I. Wstęp - Academic Kids

I. Wstęp
1. Definicja regionalizacji.
Regionalizacja fizycznogeograficzna polega na ujawnieniu jednostek faktycznie
istniejących w przestrzeni i struktur tworzących środowisko geograficzne. Wydzielone
w sposób obiektywny terytorialnie zwarte jednostki przestrzenne wykazują pewnien
stopień wewnętrznej jedności wynikający z:
 położenia geograficznego
 historii rozwoju
 charaktertu współczesnych procesów geograficznych
 wzajemnego powiązania poszczególnych elementów tworzących daną jednostkę.
2. Rys historyczny.
Pierwsze poglądy na fizycznogeograficzną regionalizację Polski pojawiły sie w dziele
Jana Długosza i przez wiele następnych stuleci jako jedyne były źródłem wiedzy
geograficznej. Wyraźne ożywienie w tej dziedzinie nastąpiło dopiero na przełomie
XIX i XX wieku ponieważ wieksza była juz znajomość warunków naturalnych kraju. W
okresie tym publikowało wielu geografów, m. in.: S. Staszic, W. Pol, A. Rehman, W.
Nałkowski, S. Lencewicz, L. Sawicki. Każdy z nich miał własna koncepcję podziału
Polski na regiony fizycznogeograficzne.
Ostatecznie, zmiana granic państwowych terytorium Polski po II wojnie światowej
spowodowała, że należało rozwiązać problemy i spory związane z regionalizacją
fizycznogeograficzna kraju. Kwestia ta, została poruszona w 1946 roku na I
Ogólnopolskim Zjeździe Geograficznym.
Początki reginalizacji J. Kondrackiego sięgają 1955 roku, kiedy to opublikował w
„Przeględzie Geograficznym” artukuł pt.: „Problematyka fizycznogeograficznej
regionalizacji Polski”.
U podstaw jego regionalizacji legła ostatecznie klasyfikacja regionów
fizycznogeograficznych świata w układzie dziesiętnym zaproponowana w 1964 roku
na Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Londynie. Propozycjie
regionalizacji Polski zostały zmodyfikowane 2 lata później w czasie
miedzynarodowego sympozjum zoraganizowanego przez Polskie Towarzystwo
geograficzne i Zakład Geografii Fizycznej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1987
roku po uzupełnieniach i poprawkach nazwy regionów zostały standaryzowane przez
Komisję Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie
Rady Ministrów i opublikowane w oficjalnym wydawnictwie „Nazwy Geograficzne
Rzeczpospolitej Polskiej” (1991).
3. System indeksacji regionów.
Indeksacja podstawowych jednostek fizycznogeograficznego podziału Europy
nawiązuje do uniwersalnej klasyfikacji dziesiętnej Międzynarodowej Federacji
Dokumentacyjnej (FID) wg wersji poprawionej z 1971 roku.
W systemie tym pominięto wstępny symbol I-924 oznaczający fizycznogeograficzną
regionalizację Europy. Znaczenie pozostałych cyfr kodu liczbowego przedstawione
jest w tabeli 1.
Tabela 1. Dziesiętny system indeksacji regionów fizycznogeograficznych.
Cyfra
kodu
3
31
313
313.2
313.21
313.211
Jednostka
fizycznogeograficzna
Megaregion
Prowincja
Podprowincja
Makroregion
Mezoregion
Mikroregion
Przykład
Pozaalpejska Europa Środkowa
Niż Środkowoeuropejski
Podrzeża Południowobałtyckie
Pobrzeże Szczecińskie (Oderhaffgebiet)
Uznam (Usedom) i Wolin
Brama Świny
II. Regionalizacja fizycznogeograficzna
zachodniopomorskiego.
województwa
Na podstawie:
 geomorfologicznych rysów drugorzędnych, które można zaobserwować w terenie,
 rozczłonkowania poziomego lądu,
 morfostruktury,
 makroróżnic klimatycznych,
Europę można podzielić na cztery wielkie obszary fizycznogeograficzne:
półwyspową Europę Północną (wraz z wyspami subarktycznymi i arktycznymi)
półwyspową śródziemnomorską Europę Południową
Europę Wschodnia
Europę Zachodnią (wraz z Wyspami Brytyjskimi).
W obrębie tych obszarów na podstawie różnic rzeźby i budowy geologicznej
wyróżniono 9 podobszarów – tzw. megaregionów.
