Pieniądz - podstawy ekonomii

1
RYNEK
PIENIĄDZA
2
1. RODZAJE PIENIĄDZA
Pieniądz definiujemy jako ŚRODEK WYMIANY, ŚRODEK OSZCZĘDZANIA, MIERNIK WARTOŚCI.
Jednak w praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza”, a
także poszczególne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia.
Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje
odsetek, lecz jest bardzo płynny.
Jednak w latach 80-tych XX w. różne odmiany wkładów czekowych zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych.
W efekcie dziś nie jest już jasne, gdzie przebiega granica, między pieniądzem, a niepieniądzem, i ilość czego mają kontrolować banki
centralne, chcące w ten sposób wpływać na poziom zagregowanych wydatków w gospodarce...
3
W USA w końcu 2002 r. rozróżniano cztery rodzaje podaży pieniądza: M1,
M2, M3, L. (Łatwo dostrzec, że rekompensatą za ich coraz mniejszą płynność jest ich coraz wyższe oprocentowanie).
M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne
nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe). (M1: 4 190$/os.).
---------* Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie
1400$ gotówki; badania pokazywały, że w rzeczywistości przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługiwały zatem
płatności w „szarej strefie” i za granicą).
4
M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa,
np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich transferu na rachunek czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wycofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udziały w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez
ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20080$/os.).
5
M3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady
bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M3: 29 480$/os.).
6
L – dodatkowo obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bony
skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).
7
2. POPYT NA PIENIĄDZ
Pieniądz jest ŚRODKIEM WYMIANY, ŚRODKIEM OSZCZĘDZANIA,
MIERNIKIEM WARTOŚCI. Ludzie trzymają (realne!) zasoby pieniądza
ze względu na jego dwie pierwsze funkcje. PRZECIEŻ USTALAĆ, CO
ILE KOSZTUJE, MOŻNA NIE MAJĄC PIENIĘDZY.
Są różne teorie popytu na pieniądz. TEORIE PORTFELOWE
(ang. portfolio theories) podkreślają rolę pieniądza jako środka przechowywania wartości. TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactions theories) podkreślają rolę pieniądza jako środka ułatwiającego wymianę dóbr.
Teoriom portfelowym i transakcyjnym odpowiadają Keynesa
„motywy” trzymania pieniądza: spekulacyjny oraz transakcyjny i przezornościowy.
8
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories)
Zgodnie z tymi teoriami ludzie trzymają pieniądz, jako składnik portfela
aktywów, nie dla jego płynności, lecz z powodu specyficznej kombinacji
zyskowności i ryzykowności jego posiadania w porównaniu z innymi aktywami.
9
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories)
Zgodnie z teoriami portfelowymi popyt na pieniądz zależy od zyskowności i
ryzykowności trzymania pieniądza, w porównaniu z innymi aktywami, a
także od całkowitego majątku ludzi. Oto ogólna forma takiej funkcji popytu na pieniądz:
(M/P)d = L(rs, rb, πe, W), gdzie:
(M/P)d – popyt na pieniądz.
rs - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup akcji.
rb - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup obligacji.
πe - oczekiwana stopa inflacji.
W – realna wartość majątku.
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories)
10
Zauważmy, że najwęższe miary pieniądza, takie jak M1, obejmują jedynie
gotówkę i depozyty czekowe. Zyskowność ich trzymania jest bliska zeru
(lub po prostu niska). Na rynku pieniądza są dostępne inne aktywa (np.
wkłady oszczędnościowe, bony skarbowe), które - PRZY TYM SAMYM
RYZYKU - zapewniają wyższą stopę zysku.
11
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories)
Na rynku pieniądza są dostępne inne aktywa (np. wkłady oszczędnościowe),
które - PRZY TYM SAMYM RYZYKU - zapewniają wyższą stopę zysku.
Ekonomiści nazywają zatem pieniądz (M1) ZDOMINOWANYM
RODZAJEM AKTYWÓW; „zdominowanym”, ponieważ na rynku są dostępne inne aktywa, które równie dobrze jak pieniądz pełnią funkcję środka
przechowywania oszczędności (są równie mało ryzykowne), a jednocześnie
są lepsze od pieniądza, ponieważ są bardziej zyskowne.
