Finanse publiczne
advertisement
Finanse publiczne 1. Omów pojęcie finansów publicznych. Finanse publiczne są kategorią ekonomiczną mającą złożony, obiektywny charakter, tworzący wielorakie skutki ekonomiczne i społeczne. Dlatego też określenie finansów publicznych, choć powszechnie stosowane, jest trudne i budzi w nauce finansów i prawa finansowego kontrowersje. W literaturze polskiej występuje wiele rodzajów definicji. Finanse publiczne są określane jako: formy i metody posługiwania się pieniędzmi na cele publiczne, zjawiska i procesy pieniężne, pieniężna forma podziału dochodu narodowego, lub w sposób bardziej złożony, jako: stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, metoda podziału dochodu narodowego, dokonywanego przez państwo za pomocą gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych, formy i metody posługiwania się pieniądzem oraz metodę osiągania celu, której istotą jest posługiwanie się gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, zasoby pieniężne, operacje oraz normy prawne ich dotyczące, rodzaje stosunków społecznych, które występują w scentralizowanych oraz zdecentralizowanych procesach gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych, proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych, a w potocznym rozumieniu tego pojęcia – same zasoby pieniężne, którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarcze. Biorąc pod uwagę potoczne definicje formułowane w doktrynie, podkreślając różne aspekty zjawiska finansów publicznych, można zaproponować następujące określenie: Finanse publiczne są wyrazem stosunków społecznych i ekonomicznych powstających w trakcie nieustannych, dynamicznie ujętych procesów gromadzenia dochodów i przychodów oraz dokonywania wydatków i rozchodów (gospodarowanie środkami pieniężnymi) na cele publiczne. W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. pojęcie to tworzy tytuł rozdziału, lecz nie jest w niej definiowane. W ustawie o finansach publicznych jest ono określane jako gospodarka finansowa albo gospodarka środkami publicznymi. Elżbieta Chojna – Duch „Polskie Prawo Finansowe Finanse Publiczne” str. 9-10 2. Wymień i omów podstawowe zasady budżetowe. Zasady budżetowe to postulaty nauki pod adresem ustawodawcy i praktyki budżetowej. Podkreślają one najistotniejsze, wzorcowe, pożądane cechy (właściwości) budżetu. Mają one na celu zapewnienie prawidłowej realizacji jego funkcji, a konkretnie – optymalnej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej. Obecnie najczęściej wymieniane są tradycyjne zasady budżetowe: jedności, zupełności, równowagi, szczegółowości 1 Zasada jedności wewnętrznej konstrukcji budżetu. W ujęciu formalnym oznacza ona postulat sporządzania budżetu w jednym dokumencie prawnym, odzwierciedlającym całość gospodarki budżetowej danego szczebla. Odstępstwem od niej jest sporządzenie kilku budżetów (np. w formie odrębnych programów lub zadań bądź budżetu bieżącego i inwestycyjnego lub majątkowego). Zasada jedności formalnej jest przestrzegana w naszym prawie. Zasada jedności w ujęciu merytorycznym postuluje przeznaczenie całości dochodów na pokrycie całości wydatków budżetowych. Sprzeczne z zasadą jedności jest przeznaczenie określonych dochodów na określone wydatki, czyli tworzenie funduszy. Fundusze uniemożliwiają przerzucanie środków między zadaniami, krępują swobodę organom budżetowym w określaniu priorytetów zadań i hierarchii potrzeb w zakresie wydatków, zamrażają środki finansowe. Od początku rozwoju gospodarki budżetowej zasada jedności materialnej budżetu była i nadal jest postulatem teoretycznym, nie zrealizowanym jednak w pełni w żadnym systemie budżetowym. Zasada zupełności (powszechności) oznacza postulat włączenia do budżetu w pełnych kwotach wszystkich dochodów i wydatków, tj. budżetowania brutto, w przeciwieństwie do metody budżetowania netto, dopuszczającej powiązanie „wynikowe” – nadwyżką lub dotacją z budżetu. Jej geneza łączy się z postulatem jawności budżetu i dążeniem do prezentowania parlamentom wszystkich operacji finansowych. Prawo finansowe dopuszcza wiele wyjątków od zasady zupełności, tworząc formy organizacyjno – prawne gospodarki budżetowej (środki specjalne, gospodarstwa pomocnicze, zakłady budżetowe, instytucje kultury, szkoły wyższe itd.). Dążenie do skupienia zarządzania i wzmacniania kontroli nad wykorzystywaniem środków finansowych, pozostających w dyspozycji wielu podmiotów sektora publicznego i zarazem eliminacji wzajemnych rozliczeń między tymi podmiotami, zniekształcających bilans finansów sektora publicznego, wyraża istotę zasady jawności materialnej budżetu oraz jego zupełności. Zasada równowagi budżetowej w tradycyjnym ujęciu określa konieczność wzajemnego dostosowania ogólnej kwoty wydatków budżetowych do ogólnej kwoty dochodów. Ścisłe jej przestrzeganie wykluczałoby więc powstawanie deficytów budżetowych i długu publicznego. W historii uzasadniano ją powiązaniem z ujemnymi skutkami, jakie pociągają za sobą deficyty budżetowe – podobnie jak człowiek nie może wydać więcej niż otrzymuje, jeśli nie chce się doprowadzić do ruiny – głosili finansiści klasyczni, osiemnastowieczny zaś filozof i ekonomista David Hume pisał: „władz musi zniszczyć kredyt publiczny albo kredyt ten zniszczy społeczeństwo”. W okresie międzywojennym przeważały opinie o konieczności równowagi budżetowej. W dużej mierze pod wpływem doktryny Johana Maynarda Keynesa ocena deficytów budżetowych (deficytu finansów sektora publicznego) oraz długu publicznego przez przedstawicieli nauki przestała być zdecydowanie negatywna. Zaciąganie zobowiązań finansowych było postrzegane według przedstawicieli interwencjonizmu w gospodarce jako źródło finansowania wydatków, którymi państwo równoważyło wielkość popytu z wielkością podaży, zwłaszcza wydatków prorozwojowych, inwestycyjnych, stymulujących produkcję, dług publiczny zaś jako instrument niwelowania wahań cykli koniunkturalnych. Współcześnie istnienie deficytu i długu publicznego nie jest dowodem słabości państwa i gospodarki, zasad równowagi budżetowej nie jest zaś traktowana bezwzględnie, jako wzorcowa cecha gospodarki budżetowej, lecz rozumiana raczej jako postulat racjonalnej polityki finansowej i równowagi gospodarczej kraju w skali wieloletniej oraz względnego zrównoważenia budżetu danego roku. Zasada szczegółowości budżetu to postulat ujmowania dochodów i wydatków budżetowych z podziałem na grupy rodzajowe, według ustalonej klasyfikacji. Współczesny budżet nie może być opracowywany i uchwalany w jednej globalnej kwocie, lecz powinien być tworzony według ustalonych wielorakich kryteriów podziału na 2 poszczególne, ważniejsze rodzaje i źródła dochodów, a po stronie wydatków według ich przeznaczenia. Dzięki szczegółowości budżetu możliwy jest prawidłowy proces planowania, jego wykonywanie, analiza porównawcza i kontrola, możliwe również staje się określenie zakresu odpowiedzialności wykonawców budżetu. Klasyfikacja umożliwia realizację funkcji informacyjnej budżetu, dokonywanie różnych porówna, np. między podmiotami, rodzajami zadań, między budżetami z poszczególnych lat. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 71-76. 3. Wymień i scharakteryzuj rodzaje środków publicznych. Określenie „środki publiczne” stanowi jedno z kluczowych pojęć ustawy o finansach publicznych. Jest ono, jak należy sądzić, synonimem i pewnym skrótem myślowym pojęcia „środków finansowych na cele publiczne”, występującego w art. 26 ust. 1 Konstytucji RP. Zdefiniowanie tego pojęcia jest bardzo trudne ze względu na jego złożony, wieloznaczny charakter i różnorodne rodzaje kategorii prawnych wchodzących w jego skład. Można to pojęcie jak się wydaje, wywodzić z dynamicznego określenia „operacji finansowych – strumieni środków finansowych gromadzonych i kierowanych na zaspokojenie potrzeb publicznych, bądź inaczej – wpływów (wpłat) tworzących publiczne zasoby finansowe i przepływów (wypłat) środków finansowych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego”. Wśród zróżnicowanych podziałów środków publicznych i operacji nimi można wyróżnić ich podstawowy podział, dokonywany według kryterium metody finansowania oraz natury prawnej i finansowej środków publicznych i operacji finansowych, których dotyczą: podstawową metodą stosowaną w tych operacjach (procesach, zjawiskach w ruchu) jest metoda bezzwrotna, właściwa większości dokonywanych operacji finansowych, zarówno po stronie wpływów, jak i wypływów. Są to dochody i wydatki budżetowe. Mają one z prawnego punktu widzenia charakter definitywny, ostateczny, właściwy gospodarowaniu budżetowemu i prawnym stosunkom powstającym w ramach sytemu budżetowego, w odróżnieniu od systemu bankowego, którego cechą jest zwrotność operacji finansowych. Występują jednak również, lecz jako wyjątkowe, uzupełniające, metody zwrotne o charakterze czasowym. Są to przychody i rozchody budżetowe. W tych przypadkach po upływie określonego czasu od dokonania wpływu następują odpowiadające im wypływy środków finansowych. Z zasady operacje nie ostateczne w mniejszym stopniu obciążają budżety publiczne, dlatego też zasady gospodarowania tymi środkami się są tak rygorystyczne jak w przypadku operacji definitywnych, wywodzących się ze stosunków nadrzędności podmiotów publicznych. Najmniej rygorystyczne i obciążające budżet publiczny są publiczne operacje finansowe o charakterze warunkowym, potencjalnym. Dochodzą one do skutku, czyli powodują wypływ publicznych środków finansowych, tylko w przypadku nie spełnienia warunków po określonym czasie. Jeśli warunek nie wystąpi zobowiązanie publicznoprawne nie przekształci się w operacje finansowe i nie spowoduje zaangażowania publicznych środków finansowych. Według kryterium kierunku przepływów finansowych środków publicznych (operacji, procesów finansowych) można wyodrębnić inny zasadniczy podział środków publicznych, rozróżniając operacje finansowe w zakresie: wpływów, określanych mianem dochodów (należności, danin, obciążeń) publicznych oraz przychodów, wypływów, określanych jako wydatki budżetowe oraz rozchody. 3 Wymienione rozróżnienia lezą u podstaw klasyfikacji środków publicznych w ustawie o finansach publicznych. Dokonywane w art. 3 ustawy oraz w innych jej postanowieniach podziały nie są jednak wyczerpujące i jednoznaczne. Środki publiczne dzieli się: dochody publiczne, bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, przychody Klasyfikacja art. 3 wymienia jako środki publiczne: dochody publiczne, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi i odrębnie określone, środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, przychody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące: - ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych, - z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, - ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, - z otrzymanych pożyczek i kredytów, przychody jednostek zaliczane do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzona przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł (wpływy do budżetu jednostek sektora finansów publicznych). Odpowiedni - środki publiczne mogą być przeznaczane na: wydatki publiczne, rozchody. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 78 - 80 4. Pojęcie Skarbu Państwa Współczesne pojęcie Skarbu Państwa oznacza prawa majątkowe państwa jako podmiotu uprawnień i obowiązków majątkowych, uczestnika obrotu cywilnego i działalności gospodarczej oraz zarządu mieniem państwa, prowadzącym ewidencje majątku ogólnonarodowego. Przeciwstawiane jest Budżetowi Państwa, jako reprezentującemu strumień środków pieniężnych, lecz nie zasoby majątkowe, z tym że miedzy dwiema sferami (budżetową i skarbową) następuje stałe przesuniecie środków. Przy zakupie mienia na cele publiczne z budżetowych środków pieniężnych zmieniają one swa postać na środki majątkowe (nie obejmują wiec konfiskaty mienia i nieodpłatnej jego nacjonalizacji), przy sprzedaży i prywatyzacji (lecz nie reprywatyzacji lub uwłaszczeniu) mienia publicznego uzyskane środki pieniężne są źródłami przychodów publicznych. Ponadto należności i zobowiązania Skarbu Państwa stanowią przyszłe potencjalne dochody i wydatki budżetu państwa. Np. należności z tytułu zaległych płatności podatkowych, celnych oraz opłat, wykupywanych przez budżet odsetek od kredytów bankowych spłat rak kredytu wraz z odsetkami poręczonych i spłaconych przez budżet, udzielonych kredytów zagranicznych staną się dochodami budżetu państwa. Zobowiązaniami, których spłata obciąży budżet państwa danego roku lub lat następnych, są natomiast zaciągnięte kredyty krajowe i zagraniczne, emitowane i pozostające do wykupienia skarbowe papiery wartościowe, udzielone poręczenia i gwarancje 4 Skarbu Państwa, które mogą, lecz nie muszą obciążyć w przyszłości budżetu państwa, i inne zobowiązania tworzące zagraniczny i krajowy dług publiczny. Podstawową kategorią decydującą o instytucji Skarbu Państwa, do którego zalicza się wartość funduszy własnych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, funduszy założycielskich przedsiębiorstw państwowych, akcje i udziały w kapitale zakładowym spółek Skarbu Państwa, instytucji kultury, państwowych szkół wyższych, samodzielnych zespołów opieki zdrowotnej, części zysków, o ile zasilają ich kapitały i fundusze własne, mienie powierzone agencjom, funduszom celowym i fundacjom jako ich fundusze założycielskie lub statutowe, grunty i zasoby naturalne. We współczesnych państwach Skarb Państwa ma zróżnicowany status prawny, strukturę organizacyjną i zadania. W obecnym polskim prawie kilkuletnie dyskusje na koncepcją instytucji Skarbu Państwa nie znalazły swojego wyrazu w odrębnej ustawie regulującej kompleksowo jego uprawnienia publiczne (władcze), jak i właścicielskie – cywilnoprawne i prawa handlowego, problematykę wyodrębnienia mienia, reprezentacji, interesów majątkowych i zarządzania, obsługi prawnej i zastępstwa prawnego. Nie została więc wykonana dyspozycja art. 218 Konstytucji RP, nakazującej określenia w ustawie organizacji Skarbu Państwa oraz sposobu zarządzania jego majątkiem. Zróżnicowana problematyka dotycząca instytucji Skarbu Państwa zawarta jest w wielu odrębnych ustawach, a zwłaszcza: w ustawie o urzędzie Ministra Skarbu Państwa w kodeksie cywilnym i spółek handlowych w ustawie o finansach publicznych. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 15 – 16 5. Wymień i scharakteryzuj podmioty sektora finansów publicznych. Do podmiotów sektora finansów publicznych ustawa o finansach publicznych zalicza: 1) organy władzy, organy administracji rządowej, organy kontroli panstwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki, 2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, 3) fundusze celowe, 4) państwowe szkoły wyższe, 5) jednostki badawczo – rozwojowe, 6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, 7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury, 8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze, 9) Narowy Fundusz Zdrowia, 10) Polska Akademie Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, 11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego. Systematyka ustawowa nie jest wyczerpująca i jednoznaczna, gdyż organy władzy i administracji są zarazem jednostkami budżetowymi, państwowe szkoły wyższe (ale nie samorządowe), ZUS są równocześnie osobami prawnymi, a funduszem jest także Fundusz Emerytalno – Rentowy, administrowany przez ZUS. Zastosowanie w tej klasyfikacji niejednolitych kryteriów podziału powoduje nakładanie się dokonanych podziałów. Należy 5 dodać, iż ustawodawca rezygnuje słusznie z uprzedniego zróżnicowania na sektor samorządowy i rządowy, podział tego rodzaju nie znajduje odzwierciedlenia w polskim prawie. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 49 – 50 6. Omów gospodarkę finansową wybranego funduszu celowego. Fundusze celowe są chętnie stosowaną (bo wygodną dla dysponentów) formą gospodarki pozabudżetowej. Zakres zadań funduszy celowych jest bardzo szeroki: od zadań związanych z ubezpieczeniami społecznymi poprzez ochronę środowiska i przeciwdziałaniu bezrobociu, na finansowaniu stypendiów twórczych kończąc. Istota koncepcji funduszu celowego polega na tym, iż pewne zadanie publiczne (lub grupa takich zadań) finansowane jest nie bezpośrednio z budżetu, lecz z wyodrębnionego funduszu zasilanego albo przypisanymi temu funduszowi środkami publicznymi (najczęściej powiązanymi w jakiś sposób z zadaniem finansowanym z funduszu), albo dotacją budżetową, albo i własnymi dochodami, i dotacją z budżetu. . Fundusze celowe mogą być powoływane tylko ustawami. Mogą działać jako samodzielne instytucje, posiadające osobowość prawną i własne organy lub stanowić tylko wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ określony w ustawie powołującej fundusz. Fundusz alimentacyjny Najdłużej działającym funduszem celowym jest obecnie Fundusz Alimentacyjny, który został utworzony na mocy ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym. Z funduszu wypłacane są świadczenia pieniężne dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji w przypadku, gdy niemożliwe jest wyegzekwowanie przysługujących im świadczeń od osób zobowiązanych do alimentacji. Przyznanie świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego równoznaczne jest z rozpoczęciem postępowania egzekucyjnego przeciwko osobie zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych. Fundusz nie posiada osobowości prawnej. Jego dysponentem jest ZUS. Koszty obsługi Funduszu Alimentacyjnego są Zakładowi refundowane ze środków Funduszu. Wysokość odpisu dla ZUS ustala się przyjmując za podstawę przypadającego na jednego świadczeniobiorcę koszty obsługi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Mimo że powołanie Funduszu alimentacyjnego miało również na celu zwiększenie odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji, nie wydaje się by ich obciążenie wobec Funduszu (zwiększające należności Funduszu) zmieniło w znaczący sposób ich stosunek do nieuregulowanych zobowiązań. Wskaźnik sfinansowania wydatków na świadczenia alimentacyjne wpływami od osób zobowiązanych do alimentacji nie przekracza 20%, a jedynym istotnym źródłem przychodów Funduszu jest dotacja z budżetu państwa. Wniosek, jaki z tego wypływa jest jeden – Fundusz Alimentacyjny to de facto podmiot wspierający uchylających się od płacenia zasadzonych świadczeń. E. Malinowska, W. Misiąg „Finanse Publiczne w Polsce Przewodnik 2002” str. 191,200. 7. Omów funkcje rozdzielczą (redystrybucyjną) finansów publicznych Funkcje finansów publicznych stanowią istotę, najważniejsze cele, zadania, które realizują. Zwraca się przy tym uwagę, że finanse publiczne, mając obiektywny, ponad czasowy charakter, spełniają w każdym ustroju społeczno politycznym funkcje: ekonomiczne polityczne, wykorzystywane w zróżnicowany sposób w interesie społeczeństwa oraz ośrodków władzy. W gospodarce rynkowej istotne znaczenie odgrywają funkcje ekonomiczne. Ich podziały krzyżują się i nie są jednoznaczne. Można jednak uznac, iż do kategorii funkcji ekonomicznych należą: 6 funkcja fiskalna (alimentacyjna) funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) funkcja stymulacyjna (bodźcowa, interwencyjna) funkcja ewidencyjno – kontrolna (informacyjna, sygnalizacyjna) Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) jest kontynuacją funkcji fiskalnej. Obrazuje w pełni dwustronny charakter finansów publicznych, w myśl stwierdzenia, iż „nie po to gromadzi się pieniądz, aby go mieć, lecz by wydać”, a funkcja redystrybucyjna staje się podstawową funkcja finansów publicznych, najpełniej ujmując ich istotę. Istnieje jako obiektywna konieczność wynikająca z wykorzystania dochodu narodowego nie tylko tam, gdzie on powstaje, i nie tylko przez te jednostki, które go wytwarzają. Jej znaczenie wzrasta wraz ze wzrostem roli państwa, rozszerzeniem się zasięgu działania jednostek sektora publicznego, maleje wraz z ograniczeniem jego zadań. Istotna rolę odgrywała ona w gospodarce socjalistycznej, ograniczenie jej znaczenia w gospodarce rynkowej nie jest automatyczne i bezwzględne, może mieć miejsce przy zmniejszeniu ilościowym dochodów i wydatków przepływających przez budżety publiczne, zwłaszcza wówczas, gdy zmniejsza się wysokość obciążeń finansowych podmiotów gospodarczych i osób fizycznych na rzecz tych budżetów. Jednakże radykalne ograniczenie redystrybucji lub jej zaniechanie we współczesnych państwach nie jest możliwe, gdyż utrwaliłoby i powiększyłoby istniejące w nich dystrybucje rozwoju gospodarczego, społecznego, kulturalnego, oświatowego itd., prowadząc do naruszenia równowagi systemu społeczno – ekonomicznego i do destabilizacji państwa. Istnieje wiele kryteriów redystrybucji ze względu na różnorodność przepływów finansowych. Dokonywane są one głównie: w płaszczyźnie terytorialnej - między regionami i w ramach jednostek podziału terytorialnego kraju, w płaszczyźnie podmiotowej - między dysponentami środków budżetowych, miedzy podmiotami własności lub krajem z zagranicą, w płaszczyźnie przedmiotowej – miedzy sferą produkcji i spożycia, spożycia i inwestycji lub oszczędności, miedzy gałęziami gospodarki, w płaszczyźnie czasowej – między kolejnymi, corocznymi budżetami, miedzy interesami długofalowymi a doraźnymi itd. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 25 –26. 8. Zdefiniuj pojęcie państwowego długu publicznego. Omów metody ograniczania długu i deficytu publicznego. Istota długu publicznego odzwierciedla niedostosowanie potrzeb do środków w gospodarce, niedobór (niewystarczalność) środków finansowych, wynikające z ograniczonych źródeł własnych dochodów oraz z niemożności obniżenia ponoszonych wydatków publicznych. Niedobór stanowi naruszenie postulatu równowagi finansowej w skali państwa – równowagi finansów publicznych lub równowagi w budżecie państwa oraz w skali poszczególnych jednostek podziału terytorialnego kraju – wyrażanej w budżetach jednostek samorządu terytorialnego. W nauce klasycznej pojęcie długu publicznego definiowane było jako zakumulowana wielkość zaciągniętych przez rząd pożyczek. Głównym czynnikiem wzrostu długu krajowego jest deficyt budżetu państwa, choć współcześnie w Polsce deficyt jest przyczyną przyrostu długu tylko w ograniczonym zakresie (20%), zasadniczą rolę odgrywają różnice kursowe wynikające z przeliczenia kwoty długu w walutach obcych na złote oraz zadłużenie istniejące przesuwane do budżetów kolejnych lat. Wyjaśniając pojęcie długu 7 publicznego, można je określić jako „łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawnofinansowych, a przede wszystkim – niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach, zobowiązania te powinny uwzględniać ich konsolidacje, czyli eliminację wzajemnych przepływów finansowych miedzy nimi”. Współcześnie dług publiczny oraz instrumenty finansowania długu publicznego i deficytu budżetowego można podzielić według różnych kryteriów, w tym zwłaszcza kryteriów podmiotowych, na zadłużenie: zagraniczne – wobec nierezydentów i krajowe – wobec rezydentów, czyli według kryterium statusu osób będących w posiadaniu papierów wartościowych, adresowane do gospodarstw domowych i do przedsiębiorców, adresowane do podmiotów bankowych (w tym banku centralnego) i pozabankowych, zaciągane przez podmioty sektora publicznego: Skarb Państwa i inne podmioty sektora publicznego, a w jego imieniu – organy władzy i administracji, jednostki gospodarki budżetowej i pozabudżetowej państwa i samorządu terytorialnego, fundusze, agencje oraz fundacje, przedsiębiorstwa, spółki i inne publiczne osoby prawne, a także według innych kryteriów na: dług określany w walutach wymienialnych i w złotych, długoterminowy (powyżej 5 lat), średnioterminowy (powyżej roku do 5 lat włącznie) i krótkoterminowy (do roku włącznie) – przy czym kryteria czasowe tego podziału są sprawą umowną, według instrumentów jego finansowania, z tytułu emisji instrumentów tzw. aktywnych, zwanych też rynkowymi (mających na celu pozyskanie środków na sfinansowanie deficytu budżetu państwa, wykupu papierów wartościowych itp. którymi obrót jest możliwy na rynku wtórnym), oraz pasywnych (będących formą zaciągania przez budżet nowych zobowiązań poza rynkiem finansowym, np. z tytułu restrukturyzacji zadłużenia, przejęcia już istniejących zobowiązań budżetu państwa). Problematyka długu publicznego do 1998 r. nie stanowiła w Polsce przedmiotu odrębnej systemowej regulacji ustawowej, mimo że współczesny system zarządzania długiem publicznym był rozwijany od początku lat dziewięćdziesiątych. Istotna zmiana nastąpiła w związku z potrzebami adaptacji polskich rozwiązań prawnych do przepisów Unii Europejskiej. Kategoria deficytu i długu publicznego stała się podstawowym kryterium oceny polityki finansowej państwa, przyjmując wyraz normatywny. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską w art. 104 (104c) oraz art. 1 Protokółu w sprawie procedury nadmiernego deficytu, stanowiącego załącznik do Traktatu z Maastriczt dopuszcza wprawdzie istnienie deficytu budżetowego oraz długu publicznego, lecz jedynie w określonych limitach. Limitami tymi, stanowiącymi równocześnie zobowiązania makroekonomiczne państw wchodzących w skład Unii, jako tzw. kryteria konwergencji (zbieżności) są: dla deficytu – 3% dopuszczalnej wielkości PKB, a dla długu – 60% PKB. Należy dodać, że nie jest to wymóg bezwzględny i Traktat umożliwia jego przekroczenie, pod warunkiem że: „deficyt zmniejsz się stopniowo i stale lub przekroczenie limitu jest wyjątkowe i czasowe oraz nie jest nadmierne”, w przypadku długu zaś jego stosunek do PKB „zmniejsza się i zbliża do limitu wartości w satysfakcjonującym zakresie”. Komisja europejska nadzoruje wysokość zadłużenia w poszczególnych państwach członkowskich. Do obowiązującego polskiego prawa (Konstytucji RP oraz ustawy o finansach publicznych) włączono tylko jedno z tych kryteriów – dotyczące długu publicznego. Podkreślić 8 należy, że Polska jest jedynym krajem na świecie przenoszącym rozwiązania regulacji Unii Europejskiej dotyczące limitów długu publicznego do Konstytucji. Konstytucja określa: bezwzględny zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto(art. 216 ust. 5), obowiązek określenia w drodze ustawy sposobu obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego (art. 216 ust. 4 oraz art. 236 ust.1), uprawnienia dla Skarbu Państwa, NBP lub państwowych osób prawnych do emisji papierów wartościowych, których zasady i tryb określa ustawa (art. 216 ust.2) obowiązek ustawowy dla zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń przez państwo (art. 216 ust.4), zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów planowanych przez Radę Ministrów, których skutkiem jest ustalenie przez sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej (art. 220 ust.1), zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa (art. 220 ust. 2), inicjatywę ustawodawczą w zakresie zaciągania długu publicznego przyznaje wyłącznie Radzie Ministrów (art. 221) E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 136 – 140 9. Zdefiniuj deficytu budżetowego w ujęciu prawnym Różnicę między dochodami i wydatkami budżetowymi ustalonymi dla okresu rozliczeniowego nazywa się wynikiem (saldem) budżetowy. Dodatni wynik finansowy stanowi nadwyżkę budżetową, ujemny jest deficytem budżetowym. Różnica między dochodami a wydatkami jest nadwyżka lub deficyt. Deficyty określane są wiec jako forma tej różnicy, która powstaje, gdy wydatki są wyższe niż dochody. Ustawa o finansach publicznych rozróżnia dwa rodzaje deficytów: deficyty budżetowe, deficyt sektora finansów publicznych. Deficyty budżetowe powstają w: budżecie państwa (art.64 ust. 1 ustawy) budżetach jednostek samorządu terytorialnego (art. 112 ust. 1) Deficyt budżetu określany jest jako forma różnicy (ujemnej) między dochodami a wydatkami budżetu państwa. Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi – odpowiedni – ujemną różnicę miedzy dochodami i wydatkami budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego. Należy przypomnieć, że ustawa o finansach publicznych nie zalicza wpływów rejestrowanych jako przychody lub rozchody ze źródeł pożyczkowych do dochodów lub wydatków, a tym samym nie ujmuje tych operacji finansowych przy obliczaniu wielkości deficytu. Do tego obliczenia włącza się jedynie definiowane operacje finansowe, a wyłącza różnicę wynikającą z operacji czasowych. Nie ujmuje się również jako kategorii budżetowych wpływów z prywatyzacji majątku publicznego ani nadwyżek budżetowych z ubiegłych lat, będących formą przychodów budżetowych. Wpływy te 9 powinny w zasadzie jedynie pokrywać deficyt budżetowy. Ponadto przy obliczaniu wielkości deficytu budżetowego nie są uwzględniane środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, nie mogą one także finansować deficytu budżetowego. Deficyty pokrywane są jedynie z wymienionych przez ustawę źródeł przychodów (art.64 ust. I art. 112. ust. 2). Należy uznać, że katalog ustawowych źródeł jest zamknięty. Deficyt budżetowy państwa finansowany jest przychodami finansowanymi z: - sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, - kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, - pożyczek, - prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, - nadwyżek budżetu państwa z lat ubiegłych. Jednostki samorządu terytorialnego jako źródło pokrywania deficytu mogą wykorzystywać również dodatkowo inną kategorię: - wolne środki jako nadwyżki środków na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikające z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Do początku lat dziewięćdziesiątych NBP pokrywał deficyt budżetowy w sposób automatyczny , ale w następnych latach wysokość deficytu finansowanego przez NBP była już przedmiotem negocjacji. Konstytucja RP z 1997 r. zawiera zakaz finansowania deficytu przez bank centralny (w drodze emisji pieniądza, jak również z jego zasobów). Przepis ten nie dopuszcza więc finansowania budżetu w drodze tzw. renty emisyjnej, polegającej na możliwości wzrostu w określonym stopniu emisji w związku ze wzrostem popytu na pieniądz w gospodarce rozwijającej się. Ten sposób równoważenia budżetu uznany został za inflacjogenny, powodujący spadek siły nabywczej pieniądza, czy szerzej – wprowadzający destabilizację gospodarki budżetowej i rynku pieniężnego. Deficyty budżetowe są wielkością limitowaną, której nie można przekroczyć w danym roku budżetowym . Ich wysokość określają każdego roku ustawy budżetowe. Wysokość ta nie powinna przekroczyć 3% PKB, zgodnie z kryterium obowiązującym w państwach Unii Europejskiej. W Polsce przedstawiał się następująco; 1992 – 6,01%, 1993 – 2,78%, 1994 – 2,73%, 1995 – 2,58%, 1996 – 2,51%, 1997 – 1,34%, 1998 – 2,4%, 1999 – 2%, 2000 - 2,2%, 2001 – 2,6%, 2002 – 5,1%, 2003 – 4,8%, Plan 2004 ....... E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 147 – 149 10. Z art. 217 Konstytucji wynika zasad wyłączności ustawy jako źródła prawa w zakresie podatków. Wskaż zakres tej regulacji. Art. 217 „Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określenie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy”. Norma konstytucyjna w sposób jednoznaczny przesądziła o tym, że władztwo podatkowe należy wyłącznie do parlamentu, a nie do organów władzy wykonawczej. Parlament ma swobodę w kształtowaniu obowiązków podatkowych, ale przy zachowaniu reguł prawidłowej legislacji. Wszystkie elementy konstrukcji prawnej podatku, które decydują o istnieniu obowiązku podatkowego, musi określać ustawa. Do elementów wyłączności ustawowe Konstytucja RP zakres przedmiotowy i podmiotowy oraz stawki podatki. Ustawa podatkowa musi również zawierać postanowienia dotyczące zasad: 1) przyznawania ulg, 10 2) zasad przyznawania umorzeń, 3) zasad określania kategorii podmiotów zwolnionych od podatków. Ulgi, umorzenia, zwolnienia o charakterze podatkowym zyskują charakter systemowy, a nie uznaniowy. Ustawa podatkowa może być zmieniona tylko w drodze ustawowej. Treść art. 217 można rozumieć jako odnoszącą się do sprawiedliwości podatkowej proceduralnej. W art. 217 nie ma konstytucyjnych wskazówek co do treści i kierunków rozwiązań podatkowych. Jednakże fakt, ze art. 217 nie formułuje materialnych ograniczeń ustawy podatkowej, wcale nie oznacza, że treść prawodawstwa podatkowego została pozostawiona swobodnemu uznaniu parlamentu. Parlament stanowiąc o treści obowiązków podatkowych, musi przestrzegać wszystkich konstytucyjnych norm, wyrażających zasady i wartości konstytucyjnie chronione. Wśród wartości konstytucyjnie chronionych zgodnie z art. 20, znajduje się gospodarka rynkowa, wolność działalności gospodarczej, własność prywatna. A. Gomułowicz, J. Małecki „Podatki i Prawo Podatkowe” str. 98 – 99 11. Omów pojęcie podatku. Wymień rodzaje podatków w Polsce Obowiązująca w polskim ustawodawstwie definicja (art. 6 Ordynacji podatkowej) stwierdza, iż podatkiem jest:: publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej”. Polski system podatkowy tworzy dziś 12 podatków podatek dochodowy od osób fizycznych podatek dochodowy od osób prawnych podatek od towarów i usług podatek akcyzowy podatek od gier podatek od nieruchomości podatek rolny podatek leśny podatek od środków transportowych podatek od spadków i darowizn podatek od posiadania psów podatek od czynności cywilnoprawnych E. Malinowska, W. Misiąg „Finanse Publiczne w Polsce” str. 95 - 95 Rodzaje podatków 1) Ze względu na kryterium przedmiotowe podatki dzielą się na: - podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych, - podatki od przychodów, - podatki od dochodów, - podatki od wydatków, 2) Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się: - podatki bezpośrednie, - podatki pośrednie, 11 3) Podział podatków związany z władztwem podatkowym - podatki nakładane przez państwo, - podatki nakładane przez władze samorządowe. 4) Z podziałem podatków na podatki państwowe i podatki samorządowe wiąże się podział na: - podatki centralne, - podatki regionalne, - podatki lokalne. 5) Podział według podmiotowych źródeł pochodzenia - sektor przedsiębiorstw niefinansowych, - sektor instytucji finansowych, - sektor gospodarstw domowych, - sektor zagranicy S. Owsiak „Finanse Publiczne Teoria i praktyka” str. 155 159 12. Klasyfikacja budżetowa – podstawowe zasady Klasyfikacja stosowana w budżetach publicznych stanowi wyraz zasady szczegółowości oraz blisko z nią związanych postulatów: specjalizacji, jawności i przejrzystości budżetu. Ma ona zastosowanie do wszystkich etapów procedury budżetowej – jest niezbędna do jednolitego ujęcia różnorodnych operacji budżetowych w procesie planowania i uchwalania budżetu, ewidencji w etapie wykonywania budżetu oraz rachunkowości, zwłaszcza w zakresie planów kont, sporządzania sprawozdań finansowych oraz kontroli budżetu. Wyznacza ona uprawnienia organów publicznych do gromadzenia dochodów i przychodów oraz regulowania proporcji wydatków publicznych i rozchodów między podmiotami, dziedzinami działalności i formami aktywności, jednostkami podziału terytorialnego w państwie i tym samym określa zakres ich odpowiedzialności za realizację gospodarki budżetowej. Klasyfikację umożliwia system podziałek klasyfikacyjnych, w których zostały ujęte dochody i wydatki budżetowe oraz przychody i rozchody budżetowe. Stosowany jest on obowiązkowo w rozliczaniu budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Współczesne klasyfikacje budżetowe mają złożony charakter ze względów na to, że obejmują wiele różnorodnych sfer działalności i rozmaite rodzaje podmiotów. Aby zachować przejrzystość rozbudowane pozycje publicznych środków finansowych powinny być pogrupowane i zestawione w czytelny, jednolity, hierarchicznie zbudowany system jednostek klasyfikacyjnych. Polskie prawo finansowe określa wspólny, choć nie identyczny układ klasyfikacyjny dla budżetu państwa oraz dla budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Do jego stosowania zobowiązane są podmioty sektora publicznego objęte ustawą o finansach publicznych, zwłaszcza państwowe i samorządowe jednostki budżetowe oraz ich jednostki gospodarki pozabudżetowej. Prawo to zieli dochody i wydatki publiczne oraz przychody pochodzące z działalności i innych źródeł według: działów, rozdziałów, paragrafów. Działy i w ich ramach rozdziały odpowiadają podstawowym rodzajom działalności, paragrafy – systematyzują dochody według poszczególnych źródeł, a wydatki według szczegółowego ich przeznaczenia. Przychody i rozchody ujęte są w odrębnej grupie klasyfikującej, określającej źródło przychodu lub rodzaj rozchodu. 12 Ponadto odrębne podziałki najwyższego rzędu – części – stosuje się wyłącznie w obrębie budżetu państwa. Kryterium tego podziału miało do 1999 r. charakter podmiotowy. Części odpowiadały naczelnym organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądom i trybunałom, organom administracji rządowej (ministrom oraz kierownikom urzędów centralnych i wojewodom, będącym dysponentami I stopnia). Ustawa budżetowa na 200 r. została opracowana z uwzględnieniem odmiennej klasyfikacji części budżetowych. Do oznakowania odpowiednich podziałek klasyfikacji budżetowej posługuje się jednolitymi symbolami cyfrowymi, zgrupowanymi w układzie dziesiętnym. Stopień szczegółowości klasyfikacji budżetowej określa ustawodawca. Jej wyrazem jest szczegółowość wyznaczona do najniższego, podstawowego stopnia klasyfikacji budżetowej. Zestaw podziałek klasyfikacji budżetowej ustala Minister Finansów w drodze rozporządzenia. Obecnie rozporządzenie z 18 lipca 2000 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów (D. U. Nr 59, poz. 688) wykonuje dyspozycje ustawy o finansach publicznych. Jego uregulowania nie są jednak w pełni zgodne z ustawą o działach administracji rządowej. Dostosowaniu temu służy w pewnym stopniu rozporządzenie Ministra Finansów z 23 września 1999 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów (Dz. U. Nr 78, poz.880 z poź. zm.). Rozporządzenie ustala klasyfikację części budżetu państwa. Nie jest to już klasyfikacja resortowa, obowiązująca do 2000 r. Ma ona obecnie układ podmiotowo – przedmiotowy , części budżetowe oznaczone są symbolami cyfrowymi, np. 01 – Kancelaria Prezydenta RP, 20 – Gospodarka, 46 – Zdrowie. Rozporządzenie z 18 lipca 2000 r. wprowadza 32 działy m.in. rolnictwo i łowiectwo, handel, transport i łączność, ochrona zdrowia, opieka społeczna, informatyka. Każdy dział klasyfikacji dzieli się na kilka lub kilkanaście rozdziałów. Przy ich określeniu bierze się pod uwagę zasady Polskiej Klasyfikacji Działalności, opartej na symbolach Klasyfikacji Gospodarki Narodowej, opracowywanej przez Główny Urząd Statystyczny, choć nie pokrywają się one wzajemnie. Klasyfikacja paragrafów wydatków dotyczy wydatków nabywczych (ostatecznych), jak i transferowych o charakterze redydtrybucyjnym, które są przekazywane innym dysponentom. Jest ona ogólna w planowaniu i bardziej szczegółowo rozbudowana w sprawozdawczości budżetowej. W ustawie i uchwałach budżetowych wydatki ujmuje się tylko w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji. Nie zostają w nich ujęte paragrafy, gdyż zbyt duża szczegółowość budżetu zagroziłaby jego przejrzystości. E. Chojna – Duch Finanse Publiczne’ str. 106 - 109 13. Fundusze strukturalne i Fundusze Spójności – omów podstawowe rodzaje (formy) Zasadą jest iż polityka regionalna Unii Europejskiej jest realizowana w okresach wieloletnich. W obecnym okresie programowania, który obejmuje lata 2000 – 2006 rozdział środków z funduszy strukturalnych pomiędzy państwa członkowskie odbywa się w oparciu o trzy cele: Cel 1 – promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych (tzn. takich, których poziom PKB na jednego mieszkańca, mierzony parametrem siły nabywczej i obliczany na podstawie danych Wspólnoty za ostatnie trzy lata, jest niższy od 75% średniej unijnej) oraz słabo zaludnionych regionów północnych, gdzie gęstość zaludnienia nie przekracza 8 osób na km2 . Cel 2 - wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych, Cel 3 – wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia. 13 Ponieważ żadne z polskich województw nawet nie zbliża się do progu 75% średniej unijnej wartości PKB na głowę mieszkańca, cała Polska po przystąpieniu do Unii objęta będzie pomocą strukturalną w ramach Celu 1. Regiony objęte Celem 1 nie mogą być jednocześnie objęte programami realizowanymi w ramach Celów 2 i 3. Osiągniecie celów polityki regionalnej możliwe jest dzięki finansowemu zaangażowaniu czterech Funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Fundusze strukturalne to: 1) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – którego zadaniem jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju pomiędzy regionami należącymi do UE. Z funduszu tego są realizowane między innymi projekty infrastrukturalne, projekty inwestycyjne, i doradcze dla przedsiębiorstw (przede wszystkim małych i średnich), działania w zakresie badań i rozwoju, projekty turystyczne, działania związane z rozwojem społeczeństwa informacyjnego. 2) Europejski Fundusz Społeczny – fundusz ten ma za zadanie wspieranie działań zorientowanych na zapobieganie i zwalczanie bezrobocia. Finansuje miedzy innymi szkolenia zawodowe dla osób bezrobotnych i pracowników, doradztwo zawodowe, staże w przedsiębiorstwach, przekwalifikowania, projekty promujące równość szans kobiet i mężczyzn. 3) Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej – jest instrumentem finansowym służącym transformacji struktury rolnictwa oraz rozwojowi obszarów wiejskich. Ze środków funduszu pomoc jest przekazywana między innymi na projekty w zakresie inwestycji w gospodarstwach rolnych, rozwoju infrastruktury na obszarach wiejskich, wspierania pozarolniczej działalności gospodarczej, reorganizacji struktur rolnictwa i leśnictwa. 4) Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa – jego podstawowym celem jest promowanie zmian strukturalnych w rybołówstwie. Projekty finansowe z tego funduszu dotyczą między innymi modernizacji floty połowowej, wyposażenia i modernizacji portów rybackich, przetwórstwa i marketingu produktów rybołówstwa, ochrony zasobów rybnych. Fundusz Spójności to instrument, za pomocą którego finansowane są duże projekty w zakresie ochrony środowiska oraz infrastruktury transportowej (ze szczególnym uwzględnieniem sieci o charakterze transeuropejskim). W zakresie projektów środowiskowych, niezbędnych dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, fundusz wspierać ma działania związane z gospodarką wodna, ochrona powietrza, gospodarka odpadami oraz produkcją i dostawa energii (w tym energii ze źródeł odnawialnych). Chodzi tu o projekty polegające m.in. na rozbudowie infrastruktury wodno – kanalizacyjnej, budowie oczyszczalni ścieków, wysypisk komunalnych, spalarni odpadów. Ponadto środki funduszu mogą być przeznaczone na pomoc techniczna związaną z przygotowaniem projektów (badania porównawcze), ich wdrażanie, monitoring i ewolucje. 