1. Obszar, megaregion, prowincja.
Przez teren Polski, mniej więcej z N na S na linii Kaliningrad-Lwów przebiega
granica między obszarami Europy Wschodniej i Zachodniej. Województwo
zachodniopomorskie znajduje się na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego
należącego do Europy Zachodniej.
Na powierzchni Niżu Środkowoeuropejskiego zalegają czwartorzędowe piaski,
gliny i iły, osadzone w czasie kilkakrotnego nasuwania się i zanikania lodowca
skandynawskiego. Od południowego zachodu graniczy on z Masywem Czeskim –
zdyslokowanym tektonicznie czworokątnym blokiem o podniesionych brzegach
tworzących góry zrębowe. Masyw Czeski składa się z prekambryjskich skał
2
metamorficznych i magmowych, ze struktur paleozoicznych oraz nałożonej
częściowo na starszy fundament pokrywy piaskowców kredowych. Na południowy
wschód od Niżu znajduje się kolejny megaregion: Wyżyny Polskie. Jest to słabo
wypiętrzone przedmurze północnej części łuku karpackiego, tzw. wału
metakarpackiego. Na wschodzie Niż Środkowoeuropejski graniczy z Niżem
Wschodniobałtycko-białoruskim. Jest to już część Europy Wschodniej położona na
fundamencie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej z pokrywą paleo- i
mezozoiczną.
Pod względem klimatycznym Niż Środkowoeuropejski znajduje się pod
wpływem oceanicznych mas powietrza. Na południe, na obszarze Masywu
Czeskiego i Wyżyn Polskich, klimat jest nieco ostrzejszy ze względu na większe
wysokości bezwzględne, zaś na wschodzie (Niziny Wschodniobałtycko-białoruskie)
wyraźnie zaznacza się wpływ kontynentalizmu – znajdują się one we wschodnim
sektorze kontynentalnym.
2. Podprowincje.
W obrębie prowincji na podstawie cech morfogenetycznych i krajobrazowych
wynikających z różnic litologicznych i mezoklimatycznych wyróżnia się podprowincje.
Niż Środkowoeuropejski w granicach Polski dzieli się na 3 podprowincje:
 Pobrzeża Południowobałtyckie
 Pojezierza Południowobałtyckie (związane z zasięgiem ostatniego
zlodowacenia)
 Niziny Środkowopolskie.
Na obszarze województwa zachodniopomorskiego znajdują siędwie znich: Pobrzeżai
Pojezierza Południowobałtyckie.
3. Makroregiony.
Pobrzeża Południowobałtyckie
Pobrzeże Szczecińskie
Jest to obniżenie tektoniczne. Kredowa niecka szczecińska obrzeżona jest od NE
tektonicznym wypiętrzeniem tzw. wału pomorskiego ze skałami okresu jurajskiego w
jądrze. Dla Pobrzeża Szczecińskiego charakterystyczne jest urozmaicona linia
brzegowa.
Pobrzeże Koszalińskie
W podłożu osadów czwarto- i trzeciorzędowych występują wypiętrzenia skał
strarszych: na zachodzie wspomniany już wał pomorski, a na wschodzie (poza
granicami woj. Zachodniopomorskiego) wyniesienie zaliczane już do platformy
wschodnioeuropejskiej. Na Pobrzeżu Koszalińskim linia brz4gowa jest
nieurozmaicona.
Pojezierza Południowobałtyckie
3
Podział na makroregiony dokonany jest w oparciu o układ form terenu związanych z
fazą pomorską zlodowacenia.
Pojezierze Zachodniopomorskie
Strefa Marginalna fazy pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego. Wzgórza
morenowe mają ogólny kierunek z SW na NE – mniej więcej równoległy do
współczesnego wybrzeża Bałtyku. Opady atmosferyczne na tym obszarze są
znacznie większe niż w regionach przyległych (600-700 mm rocznie), a średnie
temperatury niższe o około 1C.
Pojezierze Południowopomorskie
Są to rozległe piaszczyste równiny sandrowe na południe od moren fazy
pomorskiej. Występują wysoczyzny ze wzgórzami morenowymi z okresu recesji fazy
poznańskiej i podfazy frajeńskiej. Na wysoczyznach i sandrach występują liczne
jeziora wytopiskowe. Region jest cieplejszy i otrzymuje mniej opadów.