Trzymanie pieniądza w portfelu aktywów NIE JEST zatem rozwiązaniem optymalnym...
12
TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories)
Pieniądz (M1) jest zdominowanym rodzajem aktywów...
Wynika stąd, że portfelowe teorie popytu na pieniądz NIE
WYJAŚNIAJĄ zadowalająco popytu na pieniądz (M1).
Natomiast teorie portfelowe są użyteczne jako wyjaśnienie popytu na inne, szersze rodzaje pieniądza. W przypadku M2 i M3 analiza zyskowności i ryzykowności składników portfela inwestycyjnego jest istotna i
może wyjaśnić, dlaczego ludzie trzymają swe zasoby np. raczej w formie
wkładów oszczędnościowych niż w formie udziałów w funduszach inwestycyjnych.
13
TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactions theories)
Zwolennicy teorii transakcyjnych uznają pieniądz za zdominowany składnik aktywów, podkreślając, że LUDZIE TRZYMAJĄ PIENIĄDZ, NIE
ZE WZGLĘDU NA ZYSK, LECZ ABY OBNIŻYĆ KOSZTY WYMIANY DÓBR. W odróżnieniu od innych aktywów pieniądzem można bowiem łatwo płacić, zawierając transakcje kupna/sprzedaży.
W efekcie transakcyjne teorie popytu na pieniądz wyjaśniają
popyt na środek płatniczy, M1, odwołując się do bilansu strat (utracony
zysk z trzymania innych niż pieniądz aktywów) i korzyści (wygoda płacenia pieniądzem, a nie innymi aktywami), związanych z posiadaniem
zasobu pieniądza.
Najbardziej znanym przykładem transakcyjnej teorii pieniądza
jest MODEL BAUMOLA-TOBINA.
14
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
Ktoś chce stopniowo wydać w ciągu roku sumę Y. JAKĄ CZĘŚĆ TEJ
KWOTY POWINNA TA OSOBA TRZYMAĆ PRZECIĘTNIE W CIĄGU
ROKU, NIE LOKUJĄC JEJ W BANKU I TRACĄC OPROCENTOWANIE? (Zauważ, że to pytanie dotyczy popytu tej osoby na gotówkę).
Oto niektóre z możliwych odpowiedzi:
1.
Od początku roku ta osoba będzie trzymać w formie gotówki całą kwotę Y,
stopniowo i w równym tempie wydając ją, aż jej wielkość spadnie do 0 w
końcu roku.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y
przeciętny
zasób= Y/2
czas
1
Przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi wtedy (Y+0)/2=Y/2.
15
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
1. cd.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y
przeciętny
zasób= Y/2
1
czas
W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi
(Y+0)/2 = Y/2. Przecież na początku roku trzymano Y, a na końcu – 0 gotówki. PRZECIĘTNIE W TYCH DWÓCH MOMENTACH trzymano zatem (Y+0)/2 gotówki.
Kiedy zwiększamy liczbę analizowanych momentów, wynik się
nie zmienia. Weźmy dodatkowo pod uwagę np. początek lutego i początek
grudnia. Na początku lutego trzymano (Y-1/12•Y), a na początku grudnia
(Y-11/12•Y) gotówki. Jednak [Y+(Y-1/12•Y) +(Y-11/12•Y)+0]/4 nadal równa się 2•Y/4=Y/2!
16
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
Oto niektóre z możliwych odpowiedzi:
2.
Ta osoba będzie na początku roku trzymać Y/2, resztę – dla oprocentowania - ulokowawszy w banku. W równym tempie wydawszy tę kwotę, w
środku roku ta osoba wyjmie z banku resztę, czyli drugie Y/2, a potem
stopniowo wyda te pieniądze do końca roku.
Trzymany
zasób
pieniądza
Y/2
przeciętny
zasób=Y/4
czas
1
½
W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi
(Y/2+0)/2 = Y/4.
17
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
A oto ujęcie ogólne:
Ta osoba na początku roku będzie trzymać Y/N tej kwoty, resztę – dla
odsetek - ulokowawszy w banku. Stopniowo wydawszy tę kwotę, po upływie 1/N roku ta osoba wyjmie z banku drugą porcję Y/N, a następnie
stopniowo wyda tę gotówkę do końca drugiej 1/N roku. I tak dalej.
