narodowy program zwalczania chorób nowotworowych
advertisement
NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH Warszawa 2008 1 Spis Treści Prewencja pierwotna nowotworów ................................................................................................. 3 Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy .......................... 6 Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi.............................................................. 9 Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego......................... 11 Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe .................................................................................................................. 15 Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika - Moduł 1 ...................... 15 Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy – Moduł 2 .................... 19 Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej – doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii..................................................................................................................................... 22 Tomografia pozytonowa (PET) – budowa sieci ośrodków PET. .................................................. 25 Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne.................................................................................................................................. 28 Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym ................................................................................................................ 29 Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich akademiach uczelniach medycznych ................................................................................................................................... 30 Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca – doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii........................................................................... 32 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci ............................ 36 Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci .................................................. 40 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci................................ 42 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci . 44 Wdrożenie programu oceny jakości życia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym .................................................................................................. 48 Program doskonalenia diagnostyki i leczenia białaczek u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z „European Leukemia Net”. ................................... 52 Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych w Polsce. ................................... 54 Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów................................. 55 Program rozwoju opieki paliatywnej............................................................................................. 56 Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach złośliwych........... 57 Załącznik – poszczególne kosztorysy zadań ................................................................................. 60 2 Prewencja pierwotna nowotworów Koordynator zadania – prof. Witold Zatoński. Nowotwory stanowią jeden z najpoważniejszych, co do skali i złożoności, problemów z punktu widzenia zdrowia publicznego w Polsce i w Unii Europejskiej (UE). Skuteczne zapobieganie zgonom z powodu nowotworów złośliwych wymaga, poza poszukiwaniem bardziej skutecznych metod leczenia różnych postaci tej choroby, opracowania programów profilaktyki pierwotnej zmierzających do ograniczenia zachorowań. Jest to szczególnie ważne w obliczu trudności i kosztów procesu leczenia tych chorób oraz istniejących barier w dostępie do wysokospecjalistycznych metod terapii. Wokół problemu raka funkcjonuje w społeczeństwie wiele stereotypów i sprzecznych obiegowych przekonań a w społeczeństwie panuje dezorientacja odnośnie do rzeczywistych przyczyn możliwości zapobiegania chorobom. Świadomość polskiego społeczeństwa w tym zakresie musi zostać przebudowana poprzez dostarczenie rzetelnej, uporządkowanej wiedzy na temat rzeczywistych czynników przyczynowych powstawania nowotworów oraz wpływu czynników stylu życia na ryzyko zachorowania. Jednym z podstawowych wyzwań na najbliższe lata dla Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych jest radykalna poprawa stanu edukacji społeczeństwa polskiego, w tym także środowisk medycznych, w zakresie profilaktyki i zdrowego stylu życia oraz programów wczesnego rozpoznawania nowotworów, przede wszystkim w lokalizacjach nowotworowych uznawanych za priorytetowe dla strategii zwalczania raka w Polsce ( tj. raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego). OPIS PROGRAMU 1. Cele programu uporządkowanie, usystematyzowanie i upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o czynnikach stylu życia, które mają związek przyczynowy z zachorowaniami na nowotwory. Cel ten będzie realizowany w oparciu o zalecenia Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Etapy realizacji programu w roku 2008 1. Kontynuacja popularyzacji zapisów Kodeksu w środowisku medycznym. ° Kodeks zostanie opublikowany i rozpowszechniony (szkolenia, działania medialne), tak, aby każdy lekarz w Polsce miał możliwość zapoznania się z tym dokumentem. 2. Kodeks zostanie dostosowany do potrzeb przeciętnego odbiorcy, a jego zapisy staną się przedmiotem popularyzacji w całej populacji. 3. Opracowanie dalszych adaptacji na użytek konkretnych grup społecznych (np. dzieci, młodzież). Program realizowany stopniowo w coraz szerszym zakresie w następnych latach przyczyni się do wzrostu świadomości Polaków na temat czynników ryzyka i profilaktyki nowotworów, a w konsekwencji doprowadzi di zmiany stylu życia populacji. Program będzie realizowany w porozumieniu i przy współudziale wyspecjalizowanych podmiotów naukowo-badawczych, a także we współpracy z innymi organizacjami, które zaangażowane są w działania z zakresu profilaktyki przeciwnowotworowej i promocji zdrowia (Polska Unia Onkologii, Narodowy Fundusz Zdrowia, placówki ochrony zdrowia, towarzystwa lekarskie, inspekcja sanitarna, placówki oświatowe, itd.). 3 Szczególna współpraca będzie konieczna na poziomie opracowywania i wdrażania kolejnych edycji Kodeksu Walki z Rakiem, gdzie konieczna jest konsultacja wielu środowisk mających doświadczenie w adaptacji naukowych danych do potrzeb zróżnicowanego odbiorcy. Poprawa stanu edukacji, zarówno lekarzy jak i całego społeczeństwa, w dziedzinie profilaktyki i wczesnego rozpoznawania nowotworów jest jednym z podstawowych elementów innych ważnych projektów, np. Narodowego Programu Zdrowia. Europejski Kodeks Walki z Rakiem jest tu doskonałym narzędziem, dlatego jego upowszechnianie stanowić będzie trzon strategii Programu Prewencji Pierwotnej w Polsce i będzie jednym z pierwszych jego zadań. Program Prewencji Pierwotnej obejmować będzie działania interwencyjne, w tym edukacyjne zmierzające do wyeliminowania bądź ograniczenia środowiskowych czynników ryzyka związanych z: ° Paleniem tytoniu, ° Nadużywaniem alkoholu, ° Nieprawidłowym odżywianiem, brakiem aktywności fizycznej i otyłością, ° Zanieczyszczeniem czynnikami rakotwórczymi środowiska miejsca pracy i miejsca zamieszkania, ° Czynnikami infekcyjnymi, ° Ekspozycją słoneczną (czerniak skóry) Istotnym elementem programu w dalszych etapach będzie też zwiększenie świadomości o potrzebie wykonywania regularnych badań profilaktycznych takich jak: cytologia, mammografia, badań na krew utajoną w kale czy badanie per rectum. Będzie to również poszerzenie oferty medialnej realizowanej w ramach programów populacyjnych w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi i raka szyjki macicy. Wszelkie działania interwencyjne i edukacyjne poprzedzone będą diagnozą stanu wiedzy środowiska lekarskiego i społeczeństwa polskiego na temat nowotworów i profilaktyki. Zakłada się, że wszystkie działania powinny mieć zasięg ogólnopolski, ale także aspekt regionalny oraz obejmować możliwie szerokie spektrum odbiorców (organizacje społecznozawodowe, szkolnictwo), z wykorzystaniem wszystkich dostępnych mediów. 2. Plan działań Zadanie 1 Działalność wydawnicza Wykonawca: Centrum Onkologii − Instytut, Warszawa; Koordynacja Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Działania: Kodeks zostanie dodrukowany w wersji podstawowej, w nakładzie około 40.000 egzemplarzy. Wykonawca zostanie wybrany w drodze przetargu. W dalszej kolejności zostaną opracowane i wydane Kodeksy w wersji popularnej oraz w wersji dla dzieci oraz inne materiały uzupełniające oraz zostaną podjęte prace przygotowawcze do upowszechniania Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem w całej populacji. Prowadzenie strony internetowej 4 Zadanie będzie realizowane we współpracy z wyspecjalizowanymi wydawnictwami i drukarniami oraz Regionalnymi Centrami Onkologii. Zadanie 2 Kampanie medialne dla upowszechnienia walki z rakiem Wykonawca: Centrum Onkologii − Instytut, Warszawa Regionalne Centra Onkologii Koordynacja Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Zadanie zostanie zrealizowane poprzez następujące działania: ° organizacja konferencji prasowych, ° opracowanie materiałów dla dziennikarzy - artykułów i komunikatów do prasy (tłumaczenia, komunikaty prasowe, opracowania); ° organizacja warsztatów dla dziennikarzy ° prowadzenie strony internetowej, aktualizacja informacji o Programie. ° przygotowanie i realizacja kampanii medialnej poświęconej Europejskiemu Kodeksowi Walki z Rakiem w tym opracowywanie i wykonywanie spotów reklamy społecznej. Zadanie będzie realizowane we współpracy z: Polskim Radiem S.A. i TVP, innymi mediami oraz wyspecjalizowanymi agencjami. Zadanie 3 Organizacja populacyjnych kampanii zdrowotnych, w tym działań edukacyjnych i interwencyjnych mających na celu poszerzenie idei i wdrożenie Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Wykonawca: Centrum Onkologii − Instytut, Warszawa Regionalne Centra Onkologii Kierownik Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Interwencyjne kampanie masowe adresowane do społeczeństwa są sprawdzoną metodą aktywizowania ludzi na rzecz różnorodnych działań służących edukacji zdrowotnej i zmianie postaw zdrowotnych. Działania te spotykają się z szeroką akceptacją społeczną, i umożliwiają włączanie się do współdziałania wielu podmiotów, w tym władz lokalnych, przedsiębiorstw, organizacji społecznych. Celem organizowania masowych ogólnokrajowych i lokalnych kampanii edukacyjno-interwencyjnych będzie propagowanie zaleceń opisanych w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem. I. Działania na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej na działanie rakotwórczych substancji zawartych w dymie tytoniowym (bierne i czynne palenie) II. Działania na rzecz optymalizacji diety, szczególnie wzrostu częstości spożywania warzyw i owoców w polskiej populacji; popularyzacji zasad diety śródziemnomorskiej; przeciwnowotworowych składnikach warzyw i owoców; metod zwiększania udziału warzyw i owoców w codziennej diecie oraz wyrównywania sezonowości spożycia. 5 III. Prowadzenie ogólnopolskiej infolinii na temat profilaktyki nowotworów, w szczególności na temat czynników ryzyka chorób nowotworowych w tym metod leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu. IV. Inne działania populacyjno-edukacyjne związane z upowszechnianiem zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Zadanie będzie realizowane we współpracy z wyspecjalizowanymi podmiotami, organizacjami samorządowymi i pozarządowymi, regionalnymi centrami onkologii i stacjami sanitarnoepidemiologicznymi. . Zadanie 4 Działalność Regionalnych Centrów Onkologii, przeprowadzenie regionalnych programów. Wykonawca: Regionalne Ośrodki Onkologiczne wg złożonych i zaakceptowanych programów Koordynacja Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Zadanie zostanie zrealizowane w oparciu o regionalne ośrodki, głownie onkologiczne, które według przyjętych w skali całego kraju ogólnych zaleceń przeprowadzą działania z wykorzystaniem form i narzędzi najbardziej adekwatnych dla poszczególnych populacji. Zadanie 5 Działalność administracyjna – koordynacja programu. Wykonawca: Centrum Onkologii − Instytut, Warszawa Regionalne Centra Onkologii Celem jest nadzór nad realizacją Programu i jego koordynacja. Zadanie zostanie zrealizowane poprzez następujące działania: • Organizowanie i obsługa prac zespołu ekspertów • Koordynowanie prac zespołów realizujących program w regionach • Organizacja sekretariatu programu Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy Koordynator zadania – prof. Marek Spaczyński. Rak szyjki macicy jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym, wykrywanym u kobiet na świecie. W statystyce umieralności kobiet z powodu nowotworów złośliwych rak szyjki macicy zajmuje trzecie miejsce. W Polsce Rak szyjki macicy jest szóstym pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym rozpoznawanym u kobiet. Polska zajmuje aktualnie pierwsze miejsce wśród krajów Unii Europejskiej pod względem liczby nowych zachorowań na raka szyjki macicy rocznie; Każdego roku notuje się w naszym kraju ponad 3.000 nowych zachorowań i blisko 1800 zgonów spowodowanych rakiem szyjki macicy. 6 Tylko skuteczna realizacja aktywnego programu profilaktyki może radykalnie zmienić złą sytuację epidemiologiczną dotyczącą zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. Jedną z głównych przyczyn braku efektywności prowadzonej dotąd profilaktyki był brak jej populacyjnego, powszechnego, aktywnego i ciągłego charakteru. Tylko populacyjny program, posiadający sieć wyspecjalizowanych ośrodków koordynujących, aktywnie zapraszających pacjentki oraz monitorujących ich zgłaszalność, doprowadzi do poprawy dramatycznej sytuacji związanej z rakiem szyjki macicy w Polsce. Wdrażane dotychczas w Polsce programy wczesnego wykrywania raka szyjki macicy nie wykazywały populacyjnego charakteru profilaktyki. W większości były to badania realizowane w ramach programu biernej profilaktyki. Bardzo często badania nie były koordynowane i kontynuowane w późniejszym czasie. Nie zapewniono również obiegu informacji przez stworzenie bazy danych kobiet korzystających z działań profilaktycznych oraz nie zapewniono w skali kraju odpowiedniego poziomu diagnostyki cytologicznej. OPIS PROGRAMU 1. Cel programu. Obniżenie wskaźnika umieralności i zachorowalności oraz zwiększenia wskaźnika 5-letnich wyleczeń z powodu raka szyjki macicy do poziomu osiąganego w krajach Unii Europejskiej poprzez: ◦ Zapewnienie możliwości realizacji programu o charakterze populacyjnym, czyli aktywnego skryningu raka szyjki macicy dla indywidualnie zapraszanych kobiet z przedziału wiekowego 25-59 lat w interwale 1/3 lata. ◦ Zapewnienie działania Centralnemu i Wojewódzkim Ośrodkom Koordynującym monitorujących i oceniających prawidłową realizację badań skryningowych w ramach programu profilaktycznego, finansowanego przez NFZ. ◦ Zapewnienie realizacji wysokiej jakości badań przesiewowych, poprzez: Wprowadzenie regularnych specjalistycznych kontroli jakości u świadczeniodawców etapu podstawowego (wykonawców badań cytologicznych) przez Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące oraz realizację szkoleń specjalistycznych dla kadry obsługującej realizację programu, za którą odpowiedzialne są COK i WOKi ◦ Zwiększenie poziomu zgłaszalności pacjentek do udziału w programie poprzez: usprawnienie wysyłki imiennych zaproszeń do kobiet, realizację akcji medialnych i edukacyjnych dla kobiet, włączenie pielęgniarek środowiskowych i położnych do roznoszenia zaproszeń i działań edukacyjnych, skierowanych do kobiet. ◦ Doposażenie ośrodków skryningowych w specjalistyczny sprzęt. W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych, zadania: Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów, planowany jest zakup cytomammobusów dla potrzeb realizacji badań skryningowych cytologicznych i mammograficznych. 7 W ramach programu zakłada się współpracę pomiędzy Narodowym Funduszem Zdrowia, zapewniającym dostępność do świadczeń cytologicznych. Ministerstwo Zdrowia finansuje część administracyjno-logistyczną - Finansowanie kosztów osobowych i zadaniowych stworzonej dla potrzeb programu sieci Wojewódzkich i Centralnego Ośrodków Koordynujących, monitorujących nadzorujących realizację Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. 2. Plan działań Osiągnięcie założonych celów możliwe będzie poprzez: ° Wprowadzenie jednolitego standardu postępowania, ° Zapewnienie możliwości wykonania bezpłatnych badań cytologicznych kobietom w wieku 25-59, w interwale 1 badanie na 3 lata, ° Zapewnienie ciągłej koordynacji i monitorowania programu profilaktycznego, ° Zapewnienie możliwości monitorowania losów pacjentek z wykrytymi podczas programu nieprawidłowościami, ° Zmniejszenie liczby wyników fałszywie dodatnich, a w szczególności fałszywie negatywnych, możliwe do osiągnięcia dzięki zapewnieniu wysokiej jakości badań cytologicznych, w związku z realizacją specjalistycznych kontroli jakościowych u świadczeniodawców etapu podstawowego i diagnostycznego, co w konsekwencji przekłada się na zwiększenie odsetka wykrytych stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka szyjki macicy, ° Poprawę świadomości społecznej w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy, ° Podniesienie poziomu zgłaszalności pacjentek do programu, ° Usprawnienie akcji wysyłkowej zaproszeń do kobiet, 3. Sposób realizacji zadań. W ramach programu: 1. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące realizować będą zadania w zakresie: ◦ Prowadzenia kontroli jakości badań skryningowych. ◦ Realizacji szkoleń dla personelu obsługującego program profilaktyczny, ◦ Organizacji akcji medialnych propagujących program profilaktyczny w celu poprawy zgłaszalności pacjentek do udziału w programie, ◦ Monitorowania przebiegu programu (ilość i jakość wykonywanych badań przez świadczeniodawców uczestniczących w Programie), ◦ Ciągłej oceny efektów skryningu, ◦ Koordynacji programu (finansowanie Ministerstwo Zdrowia). 2. Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje akcję wysyłkową zaproszeń oraz akcje edukacyjno – informacyjną, zachęcającą kobiety do udziału w programie - (finansowanie Ministerswo Zdrowia) 3. Świadczeniodawcy realizują badania skryningowe, finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach zawartych kontraktów - (finansowanie Narodowy Fundusz Zdrowia). 8 Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi Koordynator zadania – prof. Marek P. Nowacki Rak piersi jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych u kobiet w Polsce. Z obecnie żyjących co 14 Polka zachoruje na raka piersi w ciągu swojego życia. Rak piersi jest pierwszą przyczyną zgonów u kobiet w wieku 40-54 lat. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka piersi na świecie. W 2005 r. na raka piersi zachorowało ok. 13.385 kobiet, zmarło 5.112. Dane epidemiologiczne wskazują, że szanse wyleczenia raka piersi w krajach rozwiniętych wynoszą 70-90%, w Polsce około 60% a w krajach rozwijających się 47%. Jedynie zorganizowany skryning mammograficzny może obniżyć umieralność do poziomów krajów rozwiniętych oraz szybko poprawić wskaźnik koszt/efekt oraz poprawić jakość życia chorych. OPIS PROGRAMU Rak piersi jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych u kobiet w Polsce. Z obecnie żyjących, co 14 Polka zachoruje na raka piersi w ciągu swojego życia, a biorąc pod uwagę wzrost ryzyka zachorowania o 6,5% rocznie, coraz więcej Polek zachoruje w przyszłości na ten nowotwór. Nowotwory złośliwe są pierwszą przyczyną zgonów u kobiet do 65 roku życia w Polsce, a rak piersi jest pierwszą przyczyną zgonów u kobiet w wieku 40-54 lat. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka piersi na świecie. W 2001r. zachorowało ok. 12.000 kobiet na raka piersi i zmarło 4.825. Przeżycia 5-letnie chorych w Warszawie i Krakowie na raka piersi należą do niskich w Europie (69%). Średnia dla krajów europejskich biorących udział w badaniu EUROCARE-3 wynosiła 77%. Dane epidemiologiczne wskazują, że szanse wyleczenia raka piersi w krajach rozwiniętych wynoszą 72%, w Polsce 58% a w krajach rozwijających się 47%. Udowodniono, że jedynie zorganizowany skryning mammograficzny może obniżyć umieralność do 40%, szybko poprawić wskaźnik koszt/efekt oraz poprawić jakość życia chorych. Wprowadzenie mammograficznego skryningu populacyjnego w Polsce jest wyzwaniem nie tylko medycznym, ale przede wszystkim cywilizacyjnym. Mając powyższe na uwadze w roku 2005 przyjęta została przez SEJM ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o stanowieniu wieloletniego programu Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, zapewniająca ciągłą realizację zadań profilaktycznych i gwarantująca stałe źródło ich finansowania. 1. Cel programu. Obniżenie wskaźnika umieralności i zachorowalności oraz zwiększenia wskaźnika 5-letnich wyleczeń z powodu raka piersi do poziomu osiąganego w krajach Unii Europejskiej poprzez: 1. Zapewnienie możliwości realizacji programu o charakterze populacyjnym, czyli aktywnego skryningu raka piersi dla indywidualnie zapraszanych kobiet z przedziału wiekowego 50-69 lat w interwale 1/2 lata. 9 2. Zapewnienie działania Centralnemu i Wojewódzkim Ośrodkom Koordynującym monitorujących i oceniających prawidłową realizację badań skryningowych w ramach programu profilaktycznego, finansowanego przez NFZ. 3. Zapewnienie realizacji wysokiej jakości badań przesiewowych, poprzez: ◦ wprowadzenie regularnych specjalistycznych kontroli jakości u świadczeniodawców etapu podstawowego (wykonawców badań mammograficznych) przez Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące, ◦ oraz realizację szkoleń specjalistycznych dla kadry obsługującej realizację programu, za którą odpowiedzialne sa COK i WOKi. 4. Zwiększenie poziomu zgłaszalności pacjentek do udziału w programie poprzez: ◦ usprawnienie wysyłki imiennych zaproszeń do kobiet, ◦ realizację akcji medialnych i edukacyjnych dla kobiet, ◦ włączenie pielęgniarek środowiskowych i położnych do roznoszenia zaproszeń i działań edukacyjnych skierowanych do kobiet. 5. Doposażenie ośrodków skryningowych w specjalistyczny sprzęt. W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych, zadania: Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów, planowany jest zakup cytomammobusów dla potrzeb realizacji badań skryningowych cytologicznych i mammograficznych. W ramach programu zakłada się współpracę pomiędzy: 1. Narodowym Funduszem mammograficznych. Zdrowia, zapewniającym dostępność do świadczeń 2. Ministerstwo Zdrowia finansuje część administracyjno-logistyczną - Finansowanie kosztów osobowych i zadaniowych stworzonej dla potrzeb programu sieci Wojewódzkich i Centralnego Ośrodków Koordynujących, monitorujących nadzorujących realizację Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi. 2. Plan działań - opis działań, które mają doprowadzić do osiągnięcia celów. Osiągnięcie założonych celów możliwe będzie poprzez: 1. Wprowadzenie jednolitego standardu postępowania. 2. Zapewnienie możliwości wykonania bezpłatnych badań mammograficznych kobietom w wieku 50-69, w interwale 1 badanie na 2 lata. 3. Zapewnienie ciągłej koordynacji i monitorowania programu profilaktycznego. 4. Zapewnienie możliwości monitorowania losów pacjentek z wykrytymi podczas programu nieprawidłowościami. 5. Zmniejszenie liczby wyników fałszywie dodatnich, a w szczególności fałszywie negatywnych, możliwe do osiągnięcia dzięki zapewnieniu wysokiej jakości badań mammograficznych, w związku z realizacją specjalistycznych kontroli jakościowych u świadczeniodawców etapu podstawowego, co w konsekwencji przekłada się na zwiększenie odsetka wykrytych stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka piersi. 6. Poprawę świadomości społecznej w zakresie profilaktyki raka piersi. 7. Podniesienie poziomu zgłaszalności pacjentek do programu. 10 8. Usprawnienie akcji wysyłkowej zaproszeń do kobiet. 3. W ramach programu: 1. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące realizować będą zadania w zakresie: ◦ Prowadzenia kontroli jakości badań skryningowych. ◦ Realizacji szkoleń dla personelu obsługującego program profilaktyczny. ◦ Organizacji akcji medialnych propagujących program profilaktyczny w celu poprawy zgłaszalności pacjentek do udziału w programie. ◦ Monitorowania przebiegu programu (ilość i jakość wykonywanych badań przez świadczeniodawców uczestniczących w Programie). ◦ Ciągłej oceny efektów skryningu. ◦ Koordynacji programu (finansowanie Ministerstwo Zdrowia) 2. Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje akcję wysyłkową zaproszeń oraz akcje edukacyjnoinformacyjne, zachęcające kobiety do udziału w programie - (finansowanie Ministerstwo Zdrowia). 3. Świadczeniodawcy realizują badania skryningowe, finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach zawartych kontraktów - (finansowanie Narodowy Fundusz Zdrowia). Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego Koordynator zadania – prof. Marek P. Nowacki. Rak jelita grubego (okrężnicy i odbytnicy) należy do najczęstszych nowotworów złośliwych. Częstość zachorowań zależy od regionu geograficznego: jest najwyższa w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej (ponad 40 zachorowań na 100 000 mieszkańców na rok) i najniższa w krajach afrykańskich, azjatyckich i w Ameryce Południowej (kilka zachorowań na 100 000). Europa Środkowa, w tym Polska, należy do regionu o średniej zachorowalności. W naszym kraju, w 2002 roku, współczynnik zachorowalności wynosił 35 na 100 000 dla mężczyzn i 30 na 100 000 dla kobiet. Pod względem częstości zachorowań, jak również pod względem częstości zgonów, rak jelita grubego zajmuje w Polsce drugie miejsce wśród nowotworów złośliwych (zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn). Odsetki 5-letnich przeżyć wahają się w granicach od 21,2% do 24,8%, podczas gdy na przykład w Słowacji wynoszą 35,1 – 38,9%, a w Holandii aż 52,4 – 58,7%. Wskaźniki 5-letnich przeżyć zależą głównie od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili wykrycia i rozpoczęcia leczenia: jeżeli rak jelita grubego zostanie wykryty w najwcześniejszej fazie (stopień zaawansowania A wg Dukes’a) odsetek 5-letnich przeżyć wynosi 90%; gdy do rozpoznania dochodzi w najbardziej zaawansowanym stadium choroby (stopień D), szansę na przeżycie 5 lat ma zaledwie 5% pacjentów. Niestety w Polsce, w ponad połowie przypadków rak jelita grubego rozpoznawany jest zbyt późno, w momencie gdy jest już znacznie zaawansowany. Znane są dwie główne metody badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego: ° Test na obecność krwi utajonej w stolcu powtarzany co roku, a następnie kolonoskopia u wszystkich osób z wynikiem dodatnim (problemem jest duży odsetek fałszywie dodatnich testów i niska czułość w wykrywaniu stanu przedrakowego jakim są gruczolaki), 11 ° Kolonoskopia (badanie endoskopowe całego jelita grubego) wykonywane raz na 10 lat. Optymalnym sposobem prowadzenia badań przesiewowych jest wykonywanie pełnej kolonoskopii raz na 10 lat. Taka strategia ma wiele zalet i w dodatku jest najbardziej kosztowoefektywna. Głównymi argumentami na rzecz wykonywania kolonoskopii zamiast badań na krew utajoną w stolcu są: ° Badanie kału na krew utajoną trzeba powtarzać co roku, a kolonoskopię wykonuje się co 10 lat, ° Badanie testem na krew utajoną wykryje tylko 16% raków a kolonoskopia aż 75%, ° Kolonoskopia pozwala od razu usuwać stany przedrakowe (polipy – gruczolaki) spotykane u co czwartej badanej osoby. Polska jest jednym z czterech krajów w Europie (Polska, Niemcy, Włochy i Luksemburg), w których program wczesnego wykrywania raka jelita grubego prowadzony jest za pomocą kolonoskopii. Dane z Polski za lata 2000-2004 opublikowane zostały w New England Journal of Medicine (2006; 355: 1863-72). W całym czasie trwania programu trwa ustawiczne monitorowanie programu. Wszystkie dane spływają w postaci baz danych do ośrodka koordynującego - Centrum Onkologii – Instytutu im. M. Skłodowskiej – Curie w Warszawie. Dane są weryfikowane, poddawane kontroli jakości i mogą służyć jako przykład wprowadzania nowej procedury profilaktycznej. Program trwa od października 2000 roku. OPIS PROGRAMU 1. Cele ogólne i szczegółowe. Program, o ile będzie kontynuowany przez co najmniej 10 lat i będzie prowadzony w możliwie największej liczbie ośrodków w Polsce powinien doprowadzić w skali kraju do: ° Zwiększenia odsetka raków wykrywanych we wczesnych stadiach zaawansowania (A i B wg Dukes’a), ° Zwiększenia odsetka wyleczenia ( 5-letnich przeżyć), ° Zahamowanie wzrostu liczby nowych przypadków raka, ° Obniżenie umieralności na raka jelita grubego (poprzez porównanie danych z Krajowego Rejestru Nowotworów co rok od 1999 aż do 2015 roku), ° Obniżenia kosztów leczenia raka w skali kraju (dzięki leczeniu raków wczesnych, a nie zaawansowanych i dzięki usuwaniu stanów przedrakowych – polipów). 2. Plan działań - opis działań, które mają doprowadzić do osiągnięcia celów. Populacja badana Osoby bez objawów klinicznych sugerujących istnienie raka jelita grubego: ° Osoby w wieku 50 – 65 lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego, ° Osoby w wieku 40 – 65 lat, które mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego, 12 ° Osoby w wieku 25 – 65 lat z rodziny HNPCC (rodzinnego raka jelita grubego niezwiązanego z polipowatością). W tej grupie osób konieczne jest potwierdzenie rozpoznania przynależności do rodziny HNPCC z Poradni Genetycznej na podstawie spełnienia tzw. kryteriów amsterdamskich i ewentualne badania genetycznego. Ponadto należy pamiętać, że członkowie takiej rodziny powinny mieć powtarzane kolonoskopie co 2-3 lata, chyba, że badanie genetyczne wskaże, że u danej osoby nie ma mutacji genetycznych i że dana osoba może być zwolniona z wykonywania kontrolnych (nadzorczych) kolonoskopii. Tę grupę osób poddawanych badaniom przesiewowym wprowadzono w roku 2001. Opis działań Lekarze rodzinni i lekarze opieki podstawowej zapraszani są na spotkania informacyjne o Programie – otrzymują druki Ankiet będących formalnymi skierowaniami na badania przesiewowe. Od 2006 roku wprowadzano na coraz większą skalę najbardziej prawidłowy sposób prowadzenia badań przesiewowych, czyli zapraszanie osób do badań z list mieszkańców. W roku 2005, przeprowadzono pilotową akcję dotyczącą tego sposobu rekrutacji do badań przesiewowych – doświadczenia będą wykorzystane w roku bieżącym. Opracowano listy zapraszające do badań, ustalono sposób współpracy z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji w dziedzinie generowania list mieszkańców dla poszczególnych ośrodków w kraju, opracowano technikę masowej wysyłki, pakowania, listów przypominających i utrzymywania kontaktów z ośrodkami w tej sprawie. W ośrodku wykonującym badania organizuje się sekretariat Programu ( 1-2 osoby) posiadający własny telefon – sekretariat stanowi punkt kontaktowy dla lekarzy rodzinnych i opieki podstawowej, dla osób gotowych poddać się badaniu kolonoskopowemu. ° Sekretariat przyjmuje Ankiety przesyłane pocztą, faksem lub osobiście przez pacjentów, ustala terminy badań, wydaje instrukcje dotyczące przygotowania jelita grubego do badania, prowadzi dokumentację, porządkuje ją, wprowadza dane demograficzne do bazy komputerowej. Sekretariat Programu jest centralnym ogniwem Programu. Osoby, których Ankiety są prawidłowo wypełnione i nie budzą wątpliwości mają wykonywane badanie kolonoskopowe. Osoby, których Ankiety wskazują, że dana osoba nie spełnia kryteriów udziału w badaniu przesiewowym zapraszane są na wizytę u konsultanta gastroenterologa. ° Jeśli dana osoba kwalifikuje się do udziału w Programie – jest kierowana na kolonoskopię przesiewową. ° Jeśli nie kwalifikuje się to w zależności od przyczyn wykonywane są różne działania: 9 gdy występują objawy sugerujące raka dana osoba kierowana jest na badanie kolonoskopowe diagnostyczne w ramach normalnej opieki – czyli na kolonoskopię finansowaną przez Narodowy Fundusz Zdrowia. 9 gdy podejrzewa się inne problemy gastroenterologiczne podejmowane są odpowiednie działania diagnostyczne i ewentualne lecznicze w ramach działań finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia ( inne badania- USG, gastroskopia itp.). Badania kolonoskopowe przesiewowe wykonywane są w godzinach popołudniowych tak, aby nie zmniejszać normalnej działalności diagnostycznej i terapeutycznej Ośrodka. Po zabiegach osoby poddane badaniom od razu otrzymują wynik badania, ° Jeśli stwierdzi się polipy do 10 mm średnicy, są one od razu usuwane, 13 ° Jeśli polipy są większe lub ich liczba jest duża to zgodnie z założeniami Programu osoby z badań przesiewowych stają się pacjentami i leczone w ramach systemu finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Osoby, u których wykryto raka poddaje się standardowej operacji albo w ośrodku wykonującym badania lub w innym zgodnie z preferencjami pacjenta. Wszystkie wycinki i usunięte polipy poddawane są badaniu histopatologicznemu we współpracujących Pracowniach endoskopowych. Opisy histopatologiczne trafiają do bazy danych Programu. Wydawane są pacjentom wraz z dalszymi zaleceniami dotyczącymi dalszego leczenia lub nadzoru w przyszłości. 3. Sposób realizacji zadań. Zadania ośrodka koordynującego – Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie w Warszawie, ul. Roentgena 5: ° Organizowanie spotkania dla wykonawców Programu, ° Udoskonalanie bazy danych, szkolenie jej użytkowników, ° Zorganizowanie prezentacji wspólnych wyników z dyskusją na temat problemów i sposobów ich rozwiązywania, ° Nadzór na działaniem firmy monitorującej program, która powinna być niezależna od Ministerstwa i od koordynatora; sprawozdania firmy monitorującej powinny być podstawą oceny jakości pracy poszczególnych ośrodków, ° Uzyskiwanie list mieszkańców z MSWiA, dla poszczególnych ośrodków, masowa wysyłka zaproszeń, koordynacja działań związana z zapraszaniem mieszkańców Polski do badań. Zadania lekarza kierującego na badania kolonoskopowe: ° Identyfikacja kandydatów do skriningu, ° Informowanie kandydatów o sposobie i metodach badań, ° Wypełnienie i podpisanie Ankiety oraz przesłanie jej lub pokierowanie pacjenta tak aby sam dostarczył podpisaną Ankietę do ośrodka prowadzącego Program. Zadania Ośrodków prowadzących badania: ° Organizują Biuro Programu (celem kontaktowania się z kandydatami do skriningu, z lekarzami kierującymi, prowadzenia zadań administracyjnych), ° Wykonywanie kolonoskopii wraz z usunięciem polipów o średnicy do 10 mm i ich badaniem histopatologicznym oraz pobraniem wycinków z nacieku nowotworowego (plus badanie histologiczne), ° Po badaniu pacjent powinien wypełnić Ankietę tolerancje badania. Wynik tej ankiety powinien znaleźć w bazie danych, ° Osoby z polipami większymi (od 10 mm), z bardzo licznymi polipami oraz z naciekiem nowotworowym wymagają skierowania do odpowiedniego leczenia nie finansowanego już przez Program, ° Ustalenie dalszych zaleceń u wszystkich osób poddanych badaniom przesiewowym. Ośrodek realizujący program zobowiązany jest do prowadzenia bazy danych, dostarczonej przez Koordynatora programu - Centrum Onkologii w Warszawie. Baza ta powinna być zainstalowana 14 w komputerze znajdującym się w pracowni endoskopowej, służyć do opisu bieżących badań, ich wydruku, wpisywania wyników badań histologicznych, generowania zaleceń oraz opisu dalszych losów osób z wykrytymi polipami i rakami. Jakość prowadzenia Programu w poszczególnych Ośrodkach będzie kontrolowana przez niezależną firmę monitorującą a także przez przedstawicieli koordynatora Programu Najważniejsze elementy podlegające ocenie to: ° Właściwe finansowanie badań w ramach Programu (chodzi o uniknięcie podwójnego finansowania badań). Sugerowane rozwiązanie to wykonywanie badań w godzinach popołudniowych oraz w soboty, ° Przestrzeganie kryteriów kwalifikacji osób do badań, ° Posiadany sprzęt endoskopowy, zasady dezynfekcji, ° Osiągalność kątnicy ( musi być w > 80% kolonoskopii), ° Usuwanie polipów o średnicy do 10 mm w czasie pierwszego badania kolonoskopowego, ° Właściwe prowadzenie dokumentacji przez Biuro Programu, ° Kompletność dokumentacji i bazy danych. Cała dokumentacja i korespondencja dotycząca Programu powinna być gromadzona i przechowywana w jednym wyznaczonym miejscu. 4. Wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów. W czasie trwania programu metodami statystycznymi będzie oceniany wpływ prowadzonych działań na sytuację epidemiologiczną w kraju. Wyniki badań będą dotyczyły odsetka poszczególnych rozpoznań u poszczególnych osób poddanych badaniom z uwzględnieniem przede wszystkim skuteczności wykrywania zmian zaawansowanych to znaczy (raków oraz gruczolaków z ciężką dysplazją, z elementem kosmkowym lub o średnicy przekraczającej 1 cm). Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika - Moduł 1 Koordynator zadania – prof. Jan Steffen. Rak piersi jest najczęstszą przyczyną zgonów kobiet pomiędzy 40 a 60 rokiem życia. Silne dziedziczne uwarunkowania są przyczyną około 15% zachorowań na raka piersi w Polsce. Pięć lub więcej krotnie zwiększone ryzyko zachorowania na te nowotwory występuje w grupie około 60 000-100 000 kobiet w wieku 25-70 lat. Silne dziedziczne predyspozycje do rozwoju tego nowotworu są jedną z głównych przyczyn umieralności kobiet do 60 r.ż. Komponenta dziedziczna występuje prawdopodobnie w większości zachorowań na raka piersi i raka jajnika, lecz poziomy względnego i bezwzględnego ryzyka zachorowań u nosicieli różnych typów mutacji i tzw. polimorfizmów genów predyspozycji do tych nowotworów (dotąd tylko w części zidentyfikowanych) są bardzo zróżnicowane. Ponieważ tylko część genów predyspozycji została dotąd poznana - podstawą do rozpoznawania dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raki piersi i/lub jajnika jest wywiad rodzinny. Podstawą do oszacowania poziomu ryzyka bezwzględnego i względnego jest liczba i wiek zachorowań na raki piersi i/lub raki jajnika wśród krewnych 15 a także wystąpienie syn- a zwłaszcza metachronicznych, drugich zachorowań na raka jajnika lub raka drugiej piersi u probantki lub krewnych, które wcześniej zachorowały na raka piersi. Molekularne badanie nosicielstwa genów silnych predyspozycji ma istotne znaczenie w identyfikowaniu kobiet o szczególnie wysokim ryzyku zachorowania. Zgodnie z doświadczeniem krajowym i praktyką międzynarodową do grupy najwyższego ryzyka kwalifikuje się kobiety: ° Z rodzin w których wystąpiły 3 lub więcej zachorowań na raka piersi i/lub jajnika wśród krewnych I i II0 (włączając probantkę), ° Krewne I0 stopnia pacjentek u których rozpoznano zarówno zachorowanie na raka piersi i na raka jajnika (syn- lub metachronicznie), ° U których – niezależnie od obciążenia rodzinnego - wykryto patogenną mutację genów BRCA1 lub BRCA2. Wysokie ryzyko zachorowania na raka piersi i/lub jajnika (co najmniej 5 4-krotnie wyższe niż w całej populacji) występuje także w rodzinach: ° W których wystąpiły 2 zachorowania na te nowotwory wśród krewnych I i II0 (lub 2 zachorowania wśród krewnych II i III0 ze strony ojca) - w tym zwłaszcza gdy przynajmniej u jednej chorej rozpoznano raka jajnika a jedno zachorowanie wystąpiło przed 50 r.