Starzenie się i starość

Starzenie się i
starość
Wprowadzenie
Dr Beata Bugajska
Uniwersytet Szczeciński
Starzenie się

jest naturalnym, długotrwałym zjawiskiem,
stopniowo rozwijającym się procesem, w
wyniku którego, z jednej strony, zachodzą
zmiany atroficzne, stopniowo ulegają
osłabieniu funkcje życiowe, z drugiej
strony, powstają nowe mechanizmy
przystosowawcze i zachowane zostają
kompensacyjne możliwości organizmu.

Starzenie się rozumiane jako proces
rozwojowy ma charakter dynamiczny i
można je rozpatrywać na płaszczyźnie
biologicznej, psychologicznej i
społecznej.
Starość

Nieunikniony efekt procesu starzenia się,
w którym procesy biologiczne,
psychologiczne i społeczne zaczynają
oddziaływać względem siebie
synergicznie, prowadząc do naruszenia
równowagi biologicznej i psychicznej bez
możliwości przeciwdziałania temu
Starość rozpatrywana jest z punktu
widzenia:
liczby przeżytych lat /wiek emerytalny,
kalendarzowy/
 zmian biologicznych, które zaszły w
organizmie /wiek biologiczny/
 zmian psychicznych
/wiek psychologiczny/

Starzenie się biologiczne

Biologiczny proces starzenia się prowadzi
do obniżenia czynności organizmu, w
konsekwencji zachodzących zmian we
wszystkich układach i pogarszania się
funkcji poszczególnych narządów

Większość teorii biologicznego starzenia
odwołuje się do genetyki i przyjmuje, że
cykl życia określony jest przez
informacje zawarte w DNA.
,
Biologiczne starzenie się organizmu, bez
względu na sposób rozpatrywania, jest
powszechne, dotyczy bowiem każdego,
destrukcyjne – upośledzające funkcje
komórek, a przez to narządów i tkanek i
nie powoduje załamania
(w homeostazie, w jej najszerszym
znaczeniu, jeżeli układ nie podlega
stresowi)


Starość biologiczna może stanowić efekt
starzenia pomyślnego, zwyczajnego lub
patologicznego
Starzenie pomyślne

wg Rowe i Kahn – oznacza najbardziej
optymalny z możliwych przebiegów
starzenia, wolny od patologii, kształtowany
pozytywnie przez uwarunkowania
zewnętrzne, o minimalnych deficytach
fizjologicznych, psychologicznych i
społecznych przypisywanych wiekowi
chronologicznemu.
Starzenie zwyczajne

Przebiega z widocznymi i odczuwalnymi
stratami deficytami, bez widocznej
patologii.
Starzenie patologiczne

Wyraża się w wyraźnym spadku funkcji
narządowych w wyniku nakładających się
chorób, które w konsekwencji prowadzą
do przedwczesnej śmierci.

wg T. Parnowskeigo - starość
pierwotna zaprogramowana jest
biologicznie. Starość wtórna odnosi się
do obecności uszkodzeń i ułomności
spowodowanych przez niekorzystne
czynniki środowiska.

Model starzenia się danej społeczności
pozwala określać starzenie się
poszczególnych członków tej
społeczności jako
normalne, przedwczesne i zwolnione

Starość, którą przeżywamy w
warunkach naszej, europejskiej
cywilizacji zdaniem
K. Wiśniewskiej – Roszkowskiej, nie
jest starością zdrową, fizjologiczną,
lecz przedwczesną, połączoną z
licznymi, przewlekłymi chorobami –
starością patologiczną.
Starzenie się psychiczne
w sferze psychologicznej zmiany
rozwojowe związane ze starzeniem się
charakteryzuje współwystępowanie
regresu z rozwojem.
 Złożoność, niejednoznaczność,
zróżnicowanie, indywidualizacja

Kryzys starości

Integralność versus rozpacz / Erikson

W obliczu zbliżającej się nieuchronnie
śmierci oraz wobec licznych zmian
wpływających na jakość codziennego
życia starsi ludzie stają wobec
konieczności uporania się z kryzysem
rozwojowym


integralność -skłonność do doświadczania ładu,
harmonii i sensu w odniesieniu do całego otaczającego
świata, ludzi i własnego życia, zarówno przeszłego, jak i
teraźniejszego,
rozpacz wiąże się z niemożnością pogodzenia się z
faktem, że kończy się cała własna egzystencja ; żal za
bezpowrotnie utraconymi szansami, a jednocześnie
doświadcza się poczucia, że zostało zbyt mało czasu,
aby miało sens dokonywanie w swoim życiu jakichś
zasadniczych zmian
Przejawy poczucia integralności