Trzymany
zasób
pieniądza
przeciętny
zasób= Y/2N
Y/N
1/N
czas
1
W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi
(Y/N+0)/2 = Y/(2N).
18
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
Jak zoptymalizować wielkość zasobu gotówki trzymaną przeciętnie w
ciągu tego roku? Otóż należy zminimalizować spowodowany tym koszt
całkowity, TC (ang. total cost).
TC = i•Y/(2N)+F•N, gdzie:
TC – całkowity koszt trzymania przeciętnego zasobu gotówki Y/(2N) w
ciągu roku.
i – stopa procentowa.
Y – wartość wydatków w ciągu roku.
N – liczba wizyt w banku związana z „zarządzaniem gotówką”*.
F – koszt jednej wizyty w banku związanej z „zarządzaniem gotówką”.
---*Chodzi o wizyty w banku w celu zamiany oszczędności na gotówkę.
19
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
Jak zoptymalizować wielkość zasobu gotówki trzymaną przeciętnie w ciągu tego roku? Chodzi o minimalizację związanego z tym kosztu całkowitego...
TC = i•Y/(2N) + F•N.
Pierwsza pochodna tej funkcji kosztu całkowitego po N równa się zeru dla
N=N*= (i • Y/2 • F)
.
dTC/dN = -iYN-2/2 + F = 0  N*=
.
(i • Y/2 • F)
Oznacza to, że wielkość przeciętnego zasobu gotówki minimalizująca koszt „zarządzania gotówką” wynosi:
MD= Y/(2N*) =
(Y • F/2 • i) .
20
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
MD= Y/(2N) =
(Y • F/2 • i) .
Jak widać, transakcyjny popyt na gotówkę jest wprost proporcjonalny do
wartości transakcji do obsłużenia, Y, i kosztu jednej wizyty w banku, F, a
odwrotnie proporcjonalny do poziomu stopy procentowej, i.
Uznając „i” za różnicę poziomu oprocentowania M1 i innych rodzajów aktywów (M2 itd.), „F” za koszt zamiany środka płatniczego, M1, na
te inne aktywa, można uogólnić model Baumola-Tobina, czyniąc zeń model
popytu na pieniądz, a nie tylko model popytu na gotówkę.
MODEL BAUMOLA-TOBINA STANOWI ZATEM MIKROEKONOMICZNĄ PODSTAWĘ FUNKCJI POPYTU NA PIENIĄDZ: MD=L(Y, i).
21
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
MD = Y/(2N) =
(Y • F/2 • i)
.
Z teorii Baumola-Tobina wynika, że dochodowa elastyczność popytu na
pieniądz wynosi ½, a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy
procentowej równa się–½.* Jednak badania empiryczne pokazują, że
dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi nieco więcej niż ½
(np. ¾), a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej
równa się nieco więcej niż –½ (np. –¼).
Wyjaśnieniem może być to, że dla wielu osób N jest stałe (np. z
powodu wysokiego kosztu transakcyjnego zamiany pieniądza na niepieniądz, F), co sprawia, że przeciętny zasób trzymanego pieniądza, MD,
równy Y/(2N*), gdzie N* = (i • Y/2 • F), staje się proporcjonalny tylko do
„Y”, a nie do „i”. (Oczywiście, zmiany „Y” wpływają wtedy silniej, a
zmiany i słabiej na popyt całej badanej populacji na pieniądz). Wyniki obserwacji tłumaczy to, że cała badana populacja składa się po części z ludzi
o zmiennym „N”, a po części z ludzi o stałym „N”.
----*Zob. następna strona.
22
TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA.
Z „pierwiastkowej” teorii transakcyjnego popytu na pieniądz BaumolaTobina [MD=Y/(2N)= (Y • F/2 • i) ] wynika, że:
1. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi ½.
2. Elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa
się -½...
Ad. 1.
(ΔMD/MD)/(ΔY/Y)=(YΔMD)/ΔYMD)=Y/MD [MD(Y)]’
(1)
[MD(Y)]’={[(YF)/(2i)]½}’=½[F/(2i)] ½Y-½=½{[(FY)/(2i)(1/Y)]}½Y-½=
=½MD(1/Y)½(1/Y)½= ½MD(1/Y).
