkcyjne:
wielkość
struktura
efektywność wykorzystania
System społeczno-ekonomiczny
Polityka ekonomiczna
Te ostatnie mają wyraźnie instytucjonalny wymiar.
Oceny konkurencyjności:
od „niebezpiecznej obsesji”
do uwzględniania czynników jakościowych i etycznych.
J. Dunning o konkurencyjności
J. Dunning i T. Hamalainen odrzucają zarówno radykalny
liberalizm, jak i skrajny protekcjonizm.
Teza: państwo skupić się powinno na „proinnowacyjnych”
wątkach polityki gospodarczej bardziej niż na tradycyjnej
polityce przemysłowej.
Koncentracja na jakości instytucji, jakości infrastruktury
oraz trosce o jakość czynników produkcji.
Rankingi konkurencyjności
a instytucje
The World Competitiveness Yearbook
The Global Competitiveness Report (Index)
Human Development Index
Doing Business Index
Index of Economic Freedom
Transparency International Corruption Perception Index
Wszystkie one uwzględniają wątki instytucjonalne, najsilniej
jednak dwa ostatnie.
Strategia lizbońska
Lizbona, marzec 2000:
UE ma stać się najbardziej konkurencyjną
gospodarką świata, opartą na wiedzy oraz wzroście i
rozwoju zrównoważonym.
Źródła wcześniejszych słabości UE
Strategia lizbońska
Priorytety strategii:
edukacja
kapitał ludzki
nowoczesne technologie
społeczeństwo informacyjne
wydajność pracy i mobilność zatrudnienia
model społeczny
deregulacja
inwestycje infrastrukturalne (Sieci Transeuropejskie)
kwestie związane z demografią
Strategia lizbońska
Bardzo ograniczony sukces.
Przyczyny: zróżnicowanie krajów, zbyt wiele
priorytetów, zasady koordynacji.
Od Strategii Lizbońskiej do strategii „Europa 2020”:
„inteligentny wzrost”, „zrównoważony wzrost”,
„integrujący społecznie wzrost”: edukacja, walka z
ubóstwem i wykluczeniem, badania, flexicurity.
Priorytet Polski:
połączenie strategii konkurencyjności z polityką spójności.
Myśl ordoliberalna i społeczna
gospodarka rynkowa
Połączenie idei wolności z ideą ładu i umiarkowanej
interwencji państwa.
Inspiracja ze strony Katolickiej Nauki Społecznej i myśli
protestanckiej:
personalizm
dobro wspólne
zasada solidarności
zasada pomocniczości.
Myśl ordoliberalna i społeczna
gospodarka rynkowa
Państwo jako strażnik ładu.
Rola prawa i moralności.
Zasada pomocniczości i solidarności.
Rola stowarzyszeń, samorządów i dialogu społecznego.
Twórcy:
A. Muller-Armack, K. Adenauer, Roepke,
współcześnie V. Vanberg.
Viktor Vanberg
V. Vanberg, „The Constitution of Markets” o konkurencji:
rynek – konstytucyjnie obwarowana konkurencja
„incentive problem”, „power problem”,
„knowledge problem”
w ramach systemu i między systemami
zasada organizująca ludzką działalność na rynku
w polityce jako konkurencja między rządami
V. Vanberg
Unia Europejska:
federalizm konkurencyjny a federalizm centralistyczny.
Unia Europejska a koncepcja
politycznej (UE a KEP).
konstytucyjnej
ekonomii
Zwraca uwagę na kwestię racjonalność a moralność: „Rules
and Choices in Economics”.
Modele rozwoju w Europie
Model nordycki (Finlandia, Szwecja, Dania, Austria, Holandia):
wydajny i solidarny
wysokie podatki i wydatki publiczne na
edukację
opiekę socjalną
silne związki zawodowe
mniejsze zróżnicowanie płacowe
swoboda w zwalnianiu pracowników połączona
z hojnymi zasiłkami dla bezrobotnych.