poczucie wewnętrznej spójności, ładu i harmonii,
życzliwe, pełne troski i akceptacji odnoszenie się do innych osób,
wysokie poczucie własnej wartości,
zadowolenie z aktualnego życia, z tego, co niesie każdy nowy dzień,
pozytywny bilans własnego przeszłego żyda,
pogodzenie się z faktem nieuchronności śmierci,
otwartość na innowacje, ciekawość wobec świata, zainteresowanie
nowinkami i technicznymi udogodnieniami,
chęć dzielenia się własnymi przemyśleniami i doświadczeniem z
osobami młodszymi w tym z pokoleniem własnych dzieci i wnuków,
gotowość do kontaktu z ludźmi w różnym wieku
Przejawy poczucia rozpaczy





poczucie chaosu, przypadkowości i doraźności wszelkich zdarzeń,
pogardliwy stosunek wobec innych i wobec samego siebie, niskie poczucie
własnej wartości,
niezadowolenie z życia, duży krytycyzm wobec rzeczywistości, tendencja
do narzekania i zrzędliwości,
poczucie niespełnienia, poczucie fiaska odniesionego w życiu, dojmujący
lęk przed śmiercią, rozpacz, unikanie rozmów na temat śmierci
niewiara w to, że warto podejmować próby dokonania istotnych zmian w
swoim życiu, przekonanie, że zostało już zbyt mało czasu, by zaczynać
cokolwiek od nowa, poczucie winy w kontakcie z dziećmi, wnukami,
przekonanie, że jest się zbyt absorbującym dla innych, i ograniczanie lub
unikanie kontaktu z nimi, preferowanie kontaktów z ludźmi w swoim wieku,
unikanie kontaktów z osobami młodszymi.
Zmiany w sferze percepcyjno –
motorycznej




z wiekiem słabnie wrażliwość zmysłów (jedynie
wrażliwość na ból pozostaje na względnie
stałym poziomie);
słabnie selektywność uwagi i zdolność jej
koncentracji;
wydłuża się czas reakcji na bodźce wzrokowe i
słuchowe oraz czas wykonania czynności
(zarówno prostej, jak i złożonej);
obniża się sprawność psychomotoryczna;
Zmiany w sferze pamięci i
zapamiętywania
obniża się zdolność zapamiętywania –
największy deficyt dotyczy pamięci
mechanicznej i bezpośredniej; Pamięć
długoterminowa (wsteczna) ulega
osłabieniu, jednak w mniejszym stopniu;
 - możliwości doskonalenia pamięci;

Zmiany w sferze intelektualnej


- zmiany w sferze inteligencji ogólnej – ilościowy
spadek sprawności funkcji intelektualnych
mierzonych standardowymi testami; około 60
roku życia obniżeniu ulega tzw. ogólny iloraz
inteligencji;
maleje funkcja inteligencji płynnej (wrodzonej);
rośnie inteligencka skrystalizowana
(społeczna), jako nabyta w toku uczenia się i
gromadzenia doświadczenia;
wraz z wiekiem postępuje tendencja
spadkowa dotycząca sprawności
myślenia formalno- logicznego;
 spadek takich zdolności jak: myślenie
indukcyjne, wyobraźnia przestrzenna,
koordynacja wzrokowo-ruchowa –
zwłaszcza w sytuacji presji czasowej;
 w rozwiązywaniu problemów zwiększa
się udział myślenia relatywistycznego
oraz kontekstualno-dialektycznego;

dochodzi do integracji i jedności
między logiczno-rozumową sferą
poznania a sfera intuicyjnoemocjonalną;
 integrowanie się struktur poznawczych
prowadzi do tzw. poznania
transcendentalnego;

Czynniki modyfikujące obraz zmian
deficytowych w sferze procesów
intelektualnych
wykształcenie;
 charakter aktywności;
 rodzaj rozwiązywanych problemów
(problemy abstrakcyjne, wyzwalające
emocje);




poziom aspiracji oraz rodzaj celów życiowych;
rezerwy możliwości intelektualnych;
efekt generacyjny – zależność poziomu i
jakości procesów poznawczych ludzi z danego
pokolenia od specyficznego doświadczenia
oraz wymagań społeczno-kulturowych;
charakterystycznych dla danego okresu
historycznego /obalenie mitu o uniwersalnej
tendencji obniżania się poziomu funkcji
intelektualnych wraz z wiekiem/

- indywidualna plastyczność funkcji
psychicznych; ich modyfikowalność
oraz podatność na wpływ różnorodnych
czynników (zewnętrznych i
wewnętrznych)