(2)
(1) i (2) to (ΔMD/MD)/(ΔY/Y)=½.
(3)
AD. 2.
(ΔMD/MD)/(Δi/i)=(iΔMD)/ΔiMD)=i/MD [MD(i)]’
(4)
[MD(i)]’={[(YF)/(2i)]½}’={[(YF/2]½i-½]}’=-½(FY/2)½i-3/2=
=-½ [(YF/2i)i]1/2 i-3/2=-1/2 MD i½ i-3/2=-1/2MD(1/i).
(5)
(4) i (5) to (ΔMD/MD)/(Δi/i)=-½.
(6)
23
3. PODAŻ PIENIADZA
Jak wiemy, zwykle bank centralny kontroluje ilość pieniądza w gospodarce, M1, za pomocą trzech narzędzi: operacji otwartego rynku, stopy
dyskontowej i stopy rezerw minimalnych.
Stopa
dyskontowa
M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r).
Operacje
otwartego rynku
stopa rezerw
minimalnych
24
3.1. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
Przykładem może być zakup przez FED bonów skarbowych za 1 mln $.
Efektem jest wzrost aktywów banku centralnego, czyli państwowych papierów wartościowych, o 1 mln $. Za papiery te bank centralny płaci czekiem adresowanym do siebie samego. Sprzedawca bonów przekazuje czek
swojemu bankowi komercyjnemu, ten wysyła go do FED, a FED zasila jego rachunek w FED kwotą 1 mln $. W efekcie po stronie pasywów bilansu
FED wzrost aktywów FED zostaje zrównoważony wzrostem wkładów
banków komercyjnych w banku centralnym.
Ponieważ depozyty jednych banków komercyjnych w FED mogą być wykorzystywane w celu dokonywania płatności na rzecz innych
banków komercyjnych, a także zamieniane na gotówkę MAMY TU DO
CZYNIENIA Z TWORZENIEM PRZEZ BANK CENTRALNY PIENIĄDZA WIELKIEJ MOCY.
25
Podobne do operacji otwartego rynku są kupno i sprzedaż przez bank
centralny złota lub walut (np. w celu interwencji na rynku walutowym).
Jeśli nie następuje „sterylizacja”* interwencji za pomocą odpowiedniej
operacji otwartego rynku, baza monetarna gospodarki zmienia się o równowartość ilości kupionej (sprzedanej) waluty, co oznacza, że DOCHODZI DO KREACJI PIENIĄDZA WIELKIEJ MOCY.
--------*„Sterylizacja” polega na sprzedaży (kupnie) przez bank centralny papierów wartościowych na otwartym rynku na kwotę równą kwocie, która trafiła do obiegu pieniądza (opuściła obieg) w wyniku interwencji walutowej. Celem „sterylizacji” jest
skompensowanie wpływu interwencji walutowej na podaż pieniądza krajowego.
3.2. STOPA DYSKONTOWA
26
Stopa dyskontowa stanowi cenę pożyczek banku centralnego dla banków
komercyjnych, cierpiących na chwilowy brak pieniądza wielkiej mocy.
Zwykle w grę wchodzą tu stosukowo niewielkie pożyczki (bank centralny
odmawia bankom komercyjnym, które usiłują zbyt często pożyczać od
niego pieniądz wielkiej mocy). Wyjątkiem są sytuacje, kiedy bank centralny spełnia swą funkcję „kredytodawcy ostatniej instancji” (ostatnio w
Stanach w czasie załamania się kursów na giełdzie w 1987 r.). Generalnie
jednak stopa dyskontowa jest dla banku centralnego tylko narzędziem
sygnalizacji intencji innym bankom.
27
Z punktu widzenia banków komercyjnych alternatywą dla pożyczek banku centralnego są pożyczki zaciągane w innych bankach komercyjnych
(na „rynku międzybankowym”). W USA ich cena to inaczej „cena funduszy federalnych” (ang. federal funds rate). Otóż FED wpływa na cenę funduszy federalnych (czyli stopę procentową na rynku międzybankowym)
za pomocą operacji otwartego rynku. W szczególności chodzi o codzienny
handel państwowymi papierami wartościowymi.