Modele rozwoju w Europie
Model anglosaski (Wielka Brytania, Irlandia, Portugalia):
efektywny ale mniej solidarny
słabe związki zawodowe
duża rozpiętość płac
słaba ochrona pracownika przed zwolnieniem, ale
z aktywną pomocą w znalezieniu pracy
minimalny poziom bezpieczeństwa socjalnego.
Modele rozwoju w Europie
Model kontynentalny (Francja, Niemcy, Belgia, Luksemburg):
solidarny ale nie konkurencyjny
wysokie wydatki socjalne
silna ochrona pracowników przed zwolnieniem
niższe zasiłki dla bezrobotnych
silna pozycja związków zawodowych mimo malejącej
liczby członków.
Modele rozwoju w Europie
Model śródziemnomorski (Włochy, Grecja):
ani solidarny ani konkurencyjny
wysokie, często nieracjonalne wydatki publiczne
ochrona pracowników przed zwolnieniem
ale niskie zasiłki dla bezrobotnych
wczesne emerytury.
T. Hamalainen
Timo Hamalainen – ekonomista fiński, uczeń J. Dunninga
(doktorant), pracownik SITRA – Helsinki.
John Dunning (1927 - 2009) – specjalista w dziedzinie
biznesu i ekonomii międzynarodowej (MSG), korporacji
transnarodowych, konkurencyjności międzynarodowej,
etyki w biznesie i religijnych uwarunkowań rozwoju.
Autor prac takich jak: „Regions, Globalization and the
Knowledge-Based Economy”, „Govenrments, Globalization
and International Business” „Making Globalization Good”,
„Alliance Capitalism and Global Business”.
Timo Hamalainen
Timo Hamalainen jest autorem szeregu prac, m.in. „National
Competitiveness and Economic Growth”, oraz „Social
Innovations, Institutional Change and Economic Performacne”.
Ewolucja zainteresowań:
teoria konkurencyjności
innowacje społeczne i innowacyjność społeczna
koncepcja „sustainable well-being” i jej wpływ na politykę
gospodarczą.
Historyczny rys Finlandii
Finlandia:
do pocz. XIX wieku część Szwecji
do końca I wojny światowej część Rosji (Wielkie Księstwo
Finlandzkie); duża mniejszość szwedzka
okres niepodległości: budowa państwa, wielka rola
Marszałka i Prezydenta Karla Gustawa von
Mannerheima.
1939-40 – Wojna Zimowa z ZSRR, wznowienie działań w
1941-44
powojenna względna zależność od ZSRR (finlandyzacja).
Historyczny rys Finlandii
głęboki kryzys wywołany rozpadem ZSRR
przystąpienie do UE i budowa gospodarki opartej na wiedzy
powołanie specyficznych instytucji (SITRA, TEKES, Akademia
Finlandii itp.), klastry i parki technologiczne; sukces Nokii
rola wysokiej jakości instytucji, kapitału społecznego,
infrastruktury
wysoki wzrost pozycji w rankingach konkurencyjności w
końcu XX w. i pierwszych latach XXI.
spowolnienie końca I dekady XXI w. – kryzys i jego
pokonywanie. Poszukiwanie nowych źródeł przewag
Finlandia i Estonia. SITRA
SITRA (The Finnish Innovation Fund):
agencja
zajmująca
się
wspieraniem
międzynarodowej konkurencyjności gospodarki fińskiej.
Łączy funkcje ośrodka studiów strategicznych i think–tanku
oraz instytucji wspierającej przedsiębiorstwa fińskie
(zwłaszcza spółki technologiczne i start-upy) w zakresie
doradztwa oraz pozyskiwania venture capital.
Analogiczną instytucję założono w Estonii (Estonian
Development Fund).
Instytucje a etyczny i religijny
wymiar gospodarki
Moralność i religia jako instytucje nieformalne.
Czy jest sens mówić o etyce w gospodarce i biznesie?
Czy moralność i religia służą obniżce kosztów transakcyjnych,
czy same nim się stają?
Argumenty za i przeciw etycznej refleksji o gospodarce. Moral
backgrounds of the market?
Rola kapitału społecznego.