ż., ° U bliskich krewnych chorych u których rozpoznano obustronnego raka piersi, ° Wśród kobiet których matki lub siostry zachorowały na raka piersi przed 40 r.ż. OPIS PROGRAMU „Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe” na lata 2006-2008, utrzymuje priorytety zaprezentowane w „Programie opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe” na lata 2003-2005 i zakłada kontynuację ujętych w nim zadań. 1. Cele programu Celem programu jest zidentyfikowanie możliwie największej liczby rodzin wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika i objęcie ich opieką ukierunkowaną na możliwie najwcześniejsze rozpoznanie, a w szczególnych przypadkach także na aktywną prewencję zachorowań na te nowotwory. Cele szczegółowe: 1. Zidentyfikowanie - na podstawie dokładnych wywiadów rodzinnych (liczby i wieku wcześniejszych zachorowań i/lub zachorowań na drugie pierwotne nowotwory jajnika lub piersi) – rodzin, w których występuje wysokie ryzyko zachorowania na raka piersi i/lub raka jajnika; 2. Rozpoznanie wśród tych rodzin występowania nosicielstwa mutacji genu BRCA1, który jest najczęstszym genem silnych predyspozycji, występującym w około 10-15% rodzin wysokiego ryzyka zachorowania; 3. Objęcie programami opieki kobiet z grup wysokiego ryzyka zachorowania - polegającymi na samobadaniu piersi i okresowych badaniach lekarskich oraz corocznych badaniach mamograficznych i/lub USG piersi oraz badaniach ginekologicznych z USG przezpochwową i badaniem CA125 - celem wczesnego rozpoznania nowotworów; 16 4. Zidentyfikowanie kobiet szczególnie wysokiego ryzyka zachorowania (nosicielek mutacji genu BRCA1), którym należy w uzupełnieniu do standardowej opieki zapewnić - w miarę możliwości - coroczne badania piersi metodą rezonansu magnetycznego, w wieku 25-60 lat, dodatkowe „interwałowe” badanie ginekologiczne z USG przezpochwowym i oznaczenie CA125 w surowicy krwi oraz przedstawić opcję profilaktycznej adneksektomii lub zapobiegawczej farmakoterapii; 2. Plan działań Najlepsze możliwości identyfikowania rodzin wysokiego ryzyka stwarza systematyczne zbieranie wywiadów rodzinnych do kobiet w trakcie leczenia raka piersi lub raka jajnika. Jest to dodatkowo uzasadnione tym, że badania nosicielstwa mutacji genów BRCA1 i BRCA2 należy w miarę możliwości zaczynać od chorych probantek. Dlatego do programu powinny być włączone w pierwszej kolejności poradnie genetyczne przy specjalistycznych placówkach onkologicznych, w których leczy się dużą liczbę chorych na raka piersi i raka jajnika. Dodatkowe możliwości tworzy otwarte poradnictwo, współpraca z lekarzami rodzinnymi i innych specjalności oraz współpraca z placówkami realizującymi populacyjne programy badań mammograficznych. W części specjalistycznych placówek onkologicznych wykonuje się obecnie badania nosicielstwa mutacji genu BRCA1 u większości chorych na raka piersi i na raka jajnika. U blisko połowy zidentyfikowanych w ten sposób nosicielek nie odnotowano wcześniejszych zachorowań na te nowotwory wśród krewnych. Zdrowe nosicielki mutacji genu BRCA1 z rodzin takich probantek kwalifikują się do programów opieki na podobnych zasadach co nosicielki z rodzin z obciążonym wywiadem. Konieczne jest zapewnienie opieki kobietom z rodzin, w których wysokie ryzyko zachorowania rozpoznano w latach poprzednich. Do rejestru rodzin najwyższego i wysokiego ryzyka, kwalifikuje lekarz onkologicznej poradni genetycznej na podstawie dokładnego wywiadu rodzinnego (dane o wszystkich krewnych I0 – w tym tych, którzy nie zachorowali na nowotwory, wiek zachorowań i typ/umiejscowienie nowotworów wśród tych krewnych; wiek zachorowań i typ/umiejscowienie nowotworów u wszystkich krewnych II0 i ewentualnie dalszych stopni). Do badania nosicielstwa mutacji genu BRCA1 kieruje lekarz poradni genetycznej. Badania nosicielstwa genu BRCA1 wymagają pisemnej zgody probantek i zachowania zasad poufności. Badania należy rozpocząć w miarę możliwości od probantki, u której rozpoznano raka piersi lub jajnika. W przypadku stwierdzenia nosicielstwa mutacji należy – za pośrednictwem probantki stworzyć możliwość badania jej krewnych I, II i ewentualnie dalszych stopni, kierując się danymi z wywiadu rodzinnego. Takie samo postępowanie obowiązuje, jeżeli nosicielstwo mutacji rozpoznano u zdrowej probantki z obciążonym wywiadem. Zarówno pozytywny wynik badania nosicielstwa jak i wynik negatywny (w przypadku, gdy w rodzinie stwierdzono nosicielstwo mutacji) wymaga potwierdzenia w badaniach z ponownie pobranej krwi. Wynik pozytywny powinien być potwierdzony analizą sekwencji DNA w odpowiednim eksonie. Nienosicielki z rodzin (z mutacją genu BRCA1) w których rozpoznano wcześniej kilka zachorowań na raka piersi i/lub jajnika powinny być również objęte opieką którą można jednak – ze względu na znacznie niższy poziom ryzyka – podjąć dopiero od 30-35 roku życia. Do programu badań ukierunkowanych na wcześniejsze wykrycie raków piersi i jajnika – obok nosicielek mutacji i ich obciążonych krewnych - włącza się również probantki i ich krewne z rodzin z obciążonym wywiadem, u których nie znaleziono mutacji. Krewne I0 probantek – 17 nosicielek mutacji, które nie zdecydowały się na poddanie badaniom molekularnym, powinny być również włączone do programu. Do badań powinny być także włączone pacjentki z rodzin wysokiego ryzyka wcześniej leczone z powodu raka piersi – ze względu na duże ryzyko zachorowania na drugi nowotwór (rak drugiej piersi, rak jajnika, rak trzonu macicy). Obligatoryjnymi elementami programów opieki są: 1. Samokontrola piersi raz w miesiącu po miesiączce i jeden do dwa razy w roku badanie piersi przez lekarza. 2. Coroczne badanie mammograficzne i/lub USG od 25-30 roku życia. Jeżeli piersi mają budowę tłuszczową to badanie mammograficzne należy wykonywać od 30 roku życia co roku. Jeżeli piersi mają budowę gruczołową (większość probantek) to od 30-40 roku życia należy wykonywać co roku USG piersi, a od 40 roku życia mammografię. Niezależnie od powyższego, pierwsze badanie mammograficzne powinno być wykonane pomiędzy 25 a 30 rokiem życia. U nosicielek mutacji genu BRCA1 w wieku 25-60 lat zaleca się ponadto coroczne badanie piersi metodą rezonansu magnetycznego - w połowie okresu pomiędzy kolejnymi badaniami mammograficznymi/USG lub dla weryfikacji wyników tych badań, jeżeli są one niejednoznaczne. 3. Badania ukierunkowane na wcześniejsze wykrycie raka jajnika i raka trzonu macicy Od 30-35 roku życia coroczne badanie ginekologiczne i USG ginekologiczne oraz badanie CA125 w surowicy krwi. U nosicielek mutacji genu BRCA1 te badania zaleca się prowadzić w odstępach półrocznych. 4. Cytologiczne badanie rozmazów z szyjki macicy (w odstępach 3-letnich). W rodzinach najwyższego ryzyka, zwłaszcza tych, w których wystąpiły wcześniej zachorowania na raka jajnika, w przypadkach udokumentowanego nosicielstwa mutacji należy przedstawić probantkom opcję prewencyjnej adneksektomii (ewentualnie także histerektomii) w miarę możliwości już pomiędzy 35-40 rokiem życia. Zabieg ten redukuje ponad 60% ryzyko zachorowania na raka piersi (w tym także ryzyko zachorowania na raka drugiej piersi) i w przeważającej części przypadków zapobiega rozwojowi raka jajnika (wyjątkowo ten nowotwór może się jednak rozwinąć z otrzewnej). Uzasadnieniem do histerekomii jest częste występowanie metachronicznych zachorowań na raka błony śluzowej trzonu macicy. Późniejsza adneksektomia, mniej skuteczna w zapobieganiu zachorowaniom na raka piersi, zapobiega jednak zachorowaniom na raka jajnika, rozpoznawanym u większości kobiet z rodzin obciążonych po 40 roku życia, a nierzadko nawet w 7 i 8 dekadzie życia. Zaproszenia do badań kontrolnych wysyła lekarz poradni genetycznej, który również kieruje pacjentki do badań i dokumentuje ich wyniki. 3. Wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów ° Liczba rodzin najwyższego i wysokiego ryzyka zidentyfikowanych i wprowadzonych do programu oraz liczba kobiet, u których zrealizowano pełne programy opieki, ° Liczba wykrytych nosicielek mutacji genu BRCA1, ° Liczba wykrytych nowotworów, ° Liczba kobiet, u których wykonano profilaktyczną adneksektomię. 18 Realizatorzy „Programu opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe” - Moduł 1 – „Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika” zostali wybrani w drodze konkursu ofert na lata 2006-2008. Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy – Moduł 2 Koordynator zadania – prof. Jan Steffen. Spośród około 10 000 zachorowań na raka jelita grubego i odbytnicy rozpoznawanych co roku w Polsce, 10-15% zachorowań jest uwarunkowanych zwiększonym ryzykiem rodzinnym. Podobne uwarunkowania występują w około 150 spośród 3 500 corocznych zachorowań na raka błony śluzowej trzonu macicy. Co najmniej kilkakrotnie zwiększone ryzyko zachorowań na te nowotwory występuje w populacji obejmującej 50 000 – 100 000 osób w wieku od 20 do 70 lat, w tym około 10 000-15 000 osób należy do grupy najwyższego ryzyka zachorowań nowotwory dziedziczne. Dziedziczne uwarunkowania występują szczególnie często w zachorowaniach na raki jelita grubego i okrężnicy. Skutkiem nosicielstwa genów silnych predyspozycji do rozwoju tych nowotworów jest także wysokie ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe w niektórych innych umiejscowieniach, w tym na nowotwory żołądka, jelita cienkiego, nerki i dróg moczowych, dróg żółciowych i jajnika. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Celem programu jest przede wszystkim zidentyfikowanie i zapewnienie opieki odpowiadającej obecnym standardom - rodzinom z zespołem FAP i zespołem Lynch. Opieka nad tymi rodzinami umożliwia w dłuższej perspektywie wydłużenia przeżyć nosicieli mutacji genu APC o 10-12 lat oraz zapewnienie długich przeżyć nosicielom mutacji genów MLH1, MSH2 i MSH6. W innych grupach wysokiego ryzyka rodzinnego (rodzinny rak jelita grubego i rodzinny rak błony śluzowej trzonu macicy) wdrożenie programu opieki powinno umożliwić znaczne zwiększenie odsetka wczesnych rozpoznań nowotworów i wyleczeń. Cele szczegółowe: ° Zidentyfikowanie - na podstawie dokładnych wywiadów rodzinnych - rodzin w których występuje wysokie ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, błony śluzowej trzonu macicy i inne towarzyszące nowotwory, ° Rozpoznanie wśród tych rodzin występowania nosicielstwa najsilniejszych predyspozycji - tj. genów APC, MLH1, MSH2 i MSH6, ° Objęcie programami opieki, obejmującymi okresowe badania kolonoskopowe, gastroskopowe, USG jamy brzusznej oraz badania ginekologiczne i USG ginekologiczne i oznaczanie stężeń CA125 w surowicy krwi, członków rodzin, w których występuje wysokie ryzyko zachorowania, ° Zidentyfikowanie nosicieli/nosicielek mutacji, u których istnieją wskazania do prewencyjnej kolektomii i/lub histerektomii. mutacji genów 2. Opis działań Pacjentów do programu kwalifikuje lekarz poradni genetycznej na podstawie dokładnego wywiadu rodzinnego (dane o wszystkich krewnych I0 – w tym tych, którzy nie zachorowali na nowotwory, wiek zachorowań i typ/umiejscowienie nowotworów wśród tych krewnych; wiek 19 zachorowań i typ/umiejscowienie nowotworów u wszystkich krewnych II0 i ewentualnie dalszych stopni). Zespół rodzinnej gruczolakowatej polipowatości jelit (FAP) Podstawą rozpoznania jest obciążenie rodzinne i stwierdzenie licznych polipów w jelicie grubym. Badanie nosicielstwa mutacji genu APC jest pomocne dla potwierdzenia/ wykluczenia nosicielstwa, a określenie umiejscowienia mutacji (obok historii obciążenia rodzinnego) jest istotne dla przybliżonego określenia wieku ryzyka zachorowania na raka jelita grubego oraz ryzyka rozwoju nowotworów w innych umiejscowieniach. U krewnych I0 chorych, u których rozpoznano FAP zaleca się wykonanie badania endoskopowego jelit (rektosigmoidoskopia) już na początku 2 dekady życia, ponieważ istnieje prawdopodobieństwo wykrycia raka jelita grubego nawet u młodych pacjentów. W zasadzie nie należy badać nosicielstwa mutacji genu APC u osób niepełnoletnich. Pełnoletnim osobom z rodzin, w których rozpoznano FAP, u których w badaniach endoskopowych nie stwierdza się polipów, należy zaproponować badanie genetyczne, mające na celu wykluczenie nosicielstwa mutacji w obrębie genu APC. Jeśli u danego pacjenta nie stwierdza się markerowej dla danej rodziny mutacji w tym genie, może on zostać zwolniony z nadzoru endoskopowego i innych badań z programu opieki. Program opieki nad członkami rodzin, w których stwierdzono polipy w jelicie grubym lub wykryto mutację genu APC - obejmuje: ° Wykonywanie badań kolonoskopowych w odstępach co 18 miesięcy od 18 roku życia, ° Od momentu stwierdzenia polipów w jelicie grubym zaleca się wykonywanie gastroskopii w odstępach 12-36 miesięcy, ° W przypadku stwierdzenia mnogich polipów w jelicie grubym pacjentowi należy zaproponować wykonanie kolektomii, ponieważ ryzyko rozwoju raka w jelicie grubym w tej grupie wynosi około 100% a zabieg kolektomii jest jedynym skutecznym sposobem zapobiegania rozwojowi raka jelita grubego, ° Po kolektomii należy wykonywać co roku badanie endoskopowe pozostawionego odcinka jelita grubego - jeśli zabieg był subtotalny - lub wytworzonego zbiornika jelitowego, ° Pacjenci po kolektomii mogą odnieść korzyść z wykonywania u nich badania radiologicznego pasażu jelitowego, którego celem jest wykrycie zmian nowotworowych w jelicie cienkim, ° U kobiet należy ponadto w odstępach 3-letnich wykonywać badania rozmazów z szyjki macicy. Jako dodatkową opcję należy rozważyć wykonywanie u dzieci pacjentów z FAP co 6-12 miesięcy usg wątroby i oznaczanie stężenia AFP w osoczu w wieku od 0-5 roku życia. Prawdopodobieństwo wątrobiaka zarodkowego w grupie tych dzieci wynosi 1/300 (a w grupie nosicieli mutacji 1/150). Nowotwór wątroby u dzieci wcześnie wykryty jest wyleczalny, zaś proponowana metoda skriningu jest mało inwazyjna. Zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej o opóźnionej ekspresji (AFAP – attenuated FAP). Program opieki obejmuje: ° 1.Kolonoskopię, którą należy rozpocząć od 20 roku życia.; sugerowany odstęp między badaniami – około 24 miesięcy; jeżeli stwierdzono polipy – badania wraz z polipektomiami należy wykonywać co około 12-18 miesięcy, 20 ° Od momentu wykrycia polipów w jelicie grubym należy pacjentom zaproponować gastroskopię co 1-3 lata. Przyjmuje się, że leczenie operacyjne (kolektomia) powinno być podjęte w momencie wykrycia mnogich gruczolaków w jelicie grubym. Zakres kolektomii zależy od zasięgu zmian. Po leczeniu operacyjnym obowiązuje nadzór endoskopowy nad pozostawioną częścią jelita grubego. Pełnoletnim osobom z rodzin w których stwierdzono lub podejrzewa się zespół łagodnej gruczolakowatej polipowatości rodzinnej należy zaproponować badanie genetyczne, mające na celu wykluczenie nosicielstwa mutacji w obrębie genu APC. Jeśli u danego pacjenta nie stwierdza się markerowej dla danej rodziny mutacji w obrębie genu APC, może on zostać zwolniony z nadzoru endoskopowego. U kobiet należy ponadto w odstępach 3-letnich wykonywać badania rozmazów z szyjki macicy Dziedziczny rak jelita grubego bez polipowatości (HNPCC/ zespół Lynch). Do badania ekspresji genów MLH1, MSH2 i MSH6 metodą immunohistochemiczną w tkance guza kwalifikują się wszyscy chorzy, którzy odpowiadają kryteriom z Bethesda. Brak ekspresji jednego lub kilku genów kwalifikuje do badania molekularnego. W przypadku gdy wykonanie badania immunohistochemicznego ekspresji genów w guzie nie jest możliwe (np. gdy dotyczy to zdrowych probantów z obciążonych rodzin, gdy nie można uzyskać skrawka guza od krewnego, który wcześniej zachorował) - do badania nosicielstwa mutacji kwalifikują się probanci z rodzin: spełniających kryteria Amsterdamskie II w których wykluczono FAP , z dwoma zachorowaniami na nowotwory ze spektrum zespołu Lynch, w tym jednym przed 50 rokiem życia, wśród krewnych I0, z niemniej niż trzema zachorowaniami na nowotwory ze spektrum zespołu Lynch i/lub z metachronicznymi zachorowaniami na dwa nowotwory ze spektrum zespołu Lynch. U probantów bez obciążenia rodzinnego, u których zachorowanie na raka jelita grubego wystąpiło przed 40 rokiem życia – badanie nosicielstwa mutacji genów MLH1, MSH2 i MSH6 jest uzasadnione wyłącznie w przypadkach pozytywnego wyniku badania niestabilności mikrosatelitarnej, lub braku ekspresji jednego z tych genów w tkance guza. Program opieki obejmuje: ° 1.Od 25 roku życia kolonoskopia co 2 lata, ° W przypadku wykrycia raka w jelicie grubym zalecanym sposobem leczenia chirurgicznego – z uwagi na ryzyko rozwoju synchronicznych lub metachroniczych zmian nowotworowych - jest subtotalna kolektomia, ° Po zabiegu należy prowadzić badania endoskopowe pozostawionej części jelita grubego nie rzadziej niż co 2 lata, ° Od 30 roku życia gastroskopia co około 2 lata oraz badanie usg jamy brzusznej, ° U kobiet, od 30 roku życia, należy wykonywać corocznie badania ginekologiczne i USG narządu rodnego mające na celu wczesne wykrycie raka błony śluzowej trzonu macicy i ewentualnie raka jajnika oraz oznaczanie stężenia CA125 w surowicy krwi, ° U kobiet od 30 roku życia – badanie cytologiczne rozmazów z szyjki macicy w odstępach 3-letnich. Rodzinne raki jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy Do tej grupy włącza się rodziny: ° Spełniające kryteria z Bethesda, u których nie stwierdzono zaburzeń ekspresji genów MLH1, MSH2 i MSH6 i nosicielstwa mutacji tych genów, 21 ° W których u 2 krewnych I lub II0 wystąpiły zachorowania na raka jelita grubego, niezależnie od wieku tych zachorowań, ° W których wśród krewnych I i II0 wystąpiło 3 lub więcej zachorowań łącznie na raka jelita grubego i odbytnicy, błony śluzowej trzonu macicy, jajnika, żołądka i nerki – niezależnie od wieku zachorowania, ° W których wśród krewnych I i II0 wystąpiło 3 lub więcej zachorowań na nowotwory ze spektrum zespołu Lynch w umiejscowieniach pozajelitowych tj. na raki błony śluzowej trzonu macicy, jajnika, żołądka i nerki. Program opieki obejmuje: ° Kolonoskopię od 40 roku życia (lub od wieku o 10 lat wcześniejszego niż wiek najwcześniejszego zachorowania na raka jelita grubego w rodzinie, w zależności od tego, co przypada wcześniej) w odstępach nie rzadziej niż 5-letnich, ° ° Badanie usg jamy brzusznej w odstępach 2-letnich, U kobiet badanie ginekologiczne w tym usg ginekologiczne oraz badanie CA125 od 35 roku życia co roku, ° U mężczyzn – gastroskopia co 2 lata, od 40 roku życia, ° U kobiet od 30 roku życia – badanie cytologiczne rozmazów z szyjki macicy w odstępach 3-letnich. 3. Wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów ° Liczba zdiagnozowanych rodzin z dziedzicznymi i rodzinnymi rakami jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy i liczba członków tych rodzin, których objęto opieką, ° Liczba wykrytych nosicieli mutacji genów APC, MLH1, MSH2 i MSH6, ° Liczba nowotworów rozpoznanych w grupach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania. Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej – doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii. Koordynator zadania – prof. Marian Reinfuss. Radioterapia onkologiczna jako metoda leczenia samodzielnego lub integralna część leczenia skojarzonego stosowana jest u ok. 70% chorych na nowotwory złośliwe. Oznacza to, że w najbliższych latach w Polsce, radioterapii będzie wymagało rocznie co najmniej 80.000 chorych, a po roku 2010 ok. 100.000 chorych. Podstawowym problemem polskiej radioterapii jest zbyt mała dostępność oraz zbyt długi okres oczekiwania chorych na rozpoczęcie leczenia napromienianiem. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjmuje wskaźnik 1 aparatu megawoltowego na 300.000 mieszkańców. Zgodnie z tym w Polsce powinno działać co najmniej 120-130 aparatów tego typu. Na początku roku 2006 zainstalowanych było w naszym kraju 82 aparaty megawoltowe (70 akceleratorów i 12 bomb kobaltowych) - lecz 18 z nich tzn. ok. 22% było wyeksploatowanych i/lub technicznie przestarzałych. Na koniec roku 2007 w Polsce zainstalowanych było 102 aparaty megawoltowe; niestety 18 z nich tzn. ok. 15% jest 22 wyeksploatowanych i/lub technicznie przestarzałych i wymaga pilnej wymiany. Trudna jest również sytuacja w zakresie brachyterapii, której w wielu ośrodkach po prostu nie ma lub działania terapeutyczne w tym zakresie są bardzo ograniczone. Niedostateczna liczba aparatów do napromieniania oraz częste awarie wyeksploatowanego sprzętu powodują, że w wielu ośrodkach czas oczekiwania na radioterapię wydłuża się do 2-3 miesięcy. W konsekwencji wstępna kwalifikacja do radykalnej radioterapii ulega zmianie na radioterapię paliatywną, a pacjenci zakwalifikowani do radioterapii paliatywnej są z kolei często dyskwalifikowani od leczenia promieniami w ogóle. Dłuższa niż 4 tygodnie zwłoka, zmniejsza szanse wyleczenia, zaburza rytm terapii skojarzonej z chirurgią lub chemioterapią. Niższe odsetki wyleczeń to przede wszystkim osobisty dramat chorych, ale także dodatkowe wysokie koszty związane z leczeniem nawrotów i leczeniem paliatywnym oraz objawowym. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Celem ogólnym programu jest obniżenie poziomu umieralności z powodu chorób nowotworowych, poprzez poprawę dostępności (skrócenie czasu oczekiwania na radioterapię) i jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych w zakresie nowoczesnej radioterapii. Osiągnięcie celu ogólnego będzie możliwe poprzez połączenie, etapowego doposażenia istniejących zakładów radioterapii z utworzeniem nowych ośrodków tak, by osiągnąć stopniowe zmniejszenie liczby ludności przypadającej na 1 terapeutyczny aparat megawoltowy, do poziomu średnio 300.000 mieszkańców, tj. wskaźnika zbliżonego do standardów europejskich i w miarę możliwości równomiernego pokrycia siecią ośrodków radioterapii obszaru całego kraju. Współczesny Zakład Radioterapii powinien być wyposażony, co najmniej, w: ° Przyspieszacz wieloenergetyczny, generujący fotonową i elektronową wiązkę promieniowania o różnej energii, najlepiej z kolimatorem wielolistkowym (MLC) i systemem wizualizacji (PVI) (liczba przyspieszaczy zależna od potrzeb ośrodka, określanych przez liczbę leczonych chorych), ° System zarządzania, rejestracji i weryfikacji obrazowej oraz parametrycznej, ° Bezpośredni (sieciowy) dostęp do tomografu komputerowego (NMR, USG), ° Symulator, ° System planowania 2D/3D, z 3 stacjami planowania /1 przyspieszacz; ° Oprzyrządowanie modelarni i zakładu fizyki medycznej w: komputerowy system dla wykonywania osłon indywidualnych i kompensatorów, system urządzeń do unieruchamiania pacjenta, zestaw do dozymetrii kalibracyjnej z fantomem tkankopodobnym, zestaw do dozymetrii in vivo. Zakład powinien również posiadać Pracownię Brachyterapii z: ° Systemem symulacji brachyterapii, ° Systemem planowania brachyterapii, ° Aparatem do zdalnie sterowanej brachyterapii HDR /(PDR). Pojęcie linii radioterapeutycznej. 23 Coraz powszechniejsze uznanie środowiska zyskuje struktura Zakładu Radioterapii oparta na tzw. „linii radioterapeutycznej”, która jest przeciwieństwem kompilacji różnych, przypadkiem dobranych urządzeń terapeutycznych i wspomagających. „Linia radioterapeutyczna” jest to zbiór urządzeń i aparatów radioterapeutycznych zintegrowanych „on line”, pozwalających na szybki przepływ informacji obrazowej (najlepiej cyfrowej), parametrycznej i rangowej, zapewniającej wysoką precyzję planowania, powtarzalności i jakości realizacji radioterapii. Ważnym elementem, który należy uwzględnić przy dokonywaniu wyboru aparatury jest preferencja linii radioterapeutycznej jednego producenta. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że linia radioterapeutyczna tworzona („składana”) z elementów pochodzących od różnych producentów, pomimo ich zapewnień, jest trudna, a czasem wręcz niemożliwa do pełnej integracji, a jeżeli już, to uzyskanie najwyższej precyzji jest trudne i kosztowne. Koncepcja tzw. „otwartej sieci radioterapeutycznej”, która jest zbiorem różnych urządzeń i aparatów radioterapeutycznych, nazwanych siecią, jest wyjątkowo niekorzystna w polskich realiach. W niektórych ośrodkach amerykańskich i europejskich, głównie prywatnych, istnieje taka tendencja. Przy bardzo korzystnym finansowaniu radioterapii można sobie na to pozwolić, tym bardziej, że eksploatacja dzienna np. przyspieszacza liniowego nie przekracza w tych krajach 40-50 pacjentów. Tymczasem w Polsce, przy niedoborze aparatury radioterapeutycznej, jest ona eksploatowana ponad miarę, w 2-, a nawet 3-zmianowym systemie pracy. Dlatego w Polsce potrzebna jest niezawodna, wysoce precyzyjna, w pełni zintegrowana i nowoczesna technologicznie aparatura, która zabezpieczy potrzeby i komfort leczenia pacjenta, bezpieczeństwo i wysoką jakość pracy użytkownika i stworzy możliwość efektywnej eksploatacji na ok. 8-9 lat. „Otwarta sieć radioterapeutyczna” nie zapewnia tych warunków. Aparaty wchodzące w skład „otwartej sieci radioterapeutycznej” nie zapewniają kompatybilności. Dodatkową korzyścią z jednolitej linii radioterapeutycznej jest możliwość posiadania jednego serwisanta, co obniża koszty ośrodka i przy właściwym wynegocjowaniu usług serwisowych, pozwala uzyskać upusty cenowe. Dobry serwis zapewnia ciągłość pracy zakładu i minimalizuje przerwy w leczeniu, które obniżają skuteczność leczenia i przyczyniają się do wydłużenia kolejki pacjentów oczekujących na napromienianie. Stosowanie promieniowania jonizującego wymusza konieczność wykonywania procedur specjalnych, związanych z bezpieczeństwem pacjenta i personelu, oraz właściwą jakością terapii, których spełnienie może być zagwarantowane wyłącznie przy stosowaniu w pełni zintegrowanego systemu, w którym zapewniona jest poprawna współpraca wszystkich elementów składowych. 2. Plan działań Program poprawy jakości i dostępności chorych do radioterapii jest złożony, wielopłaszczyznowy i kosztowny. Zaniedbania lat 70-tych, 80-tych i częściowo 90-tych (początkowo) były tak duże (znaczne ograniczenia w zakupie nowoczesnych urządzeń do radioterapii z importu, w wyniku których polska radioterapia pod względem wyposażenia aparaturowego znalazła się na jednym z ostatnich miejsc w Europie), że mimo wyraźnego postępu, jaki osiągnięto szczególnie w ostatnich 4-5 latach, nadal pod względem jakościowym i ilościowym pozostajemy daleko w tyle wśród krajów Unii Europejskiej. Niedostatki aparaturowe dotyczą nie tylko aparatów megawoltowych. Liczne ośrodki zgłaszają braki w zakresie elementów planowania trójwymiarowego, komputerowych wycinarek do osłon indywidualnych, urządzeń do unieruchamiania pacjentów, kalibratorów, dozymetrów. Wyposażenie w kolimatory wielolistkowe, urządzenia do wizualizacji wiązki, itp. znajdują się tylko w części ośrodków. Podobnie trudna sytuacja dotyczy wyposażenia brachyterapii, które jest ilościowo i jakościowo nadal niewystarczające. 24 Zakres potrzeb jest olbrzymi i niemożliwy do realizacji w krótkim czasie. W tej sytuacji proponuje się etapizację działań. Etap I: Do roku 2010. Celem tego etapu jest osiągnięcie dostępności na poziomie 400.000 mieszkańców / 1 aparat megawoltowy nie starszy niż 8-9 lat. Oznacza to, że w 2010 roku winno w Polsce pracować ok. 95 przyspieszaczy liniowych. Należy pamiętać, że nie jest możliwe proste „dokupienie” aparatury, gdyż w najbliższych latach czeka nas wymiana wielu akceleratorów, zakupionych w latach 1995-1998, które osiągną kres możliwości bezpiecznego i ekonomicznego funkcjonowania. W tym etapie kontynuowane winno być, jako pilne, doposażenie istniejących ośrodków radioterapii. Dotyczy to w szczególności pełnego doposażenia istniejących linii terapeutycznych dla radio- i brachyterapii oraz zwiększenia liczby stacji planowania w ośrodkach o III° referencyjności. Równocześnie celowe jest tworzenie Satelitarnych Ośrodków Radioterapii (SOR) w bliskim sąsiedztwie istniejących ośrodków o III° referencyjności. Korzyści takiego rozwiązania to: kontrola merytoryczna nad jakością leczenia w nowo powstałym ośrodku, szerszy dostęp chorych do leczenia standardowego, oszczędności finansowe; średni koszt utworzenia pełnoprofilowego standardowego Zakładu Radioterapii (3 bunkry, akcelerator, symulator, aparat do brachyterapii i pełna linia terapeutyczna) wynosi ok. 50 mln zł, w porównaniu do SOR, którego koszt nie przekracza 16-18 mln zł. Etap II: Lata 2010-2016. Celem tego etapu jest osiągnięcie dostępności na poziomie 300.000 mieszkańców / 1 aparat megawoltowy, nie starszy niż 10-11 lat. Oznacza to, że w 2016 roku winno w Polsce pracować ok. 120-130 przyspieszaczy liniowych. Biorąc pod uwagę, że liczba chorych wymagających radioterapii może w tym okresie sięgnąć nawet 100.000, można rozważyć powstanie 8-10 SOR-ów, przy równoczesnej wydatnej rozbudowie ośrodków istniejących, szczególnie o wysokim stopniu referencyjności. Założone przedziały czasowe są jedynie orientacyjne. Czynnikiem decydującym jest wysokość środków finansowych, przeznaczonych na poprawę wyposażenia aparaturowego radioterapii. Optymalnym byłoby osiągnięcie wskaźnika 300.000 mieszkańców na 1 aparat megawoltowy już w roku 2010, a potem sukcesywna wymiana zużytej aparatury, unowocześnianie bazy aparaturowej, poprawa referencyjności ośrodków. W realizacji programu na rok 2008 celowe jest uznanie następujących priorytetów: 1. Pełne doposażenie istniejących linii terapeutycznych dla tele- i brachyterapii, 2. Zakup nowych linii i akceleratorów średnio- i wysokoenergetycznych, ale przy równoczesnym zwiększaniu liczby stacji do planowania radioterapii 3D, przyjmując za podstawę 3 stacje / 1 akcelerator liniowy, 3. Doposażenie ośrodków w aparaturę do brachyterapii, 4. Uzupełnienie aparatury dozymetrycznej i kalibracyjnej. Tomografia pozytonowa (PET) – budowa sieci ośrodków PET. Koordynator zadania – prof. Leszek Królicki. Tomografia Pozytonowa (PET - Positron Emission Tomography) jest nieinwazyjną metodą diagnostyczną, wykorzystującą techniki radioizotopowe w ocenie procesów metabolicznych w organizmie. Metoda pozwala na badanie i obrazowanie zmian chorobowych poprzez elektroniczną detekcję rozkładu radiofarmaceutyków, znakowanych krótkożyciowymi emiterami pozytonów. Jej stosowanie wymaga wprowadzenia do organizmu (do krwi) znakowanej 25 radioizotopem substancji, (np. deoxyglukozy znakowanej fluorem 18F). W metodzie tej używa się izotopów fluoru, węgla, tlenu, i azotu, a więc podstawowych pierwiastków organizmu człowieka. Techniki funkcjonalnego obrazowania PET stosuje się zarówno w pracach badawczych, jak i diagnostyce medycznej. W diagnostyce medycznej techniki PET znalazły szerokie zastosowanie w : ° Onkologii (ok. 80% badań), ° Neurologii (ok. 15 % badań), ° Kardiologii (ok. 5% badań). Techniki Tomografii Pozytonowej (PET) pozwalają na obrazowanie procesów fizjologicznych w żywych organizmach. Przy ich pomocy prowadzone są w wielu ośrodkach na świecie prace badawcze z zakresu medycyny, biologii, farmakologii, genetyki. Czułość metody jest na tyle duża, że wynik badania pozwala na dokładne określenie lokalizacji, a przede wszystkim stopnia zaawansowania schorzenia. Dzięki temu możliwe jest właściwe planowanie terapii. Dotychczasowe doświadczenia ośrodków zagranicznych wskazują, że liczba onkologicznych zabiegów operacyjnych po wprowadzeniu metody PET ulega redukcji nawet o ok. 20-30% (część zmian uważanych za nowotworowe, na podstawie badania PET zostaje określonych jako łagodne; u części chorych dopiero badanie PET wykazuje znacznie większe zaawansowanie choroby niż dotychczasowe metody diagnostyczne). OPIS PROGRAMU 1. Cele programu ° Podniesienie jakości diagnostycznej kardiologicznych i neurologicznych, ° Ograniczenie o 20 – 30% operacji onkologicznych, ° Stworzenie sieci ośrodków PET w Polsce. w zakresie schorzeń onkologicznych, Ze względu na koszty metody i liczbę chorych ze wskazaniami do tego badania przyjmuje się, że w początkowym okresie jeden ośrodek PET powinien przypadać na 10 mln. mieszkańców. Zapotrzebowanie na badania tego typu w Polsce wynosi około 15 000 rocznie. Przy odpowiedniej organizacji pracy jeden ośrodek PET może wykonać rocznie ok. 2 500 badań. Dane te potwierdzają, że w Polsce w pierwszym etapie powinny zostać zorganizowane 4 do 5 ośrodków. Rozmieszczenie terytorialne aparatury powinno uwzględniać m.in.: ° Dostosowanie rozmieszczenia pozostałych ośrodków do już istniejącego, ° Łatwość dotarcia pacjenta na badanie (struktura komunikacyjna), ° Przygotowanie kadry do obsługi aparatury (duże ośrodki akademickie), ° Infrastrukturę techniczną (pomieszczenia) do zainstalowania sprzętu. Program zakłada powołanie I etapu sieci, składającej się z 5 ośrodków: 3 wyposażonych w cyklotrony i skanery PET-CT (Bydgoszcz, Warszawa, Gliwice) oraz ośrodków satelitarnych w Kielcach i Gdańsku (wyposażonego w skaner PET-CT). Przy aktualnie działającym standardowym cyklotronie w Bydgoszczy priorytetowe lokalizacje to: ° 1 pełnoprofilowy cyklotron w Warszawie, ° 1 pełnoprofilowy cyklotron w Gliwicach. 26 Lokalizacja ośrodków PET : 1 Bydgoszcz CYKLOTRON + SKANER PET 2 Warszawa 1 Gliwice SKANER PET 1 Kielce 1 Gdańsk Dla optymalnej realizacji w/w programu w latach 2006-2008, został przyjęty następujący harmonogram: Rok 2006 Lp. 1. Miasto Nazwa realizatora Zakres doposażenia Kielce Przygotowanie Świętokrzyskie Centrum Onkologii SP infrastruktury ZOZ zainstalowania PET. do skanera Rok 2007 Lp. Miasto Nazwa realizatora 1. Kielce Zakończenie prac Świętokrzyskie Centrum Onkologii SP adaptacyjnych oraz zakup ZOZ skanera PET-CT. 2. Warszawa Samodzielny Publiczny Centralny Skaner PET-CT Szpital Kliniczny w Warszawie Warszawa Syntezer radiofarmaceutyku FDG i zestaw kontroli Uniwersytet Warszawski Środowiskowe jakości Laboratorium Ciężkich Jonów wyprodukowanego radiofarmaceutyku FDG. 3. Zakres doposażenia Rok 2008 Lp. Miasto Nazwa realizatora Zakres doposażenia 1. Warszawa Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skaner PET-CT oraz Skłodowskiej - Curie remont pomieszczeń 2. Gdańsk Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Skaner PET-CT nr 1 Akademickie Centrum Kliniczne oraz inwestycje 27 Akademii Medycznej w Gdańsku 3. 4. Gliwice Bydgoszcz budowlane (adaptacja) Cyklotron Centrum Onkologii – Instytut im. M. (umożliwiający Skłodowskiej - Curie produkcję deoxyglukozy) Centrum Onkologii Łukaszczyka im. Prof. Rozbudowa laboratorium F. produkcji radiofarmaceutyków o inne pochodne fluorowe. Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej jednodniowe minimum onkologiczne Koordynator zadania – dr Janusz Meder. Wobec rosnącej liczby zachorowań i zgonów z powodu nowotworów w Polsce (starzenie się populacji, wysoki stopień skażenia środowiska naturalnego, palenie tytoniu, złe nawyki żywieniowe, oraz oświata zdrowotna na ciągle niskim poziomie) należy jednoznacznie stwierdzić, że oceniając wyniki leczenia w porównywalnych grupach nowotworów w państwach europejskich, w Polsce można by zmniejszyć liczbę zgonów o kilka, a w dalszej perspektywie nawet kilkanaście tysięcy ludzi. Liczba ta to przypadki pacjentów, u których leczenie rozpoczęto zbyt późno, najczęściej w wyniku zgłoszenia się do onkologa ze zbyt zaawansowanym nowotworem. 80% pacjentów znajduje się w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej, której wyleczenie wymaga kosztownego, wielomiesięcznego i toksycznego leczenia skojarzonego oraz następowego wdrożenia dodatkowego leczenia wspomagającego łagodzącego i/lub likwidującego objawy niepożądane. Widać więc wyraźnie jak duże potencjalnie oszczędności mogą być uzyskane, jeśli większość chorych leczona będzie w Polsce z wcześnie wykrytą chorobą nowotworową. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Poprawa wczesnej wykrywalności nowotworów umożliwi leczenie ich we wczesnej fazie zaawansowania. Efektem tego powinna być stała poprawa wyleczeń. Podnoszenie kwalifikacji lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie minimum onkologicznego oraz diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi, po leczeniu onkologicznym poprzez przeprowadzenie szkoleń na terenie całego kraju. Poprawa wczesnej wykrywalności. Przeprowadzenie szybkiego podstawowego szkolenia wszystkich lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej (5000- 6000 os.) w Polsce w okresie najbliższych 6 lat, w oparciu o zespół wykładowców z Kolegium Lekarzy Rodzinnych, Centrum Onkologii w Warszawie, środowiska onkologów w Polsce. 28 2. Plan działań, kontynuacja działań w zakresie: ° Opracowania szczegółowego programu szkoleń, ° Przygotowania multimedialnych materiałów dydaktycznych (płyty CD) z przeznaczeniem dla każdego uczestnika szkolenia, ° Opracowania harmonogramu regionalnych szkoleń w oparciu o bazę danych Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, ° Opracowania oprogramowania internetowego dostępnego na stronie internetowej Polskiej Unii Onkologii, ° Opracowania formularzy oceny wiedzy uzyskanej w trakcie szkolenia uprawniającej do otrzymania certyfikatu ukończenia kursu . Program będzie obejmował tematy z zakresu: Minimum onkologicznego, w szczególności: ° ° ° ° epidemiologii i profilaktyki nowotworów złośliwych, wczesnej diagnostyki i leczenia skojarzonego nowotworów - strategia histologiczna. stanów nagłych w onkologii, leczenia wspomagającego w onkologii. Podstaw diagnostyki onkologicznej, w szczególności: ° ° rozpoznawania i leczenia najczęściej występujących nowotworów-obowiązujące minimum lekarza POZ, najczęstszych błędów i opóźnień wynikających z zaniechania wykonywania diagnostyki wstępnej - praktyczne przykłady i prezentacje przypadków. Opracowany program zakłada realizację szkoleń dla lekarzy POZ i SPZOZ, oraz pielęgniarek położnych i środowiskowych w okresie najbliższych 6 lat, z częstotliwością co około 2-3 tygodnie, Konferencje organizowane będą dla grup nie mniejszych niż 100 osobowych, Zakres tematyczny szkoleń w sposób permanentny będzie aktualizowany, treści przekazywane będą uwzględniły postęp w medycynie. Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym Koordynator zadania – dr Janusz Meder. Szacuje się, że co trzeci chory w Polsce traci szansę na wyleczenie z powodu błędnej lub przedłużającej się diagnostyki przeprowadzanej przez lekarza pierwszego kontaktu. Skutkuje to niekorzystną strukturą zaawansowania chorych rozpoczynających leczenie specjalistyczne. Około 70% chorych w Polsce w czasie podjęcia leczenia znajduje się w III lub IV stopniu zaawansowania, co wpływa nie tylko na złe wyniki leczenia, ale również zwiększa koszty leczenia. Koszt leczenia chorego z niezaawansowaną chorobą nowotworową jest kilkadziesiąt razy niższy niż koszt leczenia chorego z zaawansowaną chorobą. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Głównym celem Programu jest stopniowa poprawa struktury zaawansowania nowotworów w momencie podjęcia leczenia - co powinno doprowadzić do poprawy jego skuteczności w skali populacyjnej, poprawy jakości życia chorych po przebytym leczeniu onkologicznym oraz do zmniejszenia jednostkowych kosztów leczenia. 