4. Mezoregiony
Pobrzeże Szczecińskie
 Uznam i Wolin (313.21) są to wyspy oddzielające Zalew Szczeciński od Zatoki
Pomorskiej. Ich jądro stanowią wzgórza moren czołowych, do których wskutek
działalności fal morskich przyrosły piaszczyste wały brzegowe przekształcane
eolicznie w niewysokie wydmy. Procesy brzegowe są stale aktywne, o czym
świadczą falezy, zwłaszcza od strony Zat. Pomorskiej. Zróżnicowanie przyrodnicze
obu wysp pozwoliło na wyróżnienie 9 mikroregionów.
 Wybrzeże Trzebiatowskie (313.22) rozciąga się od cieśniny Dziwny po Kołobrzeg.
Nad Dziwną i od ujścia Regi po ujście Parsęty wzdłuż brzegu ciągnie się pas wydm.
W środkowej części wybrzeża występują podcinane przez fale kępy morenowe
świadczące o abrazji.
 Równina Wkrzańska (313.23) położona jest na zachód od ujścia Odry do Zalewu
Szczecińskiego i na północ od Wzgórz Szczecińskich. Zbudowana jest z materiałów
stożka napływowego Odry, który powstał pod koniec plejstocenu i ma kilka stopni
tarasowych osiągających od 3 do 19 m n.p.m.. Taras najwyższy w przeważającej
części porośnięty jest borem sosnowym o nazwie Puszcza Wkrzańska.
 Dolina Dolnej Odry (313.24) ciągnie się od okolic Cedyni po Zalew Szczeciński. W
części południowej ma kilka km szerokości a pod Szczecinem rozszerza się do 10-12
km. Brzegi Odry dochodzą do kilkudziesięciu metrów ale poniżej Szczecina oba są
już niskie.
 Równina Goleniowska (313.25) rozciąga się na wschód od Jez. Dąbie i Zalewu
Szczecińskiego. Równina porośnięta jest borem sosnowym (Puszcza Goleniowska).
Bory rosną na piaszczystym zawydmionym podłożu. Na północy, w okolicy Wysokiej
Kamieńskiej piaski wchodzą między wysoczyzny morenowe Równiny Gryfickiej, zaś
obniżenie ciągnące się w kierunku NE jest częścią tzw. pradoliny pomorskiej.
4
 Wzgórza Szczecińskie (313.26) położone są na lewym brzegu Odry i składają się
ze Wzgórz Warszewskich w północnej części Szczecina i wysoczyzny morenowej w
części południowej i zachodniej. Wzgórza zbudowane są z zaburzonych
glacitektonicznych utworów czwartorzędowych w strefie marginalnej jednej z faz
zlodowacenia wiślańskiego.
 Wzgórza Bukowe (313.27) znajdują się po wschodniej Doliny Dolnej Odry. Jest to
wał spiętrzonych moren czołowych dochodzący do wysokości prawie 150 m n.p.m.
Sfałdowane utwory czwartorzędowe zawierają porwaki iłów oligoceńskich i margli
kredowych. Występują tu również jeziorka wytopiskowe. Wzgórze porasta Puszcza
Bukowa.
 Równina Wełtyńska (313.28) położona jest na prawym brzegu Odry pomiędzy
Wzgórzami Bukowymi a Pojezierzem Myśliborskim. Jest to falista wysoczyzna
morenowa wznosząca się od 50-70 m n.p.m.
 Równina Pyrzycko-Starogardzka (313.31) znajduje się pomiędzy Równiną
Wełtyńską (na zachodzie), Równiną Nowogardzką (na wschodzie), Pojezierzem
Myśliborskim i Równiną Goleniowską (na północy). Równina Pyrzycko-Starogardzka
różni się od Równiny Goleniowskiej pod względem genetycznym i litologicznym.
Powierzchnię jej pokrywają iły, mułki i piaski drobnoziarniste przylodowcowego
jeziora, w obniżeniu natomiast występuje glina morenowa.
 Równina Nowogardzka (313.32) znajduje się pomiędzy Równinami: Goleniowska
i Pyrzycko-Starogardzką a Pojezierzem Ińskim, Wysoczyzną Łobezką i Równiną
Gryficką. Cechą charakterystyczną regionu jest występowanie równoległych wałów i
obniżeń. Jest to bowiem falista powierzchnia morenowa z wałami drumlinów i ozów
pooddzielanych małymi zabagnionymi obniżeniami o kierunku południkowym.