28
Na przykład, Fed może podnieść cenę funduszy federalnych, zaciągając na
rynku międzybankowym odpowiednio dużo kredytu oprocentowanego
WYŻEJ od obowiązującej do tej pory stopy procentowej. Rynkowa presja
spowoduje wtedy wzrost ceny wszystkich pożyczek na rynku międzybankowym.
Na przykład, bank centralny zaczyna sprzedawać 14-dniowe
bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. [Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100]. Oznacza to, że oto
bank centralny oferuje za udzielany sobie 14-dniowy kredyt 100 od sta
[(100-50)/50=100%], a nie 33,(3) od sta [(100-75)/75=33,(3)%], jak miało
to miejsce wcześniej.
29
W praktyce w USA stopa dyskontowa, „cena funduszy federalnych” i inne
stopy procentowe dotyczące krótkoterminowych pożyczek [np. stopa oprocentowania krótkoterminowych (np. 3-miesięcznych) bonów skarbowych
(ang. 3-month T-billl rate)] zmieniają się w bardzo podobny sposób.
30
3.3. STOPA REZERW MINIMALNYCH
Stopa rezerw minimalnych jest rzadko wykorzystywana przez bank centralny w roli narzędzia sterowania ilością pieniądza w gospodarce. Powodem jest jej silny wpływ na zyski banków komercyjnych. Swoje rezerwy
obowiązkowe zmuszone są one trzymać w banku centralnym, który – często
- nie płaci im za to żadnych odsetek, co sprawia, że rezerwy te przypominają podatek.
31
4. MECHANIZM DZIAŁANIA RYNKU PIENIĄDZA.
Studiując PODSTAWY EKONOMII, poznalismy model rynku pieniądza,
na którym bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku, stopy
dyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje podażą pieniądza, M1, w
gospodarce. W ten sposób bank centralny – bezpośrednio (np. poprzez
efekt majątkowy) i pośrednio (np. poprzez efekt stopy procentowej) –
wpływał na zagregowane wydatki, chroniąc gospodarkę przed inflacją
(restrykcyjna polityka pieniężna) lub przed bezrobociem (ekspansywna
polityka pieniężna).
Przypomnijmy sobie te mechanizmy...
Równowaga na rynku pieniądza
in
in*
S
M1
32
S
M
E2
E1
1
in
D
M
0
M2
M1
M
Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z MS do MS1 (np. zmalała baza
moneterna, bo bank centralny sprzedawał papiery wartościowe). Przy
dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać
M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań
papiery banku!), więc na M1 zamieniają swoje wkłady oszczędnościowe i
papiery wartościowe.
NA RYNKU KAPITAŁOWYM TANIEJĄ OBLIGACJE (I AKCJE),
CZYLI ROŚNIE STOPA PROCENTOWA. TAKŻE BANKI PODNOSZĄ OPROCENTOWANIE, USIŁUJĄC ZAPOBIEC WYCOFYWANIU WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIOWYCH.
(MS↓→i↑)
Równowaga na rynku pieniądza
in
S
M
1
in
33
S
M1
E1
E2
in*
D
M
0
M1
M2
M
Bank centralny zwiększa podaż środka płatniczego (np. zwiększyła się
baza moneterna, bo bank centralny skupował bony skarbowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1
pieniądza. Okazuje się jednak, że niektórzy mają M1 za dużo, więc zamieniają M1 na papiery wartościowe i wkłady oszczędnościowe.
NA RYNKU KAPITAŁOWYM DROŻEJĄ OBLIGACJE (I AKCJE),
CZYLI SPADA STOPA PROCENTOWA. W OBLICZU NAPŁYWU
WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIOWYCH TAKŻE BANKI OBNIŻAJĄ
OPROCENTOWANIE.
(MS↑→i↓)
34
Równowaga na rynku pieniądza
A)
in
in*
S
M1
B)
S
M
1
in
E1
1
S
M
E2
in
in
S
M1
E1
E2
in*
D
M
D
M
0
M2
M1
M
0
M1
M2
M
To jest teoria stopy procentowej, która zależy od preferencji płynności (ang. liquidity preference theory of intrest) lub od struktury majątku (ang. portfolio balance theory of intrest).
35
DYGRESJA
Opisany mechanizm bynajmniej nie zawsze działa skutecznie...