29 Cel szczegółowy: Podnoszenie kwalifikacji lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym 2. Plan działań, kontynuacja działań w zakresie: a) Realizacji szkoleń w formie warsztatów, zgodnej z przygotowanym szczegółowego programem szkoleń, b) przygotowaniem list lekarzy którzy powinni być objęci szkoleniem, c) przygotowaniem materiałów dydaktycznych ściśle związanych z programami szkolenia, Program powinien obejmować tematy z zakresu: Medycyny paliatywnej, w szczególności: • • • nauczania leczenia objawowego i komunikacji z chorymi, rozpoznawania i leczenia powikłań po leczeniu, współpracy z onkologami w opiece nad chorymi pozostającymi w domach. Rehabilitacji psychofizycznej po leczeniu onkologicznym, w szczególności: • • dostępności do rehabilitacji fizycznej i jej zasad, rehabilitacji psychoonkologicznej– komunikacji z chorym na nowotwory. Podstawy edukacji onkologicznej, w szczególności: • • wyszkolenia edukatorów rekrutujących się spośród wyłonionych pracowników ochrony zdrowia, pracujących w regionalnych ośrodkach onkologicznych, zorganizowania wzorcowych szkoleń prowadzonych regionalnie przez wyszkolonych edukatorów. 3. Sposób realizacji zadań szkolenie w grupach 20 lekarzy rodzinnych trwające siedem godzin (wykłady i seminaria) uzupełnione praktyczną demonstracją przypadków w warunkach ambulatoryjnych oraz szkolenie w grupach 10 os. lekarzy onkologów, przygotowujące ich do roli tutorów, którzy w przyszłości prowadzić będą szkolenia dla lekarzy POZ w swoich ośrodkach regionalnych. 4. Wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów: badania ankietowe; w dalszych latach analiza struktury zaawansowania nowotworów w czasie podjęcia leczenia przez rejestry nowotworowe - regionalne i Krajowy. Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich akademiach uczelniach medycznych Koordynator zadania – prof. Jan Kornafel. Niepokojący stan polskiej onkologii jest spowodowany niską świadomością zdrowotną społeczeństwa, niedostatecznym kształceniem lekarzy, brakami materialnymi w całej polskiej medycynie oraz niedofinansowaniem specjalistycznych ośrodków onkologicznych. Edukacja studentów uczelni medycznych jest jedną z podstawowych dróg do poprawy wyleczalności nowotworów złośliwych w Polsce. Istniejące akademickie Zakłady lub Katedry Onkologii tylko w kilku przypadkach mają charakter pełnoprofilowy. Przytłaczająca większość jednostek uczelnianych prowadzi nauczanie wykorzystując obcą bazę sprzętowo-łóżkową. Onkologia dorosłych, której opiece w skali kraju 30 podlega corocznie 115.000 kolejnych chorych z nowo rozpoznanymi procesami nowotworowymi, pozostaje dzisiaj ostatnią i jedyną dziedziną medycyny szczątkowo reprezentowaną w jednostkach akademickich. Z uwagi na powyższe uwarunkowania konieczne są wieloletnie prace umożliwiające podniesienie jakości kształcenia studentów medycyny, stomatologii, farmacji i innych kierunków medycznych, zarówno drogą modyfikacji programu, jak i dostosowania bazy i kadry poszczególnych uczelni do wymagań stawianych przez nowoczesny, zintegrowany program nauczania przeddyplomowego onkologii. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Cel główny programu: ° Bieżące modyfikacje programu nauczania onkologii, ° Dodruk i regularne uaktualnianie podręcznika do nauczania onkologii, ° Uzupełnienie wyposażenia w środki dydaktyczne dla ośrodków prowadzących dydaktykę przeddyplomową. 2. Plan działań i sposób realizacji zadań: Program nauczania Bieżąca modyfikacja programów nauczania onkologii na kierunkach medycznym i pielęgniarskim, uwzględniając doświadczenie i rekomendacje Europejskiego Towarzystwa Edukacji Onkologicznej oraz Międzynarodowej Unii Zwalczania Raka. Modyfikacje polegać będą na: ° dalszej koordynacji treści nauczania onkologii w ramach poszczególnych dyscyplin przedklinicznych i klinicznych, ° aktualizacji treści nauczania w miarę postępu wiedzy o przyczynach i sposobach zapobiegania nowotworom, możliwości wczesnego wykrywania i sposobach najskuteczniejszego leczenia, poprzez zorganizowanie forum do wymiany doświadczeń pracowników nauczających, ° uwzględnianiu uwag uzyskanych od nauczycieli akademickich realizujących program oraz wniosków z ankiet studenckich i wyników egzaminów i testów, ° modyfikacje i rozbudowa bazy pytań testowych, ° działania zmierzające do ustanowienia jednolitego egzaminu testowego z onkologii na wszystkich uczelniach medycznych, ° wprowadzenie jednolitego egzaminu testowego dla studentów Wydziałów Lekarskich. Podręcznik Kontynuacja prac (uaktualnienia, przygotowania nowych wydań) nad podręcznikiem do przeddyplomowego nauczania onkologii na uczelniach medycznych, prezentującego wielospecjalistyczne podejście do diagnostyki i leczenia onkologicznego i kładącego nacisk na elementy praktyczne, niezbędne przyszłym lekarzom pierwszego kontaktu. Zaplanowano: 31 ° Dodruk opracowanego w poprzedniej edycji programu podręcznika do nauczania onkologii ,,Onkologia – Podręcznik dla Studentów i Lekarzy” pod redakcją Radzisława Kordka, we współpracy redakcyjnej z J. Jassemem, A. Jeziorskim, J. Kornafelem, M. Krzakowskim oraz J. Pawlęgą ° Tłoczenie płyt CD z zaleceniami postepowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złosliwych pod redakcją M. Krzakowskiego, K. Hermana, J Jassema, W. Jędrzejczaka, J. R. Kowalczyka, M. Podolak-Dawidziak,i M. Reinfussa przeznaczonych dla absolwentów wydziałów lekarskich uczelni medycznych. Sprzęt dydaktyczny Doposażenie uczelni w środki audiowizualne służące do przygotowania i prowadzenia zajęć ze studentami: ° Fantomy do nauki badania piersi, prostaty, jąder, ° Kamery, aparaty fotograficzne do fotografowania zmian chorobowych i filmowania procedur diagnostycznych i terapeutycznych – do wykorzystania w dydaktyce, ° Skanery, laptopy, rzutniki multimedialne, wizualizery, ekrany, tablice i inne sprzęty i wyposażenie niezbędne do prowadzenia zajęć dydaktycznych. 3. Wskaźniki monitorowania Monitorowanie i ocena bieżąca realizacji zadań odbywać się będzie poprzez: ° Rozbudowanie opracowanego w ramach programu realizowanego w latach 2006-2007 banku testowych pytań egzaminacyjnych. Przygotowany bank pytań testowych wykorzystany będzie do ułożenia jednolitego testu dla studentów wszystkich uczelni. Jego analiza umożliwi obiektywną ocenę realizacji programu nauczania, ° Studenci w trakcie zajęć zachęcani będą do wypełniania anonimowych ankiet dotyczących oceny programu nauczania i sposobu jego realizacji. Analiza ankiet posłuży lepszemu zrozumieniu potrzeb studentów w zakresie dydaktyki onkologicznej, ° Telekonferencje i konferencje wdrożeniowe i monitorujące, ° Raporty koordynatorów nauczania onkologii z poszczególnych uczelni medycznych. Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca – doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii Koordynator zadania – prof. Tadeusz Orłowski Rak płuca jest najczęściej występującym w Polsce nowotworem złośliwym. Ważnym elementem i podstawowym warunkiem realizacji programu pn. „Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca - doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii” jest doposażenie w sprzęt niezbędny do utrzymania właściwej jakości diagnostyki i leczenia raka płuca, zwłaszcza chirurgicznego i skojarzonego. Program umożliwi poprawę skuteczności leczenia operacyjnego oraz skojarzonego poprzez bardziej precyzyjny dobór chorych do operacji, radykalizację procedur operacyjnych oraz szersze niż obecnie stosowanie leczenia skojarzonego. Rak płuca jest przyczyną około 1/6 wszystkich zgonów z powodu nowotworów w Polsce. Opis programu 32 Realizacja programu rozpoczęła się w roku 2006. Realizatorzy programu zostali wybrani w postępowaniu konkursowym na lata 2006-2008 oraz w uzupełniającym postępowaniu konkursowym przeprowadzonym w roku 2007 (realizatorzy wybrani na lata 2007-2008). 1. Cele programu Celem programu jest poprawa skuteczności leczenia operacyjnego oraz skojarzonego poprzez bardziej precyzyjny dobór chorych do operacji, radykalizację procedur operacyjnych oraz szersze niż obecnie stosowanie leczenia skojarzonego. Cel zostanie zrealizowany, m.in. poprzez doposażenie w sprzęt niezbędny do utrzymania właściwej jakości diagnostyki i leczenia raka płuca, zwłaszcza chirurgicznego i skojarzonego. 2. Sposób realizacji zadania Realizacja celów wymienionych wyżej będzie wymagać: 1. Ujednolicenia dostępu do leczenia operacyjnego w zakresie chirurgii klatki piersiowej we wszystkich regionach kraju z wydzieleniem jednego ośrodka referencyjnego w każdym województwie. 2. Dostosowania bazy i standardów wyposażenia klinik i oddziałów torakochirurgicznych do wymogów stawianych w Unii Europejskiej oraz wytycznych krajowych. 3. Standaryzacja procedur medycznych z leczeniem onkologicznym. 4. Stworzenie narodowego rejestru raka płuca gromadzącego epidemiologicznych informacje o przebiegu i wynikach leczenia. obok danych 5. Rozwoju nowych metod diagnostyki inwazyjnej i leczenia operacyjnego, w tym technik małoinwazyjnych. 6. Ścisłej współpracy z lekarzami innych specjalności celem zwiększenia wskaźników resekcyjności nowotworów klatki piersiowej, będących pochodną wczesnego wykrywania przypadków choroby w stadiach kwalifikujących się do leczenia operacyjnego oraz szerszego stosowania metod leczenia skojarzonego. 7. Upowszechniania najnowszej wiedzy w zakresie diagnostyki i leczenia raka płuca i chorób nowotworowych klatki piersiowej. 8. Wdrożenie badań przesiewowych, umożliwiających zwiększenie wykrywalności raka płuca we wczesnych stadiach zaawansowania. Ad 1. Konieczne jest we współpracy Ministerstwa, NFZ, samorządów wojewódzkich przy wsparciu merytorycznym zespołu Konsultanta Krajowego oraz Klubu Torakochirurgów Polskich i Polskiego Towarzystwa Kardio-Torakochirurgów ustanowienie modelu opartego o kryteria akredytacyjne, zakładającego istnienie w każdym województwie przynajmniej jednego ośrodka referencyjnego zatrudniającego minimum 3 specjalistów chirurgii klatki piersiowej oraz wykonującego minimum 200 torakotomii rocznie. Należy założyć, że w grupie ośrodków referencyjnych co najmniej 7-8 ośrodków powinno spełniać wymogi oddziału ponadstandardowego tzn. zatrudniającego minimum 5 specjalistów chirurgii klatki piersiowej oraz wykonującego ponad 500 torakotomii rocznie w pełnym zakresie patologii. Niezbędne jest również zapewnienie wystarczającej ilości etatów rezydenckich dla zapewnienia ciągłości wymiany pokoleniowej w torakochirurgii oraz zapewnienie szkolącym się właściwych 33 warunków kształcenia poprzez możliwość wymiany między ośrodkami krajowymi i zagranicznymi Ad. 2. Konieczne jest, aby w każdym ośrodku referencyjnym znajdowała się pracownia bronchoskopii inwazyjnej wyposażona w aparaturę umożliwiającą interwencje w trybie nagłym (min. 2 bronchoskopy sztywne, videobronchoskop, 3 bronchofiberoskopy, 1 videobronchoskop, dostęp do toru wizyjnego, protezy wewnątrzoskrzelowe). Każdy ośrodek referencyjny powinien mieć zapewniony dostęp do tomografu komputerowego w obrębie szpitala, powinien posiadać sondy ultrasonograficzne umożliwiające diagnostykę wewnatrzprzełykową i wewnątrzoskrzelową (EUS i EBUS). Powinny także posiadać możliwość prowadzenia terapii fotodynamicznej i laserowej. Koniecznym staje się rozwój technik operacyjnych małoinwazyjnych w chirurgii klatki piersiowej, które w chwili obecnej są w Polsce wykonywane szczątkowo. Konieczne jest wyposażenie ośrodków referencyjnych w videotorakoskopy i videomediastinoskopy nowej generacji. Należy także wymienić zużyte instrumentarium konwencjonalne i wzbogacić oddziały o nowoczesny osprzęt, np. nowe generacje diatermii czy nóż harmoniczny, jak również stworzyć możliwość wykonania śródoperacyjnych procedur laserowych. W zakresie opieki pooperacyjnej w oddziale wzmożonego dozoru konieczne jest zapewnienie wyposażenia w odpowiednią ilość respiratorów, kardiomonitorów, pulsoksymetrów, mobilnych aparatów rentgenowskich i pomp infuzyjnych. Każdy ośrodek referencyjny powinien dysponować bazą operacyjną spełniającą obecne wymogi sanitarne, co będzie wymagało przeprowadzenia remontów sal operacyjnych w większości klinik i oddziałów. Ad. 3 W celu zapewnienia właściwej jakości wykonywanych procedur chirurgii klatki piersiowej, a zwłaszcza zabiegów związanych z onkologią konieczny staje się nakaz ograniczający możliwość wykonywania tego typu procedur do ośrodków spełniających zalecenia europejskie i krajowe. Niezbędne jest utworzenie przy każdym oddziale pracowni histopatologicznej badań doraźnych, wyposażonych w sprzęt spełniający odpowiednie standardy. Niezbędny jest zakup odpowiedniego wyposażenia tych pracowni (min. kriostaty, mikroskopy) Ad 4. Dla zapewnienia stałego monitorowania jakości leczenia w ośrodkach torakochirurgicznych konieczne jest stworzenie odrębnej sieci komputerowej opartej na własnych serwerach łączącej ośrodki, umożliwiającej raportowanie na bieżąco (on-line) zarówno samych procedur zabiegowych, jak również rozszerzonych danych (powikłania, stosowane leki, ew. koszty procedur, wyniki odległe). Stworzenie sieci umożliwi pełne bieżące monitorowanie leczenia operacyjnego nowotworów z obrębu klatki piersiowej znacznie poprawi precyzję planowania wydatków i prognozowania epidemiologicznego. Docelowo powinno być możliwe skoordynowanie łączności w obrębie pionu torakochirurgii z innymi pokrewnymi specjalnościami zwłaszcza pod kątem leczenia skojarzonego (pulmonolodzy, onkolodzy, radioterapeuci, patolodzy), a także stworzenie możliwości eksportu tych danych do Krajowego Rejestru Nowotworów. Ad. 5 Rozwój nowych metod diagnostycznych i terapeutycznych wymaga znacznych nakładów inwestycyjnych. Skuteczność leczenia onkologicznego w dużej mierze zależy od precyzyjnego określenia stopnia zaawansowania choroby. Dlatego też w ośrodkach zajmujących się leczeniem 34 raka płuca dostępna powinna być aparatura pozwalająca na określenie zakresu zmian w drzewie oskrzelowym, miąższu płucnym i śródpiersiu. Skuteczność chirurgicznego leczenia raka płuca zależy zarówno od osiągnięcia odpowiedniej doszczętności onkologicznej, jak i zachowania możliwie jak największej objętości miąższu płucnego. Ma to bardzo duże znaczenie, jako że duża grupa chorych z rakiem płuca obciążona jest schorzeniami towarzyszącymi, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, czy niewydolność krążenia. Tylko przy użyciu odpowiedniej aparatury (videotorakoskopy, urządzenia do wentylacji dyszowej, lasery, bronchoskopy operacyjne itp.) możliwe jest wdrożenie technik małoinwazyjnych, pozwalających na podjęcie interwencji chirurgicznej u tych chorych. Ad 6. Leczenie raka płuca w coraz większym stopniu staje się działaniem interdyscyplinarnym zarówno na etapie diagnostyki, jak i leczenia. W ocenie możliwości uzyskania właściwego rozpoznania i określenia zakresu choroby, jak i wdrożenia odpowiedniej terapii niezbędne jest współdziałanie w obszarze patologii, biologii molekularnej, radiologii, medycyny nuklearnej, chirurgii, onkologii i dziedzin pokrewnych. Współdziałanie w tych obszarach opierać się musi na odpowiedniej wymianie informacji, gromadzonych we wspólnej bazie danych, jakim jest krajowy rejestr raka płuca. Uzyskanie odpowiedniej wiedzy o chorobie, jej przebiegu i postępach w leczeniu możliwe jest tylko w oparciu o odpowiednio wyposażone pracownie i odziały skupione w ośrodkach referencyjnych. Ad 7. Wprowadzanie nowych metod w diagnostyce i leczeniu wymaga nie tylko wyposażenia ośrodków w aparaturę, lecz wymaga także przekazania odpowiedniej wiedzy i doświadczeń. Podstęp zdefiniowany jest także wspólnie z przyjętymi sposobami postępowania w określonych sytuacjach i okresowymi ocenami skuteczności podejmowanych działań. Niezbędne jest zatem organizowanie kursów i szkoleń, a także konferencji uzgodnieniowych dla weryfikacji stosowanych metod diagnostycznych i leczniczych. W celu upowszechniania wiedzy na temat raka płuca niezbędne jest wydawanie odpowiednich materiałów informacyjnych i podręczników. Ad 8. Istnieje pilna potrzeba wdrożenia programu badań przesiewowych również w raku płuca. Należy podkreślić, że w grupie chorych, u których wykryto raka płuca w wyniku realizacji tego typu programu, w I stadium zaawansowania choroby 80 – 92% chorych przeżywa 5 lat. Pojawiają się również pierwsze doniesienia o redukcji śmiertelności, będącej następstwem realizacji badań przesiewowych w raku płuca. 3. Plan działań Generalnym założeniem jest, aby w ciągu pierwszych 5 lat funkcjonowania programu położyć nacisk na wszystkie działania inwestycyjne i organizacyjne tak, aby w 2010 roku być przygotowanym do wykorzystania w praktyce wszystkich usprawnień i modernizacji. Z uwagi na charakter poddanych działaniu Programu schorzeń (wymagających długoletniej obserwacji dla określenia rzeczywistej korzyści zdrowotnej) następne 5 lat powinno być nakierowane na monitorowanie w praktyce korzyści wynikających z wcześniej podjętych działań tak, aby zgromadzić wystarczający ilościowo materiał kliniczny, pozwalający na sformułowanie wiarygodnego statystycznie końcowego raportu zamykającego Program. 35 Program finansowany jest z budżetu Ministra Zdrowia z części 46-Zdrowie, działu 851 – Ochrona zdrowia, rozdziału – 85149 – Programy polityki zdrowotnej. Program stanowi element Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych. Lista zadań do realizacji (z zakresu chirurgii klatki piersiowej): 1. Modernizacja ośrodków torakochirurgicznych, zwłaszcza wydzielenie w strukturze ośrodka odcinka wzmożonego nadzoru pooperacyjnego (HDU) oraz utworzenie pracowni bronchoskopii interwencyjnej. 2. Zakup aparatury medycznej dla ośrodków referencyjnych, w tym doposażenie sal operacyjnych (videomediastinoskopy, videotorakoskopy, videobronchoskopy, videofiberoskopy, respiratory, stoły operacyjne, monitory funkcji życiowych, pulsoksymetry, pompy infuzyjne, mobilne monitory rtg, EUS, EBUS, instrumentarium torakochirurgiczne, lasery medyczne, zestawy do terapii fotodynamicznej, brachyterapii śródoperacyjnej, endostaplery itd.). 3. Utworzenie histopatologicznych pracowni badań doraźnych oraz wyposażenie ich w niezbędny sprzęt diagnostyczny. 4. Realizacja zadań narodowego rejestru raka płuca. 5. Uruchomienie sieci komputerowej obejmującej ośrodki torakochirurgiczne w całym kraju dla potrzeb narodowego rejestru raka płuca. 6. Powołanie przy każdym centrum chorób płuc zespołów konsultacyjnych (onkolog, radioterapeuta, torakochirurg, pulmonolog) ustalających zalecenia indywidualne dotyczące diagnostyki i terapii nowotworów z obrębu klatki piersiowej. 7. Powołanie Komisji Ekspertów aktualizującej corocznie wskazania do leczenia skojarzonego oraz zwiększenie odsetka chorych poddanych takiemu leczeniu. 8. Powołanie grupy roboczej do przygotowania programu badań przesiewowych, powołanie ośrodka koordynującego i wykonanie badań pilotażowych. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci Koordynator zadania – prof. Jerzy Kowalczyk. W Polsce rozpoznaje się białaczkę u ok. 300 dzieci rocznie, z czego u ok.250 jest to ostra białaczka limfoblastyczna, najczęstszy nowotwór wieku dziecięcego. Rozpoznanie ostrej białaczki szpikowej stawiane jest u ok. 50-60 dzieci rocznie. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Cel główny: Poprawa wyników leczenia dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną oraz ostrą białaczką szpikową poprzez: ° Zastosowanie bardziej intensywnego leczenia u dzieci z cechami niekorzystnymi rokowniczo, ° Zredukowanie intensywności chemioterapii, u dzieci z ALL i AML, u których z dużą wiarygodnością można wykluczyć obecność cech niekorzystnych rokowniczo. 36 Cele szczegółowe: Poprzez dostosowanie intensywności leczenia do indywidualnej oceny pacjentów ° Zmniejszenie toksyczności i późnych następstw leczenia, ° Zredukowanie kosztów leczenia. 