 Równina Gryficka (313.33) leży pomiędzy Równiną Goleniowską, Równiną
Nowogardzką a Wybrzeżem Trzebiatowskim. Jest to wysoczyzna morenowa której
wyniesienie n.p.m. dochodzi do 40-50 m. Na zachód od Gryfic znajduje się Góra
Bukowiec (75 m n.p.m.) będąca wzgórzem kemowo-morenowym.
Pobrzeże Koszalińskie
 Wybrzeże Słowińskie (313.41) rozciąga się od ujścia Parsęty po Kępę
Swarzewską. Linia brzegowa jest wyrównana przez działalność fal. Falowanie,
będące efektem udziału wiatru, powoduje szybko zachodzącą zmianę linii brzegowej,
abrazję, transport rumowiska i akumulację. Nadmorskie wydmy oddzielają od morza
liczne płytkie jeziorka. Ponadto w krajobrazie występują też bagna.
 Równina Białogardzka (313.42) znajduje się na wschód od Doliny Parsęty między
Białogardem a Koszalinem. Jest to glacitektonicznie spiętrzona morena czołowa, w
której tkwią pokłady piasków i iłów czwartorzędowych. Powierzchnię równiny tworzy
falista morena denna rozczłonkowana przez dopływy Parsęty. W głębi lądu ponad
równinę wznoszą się pagórki morenowe o wysokościach względnych 20 m.
 Równina Sławieńska (313.43) jest przedłużeniem Równiny Białogardzkiej
oddzielonym przez wał Wzgórz Koszalińskich. Powierzchnia jest jednak mało
5
urozmaicona, miejscami zupełnie płaska. Zbudowana jest z gliny morenowej,
piasków glacifluwialnych oraz iłów i mułków glacilimnicznych. W północnej części
równiny ciągnie się pasmo moren czołowych pochodzących z ostatniej fazy
(Gradzieńskiej) zlodowacenia Polski.
Pojezierze Zachodniopomorkie
 Pojezierze Myśliborskie (314.41) obejmuje zespół form glacjalnych związanych z
najdalej na południe wysuniętym zasięgiem fazy pomorskiej zlodowacenia
Wiślańskiego. Wzgórza morenowe tylko w niewielu miejscach przekraczają
wysokość 100 m. n.p.m. przy wysokościach względnych 20-40 m. Jeziora są
przeważnie małe. Najrozleglejsze lasy występują w zachodniej części regionu.
 Pojezierze Charzczeńskie (314.42) związane jest z łukiem moren czołowych,
uformowanych przez wysunięty na południe odrzański lob lodowcowy, gdzie wały
morenowe zmieniają kierunek z równoleżnikowego na południkowy. Prostopadle do
łuku moren przebiega linia rynien jeziornych. Wysokości moren dochodzą do 100120 m. n.p.m.
 Pojezierze
Ińskie
(314.43)
jest
regionem
położonym
na
skręcie
zachodniopomorskiej strefie moren czołowych. Region ten cechuje urozmaicone
urzeźbienie i większe wzniesienie n.p.m. niż poprzedniego regionu.
 Wysoczyzna Łobezka (314.44) różni się od Pojezierza Ińskiego leżącego na
północ mniejszą wysokością i mniejszą liczbą jezior.
 Pojezierze Drawskie (314.45) jest przedłużeniem moren fazy pomorskiej
Pojezierza Ińskiego fazy pomorskiej, ale leży w strefie wododziałowej
bezpośredniego zlewiska Bałtyku i dorzecza Warty-Noteci. Na Pojezierzu Drawskim
wyróżnia się trzy ciągi moren czołowych fazy pomorskiej i znajdujące się pomiędzy
nimi zagłębienia wytopiskowe po martwym lodzie. Na przedpolu najwyższych
wzniesień znajdują się duże jeziora.
 Wysoczyzna Polanowska (314.46) jest wewnętrzna częścią wzniesień pojezierzy.
Jest to region przejściowy między Poj. Bytowskim, Równiną Stawieńską a
Wysoczyzną Damnicką o wysokości 100 m. Północną granicę regionu stanowi ciąg
moren czołowych powstałych w czasie recesji fazy pomorskiej, a od Poj.