Na przykład, w Stanach Zjednoczonych na początku lat 90tych XX w., walcząc z recesją, Fed agresywnie obniżał stopy procentowe,
co jednak nie powodowało odpowiedniego zwiększenia się akcji kredytowej banków komercyjnych. Te, pod wpływem poniesionych wcześniej
strat (bessa na rynku nieruchomości!), reagowały limitowaniem kredytu.
Kiedy zdesperowany Fed obniżył stopę rezerw minimalnych, banki komercyjne wykorzystywały uwolnione dzięki temu zasoby pieniądza wielkiej mocy, inwestując w państwowe papiery wartościowe, a nie - kredytując firmy produkcyjne.
KONIEC DYGRESJI
36
Otóż przedstawiony przed chwilą obraz polityki pieniężnej banku centralnego uległ zasadniczej zmianie na początku lat dziewięćdziesiątych XX w.
37
Na przełomie ósmej i dziewiątej dekady XX w. doszło do wielu „innowacji
finansowych”, czyli technicznych i organizacyjnych usprawnień sposobu
działania banków i innych instytucji finansowych. W efekcie rozróżnienie
pieniądza, który jest środkiem płatniczym, M1, i pieniądza, który nie jest
środkiem płatniczym, M2, M3 itd., przestało być jednoznaczne.
Na przykład:
1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocentowane, zaczęły
przynosić wysokie odsetki.
2. Fundusze inwestycyjne umożliwiły wystawianie czeków właścicielom
akcji i obligacji, które nabrały w ten sposób płynności środka płatniczego,
więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie,
bankomaty zaczęły - na żądanie - wypłacać gotówkę z rachunków oszczędnościowych, co nie wpływa na oprocentowanie tych lokat).
38
W efekcie pieniądz i „niby pieniądz” stały się bliskimi substytutami, a
gospodarstwa domowe mogły je szybko i wygodnie zamieniać na siebie.
Zmiany różnych rodzajów podaży pieniądza przestały być przewidywalne
i kontrolowalne, a także przestały dobrze informować o zmianach zagregowanych wydatków w gospodarce. (Na przykład, na początku lat 90-tych
różne agregaty pieniężne zmieniały się z zupełnie inną szybkością).
W rezultacie względnie stabilna przestała być „dochodowa”*
szybkość obiegu pieniądza (podaż środka płatniczego , M1, zmieniała się
szybko, więc także iloraz PKBN/M1 stał się zmienny). Efektem były zatem
także silne wahania popytu na pieniądz i – przy stałej podaży pieniądza stóp procentowych, co utrudniało prowadzenie skutecznej polityki stabilizacyjnej, czyli minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*.
------*„Dochodowa” szybkość obiegu pieniądza dotyczy transakcji dobrami wchodzącymi
w skład PKB, a nie transakcji wszystkimi dobrami, których dotyczy z kolei „transakcyjna” szybkość obiegu pieniądza.
39
DYGRESJA
Obok niskiej inflacji i wzrostu gospodarczego skuteczna polityka satbilizacyjna może
być jednym z GŁÓWNYCH CELÓW (ang. ultimate targets) polityki pienięż-
nej (taki cel, osiagnięty, bezpośrednio wpływa on na dobrobyt obywateli).
CELEM POŚREDNIM (ang. intermediate target), którego osiągnięcie
sprzyja realizacji celu głównego, mogą być: wyznaczona wielkość podaży
pieniądza lub poziom stopy procentowej. Realizacji celów pośrednich służą z kolei INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ (np. operacje otwartego rynku, stopa dyskontowa, stopa rezerw minimalnych).
KONIEC DYGRESJI
40
Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M2 (zamiast M1).
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. kontroli poddano M3. To nie
rozwiązało problemu. (FED nie ma odpowiednio skutecznych narzędzi,
umożliwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np. wielu rodzajów
niby pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej).
W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że
FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza w gospodarce,
próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową na uznanym
za właściwy poziomie. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach
pięćdziesiątych XX w.).
41
A zatem w praktyce współcześnie bank centralny często kontroluje nie
nominalną podaż pieniądza, MS, czego skutkiem ubocznym jest określony poziom stopy procentowej, lecz – bezpośrednio – stopę procentową,
i, czego skutkiem ubocznym jest określona podaż pieniądza w gospodarce. Bank centralny wykorzystuje w tym celu operacje otwartego rynku.