14. Fundusze przedakcesyjne – omów podstawowe rodzaje Polska korzystała dotychczas ze środków przedakcesyjnych w ramach 3 programów pomocowych Unii Europejskiej: Phare, ISPA i SAPARD. Działania w ramach programu Phare oraz SAPARD rozpoczęte przed akcesja będą kontynuowane do 2006 roku, zaś zobowiązania funduszu ISPA przejmie Fundusz Spójności. Program PHARE rozpoczął swą działalność w 1990 r. i początkowo pomoc otrzymywały tylko Polska i Węgry. Później na skutek przemian w regionie Europy Środkowej, Unia Europejska rozszerzyła zasięg programu na 14 państw. warunkiem uzyskania pomocy jest realizacja reform ekonomicznych i politycznych umacniających 14 gospodarkę rynkową oraz demokratyczne zasady rządzenia. PHARE jest wydzieloną częścią budżetu UE administrowaną przez Komisję Europejską. W fazie początkowej pomoc koncentrowała się głównie na rozwoju rynku ziemi, prywatyzacji, doradztwie rolniczym i bankach spółdzielczych. Następnie środki pomocowe stopniowo przesuwano na kwestie związane z integracja europejską takie jak dostosowanie przepisów prawnych i budowanie niezbędnych instytucji. Program SAPARD przeznaczony jest dla krajów kandydujących do członkostwa w UE na pomoc w stymulowaniu rozwoju obszarów wiejskich, ułatwianie procesu integracji sektora rolnego z UE oraz płynne włączenie rolnictwa krajów kandydujących w system Wspólnej Polityki Rolnej i strukturalnej UE. Akty prawne UE, określają zasady wprowadzania w życie programu SAPARD, wskazują na jedną instytucje odpowiedzialną za funkcje wdrożeniową i płatniczą. Instytucja ta została określona w przepisach UE jako „Agencja SAPARD” . Do pełnienia tej funkcji w Polsce została wyznaczona Agencja restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Istotnym programem przedakcesyjnym szczególnie w zakresie ochrony środowiska jest Program ISPA. Jest on wzorowany na Funduszu Spójności funkcjonującym w EU w zakresie pomocy mniej rozwiniętym krajom członkowskim w likwidacji opóźnień w ochronie środowiska i transporcie. w ramach tego programu mogą być dofinansowywane następujące sektory środowiska: * woda do picia * ścieki, * odpady, * ochrona powietrza. Dofinansowanie z funduszu ISPA dla realizacji przedsięwzięć może otrzymać: samorząd terytorialny, organizacje samorządowe i inne podmioty publiczne. 15. Zasady obowiązujące przy wykorzystywaniu środków finansowych Unii Europejskiej Przy wykorzystaniu środków finansowych Unii Europejskiej obowiązują m.in. następujące zasady: 1) pomocniczości, czyli konieczności realizacji zadań przez jak najniższy szczebel w ramach ich kompetencji, co zwiększyć powinno efektywność ich wykorzystania, 2) koncentracji środków na finansowaniu wybranych priorytetów (w zakresie zadań i obszarów), w szczególności mających na celu wspieranie rozwoju i dostosowania regionów zacofanych (80% wielkości środków), 3) partnerstwa podmiotów publicznych, gospodarczych i społecznych, organów Unii Europejskiej i instytucji krajowych (w tym regionalnych i lokalnych) w każdej fazie procedury polityki regionalnej, 4) komplementarności oraz dodatkowości, czyli współfinansowania programów i zadań, przede wszystkim ze środków budżetów krajowych, w ramach montażu finansowego, przy wykorzystaniu funduszy strukturalnych, środki krajowe zapewniać muszą finansowanie na poziomie 25% funduszy strukturalnych i 15% Funduszu Spójności, 5) koordynacji, oznaczająca współdziałanie, ściśle konsultowanie różnych podmiotów, w tym krajowych, w przygotowaniu, realizacji i kontroli programów oraz finansowania projektów, 6) programowania, czyli podejmowania długookresowych, kompleksowych, zintegrowanych działań, w ramach których dopiero finansowane są, ze stabilnych źródeł, konkretnego przedsięwzięcia, 15 7) monitoringu i kontroli finansowej, wykonywanych nie tylko przez organy kontrolne Wspólnoty, ale przede wszystkim przez kraje członkowskie, których administracja zobowiązana jest do respektowania finansowych i księgowych reguł UE. 16. Wymień, jakie kary przewiduje ustawa o finansach publicznych za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Dyscyplina budżetowa to obowiązek przestrzegania zasad legalności i gospodarności określonych przez prawo w toku publicznej gospodarki finansowej, w szczególności działalności budżetowej. Nie przestrzeganie tych zasad poprzez popełnienie czynu zabronionego przez prawo określone jest mianem naruszenia dyscypliny budżetowej. Osoby winne jej naruszenia podlegają odpowiedzialności porządkowej, która jest rodzajem odpowiedzialności dyscyplinarnej. Odpowiedzialność ta jest niezależna od innych rodzajów odpowiedzialności – karnej, karno – skarbowej, cywilnej czy służbowej. Karami za naruszenie dyscypliny budżetowej są: upomnienie, nagana i kara pieniężna. Przepisy ustawy o finansach publicznych maja na celu zaostrzenie tej dyscypliny. W tym celu wprowadzają nowy rodzaj kary stosowanych w przypadkach rażącego naruszenia dyscypliny finansów publicznych – zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Rodzajem dodatkowych kar jest również utrata prawa do wyróżnień oraz regulaminowych i uznaniowych premii pieniężnych do czasu zatarcia kary, obowiązek poniesienia – w przypadku ukarania – kosztów postępowania (wynoszącego ryczałtowo 10% przeciętnego wynagrodzenia), nowością też jest rejestracja kary w centralnym rejestrze oraz postanowienie, iż ukaranie w formie nagany i upomnienia oznacza również negatywna ocenę pracownika. Kary pieniężne są stosunkowo ograniczone i wynoszą od 1 do 3 przeciętnego wynagrodzenia. Przepisy wprowadzają równocześnie pewne złagodzenia podstawowych sankcji w formie wprowadzenia możliwości złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia w przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie, darowania i puszczenia w niepamięć kary przez prezesa rady Ministrów oraz przyspieszenia jej zatarcia przez Ministra Finansów. Wymiar kary należy do komisji orzekających. Są one organami I instancji w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych w postępowaniu wszczynanym na wniosek rzecznika dyscypliny finansów publicznych, Ministra Finansów, Prezesa NIK lub Prezesa RIO. Wymierzają kary według swego uznania, w granicach przewidzianych w ustawie, biorąc pod uwagę stopień winy i stopień szkodliwości czynu dla ładów finansów publicznych, uwzględniając cele kary w zakresie społecznego oddziaływania oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do ukaranego. Organem II Instancji jest Główna Komisja Orzekająca przy Ministrze Finansów. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 124 – 127 17. Wymień i omów formy organizacyjno – prawne jednostek sektora finansów publicznych Jednostki budżetowe są państwowymi lub samorządowymi jednostkami organizacyjnymi, których dochody i wydatki są objęte planem budżetowym w pełnej wysokości. Oznacza to, że wszystkie zgromadzone przez nie dochody odprowadzane są do budżetu, a następnie wszystkie wydatki pokrywane są z budżetu, w ramach zaplanowanego limitu w budżecie, bez względu na wielkość zgromadzonych środków finansowych. Dochody jednostek budżetowych są dochodami budżetu danego szczebla, a wydatki – wydatkami tego budżetu. Na pokrycie potrzeb jednostka budżetowa otrzymuje środki pieniężne z ogólnych zasobów gospodarki budżetowej 16 danego szczebla. Jednostki budżetowe są klasycznymi, najbardziej rozpowszechnionymi wśród jednostek gospodarki budżetowej formami organizacyjno – prawnymi. Jako jednostki budżetowe funkcjonują np. organy administracji rządowej i samorządowej, sądownictwa, prokuratury, wojska, policji, większość publicznych jednostek z zakresu oświaty, ochrony zdrowia, pomocy społecznej. Jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej, co powoduje , ze czynności o charakterze cywilnoprawnym są podejmowane w imieniu Skarbu Państwa lub odpowiednio jednostek samorządu terytorialnego. Podstawa ich gospodarowania są plany dochodów i wydatków. Środki specjalne jednostki budżetowej są to niewyodrębnione z budżetu, ale gromadzone na specjalnym rachunku bankowym, określone prawem rodzaje dochodów budżetowych z tytułu prowadzenia działalności ubocznej lub części działalności podstawowej na pokrycie własnych wydatków, bez obowiązku odprowadzania do budżetu. Możliwość utworzenia środka specjalnego wynika z przepisów ustawy o finansach publicznych i innych ustaw. Ustanowienie środka specjalnego dobywa się: na podstawie ustawy oraz uchwały rady (sejmiku) – przy czym ustawa nie wskazuje, czy podstawą utworzenia jest odrębny, czy łączny warunek (uchwalenia uchwały na podstawie ustawy) lub też czy wystarcza podjecie decyzji o utworzeniu przez kierownika jednostki budżetowej na podstawie ustawy, z tytułu spadku, zapisu i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, odszkodowania i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź użytkowanie, ze sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywane w celach mobilizacyjnych. Podstawą gospodarki środkami specjalnymi jest plan finansowy obejmujący ich przychodu i wydatki, w szczególności wynagrodzenia pracowników jednostki budżetowej (gdyż środki specjalne jako nie mające wyodrębnienia organizacyjnego nie mogą zatrudniać pracowników) i składki obowiązkowe (tzw. pochodne od wynagrodzeń) oraz wydatki inwestycyjne. Brak w obecnym prawie jednoznacznie określonej możliwości przekazywania z budżetu dotacji na dofinansowanie środków specjalnych. Jeżeli działalność uboczna lub część działalności podstawowej wymaga wyodrębnienia finansowego i organizacyjnego z macierzystej jednostki budżetowej, prowadzona jest w formie gospodarstwa pomocniczego. Jego wyodrębnienie organizacyjne oznacza nadanie mu odrębnej nazwy oraz siedziby, przydzielenie majątku oraz rachunku bankowego, określenie przedmiotu działalności i zatrudnienie odrębnej grupy pracowników przez kierownika jednostki budżetowej, po uzyskaniu zgody dysponentów budżetowych. Z zasady formę gospodarstwa pomocniczego stanowić powinny jednostki wzorowane na samodzielnych podmiotach gospodarczych, ponoszących ryzyko gospodarcze, mających zdolność do samofinansowania i wypracowujących zysk. Gospodarka finansowa prowadzona jest samodzielnie na podstawie rocznego planu finansowego, obejmującego przychody (w szczególności przychody własne oraz dotacje budżetowe), które pokrywają wydatki stanowiące koszty działalności (zwłaszcza wynagrodzenia i składki, tzw. pochodne od wynagrodzeń), rachunek wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Samodzielność finansowa gospodarstwa pomocniczego nie jest bezwzględna, gdyż związek z macierzystą jednostka budżetową polega na konieczności sprzedaży usług na rzecz jednostki według kosztów własnych oraz obowiązku wpłaty do budżetu, z którym związana jest ta jednostka, połowy zysku osiągniętego przez gospodarstwo. Z drugiej strony istnieje możliwość otrzymania budżetowej dotacji podmiotowej i dotacji na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Obowiązujące prawo nie przewiduje dotacji inwestycyjnej dla gospodarstwa pomocniczego. 17 Zakłady budżetowe – są to samodzielne, lecz nie posiadające osobowości prawnej, państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność na zasadzie odpłatności, pokrywając swoje wydatki z własnych przychodów. Istotną część nadwyżki własnych przychodów na kosztami działalności w formie wpłat ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego przekazują one na rzecz budżetu, pozostawiając dla swoich potrzeb tylko taką jej część, która jest niezbędna do utrzymania stanu środków obrotowych zapewniających rytmiczne funkcjonowanie zakładu. Poziom środków obrotowych zakładów określa normatyw zapasów materiałowych ustalonych przez kierownika zakładu na podstawie wytycznych dysponenta wyższego stopnia oraz wysokości środków na wynagrodzenia wraz ze składkami, nie więcej jednak niż 1/12 wydatków na ten cel, wyznaczonych w planie finansowym. Osiągając przychody w związku z odpłatnym wykonaniem zadań, zakład budżetowy podlega podatkowi dochodowemu od osób prawnych, choć przy zastosowaniu korzystniejszych niż ogólne rozwiązań prawnych. Ustawa stwarza możliwość samodzielnego realizowania inwestycji przez zakład budżetowy. W zasadzie zakład powinien funkcjonować jako samowystarczalna finansowo forma organizacyjno – prawna, jednakże ustawa umożliwia jego powiązanie z budżetem danego stopnia ujemnym wynikiem swej działalności. Może on otrzymywać z budżetu środki na dofinansowanie swej działalności w formie dotacji: przedmiotowej, podmiotowej oraz celowej na realizacje inwestycji. Stawki dotacji przedmiotowej ustala Minister Finansów. Zakłady budżetowe działają w sferach społecznie użytecznych, w których funkcjonowanie podmiotów prywatnych ze względu na niską rentowność przedsięwzięć jest dla nich mało opłacalne, wymaga ponoszenia dużych nakładów, niewspółmiernych do efektów finansowych np. stołówki i bufety studenckie. Zadania państwowe może być wyodrębnione z budżetu państwa lub z budżetu jednostki samorządu terytorialnego i finansowane w ramach funduszy tworzonych na podstawie ustaw. Są one formą powiązania określonego rodzaju wydatków z określonym rodzajem dochodów, tworząc swego rodzaju odrębne budżety. Ich gospodarka finansowa prowadzona jest na podstawie rocznych planów stanowiących załączniki do ustaw budżetowych. W polskim prawie po zniesieniu w 1990 r. kilkudziesięciu państwowych i terenowych funduszy występuje ich niewiele, lecz istnieje tendencja do ich reaktywowania. Zasady ich funkcjonowania i rozmiary funduszy są zróżnicowane. Mogą one działać jako osoby prawne lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Różnorodne ich cechy utrudniają sformułowanie jednolitych zasad gospodarki finansowej funduszy. Objęto ponadto zakazem od 1 stycznia 1999 r. tworzenia nowych funduszy. Nie jest to jednak skuteczny zakaz, gdyż ustawę o finansach publicznych można zmienić każdą ustawą, w tym ustawą powołującą jakikolwiek nowy fundusz. Poszczególne ustawy wprowadzają inne zróżnicowane formy jednostek organizacyjnych, których zasady gospodarki finansowej nie są uregulowane ustawą o finansach publicznych. Posiadają one osobowość prawną określona w ustawach je powołujących, większą samodzielność finansową i w różnym stopniu uzależnione są one od dofinansowania podmiotu tworzącego daną jednostkę, zróżnicowany jest też zakres i formy ich gospodarki finansowej. Są to np. instytucje kultury, zakłady opieki zdrowotnej, szkoły wyższe, jednostki badawczo – rozwojowe, spółki komunalne, i inne podmioty funkcjonujące na zasadach prawa prywatnego (agencje, fundacje, stowarzyszenia itd.) Ustawa o organizacji i prowadzeniu działalności kulturalnej z 25 października 1991 r. przewiduje odrębne formy prowadzenia gospodarki finansowej na szczególnych zasadach w zakresie upowszechniania kultury, których organem założycielskim jest Minister Kultury. Na jej podstawie jednostki samorządu terytorialnego prowadzą ponadto jako obowiązkowe zadanie własne, działalność kulturalną polegającą na tworzeniu, upowszechnianiu i 18 ochronie kultury. Wykonywanie tych obowiązków polega nie tyle na bezpośrednim świadczeniu usług kulturalnych, co na ich zapewnieniu poprzez zorganizowanie w odrębnych formach organizacyjnych przewidzianych prawem. Są to instytucje kultury, których działalność kulturalna jest działalnością podstawową, w tym instytucje artystyczne, np. opery, teatry, kina, filharmonie, operetki. Instytucje te prowadzą samodzielną gospodarkę finansową w ramach planu, pokrywając koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów z tej działalności i dotacji budżetowych oraz innych źródeł, samodzielnie też gospodarują przydzieloną im częścią mienia. Organy powołujące je, zwane organizatorami zapewniają tym instytucjom środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej, zwłaszcza mienie, które im przydziela. Nie odpowiadają jednak za zobowiązania funkcjonujące instytucji kultury, przejmując je tylko w przypadku likwidacji. Jednostki samorządu terytorialnego mogą również tworzyć instytucje i placówki upowszechniania kultury, takie jak muzea, domy kultury, biblioteki, ogniska artystyczne, galerie sztuki. Prowadzą one odmienną gospodarkę finansową niż instytucje artystyczne, działając według zasad ustalonych dla zakładów budżetowych. Znaczna część swych kosztów pokrywają z dotacji organizatora (w przypadku instytucji, których organizatorem są jednostki samorządu terytorialnego dochodzące, w ocenie Ministra kultury do 100%). Stad też poważną trudność przysporzyć tym jednostkom mogłoby zastosowanie przepisu art. 19 ust. 10 ustawy o finansach publicznych, ograniczającego wielkość dotacji budżetowych dla zakładów budżetowych (z wyjątkiem dotacji na cele inwestycyjne) do 50% ich wydatków. Dlatego też od 1 stycznia 2000 r. jednostki te wyłączone zostały z obowiązku stosowania reguł ustawy o finansach publicznych, w tym również ograniczenia wielkości dotowania oraz z obowiązku sporządzania sprawozdawczości budżetowej. W celu udzielenia świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej utworzono (ZOZ) tę szczególną formę organizacyjno – prawną. Są nimi szpitale, zakłady opiekuńcze, zakłady lecznicze, sanatoria, prewentoria, przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie, pogotowia ratunkowe, żłobki i inne podmioty określone w ustawie. Jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, mogą one też działać jako jednostki budżetowe lub zakłady budżetowe. Samodzielny publiczny ZOZ koszty działalności oraz zobowiązania pokrywa z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów. Wykonuje odpłatne świadczenia zdrowotne, udzielane na zlecenie organu, który go utworzył, oraz na podstawie zawartych umów z Narodowym Funduszem Zdrowia, przekazującym odpowiednią część wpływów ze składek na ubezpieczenie zdrowotne, a także realizuje zadania i programy zdrowotne, prewencyjne i promocyjne. Z drugiej strony jednostki samorządu terytorialnego otrzymują odpowiednie środki z budżetu państwa jako refundację w formie dotacji celowych na opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne, na zadania z zakresu administracji rządowej. Jednostki tworzące ZOZ mogą przekazywać mu dotacje budżetowe na realizację określonych w ustawie rodzajów zadań. Podstawą jego gospodarki jest plan finansowy ustalony przez kierownika zakładu. Jeżeli działalność zakładu zamknie się ujemnym wynikiem finansowym, który nie może być pokryty we własnym zakresie, może on zostać przekształcony w jednostkę budżetową lub zakład budżetowy. Organ, który stworzył ZOZ, pokrywa wówczas ujemny wynik finansowy ze środków budżetowych. Jednostki badawczo - rozwojowe są formą organizacyjno – prawną ukształtowaną w połowie lat osiemdziesiątych. Podstawy ich funkcjonowania ulegały wielu przeobrażeniom, a w ostatnich latach dostosowano zasady ich funkcjonowania do obowiązujących w gospodarce rynkowe. Tworzone są w celu prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych, których wyniki powinny znaleźć zastosowanie w 19 określonych dziedzinach gospodarki narodowej i życia społecznego. Jednostki te powoływane są przez ministrów, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw nauki oraz Ministrem Finansów, a w przypadku jednostek mających międzyresortowy lub wielogałęziowy zakres działania przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. Jednostki badawczo – rozwojowe mogą również być przekształcane w Instytut PAN lub włączone o Instytutów PAN bądź do państwowej szkoły wyższej, mogą też podlegać komercjalizacji i prywatyzacji. Jednostki badawczo – rozwojowe są wyodrębnione pod względem prawnym (posiadają osobowość prawną), organizacyjnym i ekonomiczno – finansowym. Gospodarują samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia oraz prowadzą samodzielną gospodarkę na podstawie planu rzeczowo – finansowego i w ramach posiadanych środków, zgromadzonych w formie odrębnych funduszów (funduszu wdrożeniowego, funduszu nagród) kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania. Koszty bieżącej działalności pokrywaj z uzyskanych przychodów oraz dotacji budżetowych na dofinansowanie realizacji zadań, których wysokość określona jest w ustawie budżetowej, przy czym szczególne zasady gospodarki finansowe dotyczą państwowych instytutów badawczych. Jednostki badawczo – rozwojowe zwolnione są z obowiązku podatkowego, o ile nie prowadza działalności gospodarczej, z zasady również nie uiszczają opłat z tytułu użytkowania wieczystego gruntów. E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 96 – 106 18. Procedura budżetowa – podstawowe zasady i etapy Procedura budżetowa to sposób postępowania w procesie tworzenia i realizacji budżetu. Określają ją prawnie wyznaczone reguły, które stosują podmioty sektora publicznego (organy publiczne) w celu wykonania swych zadań związanych z kształtowaniem budżetu – jego powstawaniem i gospodarka budżetową. Procedura budżetowa obejmuje: opracowanie projektu budżetu (planowanie budżetowe), uchwalanie budżetu, wykonywanie budżetu, rachunkowość, sprawozdawczość i kontrolę budżetu. Ogólne zasady procedury budżetowej regulują przepisy Konstytucji RP, ustawy o finansach publicznych (wraz z przepisami wykonawczymi), a także regulaminy Sejmu i Senatu, a dla jednostek samorządowych również ustawy tzw. ustrojowe. Planowanie (projektowanie) budżetowe jest procesem złożonym i ciągłym, wymagającym podejmowania różnych czynności podmiotów, wielostronnych, powtarzanych uzgodnień dotyczących z jednej strony makroekonomicznych wielkości, z drugiej – proporcji wydatków między dysponentów budżetowych. Jego celem jest przygotowanie projektu budżetu państwa. W procesie planowania szczególna, wiodącą i koordynującą role odgrywa Minister Finansów. Od strony formalnej inicjuje on prace budżetowe poprzez opublikowanie rozporządzenia zwanego notą budżetową. Określa ono zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa dla dysponentów części budżetowych, projekty planów i wydatków części budżetowych oraz wzory formularzy. Proces planowania rozpoczyna opracowanie przez Ministra Gospodarki koncepcji makroekonomicznej, a następnie przez Ministra Finansów wstępnej prognozy makroproporcji budżetowych oraz założeń do projektów resortowych i innych części. Uczestniczą w tym etapie także organy państwowe odpowiadające za kluczowe problemy polityki społeczno- gospodarczej, a zwłaszcza NBP, Rządowe 20 Centrum Studiów strategicznych, GUS, kierownicy resortów gospodarczych. Punktem wyjścia, podstawą konstrukcji budżetu jest prawidłowe zaplanowanie dochodów budżetowych oparte na: prognozach makroekonomicznych, przewidywanym wykonaniu dochodów w roku bieżącym, założeniach dotyczących elementów konstrukcyjnych danin publicznych projektowanych w przyszłych regulacjach prawnych, zwłaszcza stawek, ulg i zwolnień podatkowych itp. Założenia projektu budżetu państwa przedstawiane są przez Ministra Finansów Radzie Ministrów i dyskutowane wstępnie na jej forum w połowie roku poprzedzającego rok budżetowy. Dysponenci części budżetowych opracowują następnie plany rzeczowe zadań realizowanych ze środków budżetowych oraz w ramach limitów wydatków samodzielnie ustalają proporcje działowe, przekazując je Ministrowi Finansów. Na tej podstawie Minister Finansów opracowuje projekt budżetu państwa, który przekłada Radzie Ministrów. Uwzględnia on równocześnie propozycje tzw. jednostek pozarządowych, które samodzielnie przygotowują swe części budżetowe, proponując wysoki poziom swoich wydatków, bez możliwości ich weryfikacji przez ministra Finansów, czy Radę Ministrów (jest to np. Kancelaria Sejmu i Senatu, czy Sądy Najwyższe, ale i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Krajowe Biuro wyborcze oraz Państwowa Inspekcja Pracy) i włącza je nie jako automatycznie do przygotowanego projektu. W przypadku wystąpienia spraw spornych miedzy Ministrem Finansów a dysponentami części budżetowych dołączany jest także protokół rozbieżności. Po dyskusjach, tzw. rokowaniach budżetowych, na forum Rady Ministrów projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem zostaje zatwierdzony w formie uchwały. Uchwalenie projektu budżetu państwa przez Radę Ministrów jest uprawnieniem konstytucyjnym. Zgodnie z przepisami Konstytucji inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. Przedkłada ona Sejmowi na podstawie przepisów Konstytucji najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego lub wyjątkowo później, projekt ustawy budżetowej, wraz z uzasadnieniem na rok następny. Termin 30 września oznacza przyśpieszenie prac projektowych o miesiąc w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego. Konstytucja umożliwia w wyjątkowych przypadkach późniejsze przedłożenie projektu ustawy budżetowej. W wyjątkowych przypadkach późniejsze przedłożenie projektu ustawy budżetowej. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż jeden rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym.. Żadna z ustaw nie określa tych przypadków należy wiec uznać, że mogą to być żądania polityczne (np. wybory) i gospodarcze (np. kryzys ekonomiczny). W przypadku gdy ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostanie ogłoszona przed 1 stycznia, czyli przed dniem rozpoczęcia roku budżetowego, do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi projekt jednej z tych ustaw. Tryb prac Sejmu i Senatu nad projektem ustawy budżetowej jest podobny do procesu uchwalania innych ustaw, z pewnymi odrębnościami. W trakcie pierwszego czytania Minister Finansów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej, wygłaszając tzw. expose budżetowe na temat ogólnych kierunków i proporcji budżetowych. Po dyskusji na forum plenarnym projekt ustawy kierowany jest do rozpatrzenia na komisje sejmowe, wśród których wiodącą rolę odgrywa właściwa dla problematyki budżetowej Komisja Finansów Publicznych i Polityki Gospodarczej. Poszczególne komisje rozpatrują odpowiednie części projektu ustawy, które kierują wraz ze swoimi propozycjami do Komisji Finansów Publicznych. Po analizie i dyskusjach na wielu swych posiedzeniach Komisja przedkłada Izbie sprawozdanie o projekcie ustawy budżetowej do drugiego czytania. Wyznaczony przez Komisję sprawozdawca, zwykle 21 przewodniczący Komisji, na posiedzeniu plenarnym przedstawia jej ustalenia i prezentuje zgłoszone w trakcie prac komisji odrębne poselskie tzw. wnioski mniejszości. Dyskusję zamykają wystąpienia przedstawiciela rządu. jeśli w trakcie drugiego czytania nie są zgłaszane poprawki, odbywa się trzecie czytanie. na posiedzeniu plenarnym budżet państwa zostaje uchwalony przez Sejm w formie ustawy budżetowej. uchwalona ustawa budżetowa rozpatrywana jest przez Senat, który może przyjąć ustawę bez poprawek lub zgłosić je w ciągu 20 od dnia przekazania ustawy. Jest to termin skrócony w porównaniu do innych ustaw, który wynosi 30 dni. Jeżeli Senat nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. poprawki Senatu Sejm przyjmuje lub odrzuca bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwalona przez parlament ustawa budżetowa wchodzi w życie po podpisaniu przez Prezydenta RP w ciągu 7 dni od przedstawienia przez marszałka Sejmu i jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw. Stanowi ona upoważnienie dla rządu do dysponowania przez rok budżetowy środkami finansowymi na cele publiczne. Po uchwaleniu i ogłoszeniu ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych w ciągu 21 dni przygotowują szczegółową wersję ich budżetów w planie finansowym zwanym układem wykonawczym. Opracowywany jest on z uwzględnieniem wszystkich rodzajów podziałek budżetowych (część, dział, rozdział, paragraf). Na podstawie treści układu wykonawczego dysponenci niższego stopnia odpowiednio korygują, zgodnie z uchwalona już ustawą, swoje plany finansowe. W wykonywaniu budżetu uczestniczy wiele organów, z tym że szczególna rola przypada Radzie Ministrów, Ministrowi Finansów oraz ministrom i wojewodom. Rada Ministrów sprawuje ogólny nadzór, na podstawie upoważnienia Konstytucji, kieruje wykonywaniem budżetu państwa. Kierując wykonywaniem budżetu RM wydaje wytyczne w sprawie zasad jego realizacji, może zwiększać planowane dochody i wydatki w przypadku otrzymania przeznaczonych na sfinansowanie zadań państwa bezzwrotnej pomocy zagranicznej i darowizn, dysponuje ogólną rezerwą budżetową oraz rezerwami celowymi na wzrost wynagrodzeń w sferze budżetowej, ustala wykaz wydatków, co do których nie stosuje się zasady wygasania kredytów z końcem roku, po zaopiniowaniu sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu. Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa, poziomu deficytu oraz utrzymania równowagi budżetowej, może zaciągać kredyty w bankach, emitować obligacje i bony skarbowe, nabywać nieskarbowe papiery wartościowe, blokować wydatki w zakresie budżetu państwa, przenosić je miedzy działami i częściami, dysponować – z upoważnienia Rady ministrów – rezerwa budżetową, ustalać szczegółowe zasady i tryb wykonywania budżetu państwa, zasady i terminy sporządzania sprawozdawczości budżetowej (w porozumieniu z prezesem GUS) oraz zasady prowadzenia rachunkowości budżetowej. Ministrowie i wojewodowie oraz inni dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek, realizują dochody i wydatki w swych częściach budżetu, dokonują nie rzadziej niż raz na kwartał okresowych ocen wykonania budżetu oraz podejmują decyzje o blokowaniu wydatków w zakresie ich części, a także o przeniesieniach kredytów między rozdziałami. Wykonywanie budżetu polega na gromadzeniu i wydatkowaniu środków finansowych na cele publiczne, zgodnie z ustawą budżetową. Dochody budżetowe pobierane są głównie za pośrednictwem urzędów skarbowych oraz urzędów celnych, sadów itd. i wpływają na rachunek budżetu państwa. przychody z prywatyzacji przekazywane są na rachunki Ministra Skarbu lub Ministerstwa Finansów. Środki finansowe wpływające w ciągu roku nie równomiernie, w różnych sekwencjach czasowych na rachunki budżetowe, rozdysponowywane są zgodnie z ustawą budżetową i w czasie przewidzianym w harmonogramie (harmonogram czasowy opracowuje Minister Finansów – celem jego jest 22 większa dyscyplina wykonywania wydatków i dochodów budżetowych przez dysponentów budżetowych, ustawa nie przewiduje zasad budowy harmonogramu, ani sankcji za jego nie przestrzeganie) przez Ministra Finansów. Zarządzanie nimi polega na rozporządzaniu zapewniającym stała płynność finansową i codzienną równowagę finansową. Okresowy brak środków w kasie państwa na finansowanie zaplanowanych w budżecie wydatków uzupełniany jest z różnorodnych źródeł, w tym przez instrumenty pożyczkowe do wysokości limitowanej w ustawie budżetowej. Zmiany wydatków budżetowych w polskim pawie mogą być przeprowadzane m.in. w formie: przenoszenia wydatków budżetowych, dysponowania rezerwami budżetowymi. Przenoszenie wydatków oznacza zwiększenie środków na wykonanie danego zadania, z jednoczesnym zmniejszeniem wielkości środków dla innego zadania, nie powodujące zwiększenia globalnej kwoty wydatków. Do budżetu państwa zasady przenoszenia wydatków zawiera ustawa o finansach publicznych. Przeniesienia mogą być dokonywane przez Radę Ministrów oraz dysponentów części budżetowych i z ich upoważnienia kierowników podległych jednostek. Generalną zasadą jest upoważnienie dysponentów części do dokonywania przesunięć wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków w ramach danej części i działu. Czynności zachodzące w trakcie wykonywania budżetu są ewidencjonowane w rachunkowości budżetowej. Staje się ona podstawą sporządzania sprawozdań finansowych z wykonania budżetu oraz planów finansowych jednostek sektora finansów publicznych. Sprawozdawczość jest systemem zestawień liczbowych i ujęciem przebiegu procesów dotyczących finansów publicznych, wynikających z ewidencji księgowej dokonywanej w formie zapisów określonych przez prawo. Sprawozdania dysponentów I stopnia (głównych) oraz izb skarbowych w zakresie dochodów budżetowych przekazywane są Ministrowi Finansów, który na tej podstawie przygotowuje ogólne, coroczne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Dokument ten uchwala Rada Ministrów, która następnie przekłada go Sejmowi w ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Sejm rozpatruje sprawozdanie po zapoznaniu się z opinią NIK, a następnie w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia mu sprawozdania podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielania Radzie Ministrów absolutorium, E. Chojna – Duch „Finanse Publiczne” str. 111 – 123. 19. Omów funkcję fiskalną budżetu państwa. Istota funkcji fiskalnej budżetu państwa polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów. Przejmowanie dochodów budżetowych wiąże się z prowadzeniem przez państwo rozmaitej działalności związanej z funkcjami państwa. Funkcja ta jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych, S. Owsiak „Finanse Publiczne Teoria i Praktyka” 103 – 104 Funkcja fiskalna (alimentacyjna), polegająca na dążeniu do zapewnienia i dostarczenia podmiotom publicznym wystarczających środków finansowych na realizację ich ustawowych zadań. E. Chojna – Duch „finanse Publiczne” str. 24 20. Omów funkcję stymulacyjną budżetu państwa 23 Funkcja stymulacyjna (bodźcowa, interwencyjna), polegająca na oddziaływaniu na stosunki lub ekonomiczne w drodze zachęcenia do określonego działania lub zaniechania, w kierunku oczekiwanym przez podmioty publiczne, za pomocą instrumentów finansowych. E. Chojna – Duch „FP’ str. 24 21. Określ charakter prawny budżetu publicznego (odrębność strony dochodów i wydatków) Plan gospodarki budżetowej określa się mianem budżetu. Budżet występuje na każdym szczeblu władzy – państwa i samorządu terytorialnego. Na szczeblu ogólnokrajowym jest to budżet państwa (plan budżetowy, plan działalności budżetowej państwa). Moc prawną nadaje mu Konstytucja, nazywając go ustawą budżetową. Jest to więc akt wysokiej rangi prawnej, określający uprawnienia i obowiązki najwyższych w państwie organów i wielu podmiotów prawa publicznego, o specyficznym, niejednolitym charakterze prawnym, odmiennym od innych ustaw. Szczególny charakter tej ustawy wyraża się w jej niejednolitym charakterze, zwiera ona – obok postanowień o charakterze normatywnym – plan finansowy obejmujący dochody (przychody) i wydatki (rozchody) państwa na okres roku kalendarzowego, sam budżet zaś, będący załącznikiem do niej składa się z zestawu tabel zawierających szczegółowe kwoty publicznych środków pieniężnych. Istnienie tego aktu prawnego jest nieodzowne do funkcjonowania państwa i jednostek samorządu terytorialnego. W systemie budżetu państwa w sensie formalnym aktem jest ustawa budżetowa, której załącznikiem jest budżet państwa. Na szczeblu lokalnym i regionalnym – jednostek samorządu terytorialnego – podstawą prowadzenia w ciągu roku gospodarki budżetowej są plany budżetowe gmin, powiatu i województw samorządowych, uchwalane przez ich organy stanowiące jako uchwały budżetowe. Załącznikami uchwał są budżety poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Na podstawie przepisów Konstytucji i ustawy o finansach publicznych budżet państwa można określić jako: „plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa, uchwalony przez Sejm na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym, w formie ustawy budżetowej”. Z formalnoprawnego punktu widzenia budżet państwa jako załącznik do ustawy budżetowej nie zawiera norm prawnych, ale obowiązuje jako prawo w określonym czasie. Budżety jednostek samorządu terytorialnego „są rocznymi samorządowymi planami finansowymi, zatwierdzanymi w formie uchwały budżetowej jednostki stanowiącej samorządu terytorialnego i wykonywanymi przez ich organy wykonawcze”. E. Chojna – Duch „FP” str. 64 – 65 Od Anki P. Na to pytanie dodałabym, o tym, że budżet państwa (samorządów) wykazuje oddzielnie wszystkie dochody i oddzielnie wszystkie wydatki, a nie wynik czy różnicę między nimi, czyli rozliczanie brutto. Wynika to z konstytucji RP. 22. Omów rodzaje dochodów i wydatków budżetu państwa Dochodami budżetu państwa są (art. 62 ust. o fin. pub.) 1) podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych, 2) cła, 3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, 4) dywidendy, 24 5) wpłaty z zysku NBP, 6) wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych, 7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej, 8) dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej, 9) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególe nie stanowią inaczej, 10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa, 11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych, 12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych, 13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa, 14) inne dochody publiczne. Wydatku budżetu państwa dzielą się na: (art. 69 ustawy o fin. pub.) 1) wydatki bieżące, 2) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa, 3) wydatki majątkowe, Wydatki bieżące obejmują: 1) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, 2) subwencje dla partii politycznych, 3) dotacje, 4) wynagrodzenia i uposażenia ora składki od nich naliczone, 5) inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, 6) zakupy towarów i usług, 7) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją statutowych zadań, 23. Wymień i omów źródła przychodów i rozchodów budżetu państwa Przychody budżetu państwa: ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, ze spłat udzielonych pożyczek, z otrzymanych pożyczek i kredytów, Rozchodami budżetu państwa są: spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe. E. Chojna – Duch „FP” str. 83-84 25 24. Subwencje ogólne, dotacje celowe – wyjaśnij pojęcia Dotacja budżetowa jest szczególnym rodzajem wydatku z budżetu publicznego, przekazywanego w celu uzupełnienia brakujących środków na finansowanie lub dofinansowanie działalności mającej znaczenie dla interesu publicznego, określonego jednostronnie, w ściśle oznaczonej wysokości, bezzwrotnego i nieodpłatnego. Dotacja na dany cel powinna być przekazywana tylko od jednego podmiotu dotującego, z jednego źródła finansowania. Powinna też mieć charakter wyjątkowy lub przejściowy, z zasady ograniczony w sensie czasu trwania do poprawy sytuacji finansowej lub realizacji finansowanego zadnia. Dotacje celowe przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie określonych zadań realizowanych przez jednostki spoza sektora budżetu państwa (jednostki samorządu terytorialnego, fundacje i stowarzyszenia oraz jednostki gospodarki pozabudżetowej, a także podmioty sektora prywatnego) w tym dotacje na realizację inwestycji. Tego rodzaju cech nie m inny, pokrewny rodzaj wydatku budżetu państwa – subwencja ogólna z budżetu państwa, przekazywana jednostkom samorządu terytorialnego. Subwencja ta bowiem jest również świadczeniem bezzwrotnym , nieodpłatnym lecz ma charakter powszechny, uniwersalny, automatycznie niejako finansujący wszystkie jednostki samorządu terytorialnego na tych samych ogólnych zasadach i warunkach. Subwencja ogólna jest formą transferu środków finansowych z budżetu państwa dla budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Działalność ta powinna mieć znaczenie dla interesu publicznego. Przymiotnik „ogólna” oznacza z jednej strony jej powszechność, konieczność objęcia pełnego zakresu jednostek samorządowych, jej wysokość ustalana jest na podstawie zobiektyzowanych, ścisłych parametrów określonych w prawie, ale również możliwość przeznaczenia jej, według woli tych organów, na różne niewyspecyfikowane cele. E. Chojna – Duch ‘FP” str. 92 – 93, 222. 25. wskaż, co oznacza złożenie przez głównego księgowego podpisu na dokumencie dokonane w ramach wykonywanej wstępnej kontroli dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych. Dowodem dokonania przez głównego księgowego wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych jest podpis złożony na dokumentach dotyczących danej operacji. Złożenie podpisu przez głównego księgowego na dokumencie, obok pracownika właściwego rzeczowo oznacza, że: 1) nie zgłasza zastrzeżeń do przedstawionej przez właściwych rzeczowo pracowników oceny prawidłowości merytorycznej tej operacji i jej zgodności z prawem, 2) nie zgłasza zastrzeżeń do kompletności oraz formalno – rachunkowej rzetelności i prawidłowości dokumentów, dotyczących tej operacji. Ustawa o finansach publicznych art. 35 ust.1 pkt 4, ust. 3pkt. 1 i 2. 26. Omów na czym polega, zgodnie z ustawą o finansach publicznych, praktyczna realizacja systemu kontroli finansowej przez głównego księgowego. Od głównego księgowego zależy praktyczna realizacja systemu kontroli finansowe. Wykonuje on następujące zadania: prowadzi rachunki jednostki, wykonuje dyspozycje środkami pieniężnymi, dokonuje wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym, 26 dokonuje wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych, podpisuje dokumenty dotyczące poszczególnych operacji, - podejmuje decyzje ws. zastrzeżeń do przedstawionej przez właściwych rzeczowo pracowników oceny prawidłowości merytorycznej tej operacji i jej zgodności z prawem, - podejmuje decyzje ws. zastrzeżeń do kompletności oraz formalno – rachunkowej rzetelności i prawidłowości dokumentów, dotyczących operacji, - zapewnia, że zobowiązania wynikające z operacji mieszczą się w planie finansowym oraz harmonogramie dochodów i wydatków a jednostka posiada środki finansowe na ich pokrycie, w razie ujawnienia nieprawidłowości, zwraca dokument właściwemu rzeczowo pracownikowi a w razie ich nie usunięcia odmawia podpisania dokumentu, o czym zawiadamia pisemnie kierownika jednostki, może żądać od kierowników innych komórek organizacyjnych: - udzielenia w formie ustnej lub pisemnej niezbędnych informacji i wyjaśnień - udostępnienia do wglądu dokumentów i wyliczeń będących źródłem tych informacji i wyjaśnień, może wnioskować do kierownika jednostki o określenie trybu, według którego mają być wykonywane przez inne komórki organizacyjne jednostki prace niezbędne do zapewnienia prawidłowości gospodarki finansowej oraz ewidencji księgowej, kalkulacji kosztów i sprawozdawczości finansowej. 27. Podaj zakres kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych Kontrola finansowa w jednostkach sektora finansów publicznych dotyczy procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem: Kontrola finansowa obejmuje: 1) zapewnienie przestrzegania procedur kontroli oraz prowadzenie wstępnej oceny celowości zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków, 2) badanie i porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym, pobierania i gromadzenia środków publicznych, zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków ze środków publicznych, udzielania zamówień publicznych ora zwrotu środków publicznych, 3) prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie procedur, o których mowa w pkt. 1. Procedury kontroli ustala w formie pisemnej kierownik jednostki, biorąc pod uwagę standardy kontroli finansowej. Zadania związane z kontrola finansową przypisane są kierownikowi jednostki sektora publicznego. 28. Wymień i omów elementy systemu kontroli wewnętrznej wg standardów kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych Podstawowe elementy systemu kontroli wewnętrznej: - środowisko sytemu kontroli finansowe, - zarządzanie ryzykiem - mechanizmy systemu kontroli finansowej, - informacja i komunikacja, - ocena i audyt wewnętrzny. Środowisko systemu kontroli finansowej 27 1) Uczciwość i inne wartości etyczne Kierownik jednostki oraz pracownicy posiadają taki poziom osobistej i zawodowej uczciwości, który zapewnia osiągniecie celów kontroli finansowej. Pracownicy rozumieją, jakie zachowanie i postępowanie jest uważane w jednostce za etyczne. Kierownik jednostki oraz pracownicy powinni być pozytywnie nastawieni do kontroli finansowej i wspierać jej funkcjonowanie. 2) Kompetencje zawodowe Kierownik jednostki oraz pracownicy posiadają taki poziom wiedzy, umiejętności i doświadczenia, który pozwala im skutecznie i efektywnie wypełniać powierzone zadania i obowiązki. Proces zatrudnienia powinien być prowadzony w taki sposób, aby zapewnić wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko. 3) Struktura organizacyjna Zakres zadań, uprawnień i odpowiedzialności poszczególnych komórek organizacyjnych jednostki oraz zakres sprawozdawczości jest przejrzysty i spójny oraz został określony w formie pisemnej. Każdemu pracownikowi został przedstawiony na piśmie zakres jego obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności. 4) Identyfikacja zadań wrażliwych Kierownik jednostki powinien zidentyfikować zadania przy wykonywaniu których pracownicy mogą być szczególnie podatni na wpływy szkodliwe dla gospodarki finansowej jednostki oraz powinien ustanowić odpowiednie środki zaradcze. 