Bytowskiego oddziela ją obniżenie wypełnione przez piaski lodowcowo-rzeczne.
Region jest słabo zaludniony, porośnięty przez rozległe lasy.
 Pojezierze Bytowskie (314.47) rozciąga się na przedłużeniu Poj. Drawskiego.
Wzgórza morenowe w wielu miejscach przekraczają 200 m n.p.m.. Pojezierze to
charakteryzuje się występowaniem wielu niewielkich jezior.
Pojezierza Południowobałtyckie
 Równina Gorzowska (314.61) leży na południe od Poj. Myśliborskiego w zasięgu
fazy pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego. W większości jest to sandr, miejscami
6
jednak wynurzają się spod piasków kępy morenowe. Piaszczyste równiny porośnięte
są lasami.
 Pojezierze Dobiegniewskie (314.62) znajduje się między dwiema równinami
sandrowymi: Gorzowską na zachodzie i Drawską na wschodzie. Jest to pasmo
moren czołowych subfazy krajeńskiej, w którym występują liczne jeziora średniej
wielkości.
 Równina Drawska (314.63) obejmuje szeroki pas piasków glacifluwialnych, spod
których wynurzają się miejscami ostańce morenowe. Dość licznie występują jeziora
wytopiskowe. Równina dzieli się na kilka stopni tarasowych, które porastają bory
sosnowe.
 Pojezierze Wałeckie (314.64) jest wysoczyzna z kilkoma pasmami moren
czołowych podfazy krajeńskiej na południowym przedpolu moren fazy pomorskiej.
Licznie występują jeziora.
 Równina Wałecka (314.65) obejmuje sandr pokryty wytopiskowymi jeziorami
rynnowymi. Równina jest prawie w całości zalesiona i pozbawiona większych
miejscowości.
 Pojezierze Szczecińskie (314.66) jest wysoczyzną morenową położoną na
zewnątrz moreny czołowej fazy pomorskiej. Na zachodzie graniczy z sandrem
Równiny Wałeckiej, a na wschodzie z Doliną Gwdy. Jeziora, przeważnie małe,
skupione są w północnej części regionu. Lasy zajmują znaczny obszar.
Dolina Gwdy (314.68) była niegdyś szlakiem odpływu wód roztopowych lodowca w
fazie pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego. Obecnie dnem doliny płynie rzeka
Gwda i prawie na całej długości przepływa przez bory sosnowe.
III. Podsumowanie
Powyższa analiza pozwala stwierdzić, że Pobrzeża Południowobałtyckie
tworzą pas o szerokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów wzdłuż południowych
wybrzeży Bałtyku. Obejmują:
 krajobrazy nadmorskie
 wydmowy
 deltowy
 jeziorno-bagienny
 wysoczyznowy.
 równiny morenowe (poprzecinane siecią małych pradolin; występują nieliczne
wzgórza położone powyżej 100 m n.p.m.).
Jest to podstawa do wydzielenia mezoregionów.
Natomiast dla podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich charakterystyczne jest
występowanie krajobrazów młodoglacjalnych, czyli bardziej urozmaiconych przez
liczne zagłębienia bezodpływowe i jeziora związane z procesem zanikania lodu
lodowcowego zagrzebanego w materiale morenowym lub lodowcowo-rzecznym.
Również klimat Pobrzeży i Pojezierzy jest nieco inny. Pobrzeża
Południowobałtyckie znajdują się pod bezpośrednim wpływem morza. Klimat
charakteryzuje się łagodnymi zimami i niezbyt upalnymi latami, średnie sumy opadów
7
rocznych przekraczają 600 mm, natomiast zbiorowiska roślinne składają się z wielu
gatunków atlantyckich. Na obszarze pojezierzy w miarę posuwania się na południe
wpływ Bałtyku maleje i wyraźniej zaznaczają się różnice mezoklimatyczne pomiędzy
poszczególnymi makro- i mezoregionami. W obrębie wysoczyzn morenowych
potencjalną roślinność stanowią lasy liściaste ze znacznym udziałem buczyn, a na
terenach piaszczystych i żwirowych rosną bory mieszane. Dla pojezierzy
charakterystyczne jest też występowanie obok jezior torfowisk w zagłębieniach
bezodpływowych.
Literatura:
1. Kondracki J. Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa 1965
2. Kondracki J. Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002
3. Kondracki J. Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej, PWN, Warszawa 1976
8