2. Elementy realizacji programu I etap realizacji programu finansowany w ramach kontraktu z NFZ. Ośrodki onkologii i hematologii dziecięcej spełniające standardy Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej. 1. Wykonują niezbędne do rozpoznania i stratyfikacji ALL u dzieci badania diagnostyczne, cytomorfologiczne krwi obwodowej w 8 dobie leczenia, oraz szpiku w dobie 15 i 33, badania immunofenotypu komórek białaczkowych oraz badania cytogenetyczne określonych szczegółowo w poniższej tabeli. Cytomorfologia/ • BM: MGG, PAS, AcP, MPO, SBB, NACE, ANAE/ANBE ± NaF, • PB: CBC & rozmaz (MGG), • CSF:liczba komórek (komora) & Cytologia Cytochemia (MGG-barwiony preparat cytospinowy). Cytometria przepływowa • BM/PB: Immunofenotyp & DNA index Cytogenetyka • BM/PB: Prążki G-wysokiej rozdzielczości, FISH. Genetyka molekularna • BM/PB: RT-PCR dla wyselekcjonowanych genów fuzyjnych, (BCR/ABL, MLL/AF4, TEL/MLL1). 2. Dokonują stratyfikacji chorych do 3 grup ryzyka (standardowego -SR, pośredniego - IR i wysokiego - HR). System klasyfikacji opiera się na: 1. Wieku dziecka w chwili ustalenia rozpoznania, postawienia diagnozy (poniżej 18 lat), 2. Wstępnej liczbie białych krwinek, 3. Wczesnej odpowiedzi na leczenie, 4. Dwóch prognostycznych markerach genetycznych tj. t(9;22) oraz t(4;11) i/lub ich odpowiednikach molekularnych (BCR/ABL i MLL/AF4). 3. Wykonują badania diagnostyczne niezbędne do rozpoznania i stratyfikacji AML u dzieci, w tym cytomorfologiczne krwi obwodowej i szpiku kostnego oraz badania immunofenotypu komórek białaczkowych i badania cytogenetyczne oraz molekularne. U wszystkich pacjentów w czasie diagnozowania AML konieczne jest wykonanie: ° Kariotypowania komórek białaczkowych metodami cytogenetyki klasycznej oraz przy użyciu fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH), pozwalające na analizę 37 kariotypów komórek niedzielących się i wykrywanie anomalii chromosomalnych, zarówno liczbowych jak i strukturalnych, ° Genotypowania komórek białaczkowych celem znalezienia markerowego zaburzenia (w obrębie genów FLT3, WT1, AML1/ETO i PMLoraz CBFβ/MYH11). Panel koniecznych badań diagnostycznych i monitorujących powinien być zgodny z wytycznymi określonymi w programie AML-BFM 2004 Interim. 4. Dokonują stratyfikacji chorych do 2 grup ryzyka (SR i HR). 5. System klasyfikacji do grup ryzyka opiera się na stwierdzonych cechach choroby i odpowiedzi na leczenie, co przedstawiono w tabeli 2 i 3. 6. Przesyłają do Centralnej Bazy preparaty do powtórnej weryfikacji. 7. Zgłaszają do Centralnej Bazy danych wszelkich zdarzeń (nawroty, zgony, drugie nowotwory). 8. Regularnie przesyłają do Centralnej Bazy formularze dotyczące rozpoznania, odpowiedzi na leczenie, randomizacji, leczenia i toksyczności. 9. Przesyłają do Centralnej Bazy aktualne dane, dotyczące follow-up na koniec każdego roku kalendarzowego. Tabela 1. Grupa standardowego ryzyka (SR) wg modyfikacji PPGLB (modyfikacje wpisano boldem i italikiem) Morfologia blastów Cytogenetyka Badania molekularne Odpowiedź na leczenie 2 0 t(15;17) PML/RARα Niezależnie, postępowanie odrębne Niezależnie, postępowanie odrębne AML FAB M3 AML w z. Downa Trisomia 21 postać somatyczna/mozaikowa AML FAB M1/M2 ± t(8;21) pałki Auera1 AML1/ETO brak odnowy blastycznej AML FAB M1/M2 z obecnymi pałkami Auera1 AML FAB M4Eo Blasty w dniu 15 ≤5% Blasty w dniu 15 ≤5% brak odnowy blastycznej inv.16 CBFβ/MYH11 Blasty w dniu 15 ≤5% brak odnowy blastycznej 0 W przypadku braku badań cytogenetycznych/morfologicznych konieczne potwierdzenie diagnozy w 2 ośrodkach referencyjnych 1 W przypadku stwierdzenia obecności FLT3-ITD należy przenieść pacjenta do grupy HR 2 W przypadku braku danych, stratyfikacji do grupy ryzyka dokonuje się na podstawie morfologii blastów i wyników badań genetycznych Tabela 2. Grupy ryzyka wg modyfikacji PPGLBC 38 Grupa Grupa standardowego ryzyka wysokiego ryzyka AML FAB M3; t(15;17) AML FAB M0 AML + zespół Downa AML FAB M1/M2 z pałkami Auera1 AML FAB M1/M2 bez pałek Auera 1 AML FAB M1/M2; t(8;21) AML FAB M4Eo1; inv.(16)1 AML FAB M4 AML FAB M5 AML FAB M6 - AML FAB M7 1 W przypadku stwierdzenia blastów >5% w dniu 15 (od 1 dnia indukcji) lub FLT3-ITD lub odnowy blastycznej po aplazji stwierdzonej w 15 dniu leczenia, pacjenta należy przekwalifikować do grupy HR II etap realizacji programu Ośrodki dokonujące centralnej weryfikacji wyników – finansowany przez MZ. Wykonują badania preparatów przesłanych przez jednostki realizujące I etap programu i dokonują analizy wyników badań oraz weryfikacji dokonanych stratyfikacji chorych do odpowiednich grup ryzyka. III etap realizacji programu - finansowany przez MZ. Ośrodek prowadzący Centralną Bazę Danych 1. Prowadzi Centralną Bazę danych o wszystkich zdiagnozowanych pacjentach z ALL lub AML, rejestrują na bieżąco informacje na temat wszelkich niekorzystnych zdarzeń, objawów toksycznych i uzyskiwanych efektów leczniczych. 2. Organizuje sesje weryfikacyjne z udziałem przedstawicieli ośrodków realizacji I etapu. W celu prowadzenia i weryfikacji dokumentacji oraz prowadzenia bazy danych konieczne jest zatrudnienie Menadżera Danych w ośrodku koordynującym program. W Polsce dotychczas takich możliwości nie było i w praktyce tylko w wyjątkowych przypadkach wyniki badań były weryfikowane w innym ośrodku. 3. Populacja badana Wszystkie dzieci z ostrą białaczką w wieku poniżej 18 lat w momencie rozpoznania: • Zdiagnozowane w ośrodkach I i II etapu realizacji programu. • Z diagnozą ALL lub AML spełniającą wszystkie kryteria diagnostyczne określone w programie. • Opierając się na danych epidemiologicznych, w Polsce ALL rozpoznaje się u ok. 250 dzieci rocznie i ok.50-60 dzieci z AML, należy więc przyjąć, że program będzie dotyczył takiej liczby dzieci. Konieczna jest stała, centralna weryfikacja wyników badań cytomorfologicznych krwi obwodowej i szpiku, immunofenotypu oraz cytogenetycznych. Może to być przeprowadzane w kilku, wybranych w drodze konkursu, ośrodkach w Polsce, spełniających wymagania określone 39 w programie i z udziałem osób odpowiedzialnych za te badania w poszczególnych ośrodkach leczących. Dotychczasowe doświadczenia wyraźnie wskazują, że przy niejednoznacznym obrazie często popełniane są pomyłki skutkujące stratyfikacją chorego do niewłaściwej grupy ryzyka. Wskutek tego niektórzy pacjenci są leczeni niepotrzebnie zbyt intensywnie, a inni mogą otrzymać niewystarczającą terapię. Dlatego też w większości krajów Europy Zach. wprowadzono zasadę centralnej weryfikacji wyników badań. Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci Koordynator zadania – prof. Jerzy Kowalczyk. Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n) stanowią, po białaczkach, najczęstszą grupę nowotworów złośliwych u dzieci - około 20% wszystkich schorzeń nowotworowych. Należy podkreślić, że niepomyślne rokowanie dotyczy nie tylko nowotworów o wysokim stopniu złośliwości, ale również nowotworów o niskim stopniu złośliwości np. gwiaździaków łagodnych, jeżeli są one zlokalizowane w miejscu uniemożliwiającym radykalne chirurgiczne usunięcie. 1. Cele programu Cel główny: Poprawa wyników leczenia i jakości życia dzieci z nowotworami ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Cele szczegółowe: ° Wypracowanie optymalnych metod kompleksowego leczenia poszczególnych rodzajów nowotworów OUN u dzieci, ° Zastosowanie bardziej intensywnego leczenia u dzieci z cechami niekorzystnymi rokowniczo, ° zredukowanie intensywności leczenia u dzieci z korzystnymi cechami ryzyka, poprzez dostosowanie intensywności leczenia do grup ryzyka obniżenie toksyczności leczenia, zredukowanie kosztów leczenia, ° objęcie kompleksową opieką ozdrowieńców. 2. Elementy realizacji programu: I etap realizacji programu - finansowanie w ramach kontraktu z NFZ. Ośrodki onkologii i hematologii dziecięcej spełniające standardy Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej: 1. Mają możliwość pełnej diagnostyki chorób ośrodkowego układu nerwowego u dzieci. 2. Posiadają odpowiednie warunki lokalowe z możliwością zapewnienia reżimu sanitarnego dla chorego w neutropenii, pomieszczenie z komorą laminarną do przygotowywania cytostatyków lub centralną aptekę. 40 3. Posiadają wydzieloną część do leczenia w ramach oddziału dziennego pobytu ( oddział dzienny). 4. Prowadzą przychodnię przykliniczną umożliwiającą zapewnienie ciągłości opieki nad leczonym dzieckiem. 5. Posiadają dostęp do pełnej, całodobowej diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej oraz zabezpieczenie w preparaty krwiopochodne. 6. Mają zapewnioną pełną współpracę w zakresie neurochirurgii dziecięcej i innych specjalności przez całą dobę. 7. Posiadają możliwość ciągłej współpracy ze specjalistami w zakresie neurochirurgii, neurologii, endokrynologii, okulistyki, psychologii i rehabilitacji w procesie opieki nad ozdrowieńcami. 8. Zatrudniają odpowiednią kadrę fachową z doświadczeniem praktycznym w hematoonkologii dziecięcej, w tym co najmniej 2 lekarzy ze specjalizacją z onkologii i hematologii dziecięcej. oraz: 1. Wykonują badania diagnostyczne niezbędne do ustalenia rozpoznania i stratyfikacji pacjentów z nowotworami o.u.n do odpowiednich grup ryzyka. 2. Regularnie przekazują do Centralnej Bazy Danych formularze dotyczące rozpoznania, odpowiedzi na leczenie, leczenia i toksyczności terapii. 3. Zgłaszają do Centralnej Bazy Danych wszelkie zdarzenia ( nawroty, zgony, późne następstwa w tym drugie nowotwory). 4. Przesyłają do Centralnej Bazy Danych aktualne dane, dotyczące „follow-up" na koniec każdego roku kalendarzowego. 5. Wykonują badania diagnostyczne niezbędne do ustalenia późnych następstw skojarzonego leczenia nowotworów o.u.n. 6. Wysyłają preparaty patomorfologiczne (bloczki) i dokumentację radiologiczną do centralnej weryfikacji/konsultacji. II etap realizacji programu- finansowany w ramach programu przez MZ. Ośrodek, dokonujący centralnej weryfikacji wyników: 1. Wykonuje weryfikację badań przesłanych przez jednostki realizujące I etap programu i dokonują analizy wyników badań oraz weryfikacji rozpoznań i stratyfikacji do grup ryzyka. III etap realizacji programu- finansowany w ramach programu przez MZ Ośrodek prowadzący Centralną Bazę Danych: 1. Prowadzi polską bazę danych o wszystkich zdiagnozowanych pacjentach z nowotworami o.u.n, rejestrując na bieżąco informacje na temat wszelkich niekorzystnych zdarzeń, objawów toksycznych i uzyskiwanych efektów leczenia. 2. Opracowuje na bieżąco uzyskiwane dane i dotyczące diagnostyki i leczenia. 3. Wprowadza dane do międzynarodowej bazy danych pacjentów z łagodnymi glejakami. 4. Wprowadza dane do europejskiej bazy danych pacjentów ze złośliwymi glejakami mózgu. 41 5. Organizuje spotkania weryfikacyjne z udziałem przedstawicieli ośrodków realizacji I etapu. 6. Uczestniczy w opracowywaniu międzynarodowych programów leczenia guzów mózgu u dzieci (dzieci z glejakami złośliwymi poniżej 3-go roku życia, dzieci z carcinoma plexus chorioidei - nawroty, oraz w innych projektach prowadzonych przez podkomitet ds. leczenia guzów mózgu Międzynarodowego Stowarzyszenia Pediatrów Onkologów-SIOP). 7. Modyfikuje, w oparciu o uzyskiwane wyniki własne i uzyskiwane w międzynarodowych programach badawczych, programy diagnostyczno-terapeutyczne, dążąc do ich optymalizacji. 3. Populacja badana Wszystkie dzieci z nowotworami ośrodkowego układu nerwowego zdiagnozowane lub skierowane po zdiagnozowaniu do ośrodków I i II etapu realizacji programu. Z danych epidemiologicznych w chwili obecnej wynika, że w Polsce rocznie nowotwory o.u.n rozpoznaje się u ok. 250 pacjentów do 18 roku życia należy więc przyjąć, że program będzie dotyczył takiej liczby pacjentów rocznie. Konieczna jest stała centralna weryfikacja rozpoznań patomorfologicznych tych nowotworów oraz kwalifikacja do grup ryzyka. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że z uwagi na bardzo różnorodny charakter nowotworów o.u.n diagnostyka histopatologiczna często sprawia trudności. Według przyjętych światowych standardów ustalenie rozpoznania histopatologicznego wymaga niezależnych opinii co najmniej dwóch patologów a w przypadkach wątpliwych konsylium. Taka weryfikacja może być prowadzona w kilku wybranych ośrodkach w Polsce. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci Koordynator zadania – prof. Jerzy Kowalczyk. Mięsaki tkanek miękkich są trzecią co do częstości występowania grupą guzów w onkologii dziecięcej, obejmującą ponad 20 podtypów, różniących się pod względem histologicznym i biologicznym. Większość z nich należy do grupy rhabdomyosarcoma (RMS). Drugim co do częstości występowania podtypem są: pozakostny mięsak Ewinga (EES) i obwodowe guzy neuroektodermalne (PNET). W Polsce rocznie rozpoznaje się mięsaki tkanek miękkich u ok. 90 dzieci, mięsaki Ewinga u ok.20-30 dzieci, nerwiak zarodkowy płodowy u ok. 60 dzieci. Ogółem nowotwory drobnookrągłokomórkowe są rozpoznawane w Polsce u ok. 200 dzieci rocznie. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Cel główny: Poprawa wyników leczenia dzieci z nowotworami litymi, w szczególności: mięsaków tkanek miękkich, mięsaków Ewinga, nerwiaka zarodkowego płodowego poprzez: ° Weryfikację wyników badań patomorfologicznych wycinka guza ° Zwiększenie wiarygodności badań patomorfologicznych w celu uzyskania pewności właściwej diagnozy poszczególnych typów nowotworów litych Cele szczegółowe: Poprzez dostosowanie intensywności leczenia do indywidualnej oceny pacjentów 42 ° zmniejszenie toksyczności i późnych następstw leczenia, ° zredukowanie kosztów leczenia. 2. Elementy realizacji programu I etap realizacji programu finansowany w ramach kontraktu z NFZ. Ośrodki onkologii dziecięcej spełniające standardy Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej. 1. Wykonują niezbędne do rozpoznania i stratyfikacji nowotworów litych u dzieci badania diagnostyczne, w tym patomorfologiczne zgodnie z podanymi powyżej zasadami. 2. Przesyłają preparaty do powtórnej weryfikacji patomorfologii realizujących II etap programu. w wytypowanych ośrodkach 3. Zgłaszają do Centralnej Bazy Danych wszelkie zdarzenia (nawroty, zgony, drugie nowotwory). 4. Przesyłają do Centralnej Bazy dane dotyczące wszystkich rozbieżności pomiędzy wynikiem pierwszego badania patomorfologicznego, a badaniem weryfikującym. II etap realizacji programu Ośrodki dokonujące centralnej weryfikacji wyników – finansowany przez MZ. Wykonują zgodnie z przedstawionymi powyżej zasadami weryfikujące badania preparatów przesłanych przez jednostki realizujące I etap programu i dokonują analizy wyników badań. III etap realizacji programu - finansowany przez MZ. Ośrodek prowadzący Centralną Bazę Danych 1. Prowadzi Centralną Bazę danych o wszystkich zdiagnozowanych pacjentach z nowotworami litymi, rejestruje na bieżąco informacje na temat wszelkich niekorzystnych zdarzeń, objawów toksycznych i uzyskiwanych efektów leczniczych. 2. Rejestruje wszystkie rozbieżności pomiędzy badaniem patomorfologicznym pierwotnym a weryfikującym. W celu prowadzenia i weryfikacji dokumentacji oraz prowadzenia bazy danych konieczne jest zatrudnienie Menadżera Danych w ośrodku koordynującym program. W Polsce dotychczas takich możliwości nie było i w praktyce tylko w wyjątkowych przypadkach wyniki badań były weryfikowane w innym ośrodku. 3. Populacja badana Wszystkie dzieci z nowotworami drobnookrągłokomórkowymi w wieku poniżej 18 lat w momencie rozpoznania zdiagnozowane w ośrodkach I i II etapu realizacji programu. Opierając się na danych epidemiologicznych, w Polsce nowotwory drobnookrągłokomórkowe rozpoznaje się u ok. 200 dzieci rocznie, należy więc przyjąć, że program będzie dotyczył takiej liczby dzieci. Konieczna jest stała, centralna weryfikacja wyników badań patomorfologicznych tkankowych wycinków diagnostycznych. Może to być przeprowadzane w kilku, wybranych w drodze konkursu, ośrodkach w Polsce, spełniających wymagania określone w programie i z udziałem osób odpowiedzialnych za te badania w poszczególnych ośrodkach leczących. Dotychczasowe doświadczenia wyraźnie wskazują, że przy niejednoznacznym obrazie często popełniane są 43 pomyłki skutkujące stratyfikacją chorego do niewłaściwej grupy terapeutycznej. Wskutek tego niektórzy pacjenci są leczeni niepotrzebnie zbyt intensywnie, a inni mogą otrzymać niewystarczającą terapię. Dlatego też w większości krajów Europy Zach. wprowadzono zasadę centralnej weryfikacji wyników badań. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci Koordynator zadania – prof. Jerzy Kowalczyk. W Polsce rozpoznaje się nieziarniczego chłoniaka złośliwego u ok. 100 dzieci rocznie. W ciągu ostatnich 20 lat kolejno wprowadzano w kraju szereg bardzo udanych programów klinicznych leczenia NHL, które opierały się na oryginalnych programach niemieckiej grupy BFM (Berlin-Frankfurt-Munster) i francuskiej SFOP. W Polsce dotychczas stosowano modyfikacje kolejnych programów BFM-86, BFM-90, COAMP, LMB-89, LCAL-93 Obecnie Polska Pediatryczna Grupa Białaczek i Chłoniaków u Dzieci jest członkiem Europejskiej Grupy ds. Leczenia NHL u Dzieci (EICNHL) i w ramach międzynarodowej współpracy z 11 krajami, przygotowywane są programy leczenia dzieci z chłoniakami i wspólnie ocenianie wyniki. W celu zwiększenia szans na wyleczenie dzieci z NHL zachodzi konieczność stosowania jednolitych protokołów chemioterapii, w których strategia leczenia jest dostosowana do podtypu histopatologicznego chłoniaka oraz grupy ryzyka. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Cel główny: Poprawa wyników leczenia dzieci z NHL poprzez: • Zastosowanie bardziej intensywnego leczenia u dzieci z cechami niekorzystnymi rokowniczo, • Zredukowanie intensywności chemioterapii, u dzieci z NHL, u których z dużą wiarygodnością można wykluczyć obecność cech niekorzystnych rokowniczo. Cele szczegółowe: Poprzez dostosowanie intensywności leczenia do indywidualnej oceny pacjentów • Zmniejszenie toksyczności i późnych następstw leczenia, • Zredukowanie kosztów leczenia 2. Elementy realizacji programu: I etap realizacji programu finansowego w ramach kontraktu z NFZ. Ośrodki Onkologii i Hematologii Dziecięcej Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej: spełniające standardy Polskiego 1. Mają możliwości pełnej diagnostyki chorób układu krwiotwórczego u dzieci i młodzieży (patomorfologicznej, cytomorfologicznej, cytochemicznej, immunologicznej, genetycznej). 2. Prowadzą nowoczesną, wysokodawkowaną chemioterapię monitorowanie pacjentów po zakończonym leczeniu. chłoniaków oraz 3. Posiadają odpowiednie warunki lokalowe: sale chorych 1-2 łóżkowe, każda sala z 44 sanitariatem, możliwość zapewnienia pełnego reżimu sanitarnego dla każdego chorego w okresie neutropenii, pomieszczenie z komorą laminarną do przygotowywania cytostatyków lub centralną aptekę. 4. Posiadają wydzieloną część do leczenia w ramach dziennego pobytu (oddział dzienny). 5. Prowadzą przychodnie przykliniczną umożliwiającą zapewnienie ciągłości opieki nad leczonym dzieckiem. 6. Posiadają dostęp do pełnej diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej przez całą dobę oraz zabezpieczenie w preparaty krwiopochodne. 7. Mają zapewnioną pełną współpracę w zakresie chirurgii dziecięcej i in. specjalności przez całą dobę. 8. Zatrudniają odpowiednią kadrę fachową z doświadczeniem praktycznym w hematoonkologii dziecięcej, w tym co najmniej 2 lekarzy ze specjalizacją z onkologii i hematologii dziecięcej. oraz 1. Wykonują badania diagnostyczne niezbędne do rozpoznania i stratyfikacji NHL u dzieci. Dokonują stratyfikacji chorych z NHL do 4 stadiów zaawansowania klinicznego i o dpowiednich grup ryzyka. 2. Zgłaszają do Centralnej bazy danych wszelkie zdarzenia (nawroty, zgony, drugie nowotwory). 3. Regularnie przesyłają do Centralnej Bazy formularze dotyczące rozpoznania, odpowiedzi na leczenie, randomizacji, leczenia i toksyczności. 