Na czym polega takie działanie banku centralnego?*
--------Już wcześniej wspominałem, że bank centralny wpływa na poziom ceny pożyczek
na rynku międzybankowym; teraz rozwinę te uwagi.
42
JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ
PROCENTOWĄ, i?
W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA:
1.
Kiedy na rynku międzybankowym rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i > i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na
rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*.
Rynkowa stopa procentowa, i, spada wtedy do poziomu i*.
W praktyce na rynku międzybankowym bank centralny skupuje (np. od banków komercyjnych) krótkoterminowe papiery wartościowe
(np. bony pieniężne). Zgodnie z umową są one następnie odkupywane
przez sprzedawców. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie tego kredytu pod zastaw papierów wartościowych, oferowanego przez bank centralny bankom komercyjnym. Oczywiście, kiedy bank
centralny oferuje dowolną ilość taniego kredytu, nikt nie chce zaciągać
kredytu po wyższej cenie w innych bankach. W efekcie obniża się stopa
procentowa na rynku międzybankowym.
43
JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ
PROCENTOWĄ, i?
W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA:
2.
Kiedy zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i < i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek,
płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, podniosła się do poziomu i*.
W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym (np.
bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony
skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później po odpowiednio wyższej
cenie. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie
tego kredytu. (Oczywiście, kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego
kredytu, inne banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie
wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.
44
ZRÓB TO SAM!
Tak czy nie?
1.
Dochodowa szybkość obiegu pieniądza jest zawsze większa od transakcyjnej szybkości obiegu pieniądza.
2.
Innowacje finansowe utrudniły stosowanie równania wymiany Fishera jako narzędzia
prognozowania inflacji.
3.
Jeśli PKB w Hipotecji rośnie w tempie 4% rocznie, zgodnie z modelem Baumo-laTobina popyt na pieniądz zwiększa się również w tempie 4% rocznie.
4.
Za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych
bank centralny może narzucić gospodarce dowolną kombinację poziomu stopy procentowej i wielkości podaży pieniądza.
5.
Bank centralny może ustalić albo podaż pieniądza, akceptując odpowiadający jej poziom stopy procentowej, albo stopę procentową, akceptując odpowiadający jej poziom podaży pieniądza.
45
Zrób to sam!
Zadania.
1.
a) Czy ważne przez cały miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które
dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zostać włączone
do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany?
(ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego?
b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez następny
rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to
jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punktu (a)?
46
2.
Zdaniem wielu ekonomistów przestępcy chętniej posługują się gotówką, a
nie np. przelewami bankowymi (pieniądzem bezgotówkowym). a) Dlaczego
tak jest? Wymyśl przykład. b) Jak taka sytuacja wpływa na ilość gotówki
w obiegu pozabankowym? Dlaczego? c) Dlaczego dla kryminalistów gotówka może nie być „zdominowanym składnikiem aktywów”? d) Czy Twoje rozumowanie wzmacnia, czy osłabia pozycję zwolennikow portfelowej
teorii popytu na środek płatniczy? Dlaczego?
47
3.
Pewna osoba zarabia i wydaje 1200 miesięcznie (te pieniądze wpływają na
konto w banku). Oszczędzając w banku, może otrzymywać odsetki 1,5%
na miesiąc, a koszt zamiany wkładu oszczędnościowego na gotówkę wynosi
1. a) Ile wynosi popyt na pieniądz tej osoby? b) Dochód wzrósł do 1400. O
ile procent zmieni się popyt tej osoby na pieniądz? c) Wracamy do pytania
(a). Stopa procentowa wzrosła do 2%. O ile procent zmieni się popyt tej
osoby na pieniądz? d) Dla sytuacji (b) i (c) wylicz, odpowiednio, przybliżone wartości dochodowej i cenowej elastyczność popytu na pieniądz.
48
4.
Czy to prawda, że z modelu Baumola-Tobina wynikają m. in. następujące
tezy: a) Dochodowa szybkość obiegu pieniądza maleje wraz ze wzrostem
produkcji i dochodu. (Wskazówka: wykorzystaj równanie wymiany Fishera).
b) Bogaci zwykle oszczędzają więcej niz biedni. (Wskazówka: czy wzrost Y
powoduje proporcjonalny wzrost MD?).