Od etyki w gospodarce i etyki biznesu, przez CSR do
duchowości i „ekonomii komunii”.
Etyka a gospodarka
Etyka życia gospodarczego – koncepcja stara i nowa.
Utylitaryzm (Adam Smith, Milton Friedman)
Kantyzm (inspiracja dla CSR)
Arystoteleizm i koncepcje religijne
Myśl Maxa Webera – protestantyzm a kapitalizm.
Etyka i gospodarka w myśli Jana Pawła II i Benedykta XVI.
M. Novak („Duch demokratycznego kapitalizmu”) oraz
poglądy S. Zamagniego i L. Bruni.
Adam Smith
Adam Smith był również filozofem moralności („Teoria uczuć
moralnych”).
Przeciwnik moralizatorstwa w ekonomii – ekonomia nauką o
tym co jest, nie o tym co być powinno.
Podejście utylitarne i koncepcja homo oeconomicus.
Rynek wychowawcą do cnót.
Stockholder’s approach.
Współczesny kontynuator: Milton Friedman (społeczną
funkcją biznesu jest maksymalizować zysk - w ramach prawa i
moralności).
Kantyzm i neokantyzm.
Stakeholder approach
Immanuel Kant:
Traktować człowieka jako cel, nie narzędzie.
Podejście stakeholderowskie: orientacja na prawa i potrzeby
interesariuszy (właściciele, kierownictwo, pracownicy,
dostawcy, odbiorcy, przyroda, społeczność lokalna).
Intencje jako ważne kryterium oceny.
XVIII, XIX i początek XX wieku
Zasadniczo czas ten nie sprzyja refleksji etycznej – oddzielenie
etyki od ekonomii.
Szkoły nawiązujące do klasycznej – zero moralizmu, wiara w homo
oeconomicus.
Marksizm – aetyczny (determinizm, redukcjonizm).
Specyfika szkoły historycznej.
Max Weber – etyka protestancka a kapitalizm.
Renesans XX wieku
W teorii ekonomii i naukach społecznych:
ordoliberalizm
nowa ekonomia instytucjonalna
teoria kapitału społecznego
W zarządzaniu:
nowe podejście do konkurencyjności przedsiębiorstw
koncepcja CSR (Corporate Social Responsibility)
CSR i rozwój zrównoważony
Spór pomiędzy podejściem stockholderowskim i
stakeholderowskim (korporacja powinna uwzględniać
potrzeby interesariuszy).
CSR a rozwój i wzrost zrównoważony (sukces gospodarczy i
biznesowy, ekologa, wymiar społeczny).
CSR i rozwój zrównoważony w Skandynawii oraz w Strategii
Lizbońskiej UE i strategii Europa 2020.
Dokumenty UE – „Green Paper on CSR”.
Istota CSR
Społeczna odpowiedzialność biznesu koncentruje się na:
zrównoważonym rozwoju przedsiębiorstwa
relacjach przedsiębiorstwa z pracownikami
budowie potencjału konkurencyjnego i
społecznego organizacji
współpracy firmy z otoczeniem
Dobrowolny charakter CSR.
Za i przeciw CSR
Argumenty za:
większe zaufanie na rynku
kapitał społeczny
Argumenty przeciw:
społeczną funkcją biznesu jest maksymalizacja zysku
(Friedman)
CSR as a „window-dressing”
instrumentalizacja etyki
Fakt: większość poważnych przedsiębiorstw włącza dzisiaj CSR i jego
normy do swojej działalności/misji.
Pytania: na ile głęboko? Czy nie jest to tylko zagrywka marketingowa?
M. Friedman, I. Maitland, N. Bowie…
M. Friedman: „społeczną funkcją biznesu jest
maksymalizować zysk – w ramach prawa i moralności”
I. Maitland: „Market as a School of Virtues”
Ale…
N. Bowie: „Corporation as a Moral Community”
Przykłady
Etyczne kodeksy postępowania przedsiębiorstw i branżowe.
Koncepcja audytu etycznego, doradztwa etycznego,
uwzględniania problematyki etycznej w normach jakościowych
(np. ISO).