4. Przesyłają do Centralnej bazy aktualne dane, dotyczące follow- up na koniec każdego roku kalendarzowego. Ad.1. Dokonują Klasyfikacji chorych do 4 stopni zaawansowania klinicznego I, II, III, IV: System klasyfikacji klinicznej nieziarniczego chłoniaka złośliwego opiera się na badaniu klinicznym, badaniach obrazowych i badaniach laboratoryjnych. Jego celem jest ocena stopnia zaawansowania nowotworu dla celów rokowniczych. Powszechnie przyjęty system klasyfikacji S. Murphy opiera się na dwóch kryteriach: miejscu pierwotnej lokalizacji guza i wielkości jego masy. Szczegóły klasyfikacji klinicznej zawarto w poniższej tabeli. Tabela Stopnie zawansowania klinicznego NHL wg S. Murphy Stadium Kryteria zaawansowania choroby I Pojedynczy guz (pozawęzłowy) lub pojedyncza zmiana anatomiczna (węzeł) z wyłączeniem śródpiersia, jamy brzusznej lub okolicy nadtwardówkowej. Pojedynczy guz (pozawęzłowy) z zajęciem regionalnych węzłów chłonnych.. II Dwa lub więcej ogniska chorobowe po tej samej stronie przepony. Dwa pojedyncze guzy (pozawęzłowe) z lub bez zajęcia regionalnych węzłów chłonnych po tej samej stronie przepony. 45 III Dwa pojedyncze guzy (pozawęzłowe) po przeciwnych stronach przepony. Dwa lub więcej zmiany węzłowe powyżej i poniżej przepony. Wszystkie pierwotne guzy wewnątrz ki. piersiowej (śródpiersiowy, opłucnowy, grasicy). Wszystkie olbrzymie guzy jamy brzusznej. Wszystkie guzy okołordzeniowe i nadtwardówkowe bez względu na ich IV Każde powyższe z początkowym zajęciem CNS i/lub szpiku . Zajęcie szpiku: obowiązkowe wykazanie w szpiku zwiększonej liczby blastów w zakresie >=5% i <25% . W przypadku wykrycia blastów >=25% należy rozpoznać ALL i zastosować odpowiedni protokół dla ALL. W chłoniakach typu B-komórkowego uwzględniają następujące czynniki ryzyka: - wstępna wartość stężenia dehydrogenazy mleczajowej (LDH) - stopień zaawansowania klinicznego - zajęcie ośrodkowego układu nerwowego - zakres resekcji pierwotnego ogniska chorobowego Na tej podstawie dzieci z NHL-B kwalifikuje się do 4 ramion terapeutycznych R1,R2,R3 i R4 wg poniższej tabeli. Tabela Podział dzieci z B-NHL i B-ALL na ramiona terapeutyczne wg protokołu BFM-04 Ramię Resekcja Stadium i LDH Rl R2 kompletna niekompletna Stadium I + II Stadium III i LDH < 500 U/l R3 niekompletna Stadium III i LDH 500 U/l do < 1.000 U/l R4 St di IV/B ALL i LDH 1 000 U/l i b niekompletna Stadium III i LDH > 1000 U/l St di IY/B ALL i LDH > 1000 U/l i/l b j i OUN j i OUN W anaplastycznych chłoniakach wielkokomórkowych czynnikami wysokiego ryzyka są: ° Zajęcie skóry, ° Zmiany węzłowe w śródpiersiu, ° Zajęcie wątroby, śledziony i / lub nacieki w tkance płucnej. Na podstawie stopnia zawansowania klinicznego i w/w czynników ryzyka dzieci z chłoniakiem wielkokomórkowym kwalifikowane są do 4 grup terapeutycznych: Grupa A. Stadium I, z całkowitą resekcją: Pacjenci z izolowanym ogniskiem pierwotnym w skórze, które zostało w całości usunięte. Grupa B. Niskie ryzyko: 46 - Brak zajęcia skóry potwierdzony biopsją (za wyjątkiem zmian skórnych nad węzłem chłonnym) - Brak zajęcia śródpiersia - Brak zajęcia wątroby, śledziony lub tkanki płucnej Grupa C. Wysokie ryzyko. Obejmuje dzieci, z jednym lub więcej z wymienionych kryteriów: - ognisko chłoniaka w skórze potwierdzone biopsją - zajęcie śródpiersia - zajęcie wątroby (powiększona wątroba z lub bez zmian guzowatych lub wątroba prawidłowej wielkości ze zmianami naciekowymi), zajęcie śledziony lub płuc (biopsja nie jest konieczna dla potwierdzenia ognisk chorobowych) Grupa D. Pacjenci z zajęciem centralnego systemu nerwowego. W chłoniakach limfoblastycznych czynnikami wysokiego ryzyka są III i IV stadium kliniczne. W tej grupie chorych leczenie jest wzmocnione po protokole M fazą reindukcji, której nie otrzymują pacjenci w I i II stopniu zaawansowania choroby. II etap realizacji programu Ośrodki dokonujące centralnej weryfikacji wyników - finansowany przez MZ. Dokonują weryfikacji preparatów przesyłanych przez jednostki realizujące I etap programu i przeprowadzają analizę wyników badań służących do przeprowadzenia stratyfikacji chorych do odpowiednich grup ryzyka Ośrodki realizujące ten etap, oprócz wymogów określonych dla I etapu, muszą dysponować laboratorium uznanym przez Polskie Towarzystwo Onkologii i Hematologii Dziecięcej jako referencyjne w danej dziedzinie diagnostycznej: histopatologii, cytomorfologii krwi obwodowej, szpiku i płynu mózgowo-rdzeniowego, immmunofenotypowania NHL przy pomocy cytometrii przepływowej, lub cytogenetyki NHL. III etap realizacji programu - finansowany przez MZ Ośrodek prowadzący Centralną Bazę Danych 1. Prowadzi Centralną Bazę danych o wszystkich zdiagnozowanych pacjentach NHL, rejestrują na bieżąco informacje na temat wszelkich niekorzystnych zdarzeń, objawów toksycznych i uzyskiwanych efektów leczniczych. 2. Organizuje sesje weryfikacyjne z udziałem przedstawicieli ośrodków realizacji I etapu. W celu prowadzenia i weryfikacji dokumentacji oraz prowadzenia bazy danych konieczne jest zatrudnienie Menadżera Danych w ośrodku koordynującym program. W Polsce dotychczas takich możliwości nie było i w praktyce tylko w wyjątkowych przypadkach wyniki badań były weryfikowane w innym ośrodku. Ośrodek powinien spełniać wszystkie kryteria określone dla etapu I, ponadto powinien to być ośrodek będący miejscem zatrudnienia koordynatora całego programu terapeutycznego leczenia NHL u dzieci w Polsce. Powinien mieć doświadczenie w zbieraniu danych epidemiologicznych zachorowań na nowotwory w Polsce. 3. Populacja badana Wszystkie dzieci z NHL w wieku poniżej 18 lat w momencie rozpoznania: • Zdiagnozowane w ośrodkach I i II etapu realizacji programu • Z diagnozą NHL spełniającą wszystkie kryteria diagnostyczne określone w programie 47 Opierając się na danych epidemiologicznych, w Polsce NHL rozpoznaje się u ok 100 dzieci rocznie, należy więc przyjąć, że program będzie dotyczył takiej liczby dzieci. Konieczna jest stała, centralna weryfikacja wycinków z węzłów chłonnych, guza wyników badań cytomorfołogicznych krwi obwodowej, szpiku, płynu mózgowo-rdzeniowego, immunofenotypu oraz badań cytogenetycznych. Może to być przeprowadzane w kilku, spełniających wymagania określone w programie i z udziałem osób odpowiedzialnych za te badania w poszczególnych ośrodkach leczących. Dotychczasowe doświadczenia wyraźnie wskazują, że przy niejednoznacznym obrazie często popełniane są pomyłki skutkujące stratyfikacją chorego do niewłaściwej grupy ryzyka. Wskutek tego niektórzy pacjenci są leczeni niepotrzebnie zbyt intensywnie, a inni mogą otrzymać niewystarczającą terapię. Dlatego też w większości krajów Europy Zach. wprowadzono zasadą centralnej weryfikacji wyników badań. Wdrożenie programu oceny jakości życia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym. 1. Cele programu Identyfikacja odległych następstw w zakresie stanu zdrowia i jakości życia u dzieci leczonych z powodu nowotworów złośliwych. Poprawa jakości życia i zmniejszenie odległych kosztów leczenia działań niepożądanych po złożonej terapii przeciwnowotworowej u dzieci i młodzieży. Cele szczegółowe: ◦ ocena częstości występowania i rodzaju odległych działań niepożądanych po leczeniu przeciwnowotworowym, ◦ długofalowe monitorowanie jakości życia dzieci i młodzieży leczonych w przeszłości z powodu choroby nowotworowej, ◦ identyfikacja problemów psychospołecznych (funkcjonowanie w szkole , pracy, środowisku) , szczególnie w grupie osób leczonych z powodu nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN), ◦ ujednolicenie/ standaryzacja metod kontroli jakości życia i stanu zdrowia pacjentów; udostępnienie tych metod wszystkim ośrodkom w Polsce, wdrożenie algorytmu monitorowania odległych skutków leczenia nowotworów, ◦ utworzenie wielodyscyplinarnych zespołów specjalistów monitorujących stan zdrowia w/w osób, koordynacja działań tych zespołów, ◦ promocja zdrowego trybu życia u osób wyleczonych z choroby nowotworowej (broszury edukacyjne, internet); podniesienie świadomości osób wyleczonych nt. stanu ich zdrowia, edukacja pacjentów lub opiekunów nt odległych następstw po leczeniu przeciwnowotworowym, ◦ przygotowanie informacji i edukacja lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, ◦ możliwość dalszych modyfikacji protokołów leczniczych w oparciu o znajomość toksyczności leczenia, ◦ redukcja barier ekonomicznych dotyczących monitorowania odległych skutków leczenia przeciwnowotworowego. 2. Elementy realizacji programu: I etap realizacji programu – finansowanie w ramach kontraktu z NFZ. 48 Ośrodki Onkologii Dziecięcej spełniające standardy Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej: ◦ Prowadzą diagnostykę i leczenie chorób nowotworowych w wieku rozwojowym, ◦ Prowadzą przychodnię przykliniczną umożliwiającą zapewnienie ciągłości opieki nad pacjentem, ◦ Posiadają dostęp do pełnej diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej, ◦ Mają zapewnioną współpracę ze specjalistami w zakresie: kardiologii, endokrynologii, neurologii, gastrologii, pulmonologii, immunologii, dermatologii, stomatologii, protetyki, chirurgii, ortopedii, rehabilitacji, chirurgii twarzowo-szczękowej, ◦ Zatrudniają odpowiednią kadrę fachową z doświadczeniem w onkohematologii dziecięcej, ◦ Zatrudniają psychologa zapoznanego z problematyką psychoonkologii dziecięcej. oraz: ◦ Prowadzą rejestr pacjentów, którzy zakończyli leczenie przeciwnowotworowe, ◦ Planują zakres wykonywanych badań oceniających zagrożenie dysfunkcją poszczególnych narządów, wykonują badania niezbędne, podstawowe do oceny czynności narządów po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym, ◦ W przypadku powikłań narządowych – kierują pod opiekę odpowiedniego specjalisty, ◦ Posiadają możliwość konsultacji pacjentów w dziedzinach: endokrynologii, kardiologii, pulmonologii, nefrologii, immunologii, rehabilitacji, ortopedii, chirurgii, chirurgii twarzowoszczękowej, neurochirurgii, stomatologii, okulistyki, laryngologii (w zależności od potrzeb i przewidywanych powikłań narządów) oraz zapewniają koordynację i wielodyscyplinarną opiekę medyczną, ◦ Wydają odpowiednie informacje i zalecenia dla pacjenta nt. profilaktyki lub/i postępowania terapeutycznego, ◦ Prowadzą ocenę psychospołeczną po zakończonym leczeniu, ◦ Informują pacjentów i opiekunów o możliwych późnych powikłaniach, aby świadomie byli współodpowiedzialni za swoje zdrowie, ◦ Przesyłają do Centralnej Bazy Danych formularze rejestrujące ocenę stanu zdrowia pacjentów po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym, ◦ Przesyłają do Centralnej Bazy aktualne dane nt. follow-up na koniec każdego roku kalendarzowego. II etap realizacji programu –finansowany w ramach programu przez MZ Ośrodki wykonujące badania specjalistyczne oceny funkcji narządów po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym. ◦ Wykonanie specjalistycznych badań: laboratoryjnych, hormonalnych, obrazowych oraz czynnościowych, oceniających funkcje poszczególnych narządów, w szczególności poza standardowymi badaniami, np. OUN z zastosowaniem spektroskopii wodorowej, perfuzji i dyfuzji, oceny układu neuroendokrynnego, oceny chodu, antropometrii, ◦ Prowadzenie działań profilaktycznych edukacyjno-informacyjnych, założenie strony internetowej i przygotowanie i wydanie broszur informacyjnych dla 49 pacjentów/opiekunów nt. przeciwnowotworowym, jakości życia, możliwych powikłań po leczeniu ◦ Przygotowanie i przeprowadzenie cyklu szkoleń lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej nt. późnych działań niepożądanych po leczeniu przeciwnowotworowym. III etap programu – finansowany w ramach programu przez MZ Ośrodek prowadzący Centralną Bazę Danych: ◦ Utworzenie bazy danych pacjentów, którzy zakończyli leczenie przeciwnowotworowe, ◦ Rejestracja informacji nt. niekorzystnych zdarzeń i działań niepożądanych w trakcie i po zakończonym leczeniu, ◦ Nauka obsługi systemu współpracujących osób i przekazywania informacji drogą elektroniczną, ◦ Opracowanie jednolitej karty informacyjnej podsumowującej rozpoznanie, dotychczasowe leczenie, ciężkie powikłania w trakcie terapii oraz przewidywane odległe działania niepożądane i wskazania na rodzaj i częstotliwość badań kontrolnych, ◦ Opracowanie ankiety rejestrującej psychospołeczną pacjentów, funkcje poszczególnych narządów i ocenę ◦ Utworzenie strony internetowej – informacyjnej dla pacjentów dotyczącej odległych powikłań po leczeniu, jakości życia, wyboru zawodu, możliwości korzystania z pomocy socjalnej itp., ◦ Rejestracja pacjentów i prowadzenie dokumentacji dotyczącej funkcji narządów po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym, ◦ Organizacja szkoleń dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i pediatrów oraz nauczycieli w zakresie odległych następstw leczenia nowotworów, ◦ Przygotowanie materiałów informacyjnych dla pacjentów, opiekunów oraz lekarzy poz, ◦ Organizowanie spotkań z udziałem przedstawicieli ośrodków realizacji I etapu programu, ◦ Współpraca z zagranicznymi zespołami monitorującymi jakość życia osób po leczeniu przeciwnowotworowym w dzieciństwie. Mając na uwadze, iż rocznie w Polsce rozpoznaje się 1000 – 1200 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe w wieku rozwojowym, a ok. 70 % pacjentów zostaje wyleczonych, monitorowaniem powinno być objętych ok. 10 000 młodych osób, do 20 -24 roku życia, którzy zakończyli terapię przeciwnowotworową > 5 lat < 20 lat. Badaniami zostaną objęte osoby po upływie 5 lat od zakończenia leczenia przeciwnowotworowego i obserwacja będzie prowadzona longitudinalnie w różnych odstępach czasowych w zależności od rodzaju wcześniejszego leczenia i przewidywanej toksyczności. W założeniu pacjenci poddani leczeniu chirurgicznemu i chemioterapii o stosunkowo niewielkiej toksyczności (np. guz Wilmsa, mięsaki tkanek miękkich w I stopniu zaawansowania) pozostaną pod opieką lekarzy rodzinnych i okresowo– np. co rok- dwa lata będą udzielać informacji telefonicznej na temat swego stanu zdrowia. Pacjenci po leczeniu białaczek (w tym po radioterapii ośrodkowego układu nerwowego dawką do 24 Gy), chłoniaków, guzów litych będą kontrolowani, co 1- 2 lata. Zakres prowadzonych badań kontrolnych będzie zależał od rodzaju nowotworu i jego leczenia. 50 Osobną grupę, wymagającą szczególnej i częstszej, (co pół roku lub rok) kontroli będą stanowili pacjenci po leczeniu guzów ośrodkowego układu nerwowego oraz pacjenci po przeszczepach szpiku, u których należy spodziewać się największych powikłań narządowych. W badaniach zostaną uwzględnione następujące czynniki: ◦ Rodzaj przebytej choroby nowotworowej, ◦ Wiek zachorowania, płeć, ◦ Rodzaj zastosowanej chemioterapii i dawki sumaryczne cytostatyków, ◦ Radioterapia (dawki frakcyjne, sumaryczne, pole napromieniania), ◦ Rozległość zabiegu/ów chirurgicznych, ◦ Ciężkie i mające odległe następstwa powikłania w trakcie leczenia, ◦ Obciążające czynniki zachorowaniem. genetyczne, rodzinne, środowiskowe, stan zdrowia przed Badania będą obejmowały ocenę czynności następujących narządów i układów (w zależności od przewidywanych lub obserwowanych skutków ubocznych, nawrotu choroby nowotworowej lub rozwoju drugiego nowotworu): ◦ Układu sercowo- naczyniowego, ◦ Układu oddechowego, ◦ Układu moczowego, ◦ Przewodu pokarmowego, w tym wątroby, ◦ Gruczołów wydzielania wewnętrznego, funkcji tarczycy płodności, ◦ Ocenę rozwoju fizycznego (wzrostu, ew. nadwagi), pokwitania, ◦ Układu mięśniowo –szkieletowego, w tym predyspozycji do rozwoju osteoporozy, ◦ Układu nerwowego i narządu zmysłów (wzrok, słuch), ◦ Skóry i tkanki podskórnej, ◦ Uzębienia i narządu żucia, ◦ Ocenę psychologiczną, w tym funkcje intelektualne, ◦ Jakości życia w oparciu o międzynarodowe wystandaryzowane ankiety, jak Health Utility Index. W pierwszym roku w ramach programu badaniami zostanie objętych ok. 1600 osób, którzy zakończyli leczenie przed upływem, co najmniej 5 lat. Część badań będzie wykonanych w ramach procedur wynikających z kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. Będą to badania podstawowe i – w razie potrzeby- konsultacje specjalistyczne. Natomiast część badań specjalistycznych dotyczących wczesnego wykrywania powikłań 51 (w fazie subklinicznej) planuje się wykonać w ramach środków pozyskanych z Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Propozycje rozdziału źródła pozyskiwania finansów przedstawione zostały w tabelach. Program finansowany jest z budżetu Ministra Zdrowia z części 46-Zdrowie, działu 851 – Ochrona zdrowia, rozdziału – 85149 – Programy polityki zdrowotnej. Program stanowi element Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych. 3. Kontynuacja działań podjętych w programie. - możliwość powtórnego wykorzystania programu, - możliwość prowadzenia badań w ramach osobno kontraktowanej procedury NFZ. Program doskonalenia diagnostyki i leczenia białaczek u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z „European Leukemia Net”. Koordynator zadania – prof. Jerzy Hołowiecki. Poprawa wyników leczenia białaczek wymaga coraz dokładniejszej diagnostyki na poziomie genetycznym i biologiczno-molekularnym. Te kryteria staja się obowiązkowe dla szczegółowej klasyfikacji i określenia ryzyka. Stanowią one podstawę zastosowania celowanego leczenia i śledzenia jego efektywności. Koszt włożony w pracownie diagnostyczne pozwala zaoszczędzić na niepotrzebnych wydatkach na mało skuteczne leczenie i jego powikłania. W przypadku ostrych białaczek międzynarodowe analizy obejmujące duże grupy pacjentów wykazały, że wyniki badań molekularnych pozwalają najlepiej określić rokowanie pacjentów i, co za tym idzie, wyodrębnić chorych, u których terapia powinna być bardziej intensywna z uwzględnieniem przeszczepiania szpiku. Identyfikacja poszczególnych wskaźników molekularnych pozwala m.in. na wprowadzanie tzw. terapii celowanej, która w przeciwieństwie do tradycyjnej chemioterapii umożliwia wybiórcze niszczenie komórek białaczkowych. Badania molekularne oraz fenotypizacja z użyciem fluorymetrii przepływowej daje możliwość śledzenia tzw. minimalnej choroby resztkowej, a więc na wykrywanie komórek nowotworowych w sytuacji, gdy nie pozwalają na to tradycyjne metody cytologiczne. Wczesne wykrycie, nowoczesna diagnostyka i monitorowanie choroby resztkowej, z uwzględnieniem cech molekularnych i fenotypowych, są więc warunkiem poprawy efektywności i racjonalizacji leczenia oraz w konsekwencji – redukcji kosztów związanych z terapią białaczek. PALG w ramach współpracy międzynarodowej została zaproszona do udziału w europejskiej sieci, gdzie powyższe procedury diagnostyczne są szeroko stosowane, a ich wprowadzenie jest warunkiem dalszej, efektywnej kooperacji i udziału w europejskich programach terapeutycznych. Wymaga to utworzenia i wyposażenia odpowiednich pracowni, które mogłyby wykonywać badania na odpowiednim poziomie referencyjności. OPIS PROGRAMU Realizacja programu, wchodzącego w skład Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych, rozpoczęła się w 2006 roku. Realizatorzy programu zostali wybrani w drodze postępowania konkursowego na lata 2006 -2008. W 2007 roku, w celu zwiększenia liczby realizatorów, zostało przeprowadzone uzupełniające postępowanie konkursowe. 52 W ubiegłym roku do programu włączono nowe zadanie, mające na celu wyposażenie pomieszczeń do leczenia ostrych białaczek w system profilaktyki infekcji obejmujący wolnostojące urządzenia do oczyszczania powietrza. Do tego zadania realizatorzy zostaną wyłonieni w drodze postępowania konkursowego. 1. Cele programu Cel główny: Wdrożenie systemu rozpoznawania i leczenia białaczek zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej w oparciu o współpracę w ramach „European Leukemia Net”. Cele szczegółowe: 1. Poprawa wyposażenia pracowni i metod diagnostycznych połączone z ich standaryzacją i uzupełnieniem niezbędnej aparatury oraz szkoleniem osób, które ją obsługują w zakresie: ◦ immunofenotypizacji, ◦ biologii molekularnej, ◦ cytogenetyki. 2. Poprawa warunków wyposażenia sal chorych na ostre białaczki przez utworzenie separatek zaopatrzonych, co najmniej w system odwróconej izolacji. 