5) Powierzenie uprawnień Zakres uprawnień dotyczący gospodarki finansowej lub majątkowej jednostki powierzonych poszczególnym pracownikom jest precyzyjnie określony oraz odpowiedni do wagi podejmowanych decyzji i ryzyka z nim związanego. Przyjęcie uprawnień jest potwierdzone podpisem pracownika. Zarządzanie ryzykiem 6) Monitorowanie realizacji zadań Kierownik jednostki zapewnia przygotowanie rocznego planu pracy jednostki zawierającego poszczególne cele i zadania, komórki organizacyjne odpowiedzialne za ich realizację oraz zasoby (np. osobowe, finansowe, rzeczowe) przeznaczone do ich realizacji. Kierownik jednostki prowadzi bieżąca ocenę (monitoring) realizacji zadań za pomocą mierzalnych wskaźników lub precyzyjnie zdefiniowanych kryteriów. 7) Identyfikacja ryzyka Kierownik jednostki systematycznie, nie rzadziej niż raz w roku, dokonuje identyfikacji zewnętrznego i wewnętrznego ryzyka związanego z osiąganiem celów jednostki, jak i prowadzonych przez jednostkę konkretnych programów, projektów czy zadań. 8) Analiza ryzyka i podejmowanie działań zaradczych Kierownik jednostki zapewnia systematyczne poddawanie zidentyfikowanego ryzyka analizie mającej na celu określenie możliwych skutków i prawdopodobieństwa wystąpienia danego ryzyka. Kierownik jednostki określa akceptowany poziom ryzyka a także działania, które należy podjąć w celu zmniejszenia danego ryzyka do poziomu akceptowanego. Informacja i komunikacja 9) Bieżąca informacja 28 Kierownik jednostki kierownicy komórek organizacyjnych oraz pracownicy otrzymują w odpowiedniej formie i czasie właściwe i rzetelne informacje potrzebne im do wypełniania obowiązków, w szczególności wynikających z przyjętego systemu kontroli. 10) Efektywny system komunikacji wewnętrznej System komunikacji wewnętrznej gwarantuje, ze każdy pracownik rozumie cele systemu kontroli finansowej, sposób jego funkcjonowania, a także swoja rolę i odpowiedzialność w tym systemie. Są zapewnione skuteczne mechanizmy przekazywania ważnych informacji w obrębie struktury organizacyjnej. 11) Komunikacja zewnętrzna Kierownik jednostki zapewnia funkcjonowanie efektywnego systemu komunikacji z podmiotami, które mogą mieć znaczący wpływ na osiąganie celów jednostki, a także inną działalność jednostki dotyczącą w szczególności wydatkowania lub gromadzenia środków publicznych. 12) Dokumentowanie systemu kontroli finansowej System kontroli finansowej jednostki, w szczególności procedury, instrukcje, wytyczne kierownictwa, zakresy obowiązków, jest rzetelnie dokumentowany, a dokumentacja ta jest łatwo dostępna dla wszystkich pracowników, którym te informacje są niezbędne. 13) Dokumentowanie i rejestrowanie operacji finansowych i gospodarczych Wszystkie operacje finansowe i gospodarcze, a także inne znaczące zdarzenia są rzetelnie dokumentowane, a dokumentacja ta jest łatwo dostępna dla upoważnionych osób. Dokumentacja jest pełna oraz umożliwia prześledzenie każdej operacji finansowej, gospodarczej lub zdarzenia od samego początku, w trakcie ich trwania i po zakończeniu. 14) Zatwierdzanie operacji finansowych kierownik jednostki lub upoważnieni przez niego pracownicy zatwierdzają wszelkie operacje finansowe i gospodarcze przed ich realizacją. Poszczególne czynności związane z realizacją operacji finansowych lub gospodarczych są wykonywane wyłącznie prze osoby do tego upoważnione. 15) Podział obowiązków Kluczowe obowiązki dotyczące prowadzenia, zatwierdzania, rejestrowania i sprawdzania operacji finansowych, gospodarczych i innych zdarzeń są rozdzielane pomiędzy różne osoby, z uwzględnieniem obowiązków głównego księgowego jednostki określonych w przepisach prawa. sporządzone jest zestawienie obowiązków, które w danej jednostce muszą być rozdzielone pomiędzy różnych pracowników. 16) Nadzór Prowadzony jest właściwy nadzór w ramach hierarchii służbowej, którego celem jest upewnienie się, że zadania wynikające z przyjętego systemu kontroli są realizowane. 17) Rejestrowanie odstępstw Wszystkie przypadki, w których ze względu na nadzwyczajne okoliczności odstąpiono od procedur, instrukcji lub wytycznych są uzasadnione, dokumentowane i zatwierdzane przez kierownika jednostki lub upoważnionego pracownika. 18) Ciągłość działalności Zapewnione są odpowiednie mechanizmy w celu utrzymania ciągłości działalności jednostki, w szczególności operacji finansowych i gospodarczych, w każdym czasie i okolicznościach. 19) Ograniczenie dostępu do zasobów 29 Dostęp do zasobów finansowych, materialnych i informacyjnych jednostki maja wyłącznie upoważnione osoby. Zostały wyznaczone osoby odpowiedzialne za ochronę i właściwe wykorzystanie zasobów jednostki. prowadzone są okresowe porównania rzeczywistego stanu zasobów w zapisami w rejestrach. Ocena i audyt wewnętrzny 20) Ocena systemu kontroli finansowej Kierownik jednostki stale ocenia funkcjonowanie systemu kontroli finansowej i jego poszczególnych elementów. Zidentyfikowane problemy są na bieżąco rozwiązywane. 21) Audyt wewnętrzny W przypadkach określonych w ustawie w jednostkach prowadzona jest również obiektywna i niezależna ocena systemu kontroli finansowej przez audytora wewnętrznego. Standardy kontroli finansowej 29. Omów zagadnienie środowiska systemu kontroli finansowej jako determinanta jakości kontroli finansowej w jednostce wg standardów kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych Środowisko systemu kontroli finansowej 1) Uczciwość i inne wartości etyczne Kierownik jednostki oraz pracownicy posiadają taki poziom osobistej i zawodowej uczciwości, który zapewnia osiągniecie celów kontroli finansowej. Pracownicy rozumieją, jakie zachowanie i postępowanie jest uważane w jednostce za etyczne. Kierownik jednostki oraz pracownicy powinni być pozytywnie nastawieni do kontroli finansowej i wspierać jej funkcjonowanie. 2) Kompetencje zawodowe Kierownik jednostki oraz pracownicy posiadają taki poziom wiedzy, umiejętności i doświadczenia, który pozwala im skutecznie i efektywnie wypełniać powierzone zadania i obowiązki. Proces zatrudnienia powinien być prowadzony w taki sposób, aby zapewnić wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko. 3) Struktura organizacyjna Zakres zadań, uprawnień i odpowiedzialności poszczególnych komórek organizacyjnych jednostki oraz zakres sprawozdawczości jest przejrzysty i spójny oraz został określony w formie pisemnej. Każdemu pracownikowi został przedstawiony na piśmie zakres jego obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności. 4) Identyfikacja zadań wrażliwych Kierownik jednostki powinien zidentyfikować zadania przy wykonywaniu których pracownicy mogą być szczególnie podatni na wpływy szkodliwe dla gospodarki finansowej jednostki oraz powinien ustanowić odpowiednie środki zaradcze. 5) Powierzenie uprawnień Zakres uprawnień dotyczący gospodarki finansowej lub majątkowej jednostki powierzonych poszczególnym pracownikom jest precyzyjnie określony oraz odpowiedni do wagi podejmowanych decyzji i ryzyka z nim związanego. Przyjęcie uprawnień jest potwierdzone podpisem pracownika. Standardy kontroli finansowej 30 30. Omów podstawowe elementy procesu zarządzania ryzykiem wymienione w standardach kontroli finansowej Zarządzanie ryzykiem 1) Monitorowanie realizacji zadań Kierownik jednostki zapewnia przygotowanie rocznego planu pracy jednostki zawierającego poszczególne cele i zadania, komórki organizacyjne odpowiedzialne za ich realizację oraz zasoby (np. osobowe, finansowe, rzeczowe) przeznaczone do ich realizacji. Kierownik jednostki prowadzi bieżąca ocenę (monitoring) realizacji zadań za pomocą mierzalnych wskaźników lub precyzyjnie zdefiniowanych kryteriów. 2) Identyfikacja ryzyka Kierownik jednostki systematycznie, nie rzadziej niż raz w roku, dokonuje identyfikacji zewnętrznego i wewnętrznego ryzyka związanego z osiąganiem celów jednostki, jak i prowadzonych przez jednostkę konkretnych programów, projektów czy zadań. 3) Analiza ryzyka i podejmowanie działań zaradczych Kierownik jednostki zapewnia systematyczne poddawanie zidentyfikowanego ryzyka analizie mającej na celu określenie możliwych skutków i prawdopodobieństwa wystąpienia danego ryzyka. Kierownik jednostki określa akceptowany poziom ryzyka a także działania, które należy podjąć w celu zmniejszenia danego ryzyka do poziomu akceptowanego. Standardu kontroli finansowej 31. Wymień i omów standardy kontroli finansowej gwarantujące efektywny przepływ informacji Informacja i komunikacja Standardy w obszarze informacji i komunikacji dotyczą zapewnienia wszystkim pracownikom jednostki informacji niezbędnych do wykonywania przez nich obowiązków, w szczególności związanych z kontrolą finansową, a także zapewnienia efektywnego systemu komunikacji zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. System komunikacji powinien umożliwiać przepływ potrzebnych informacji wewnątrz jednostki zarówno w kierunku pionowym (w dół i w górę i w górę struktury organizacyjnej), jak i poziomym. System efektywny to taki, który nie tylko zapewnia przepływ informacji, ale także gwarantuje, ze informacje te zostaną właściwie zrozumiane przez odbiorców. 1) Bieżąca informacja Kierownik jednostki kierownicy komórek organizacyjnych oraz pracownicy otrzymują w odpowiedniej formie i czasie właściwe i rzetelne informacje potrzebne im do wypełniania obowiązków, w szczególności wynikających z przyjętego systemu kontroli. 2) Efektywny system komunikacji wewnętrznej System komunikacji wewnętrznej gwarantuje, ze każdy pracownik rozumie cele systemu kontroli finansowej, sposób jego funkcjonowania, a także swoja rolę i odpowiedzialność w tym systemie. Są zapewnione skuteczne mechanizmy przekazywania ważnych informacji w obrębie struktury organizacyjnej. 3) Komunikacja zewnętrzna Kierownik jednostki zapewnia funkcjonowanie efektywnego systemu komunikacji z podmiotami, które mogą mieć znaczący wpływ na osiąganie celów jednostki, a także Standardy kontroli finansowej 31 32. Omów podstawowe mechanizmy kontroli finansowej, o których mowa w standardach kontroli finansowe w jednostkach sektora finansów publicznych. Zidentyfikowanie wszystkich obszarów ryzyka umożliwi wprowadzenie odpowiednich mechanizmów (procedur) kontroli w celu ograniczenia skutków ryzyka. Oznacza to, że mechanizmy kontroli powinny być wprowadzone tylko w tych obszarach i w takim zakresie, w jakim jest to konieczne ze względu na prawdopodobieństwo istotnych zagrożeń dla realizacji celów jednostki. Wymóg efektywności nakazuje, aby koszt wprowadzenia mechanizmów nie był wyższy od skutków zidentyfikowanego zagrożenia. Małe prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia i niewielkie jego znaczenie, czyli niewielki poziom ryzyka, może skłonić kierownika jednostki do odstąpienia, w danym obszarze od ustanowienia mechanizmów kontroli. Mechanizmy kontroli to m.in. zasady i procedury oraz standardy postępowania. Obowiązujące standardy kontroli finansowej wymagają dokumentowania systemu kontroli wewnętrznej (finansowej), szczególnie w zakresie procedur, instrukcji, wytycznych kierownictwa i dostępności dokumentacji dla wszystkich pracowników, którym te informacje są niezbędne. Wszystkie operacje finansowe i gospodarcze, a także inne znaczące zdarzenia, powinny być rzetelnie udokumentowane, a dokumentacja ta winna być łatwo dostępna dla upoważnionych osób. Dokumentacja powinna być kompletna i umożliwiać prześledzenie każdej operacji finansowej, gospodarczej lub zdarzenia od samego początku, w trakcie ich trwania i po zakończeniu. Operacje finansowe i gospodarcze oraz inne znaczące zdarzenia winny być niezwłocznie rejestrowane i prawidłowo klasyfikowane. Kierownik jednostki lub upoważnieni przez niego pracownicy obowiązani są zatwierdzać wszelkie operacje finansowe i gospodarcze przed ich realizacją. Poszczególne czynności związane z realizacją operacji finansowych lub gospodarczych powinny być wykonywane wyłącznie przez osoby do tego upoważnione. Kluczowe obowiązki dotyczące prowadzenia, zatwierdzania, rejestrowania i sprawdzania operacji finansowych, gospodarczych i innych zdarzeń powinny być rozdzielane pomiędzy rożne osoby, z uwzględnieniem obowiązków i odpowiedzialności głównego księgowego jednostki, określonych w przepisach prawa. Wskazane jest sporządzenie zestawienia obowiązków, które w danej jednostce muszą być rozdzielone pomiędzy różnych pracowników. Powinny być wyznaczone osoby odpowiedzialne za ochronę i właściwe wykorzystanie zasobów jednostki. Należy prowadzić okresowe porównania rzeczywistego stanu zasobów z zapisami w rejestrach. Mechanizmami kontroli są ponadto: analiza wykonania planu finansowego w kolejnych okresach, wskaźników wykonania zadań, programów itp. oraz odpowiednich raportów finansowych i opracowań na temat wyników działalności operacyjnej, uzgodnienia, zabezpieczenia fizyczne (np. sejf, zamki, karty dostępu, kamery alarmy, strażnicy), inspekcje, systemy wymuszające kontrolę, kontrola formularzy (np. druków ścisłego zarachowania. Z. Rola „Kontrola wewnętrzna, kontrola finansowa i Audyt” 32 –33 33. Ocena skuteczności systemu kontroli finansowej wg standardów kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych Standardy kontroli finansowej w zakresie oceny i audytu wewnętrznego wprowadzają zasadę ciągłej oceny przyjętego sytemu kontroli finansowej dokonywanej przez kierownika jednostki oraz niezależnej i obiektywnej oceny tego sytemu przez audytora wewnętrznego. 1) Ocena systemu kontroli finansowej 32 Kierownik jednostki stale ocenia funkcjonowanie systemu kontroli finansowej i jego poszczególnych elementów. Zidentyfikowane problemy są na bieżąco rozwiązywane. 