Międzynarodowe inicjatywy i ruchy:
Global Compact
mikrokredyty
Caux Round Table
etyczne inwestowanie
„Fair Trade”
„ekonomia społeczna”
„Slow Food”
„ekonomia komunii”
Kapitał społeczny
Nowe spojrzenie na kapitał: ludzki i społeczny.
Kapitał społeczny: związany z obecnymi w społeczeństwie
pokładami zaufania oraz ze zdolnością do współpracy i
budowy relacji opartych na zaufaniu,
Badacze: m.in.. F. Fukuyama, D. Coleman
Kapitał społeczny i efektywne instytucje redukują koszt
transakcyjny.
Odrodzenie katolickiej
nauki społecznej
Encykliki papieskie: od Leona XIII do Jana Pawła II i Benedykta XVI.
Specyficzne cechy:
personalizm
dobro wspólne
solidaryzm
zasada subsydiarności
Kluczowe znaczenie encyklik Jana Pawła II („Laborem Exercens” i
„Centesimus Annus”) dla nowoczesnej katolickiej nauki społecznej.
Benedykt XVI, „Caritas in Veritate”: rozwój integralny, zaufanie.
„Nowości” Jana Pawła II
Praca jako współudział w dziele Stworzenia.
Akcent położony na wolność, uczestnictwo
solidarność: przedsiębiorczość, wolny rynek
demokracja w ramach prawa i moralności.
i
i
Jan Paweł II a myśl ordoliberałów i M. Novaka („Duch
demokratycznego kapitalizmu”, „On Cultivating Liberty”,
„The Universal Hunger for Liberty”).
Benedykt XVI
Benedykt XVI, „Caritas in Veritate”:
koncepcja rozwoju integralnego: każdego człowieka i
całego człowieka
akcent położony na prawidłową antropologię –
filozofię natury ludzkiej
rola zaufania i kapitału społecznego
państwo-rynek-społeczeństwo obywatelskie
poparcie dla CSR, mikrokredytów oraz etycznego
inwestowania
Przykładowa inicjatywa:
Caux Round Table
Uczynienie kapitalizmu etycznym poprzez:
użycie prywatnego interesu dla dobra wspólnego
przywództwo z zasadami
odrzucenie darwinizmu społecznego
zasada Kyosei: „Żyć i pracować razem dla
wspólnego dobra”
zasada godności osoby ludzkiej i dialogu
Caux Round Table
Inicjatywa CRT powstała w Szwajcarii w 1986 r.
Twórcy: F. Philips oraz Olivier Giscard d’Estaign (INSEAD).
Obecnie szefem jest S. Young.
Orientacja na Stakeholder Approach (CSR).
Istnieje CRT Poland.
Caux Round Table
Zasady dla przedsiębiorstw:
odpowiedzialność biznesu – wobec interesariuszy
ku innowacjom, sprawiedliwości i wspólnocie światowej
od litery prawa do ducha zaufania
poszanowanie dla reguł prawnych
wsparcie wielostronnej wymiany handlowej
poszanowanie środowiska
unikanie działań sprzecznych z prawem
Caux Round Table
Interesariusze
Podstawowe obowiązki
Klienci
Pracownicy
Właściciele
Dostawcy, partnerzy i odbiorcy
Konkurenci
Społeczność
Caux Round Table
Wdrażanie zasad Arcturus Innovations w korporacjach
(np. NISSAN):
Macierz 49 pytań dla executives
Macierz 275 pytań dla ogółu
Odpowiedzi podlegają ocenie i analizie.
Arcturus jest elementem strategii jakości (TQM – Total
Quality Management) - CSR elementem strategii firmy.
Kodeks etyczny i audyt etyczny. Promocja etycznego
przywództwa.
Caux Round Table – Arcturus
Macierz wyników
KATEGORIA
OBOWIĄZKI
KLIENCI
PRACOWNICY
WŁAŚCICIELE
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
BIZNESU
KRYTERIUM
1.1
KRYTERIUM
1.2
KRYTERIUM
1.3
…
EKONOMICZNE I
SPOŁ.