49
5.
Banki całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy
gotówkowe (R) wynoszą 1000 gb (50% zgromadzonych wkładów, D). Poza
bankami znajduje się 1000 gb gotówki (C). a) Oblicz mnożnik kreacji pieniądza. b) Preferencje mieszkańców co do struktury posiadanego M1 trwale
zmieniły się: w rezultacie 400 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w
banku w formie depozytów czekowych (D) (pożądana stopa rezerw, r, się nie
zmieniła). O ile zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce po
zakończeniu procesu kreacji pieniądza? c) Wylicz ilość gotówki w bankach
komercyjnych (R) po zakończeniu procesu kreacji pieniądza.
50
6.
Bank centralny kontroluje podaż pieniądza. a) Dlaczego zwiększenie się
popytu na pieniądz spowoduje wzrost stopy procentowej? b) A dlaczego
zmniejszenie się popytu na pieniądz spowoduje spadek stopy procentowej? W obu przypadkach odpowiedz szczegółowo. Posłuż się teorią stopy
procentowej, która zależy od preferencji płynności (ang. liquidity preference theory of intrest) lub od struktury majątku (ang. portfolio balance
theory of intrest).
51
7.
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 11,(1)%.
a) Co to znaczy? b) Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 80, a nie – jak do tej pory – po 90. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach za 100). O ile
zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni? c)
O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
Dlaczego?
52
8.
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi 25%. Na
masową skalę bank centralny zaczął właśnie kupować 14-dniowe bony pieniężne po 90, a nie – jak do tej pory – po 80. (Takie bony są odsprzedawane przez bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile zmieniła się cena
kredytu oferowanego przez bank centralny na 14 dni? b) Jak zmieni się 14dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym? c) Dlaczego?
53
9.
a) Czy obniżając stopy procentowe, bank centralny na pewno spowoduje
rozszerzenie akcji kredytowej? (i) Co wspólnego ma z tym „limitowanie kredytu”? (ii) Czym może być spowodowane „limitowanie kredytu”? b) Czy
obniżając stopę rezerw minimalnych, bank centralny na pewno spowoduje
rozszerzenie akcji kredytowej na rzecz prywatnych firm? Co wspólnego ma
z tym wzrost długu publicznego i „wypieranie”?
Test
54
Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi
1.
Zapewne pojawienie się w Stanach Zjednoczonych oprocentowanych rachunków
czekowych spowodowało:
A. Wzrost M1.
B. Zmniejszenie się dochodowej szybkości obiegu M1.
C. Wzrost M3.
D. Zwiększenie się popytu na środek płatniczy.
2.
Zgodnie z modelem popytu na pieniądz Baumola-Tobina:
A. Popyt na pieniądz zależy odwrotnie od kosztu zamiany pieniądza na niepieniądz.
B. Popyt na pieniądz jest tym większy, im wyższa jest stopa procentowa.
C. Popyt na pieniądz zależy odwrotnie od dochodów ludzi.
D. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi –½.
3.
Podaż pieniądza wielkiej mocy w Hipotecji zwiększy się po tych zdarzeniach:
A. Broniąc kursu waluty krajowej bank centralny sprzedał 1 mld dolarów na rynku
walutowym.
B. Sprzedaż bonów pieniężnych przez bank centralny podmiotom prywatnym.
C. Kupno 1 mld dolarów na rynku walutowym i „sterylizacja” tej operacji przez bank
centralny Hipotecji.
D. Bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku obniżył stopę procentową na
rynku międzybankowym.
55
4.
Kontrolowanie M3, a nie M1, może ułatwić bankowi centralnemu prowadzenie polityki
stabilizacyjnej, ponieważ:
A. Nie jest to innowacja finansowa.
B. Innowacje finansowe ułatwiają transfer środków wewnątrz M3.
C. Jest to innowacja finansowa.
D. Innowacje finansowe utrudniają transfer środków wewnątrz M3.
5.
Głównym, a nie pośrednim, celem polityki pieniężnej bywa m. in.:
A. Odpowiedni poziom podaży pieniądza w gospodarce.
B. Niskie tempo inflacji.
C. Szybki wzrost gospodarczy.
D. Zapewnienie pełnego zatrudnienia.