3. Wdrożenie metod leczenia opartych na zastosowaniu komórek krwiotwórczych polegające na uzupełnieniu niezbędnej aparatury oraz szkoleniu osób w zakresie pobierania komórek, izolacji, krioprezerwacji i monitorowania chimeryzmu oraz rekonstytucji immunologicznej. 4. Udoskonalenie systemu prowadzenia prospektywnych programów epidemiologicznych i terapeutycznych w ośrodkach hematologicznych zrzeszonych w PALG przez: ◦ utworzenie bazy danych PALG, ◦ utworzenie i obsługa systemu informacji internetowej, ◦ utworzenie strony PALG w European Leukemia Net i utrzymywanie stałego kontaktu z tą siecią. 5. Program edukacyjny promujący profilaktykę i wczesne wykrywanie chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. 2. Korzyści z wdrożenia wymienionych celów: Udostępnienie społeczeństwu współczesnej diagnostyki i celowanego leczenia białaczek, weryfikowanych i doskonalonych we współpracy z unijną inicjatywą „European Leukemia Net” oraz poprawa wczesnego wykrywania i dzięki temu poprawa efektywności leczenia pacjentów z białaczkami. 1. Zapewnienie dostępności tych metod dla pacjentów wszystkich regionów w kraju. 2. Podtrzymanie aktywności regionalnych ośrodków przez współpracę w sieci krajowej i europejskiej. 3. Podniesienie poziomu świadomości i pobudzenie inicjatyw społecznych dla wczesnego wykrywania i efektywniejszego leczenia białaczek. 53 Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych w Polsce. Koordynator zadania – dr Janusz Meder. Nowotwory układu chłonnego - chłoniaki złośliwe – to grupa chorób rozrostowych limfocytów, obejmująca ziarnicę złośliwą, szpiczaka plazmocytowego, białaczki limfoidalne oraz chłoniaki nieziarnicze. Zgodnie z szacowaną zachorowalnością na chłoniaki wynoszącą 14-18/100 000 ludności, estymowana liczba nowych zachorowań na chłoniaki w Polsce powinna wynosić około 5 320 - 6 840 nowych przypadków rocznie. Dane epidemiologiczne na temat chłoniaków złośliwych w Polsce nie są pełne z powodu znacznego niedorejestrowania. W ramach programu wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych w Polsce istnieje pilna potrzeba wystandaryzowania metod diagnostyki patomorfologicznej. W tym celu konieczne jest wyodrębnienie ośrodków referencyjnych (koordynujących) dla diagnostyki patomorfologicznej (cytologia, histopatologia, immunopatologia i cytometria). OPIS PROGRAMU 1. Cele programu ° Standaryzacja metod diagnostyki patomorfologicznej chłoniaków, ° Poprawa działania systemu zbierania danych o częstości występowania poszczególnych typów chłoniaków klasyfikowanych zgodnie zaleceniami WHO, ° Wdrożenie procedur zapewnienia jakości diagnostyki chłoniaków złośliwych w Polsce, ° Edukacja lekarzy patologów w dziedzinie badań immunohistochemicznych i trafnego rozpoznawania chłoniaków złośliwych zgodnie z klasyfikacją WHO, ° Umożliwienie wykonywania oznaczeń immunohistochemicznych we wszystkich Ośrodkach zajmujących się diagnostyką histopatologiczną chłoniaków złośliwych w Polsce, ° Zapewnienie możliwości badań cytogenetycznych (FISH) i molekularnych (w oparciu o techniki PCR) w wybranych typach chłoniaków. 2. Plan działań i sposób realizacji zadania Zakłada się, że w kolejnym etapie realizacji programu, wszystkie próbki materiału diagnostycznego (w tym węzły chłonne, szpik kostny, fragmenty tkanek lub narządów, inne) pobranego od chorych z klinicznym podejrzeniem chłoniaka złośliwego, w tym chłoniaka Hodgkina, chłoniaków innych niż Hodgkina, szpiczaka plazmocytowego, białaczki limfocytowej, będą przesyłane rutynowo do diagnostyki do ośrodków regionalnych, w celu diagnostyki. W drodze konkursu ofert zostaną wybrane 2 Ośrodki Koordynujące oraz ośrodki regionalne (ok. 12-15), prowadzące diagnostykę patomorfologiczną chłoniaków w Polsce. W każdym z ośrodków wyznaczony zostanie patolog (1 lub 2), którzy chcą specjalizować się w diagnostyce chłoniaków złośliwych. Zadania Ośrodków Koordynujących (referencyjnych III0): 1. Formułowanie zaleceń w sprawie metod diagnostyki chłoniaków, 2. Opracowanie panelu immunochistochemicznego, niezbędnego do precyzyjnej diagnostyki nowotworów układu chłonnego, 3. Wdrażanie algorytmu postępowania diagnostycznego w ośrodkach regionalnych, 54 4. Organizowanie i prowadzenie konferencji szkoleniowo-konsultacyjnych, 5. Prowadzenie rejestru chłoniaków, w tym: utworzenie oprogramowania - opracowanie i uruchomienie elektronicznej bazy danych patomorfologicznych. 6. Kontrola jakości procedur diagnostycznych w ośrodkach regionalnych oraz konsultacja przypadków trudnych diagnostycznie, 7. Zakup sprzętu do diagnostyki chłoniaków. Ośrodek Koordynujący udostępni schemat oceny diagnostycznej, który zostanie wykorzystany przez ośrodki regionalne. Formularz szczegółowo będzie określał: ° Rodzaj materiału do badania histopatologicznego: węzeł chłonny (w całości), szpik kostny (trepanobiopsja – rozmaz + kostka), krew obwodowa, fragment narządu, inne. ° Sposób pobierania i utrwalanie materiału do badania histopatologicznego ° Wykonywane barwienia: barwienie H&E ° Zestaw oznaczeń immunohistochemicznych – ew. wg schematu lub kolejności p/ciał ° Wskazania do wykonania cytofotometrii przepływowej ze wskazaniem Ośrodków wykonujących takie badanie ° Wskazania do wykonania badań cytogenetycznych i molekularnych ze wskazaniem Ośrodków wykonujących takie badania, także dla potrzeb innych placówek. Zadania ośrodków regionalnych (referencyjnych IIo): 1. Współpraca z Ośrodkami Koordynującymi w zakresie diagnostyki chłoniaków; 2. Udział w programie kontroli jakości procedur diagnostycznych; 3. Udział w konferencjach szkoleniowo-konsultacyjnych; 4. Dostarczanie danych do Rejestru Chłoniaków, 5. Wdrażanie algorytmu postępowania diagnostycznego, 6. Zakup sprzętu do diagnostyki nowotworów. Dla prawidłowego funkcjonowania systemu pracowni referencyjnych do diagnostyki nowotworów układu chłonnego konieczne jest wprowadzenie tak zwanego rejestru nowotworów układu chłonnego, którego celem będzie nie tylko ewidencjonowanie i ścisła klasyfikacja tych nowotworów, ale wdrożenie odpowiedniego standardu badań w pracowniach uczestniczących w programie. Dla stworzenia prawidłowych podwalin do wdrożenia ujednoliconego systemu diagnostyki chłoniaków, konieczne jest doposażenie ośrodków Koordynujących i regionalnych (referencyjnych IIo) w niezbędny sprzęt (m.in. mikroskopy z zestawem do telekonsultacji, moduły fluorescencyjne, mikroskopy badawcze, systemy analizy obrazu) Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów. OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Celem programu jest: 55 ° Zwiększenie odsetka nowotworów piersi i szyjki macicy wykrywanych we wczesnych stopniach zaawansowania i poprawa jakości diagnostyki zaawansowania wskazanych nowotworów, ° Zwiększenie odsetka przeżyć 5-letnich. Cel zostanie osiągnięty poprzez ułatwienie kobietom dostępu do wykonania badań profilaktycznych oraz upowszechnienie informacji o realizowanych programach profilaktycznych, jak również poprzez zachęcanie kobiet do udziału w powyższych. 2. Plan działań W ramach programu sfinansowane zostaną przede wszystkim zakupy cytomammobusów do diagnostyki nowotworów piersi i szyjki macicy, które będą stanowiły uzupełnienie i wsparcie w aparaturę diagnostyczną dla Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy i Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi. W ramach programu planuje się zakup co najmniej czterech cytomammobusów. Program rozwoju opieki paliatywnej Koordynator zadania – dr Jerzy Jarosz. Opieka paliatywna rozpoznawana jest jako niezbędny element w leczeniu onkologicznym. Dotyczy przede wszystkim chorych w zaawansowanych stadiach choroby, ale jej elementy powinny być wprowadzane na każdym etapie leczenia (chodzi tu przede wszystkim o zwalczanie dokuczliwych objawów takich jak ból, duszność, wyniszczenie oraz wszechstronna pomoc w radzeniu sobie z chorobą przez chorego i jego najbliższych). OPIS PROGRAMU 1. Cele programu Rozwój opieki paliatywnej w ośrodkach onkologicznych poprzez; ° ° ° Szkolenie kadry, Doposażenie jednostek, Ocena działania tworzonych w latach 2006-2007 zespołów wsparcia. 2. Plan działań, opis zadań, które mają doprowadzić do osiągnięcia celów i sposób realizacji zadań Rozwijanie istniejących i tworzenie nowych struktur opieki paliatywnej w poszczególnych ośrodkach, zgodnie z indywidualnymi planami Przyjęto założenie, że w każdym ośrodku onkologicznym minimalną a jednocześnie niezbędna formą opieki paliatywnej jest zespół wsparcia. Inne struktury są lub będą rozwijane w miarę lokalnych możliwości i potrzeb. Powyższe zostanie osiągnięte poprzez kontynuację szkoleń dla personelu medycznego, rozpoczętych w roku 2006 przez jednostki wybrane w postępowaniu konkursowym oraz kontynuację doposażenia zespołów wsparcia oraz jednostek opieki paliatywnej. 56 Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach złośliwych OPIS PROGRAMU Rejestracja nowotworów złośliwych jest jednym z ważnych zadań Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Dane zbierane przez rejestry były do roku 2006 jedynym źródłem danych na temat zachorowań na nowotwory złośliwe. Zapewnienie możliwości zbierania i gromadzenia danych jest podstawą zarówno podstawowych analiz, dotyczących statystyki medycznej jak i szacowania jedynego miernika skuteczności leczenia chorób nowotworowych, którym są populacyjne wskaźniki 5-letnich przeżyć pacjentów. 1. Cele programu 1. Weryfikacja i aktualizacja danych przechowywanych w bazach rejestrów, co spowoduje dalszą poprawę jakości i kompletności danych dotyczących wielkości zagrożenia populacji Polski i populacji poszczególnych województw nowotworami złośliwymi, 2. Publikacja cyklicznych biuletynów prezentujących dane o zachorowaniach i zgonach w poszczególnych województwach oraz w całej Polsce, 3. Podniesienie bezpieczeństwa baz danych nowotworowych, 4. Szkolenia pracowników rejestrów i ich uczestnictwo w kursach i konferencjach krajowych oraz organizowanych przez międzynarodowe instytucje związane z rejestracją nowotworów na świecie, 5. Przygotowanie danych do międzynarodowego badania zachorowalności na nowotwory organizowanego pod auspicjami WHO (Cancer Incidence In Five Continents), 6. Wprowadzenie współczesnych metod rejestracji dostosowujących pracę rejestrów do standardów przyjętych w Unii Europejskiej, 7. Unowocześnienie bazy technicznej oraz warunków pracy biur rejestrowych. Rejestracja nowotworów jest procesem ciągłym, polegającym między innymi na ścisłej współpracy Krajowego Rejestru Nowotworów z rejestrami regionalnymi oraz z międzynarodowymi organizacjami zrzeszającymi rejestry nowotworowe i zajmującymi się badaniami epidemiologicznymi. 2. Opis zadań 1. Przetwarzanie danych Dla osiągnięcia celów 1, 5, 6 planuje się realizację zadania pn. Przetwarzanie danych. Dane przechowywane w bazach Rejestrów wymagają weryfikacji i uzupełnienia w zakresie poprawności danych medycznych, logicznej poprawności zbiorów, wyszukiwania dubletów, weryfikacji przypadków pierwotnych umiejscowień mnogich, kodowania stopnia zaawansowania nowotworu w momencie wykrycia oraz weryfikacji zgodności w kodowaniu postaci morfologicznej nowotworu i jego kodu topograficznego. Powyższe jest niezbędne do realizacji w związku z potrzebą przygotowania danych do międzynarodowego badania zachorowalności na nowotwory, organizowanego pod auspicjami WHO. W związku z faktem, ze nie wszystkie 57 Rejestry mają dostatecznie liczne zespoły pracowników pozwalające prowadzić bieżącą działalność na oczekiwanym poziomie istnieje również konieczność prowadzenia systematycznej kontroli danych wpływających do Krajowego Rejestru Nowotworów na różnych poziomach poziomu rejestracji, zapewniającej wyrównanie jakości i kompletności zgromadzonych w Rejestrach danych. 2. Analiza danych Osiągnięcia celu określonego w pkt nr 2 niezbędna jest realizacja zadania pn. Analiza danych. Ważnym elementem pracy Rejestrów Wojewódzkich oraz KRN jest cykliczna publikacja wojewódzkich biuletynów oraz ogólnopolskiego biuletynu zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe, jest to działanie zarówno podnoszące jakość gromadzonych danych jak i służące rozpowszechnieniu informacji o zagrożeniu nowotworami na danym terenie wśród władz lokalnych oraz instytucji mających wpływ na ewentualne dofinansowanie działalności rejestrów. 3. Kursy szkoleniowe Osiągnięcie celu 3, 6 wymaga realizacji zadania pn. Kursy szkoleniowe: Oprócz technicznych i merytorycznych zmian w systemie rejestracji niezwykle istotne jest regularne szkolenie pracowników rejestrów, zarówno w zakresie metod i standardów rejestracji obowiązujących w Polsce jak i sposobów analizy i opracowywania danych rejestrowych. Zakres szkoleń obejmie: a. Organizację kursu: Rejestracja nowotworów złośliwych dla pracowników rejestrów wojewódzkich; b. Organizację kursu: Podstawy statystyki w epidemiologii dla pracowników rejestrów wojewódzkich; c. Udział pracowników rejestrów w kursach i konferencjach służących wymianie doświadczeń i nawiązaniu współpracy z International Agency for Research on Cancer, International Association of Cancer Registries, European Network of Cancer Registries. 4. Doposażenie Krajowego i Wojewódzkich Rejestrów Nowotworowych. Osiągnięcie Celu 7 wymaga zagwarantowania środków finansowych (bieżących i inwestycyjnych) na dokonanie zakupu potrzebnego sprzętu technicznego dla potrzeb realizacji programu. System rejestracji nowotworów wspierany od wielu lat techniką komputerową wymaga stałej modernizacji sprzętu, umożliwiając rejestrom bezpieczne przetwarzanie i przechowywanie dużych baz danych. Aby spełnić powyższe warunki konieczny jest zakup nowych komputerów, drukarek i skanerów przez rejestry posiadających najstarsze modele sprzętu, oraz przez rejestry rozszerzające liczbę stanowisk w swoich jednostkach. Istnieje również konieczność modernizacji istniejącego sprzętu komputerowego i instalacji sieciowych usprawniających pracę rejestrów. Dalsze rozwijanie systemu gromadzenia danych opartego na nowoczesnych technikach komunikacji między rejestrem ogólnopolskim a rejestrami wojewódzkimi wymaga stałego podnoszenia parametrów technicznych oraz konserwacji systemów pracujących w rejestrach. Stałe modyfikacje sprzętu i technik rejestracji danych wymuszają potrzebę zakupu przez rejestry nowego oprogramowania służącego zarówno podnoszeniu wersji oprogramowania systemowego jak i zakupu programów służących do ochrony danych oraz ich analizy i tworzenia opracowań naukowych. Współczesne techniki upowszechniania informacji wymagają posiadania własnych witryn internetowych przedstawiających pracę rejestrów oraz pozwalające publikację danych o zagrożeniach nowotworami w wersji elektronicznej. 5. Koordynacja działań realizowanych przez Wojewódzkie Rejestry Nowotworów 58 Osiągnięcie założonych celów 1-7 i działania podejmowane przez regionalne rejestry wymagają odpowiedniej Koordynacji na szczeblu centralnym. 3. Ewaluacja i monitorowanie Realizacja programu pozwala na zapewnienie kompletności i gromadzenie wysokiej jakości danych, podniesienie bezpieczeństwa przechowywania i przesyłania danych onkologicznych, upowszechnienie informacji o zagrożeniu populacji polskiej nowotworami, nawiązanie kontaktów z zagranicznymi ośrodkami zajmującymi się problematyką rejestracji nowotworów, podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników rejestrów oraz polepszenie warunków ich pracy. Ocena w/wyżej elementów programu odbywać się będzie na wielu płaszczyznach: ° Kompletność i jakość rejestracji mierzona jest obiektywnymi wskaźnikami statystycznymi, które publikowane są corocznie w opracowaniu „Nowotwory złośliwe w Polsce” oraz w biuletynach wojewódzkich, ° Rozszerzenie liczby rejestrów, które przekażą dane do Cancer Incidence In Five Continents, ° Zwiększenie liczby publikacji w renomowanych zagranicznych pismach naukowych, ° Poziom kwalifikacji pracowników rejestrów jest najtrudniej mierzalnym elementem programu. Jego efekt będzie jednak uwidaczniał się w lepszej jakości danych, mniejszej liczbie błędów wykazywanych podczas procedur badania poprawności danych. 59 Załącznik – poszczególne kosztorysy zadań PODZIAŁ ŚRODKÓW FINANSOWYCH NARODOWEGO PROGRAMU ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH W ROKU 2008 podział środków finansowych na rok 2008 PROGRAMY PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA NOWOTWORÓW Nazwa zadania razem: środki bieżące środki majątkowe Prewencja pierwotna nowotworów 4 000 000 4 000 000 0 Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. 8 000 000 8 000 000 0 Organizacja systemu logistyki wysyłania zaproszeń i przygotowanie ankiet zapraszających pacjentki do udziału w programie profilaktycznym raka szyki macicy przygotowana we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia. 8 000 000 8 000 000 0 Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi. 8 000 000 8 000 000 0 Organizacja systemu logistyki wysyłania zaproszeń i przygotowanie ankiet zapraszających pacjentki do udziału w programie profilaktycznym raka piersi przygotowana we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia. 4 435 000 4 435 000 0 50 000 50 000 0 Realizacja badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego 14 500 000 14 500 000 0 Utworzenie Biura dla potrzeb programu badan przesiewowych dla wczesnego wykrywana raka jelita grubego. 250 000 200 000 50 000 Audyt jednostek wykonujących badania mammograficzne. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego 60 Program szkolenia w kolonoskopii dla potrzeb programu badań przesiewowych dla wczesnego wykwania raka jelita grubego. 200 000 200 000 0 Moduł 1 - Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika 3 832 000 3 832 000 0 Moduł 2 - Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy 1 233 000 1 233 000 0 Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów. 10 000 000 0 10 000 000 Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej - Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii 122 380 000 0 122 380 000 Tomografia Pozytonowa (PET) - budowa sieci ośrodków (PET) 45 000 000 0 45 000 000 Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne 400 000 400 000 0 Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym 1 270 000 1 270 000 0 Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich uczelniach medycznych 1 595 000 1 325 000 270 000 PROGRAMY EDUKACYJNE PROGRAMY INWESTYCYJNE Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe: w tym: 61 POZOSTAŁE PROGR. PROGRAMY POPRAWY JAKOŚCI DIAGNOSTYKI I LECZENIA NOWOTWORÓW Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca - doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii 7 100 000 600 000 6 500 000 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci 430 000 430 000 0 Ograniczenie niepełnosprawności u dzieci leczonych z powodu nowotworów złośliwych kości 600 000 600 000 0 Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci. 330 000 330 000 0 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci 300 000 300 000 0 Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci. 235 000 235 000 0 Wdrożenie programu monitorowania odległych skutków leczenia i jakości życia dzieci po zakończonym leczeniu z powodu nowotworów 360 000 360 000 0 Program doskonalenia diagnostyki białaczek ostrych u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z „European Leukemia Net” 4 500 000 500 000 4 000 000 Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków zlośliwych 1 550 000 250 000 1 300 000 200 000 100 000 100 000 1 250 000 850 000 400 000 Programy poprawy jakości diagnostyki i leczenia nowotworów u dzieci Program rozwoju opieki paliatywnej w onkologii Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach 62 RAZEM: 250 000 000 63 60 000 000 190 000 000