ODDZIAŁYWANIE
BIZNESU
KRYTERIUM
2.1.
…….
……..
ZACHOWANIA
BIZNESOWE
…..
POSZANOWANIE DLA
REGUŁ PRAWNYCH
WSPARCIE
WIELOSTRONNEJ
WYMIANY
POSZANOWANIE
ŚRODOWISKA
UNIKANIE ŁAMANIA
PRAWA
DOSTAWCY,
ODBIORCY…
KONKURENCI
SPOŁECZNOŚĆ
Caux Round Table a inne inicjatywy
Global Compact (ONZ):
prawa człowieka
niedyskryminacja
ekologia
zwalczanie korupcji
Inne międzynarodowe kodeksy (OECD Guidelines for
MNE).
CSR i Sustainable Development a Strategia Lizbońska UE.
Etyczne kodeksy postępowania branż i firm.
CRT Arcturus – jedną z najbardziej kompleksowych prób
integracji etyki i biznesu.
Przyszłość CSR
Czy „tradycyjny” CSR rozwija się, czy przechodzi kryzys?
Poszukiwanie nowych koncepcji CSR (np. CSR 2.0, CR).
Co niesie wzrost zainteresowania „Spirituality of
Management”, „Economy of Communion” i rolą organizacji
pozarządowych w ostatnim okresie?
Regulacja/deregulacja
Pojęcie regulacji i deregulacji:
zmniejszanie/ograniczanie/zmiana skali i charakteru
regulacji państwowych w gospodarce.
Zawodność rynku (market failures) i zawodność państwa
(governmental failures).
Ewolucja od regulacji w kierunku deregulacji w gospodarce.
Wady i zalety deregulacji.
Ekonomia instytucjonalna a
infrastruktura i transport
Dzieje infrastruktury i transportu: silne regulacje,
interwencjonizm państwowy, tendencje wolnorynkowe.
Przykład kolei i lotnictwa.
Infrastruktura a monopol naturalny.
Rola państwa w budowie infrastruktury.
Jak zapewnić konkurencję w sektorach sieciowych?
Oddzielenie infrastruktury od działalności operatorskiej.
Market failures and
government failures
Market failures (zawodność rynku):
sytuacja, w której mechanizm rynku nie prowadzi do
optymalnej alokacji zasobów.
dobra publiczne (Public Goods)
monopole naturalne
asymetria informacyjna
efekty zewnętrzne
niekompletność rynków
inne
Market failures and
government failures
Government failures:
rent-seeking
ograniczona racjonalność
ideologie
pokusa suboptymalizacji
niejasności związane z rozwojem technologii
brak presji rynkowej
Wybrane pojęcia typowe dla
ekonomii instytucjonalnej
W kontekście teorii kontraktów i kosztów transakcyjnych:
zawodność państwa i zawodność rynku
problem pryncypała i agenta
koszty zachowań oportunistycznych (rezygnacja z
zasad na rzecz bezpieczeństwa i korzyści)
„moral hazard” (pokusa nadużycia)
ograniczona racjonalność
teoremat Coase’a.
Zasada Pareto i Optimum Pareto
Zasada Pareto:
80:20
(elitaryzm, np. 20% osób tworzy 80% bogactwa i wiedzy)
Efektywność w sensie Pareto oznacza, że można poprawić
sytuacji jednego podmiotu nie pogarszając sytuacji
któregokolwiek z pozostałych.
Optimum Pareto zatem istnieje, jeśli nie można poprawić
sytuacji inaczej niż czyimś kosztem.
Wnioski dla Polski (Forum Obywatelskie)
Czy mamy w Polsce dobre instytucje oraz jak oceniamy
zasoby kapitału społecznego?
Polska krajem indywidualnego sukcesu… a co z kapitałem
społecznym i dobrem wspólnym? Jak z tego punktu
widzenia wygląda konkurencyjność kraju?
Tradycja a modernizacja, wolność i konkurencyjność a
solidarność.
Co robimy i co należy zrobić z dziedzictwem „Solidarności” i
Jana Pawła II?