2) Audyt wewnętrzny W przypadkach określonych w ustawie w jednostkach prowadzona jest również obiektywna i niezależna ocena systemu kontroli finansowej przez audytora wewnętrznego. Standardy kontroli finansowej 34. Kontrola wewnętrzna – model COSO Kontrola to rezultat działań podejmowanych przez kierownictwo danej jednostki w celu zwiększenia prawdopodobieństwa osiągnięcia zamierzonych celów, obejmujących planowanie, organizowanie i kierowanie. System kontroli wewnętrznej stanowią wszystkie procesy wdrożone w celu uzyskania racjonalnego stopnia pewności co do; - wiarygodności i spójności informacji, - zgodności działania jednostki z regulacjami oraz przyjętymi procedurami wewnętrznymi w jednostce, - zabezpieczenia majątku, - gospodarności, - możliwości osiągnięcia założonych celów Składowe systemu kontroli wewnętrznej COSO to 5 powiązanych ze sobą procesów; 1. środowisko kontroli, czyli struktura i kultura organizacyjna, 2. oszacowanie ryzyka, czyli zdefiniowanie celów, identyfikacja zagrożeń związanych z realizacją celów, identyfikacja ryzyka kluczowego, określenie działań zaradczych, 3. czynności kontrolne, realizowane poprzez stosowana politykę i procedury postępowania, 4. informacja i komunikacja , 5. monitoring Środowisko kontroli – podstawą każdej instytucji są ludzie, ich indywidualne cechy, uczciwość, etyka kompetencje, środowisko w jakim funkcjonują. Pracownicy sa motorem napędzającym organizację i wsparciem dla działań kierownictwa jednostki. Oszacowanie ryzyka – zarząd jednostki musi być świadomy ryzyka i musi umieć sobie z nimi radzić. Należy wprowadzić mechanizmy identyfikacji, analizy i zarządzania ryzykiem. Czynności kontrolne – kontrole muszą być projektowane i realizowane tak, aby działania zidentyfikowane przez zarząd jako niezbędne z uwagi na ryzyko osiągnięcia celów, były wykonywane efektywnie. Informacja i komunikacja – czynności kontrolne są uzależnione od informacji i komunikacji, pomagają one pracownikom zdobyć i wymieniać informacje niezbędne zarówno do kontroli jak i zarządzania jednostką. Monitoring – cały proces musi być monitorowany, a jeśli zachodzi potrzeba powinny być wprowadzane modyfikacje. W ten sposób system może reagować dynamicznie zmieniając się gdy wymagają tego okoliczności. Szczególnie ważnym elementem jest środowisko kontroli , składają się na to; 1. uczciwość i wartości etyczne – zachowania etyczne i uczciwość zarządzania są produktami kultury organizacji.. Składają się na nią standardy etyczne i wzorce zachowań, sposoby w jaki sa one komunikowane oraz wspierane. Bardzo ważna rolę w tworzeniu kultury organizacji odgrywa kierownictwo jednostki. 33 2. zachęty i pokusy – pracownicy mogą podejmować działania nielegalne lub nieetyczne wtedy gdy organizację dają ku temu silne zachęty i pokusy. Zachętami nakłaniającymi do malwersacji i fałszowania dokumentacji mogą być; wysokie nagrody uzależnione od wyników pracy, stosowanie widełek w sposobie naliczania premii, presja na realizacje nierealnych celów jednostki i osiągania krótkoterminowych rezultatów. Pokusami do działań nieuczciwych mogą być; brak lub nieefektywne kontrole, decentralizacja powodująca, że kierownictwo nie zna działań podejmowanych na niższych szczeblach, słabość kontroli wewnętrznej, audytu wewnętrznego, niewystarczające kary za nieuczciwe zachowania, nie informowanie o wykrytych oszustwach. 3. ustalanie i egzekwowanie zasad etycznych – wprowadzenie kodeksu postępowania, a nawet potwierdzenie, że pracownicy zapoznali się z nim nie zapewnią automatycznie przestrzegania zasad. Istotne znaczenie mają ; kary dala pracowników, którzy naruszają zasady, mechanizmy zachęcające do informowania o przypadkach naruszenia zasad, działania dyscyplinarne przeciwko pracownikom, którzy nie informują o naruszeniu zasad. Pozostałe czynniki środowiska kontroli to; - filozofia i styl zarządzania, - struktura organizacyjna, - przydzielenie uprawnień i odpowiedzialności, - sposób zarządzania kadrami, - kompetencje. 35. Wymień i omów zasady kontroli środków pieniężnych, rozrachunków i rozliczeń w jednostkach sektora finansów publicznych. 36. Wymień i omów zasady kontroli: zapasów, aktywów trwałych, zatrudnienia i wynagrodzeń. 37. Wymień i omów zasady kontroli: kosztów, przychodów, funduszy. 38. Wymień i omów inwentaryzację jako element kontroli finansowo – księgowej. 39. Wymień i omów zasady kontroli systemów informatycznych. W większości systemów informatycznych kontrole automatyczne są kluczowym elementem systemu kontroli. Przy wielkiej ilości transakcji obsługiwanych przez system jedynie kontrole automatyczne mogą zapewniać wymagany poziom bezpieczeństwa. Audytor musi ocenić czy autor oprogramowania i procedury zapewniają wystarczające kontrole. Kontrola systemów informatycznych powinna odbywać się wg następujących zasad; Czynności wstępne; 1.ustalenie celu kontroli, 2.zapewnienie dostępu do funkcjonujących w organizacji programów/systemów oraz danych, 3.zdefiniowanie testów, które należy przeprowadzić, np. próbkowania, 4. zidentyfikowanie wymagań dotyczących danych wyjściowych, 5. ustalenie wymagań, co do zasobów czyli personelu i narzędzi wykorzystanych do kontroli. Uzgodnienie warunków z osobami, których dotyczy audyt; 34 1. należy ustalić zasady przechowywania interesujących kontrolera danych, zwłaszcza tych przechowywanych przez krótki czas, 2. w celu zminimalizowania zakłóceń w środowisku produkcyjnym dostęp do programów/systemów oraz danych powinien zostać uzgodniony z właściwym wyprzedzeniem, 3. należy oszacować ewentualne zakłócenia, jakie spowodować mogą zmiany w programach i systemach wywołane zastosowaniem narzędzi kontrolujących system, 4. należy także wziąć pod uwagę wpływ tych zmian na integralność danych Bezpieczeństwo danych. Kontrolujący powinien zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa informacji systemowych oraz innych danych. Należy wziąć pod uwagę poziom poufności i bezpieczeństwa wymagany przez organizację będąca właścicielem danych oraz odpowiednie regulacje prane w tym zakresie. Kontrolujący stosując odpowiednie procedury dokumentuje ich wyniki. 40. Omów różnice i podobieństwa pomiędzy zadaniami instytucjonalnej kontroli wewnętrznej (resortowe), a audytem wewnętrznym. Kontrola instytucjonalna rozumiana jest jako funkcjonujące stanowiska, komórki i instytucje powołane wyłącznie do prowadzenia działalności kontrolnej w ramach kontroli wewnętrznej. Kontrola wewnętrzna umożliwia efektywne i ekonomiczne funkcjonowanie kontrolowanych procesów i monitoruje ich przebieg, jest więc procesem ciągłym z nie zbiorem działań jednostkowych. KW może dostarczać kierownictwu organizacji jedynie racjonalne zapewnienie, nie zaś absolutna pewność. Ta racjonalne pewność oznacza osiąganie satysfakcjonującego poziomu (podobnie jak AW) zaufania przy założonych kosztach i przyjętym stopniu ryzyka. KW wspiera kierownictwo i pracowników organizacji w realizacji założonych celów. Dlatego cele zarządzania powinny być jasno określone w momencie projektowania systemu kontroli wewnętrznej. Kontrola musi być efektywna i skuteczna, musi być wykonywana z należytą starannością. Rekomendując wprowadzenie konkretnej kontroli należy uwzględniać; -.relatywna wagę celów i ryzyko związane z ich realizacja, - prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka, - koszty wprowadzenia dodatkowych kontroli. Koncepcja oszczędności, wydajności i skuteczności jest kluczowa dla zrozumienia pojęcia kontroli wewnętrznej Audyt wewnętrzny jest jednym z elementów systemu kontroli wewnętrznej. Od pozostałych 5 elementów tej kontroli w tym również od kontroli instytucjonalnej realizowanej przez komórkę kontroli wewnętrznej różni się tym, że oprócz oceny poszczególnych elementów systemu (w organizacji) ocenia również cały system kontroli, które następnie przedstawia kierownictwu. 41 Jaka, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, jest odpowiedzialność karna za: a) nieprowadzenie ksiąg rachunkowych, b) prowadzenie ksiąg rachunkowych wbrew przepisom ustawy o rachunkowości, c) podawanie w księgach rachunkowych nierzetelnych danych, 35 art.. 77 ustawy o rachunkowości – podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie. Sprawcą przestępstwa z art. 77 UR może być wyłącznie kierownik jednostki. Za odpowiedzialnością kierownika jednostki przesądzoną w przepisie art. 4 ust. 5 UR przemawia dodatkowo zawarte w art. 77 UR określenie „kto ..dopuszcza”. definicja słowa „dopuszczać” – przystać na coś, nie przeszkadzać czemuś, pozwalać, zezwalać. Jeżeli kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana np. w statucie lub umowie osoba odpowiedzialna (np. konkretny członek zarządu) – to odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu. Wysokość grzywny określa się w stawkach dziennych od 10 zł do 360 zł. Wysokość stawki dziennej nie może być niższa od 10 zł ani wyższa od 2000 zł. Kara pozbawienia wolności wynosi od jednego miesiąca do dwóch lat. Praca zbiorowa „Komentarz do ustawy o rachunkowości” str. 727 – 730. 41. na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości omów przez jaki okres, podając przy tym zasady jego obliczania, jednostka kontynuująca działalność przechowuje: a) zatwierdzone roczne sprawozdanie, b) księgi rachunkowe, c) dokumenty inwentaryzacyjne, Zatwierdzone roczne sprawozdania finansowe podlegają trwałemu przechowywaniu. Księgi rachunkowe – 5 lat. Dokumenty inwentaryzacyjne – 5 lat. Okresy przechowywania ustalone w ustawie o rachunkowości oblicza się od początku roku następującego po roku obrotowym, którego dane zbiory dotyczą. Ustawa o rachunkowości art. 74 42. Na podstawie przepisów o rachunkowości omów zasady udostępniania „osobie trzeciej” (np. biegłemu rewidentowi, inspektorowi) dokumentacji przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, ksiąg rachunkowych, dowodów księgowych, dokumentacji inwentaryzacyjnej i sprawozdań finansowych. Udostępnianie osobie trzeciej zbiorów lub ich części: 1) do wglądu na terenie jednostki – wymaga zgody kierownika jednostki lub osoby przez niego upoważnionej, 2) poza siedzibą zarządu (oddziału) jednostki – wymaga pisemnej zgody kierownika jednostki oraz pozostawienia w jednostce potwierdzonego spisu przyjętych dokumentów, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Ustawa o rachunkowości art. 75 43. Opisz na podstawie ustawy o rachunkowości warunki bezstronności i niezależności biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie rocznego sprawozdania finansowe jednostki. 1. Badanie sprawozdania finansowego przeprowadza biegły rewident spełniający warunki do wyrażania bezstronnej i niezależnej opinii w tym sprawozdaniu. 2. Bezstronność i niezależność nie jest zachowana, jeżeli biegły rewident: 36 * posiada udziały, akcje lub inne tytuły własności w jednostce lub w jednostce z nią stowarzyszonej, dominującej, zależnej lub współzależnej, z wyłączeniem udziałów w spółdzielni mieszkaniowej, * jest lub był w ostatnich 3 latach przedstawicielem prawnym (pełnomocnikiem), członkiem organów nadzorczych bądź zarządzających lub pracownikiem jednostki albo jednostki z nią stowarzyszonej, dominującej, zależnej lub współzależnej, * w ostatnich 3 latach uczestniczył w prowadzeniu ksiąg rachunkowych, sporządzaniu sprawozdania finansowego, stanowiącego przedmiot badania. * osiągnął chociażby w jednym roku w ciągu ostatnich 5 lat co najmniej 50% przychodu rocznego z tytułu świadczenia usług na rzecz danej jednostki, jednostki wobec niej dominującej lub jednostek z nią stowarzyszonych, jednostek od niej zależnych lub współzależnych. Nie dotyczy to pierwszego roku działalności biegłego rewidenta, * jest małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej do drugiego stopnia lub związany z tytułu opieki, przysposobienia lub kurateli z osobą zarządzającą lub będącą w organach nadzorczych jednostki albo zatrudnia przy prowadzeniu badania takie osoby, * z innych powodów nie może sporządzić bezstronnej i niezależnej opinii. Ustawa o rachunkowości art. 66 44. Wymień jakie elementy, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, powinna zawierać sporządzona przez biegłego rewidenta opinia stwierdzająca, czy sprawozdanie finansowe jest prawidłowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową. Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest prawidłowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak tez wynik finansowy badanej jednostki. Opinia ta powinna w szczególności stwierdzać, czy badane sprawozdanie finansowe: 1) zostało sporządzone na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych, 2) zostało sporządzone zgodnie z określonymi ustawą zasadami rachunkowości, 3) jest zgodne co do formy i treści z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem lub umową, 4) przedstawia rzetelnie i jasno wszystkie istotne dla oceny jednostki informacje, a w odniesieniu do sprawozdania z działalności jednostki, czy informacje zawarte w tym sprawozdaniu uwzględniają postanowienia ustawy o rachunkowości co do treści sprawozdania z działalności jednostki (art. 49) i zgodne są z informacjami zawartymi w rocznym sprawozdaniu finansowym. W opinii należy również: 1) poinformować o niedopełnieniu, do dania wyrażenia opinii, określonych w ustawie o rachunkowości obowiązków złożenia we właściwym rejestrze sadowym oraz do ogłoszenia sprawozdania finansowego za rok lub lata poprzedzające rok obrotowy, 2) wskazać na stwierdzone podczas badania poważne zagrożenia dla kontynuacji działalności przez jednostkę. Ustawa o rachunkowości art. 65 ust. 1,2,3. 37 45. Wymień jakie elementy, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, powinien zawierać sporządzony przez biegłego rewidenta raport o tym, czy sprawozdanie finansowe jest prawidłowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki. Raport powinien przedstawić w szczególności: 1) ogólną charakterystykę jednostki (dane identyfikujące jednostkę) 2) stwierdzenie uzyskania od jednostki żądanych informacji, wyjaśnień i oświadczeń, 3) ocenę prawidłowości stosowanego sytemu rachunkowości i działania powiązanej z nim kontroli wewnętrznej, 4) charakterystykę pozycji lub grupy pozycji sprawozdania finansowego, jeżeli zdaniem biegłego rewidenta wymagają one omówienia, 5) stwierdzenia stosowania się przez bank do obowiązujących zasad w zakresie ostrożności, określonych w odrębnych przepisach oraz stwierdzenie prawidłowości ustalenia współczynnika wypłacalności. 6) stwierdzenie utworzenia przez zakład ubezpieczeń rezerw techniczno – ubezpieczeniowych w wysokości zapewniającej pełne wywiązanie się z bieżących i przyszłych zobowiązań, wynikających z zawartych umów ubezpieczenia, oraz zabezpieczenia tych rezerw lokatami, zgodnie z przepisami o działalności ubezpieczeniowej, a także prawidłowości wyliczenia marginesu wypłacalności i posiadania finansowego pokrycia tego marginesu, 7) przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, ze wskazaniem na zjawiska, które w porównaniu z poprzednimi okresami sprawozdawczymi w istotny sposób wpływają negatywnie na tę sytuację, a zwłaszcza zagrażają kontynuowaniu działalności przez jednostkę. Jeżeli w toku badania jednostki biegły rewident stwierdzi istotne, mające wpływ na sprawozdanie finansowe, naruszenie prawa, statutu lub umowy spółki, to powinien o tym poinformować w raporcie, a razie potrzeby również w opinii. Ustawa o rachunkowości art. 65 ust. 5 46. Wymień elementy sprawozdania finansowego a) podlegającego obowiązkowi corocznego badania przez biegłego rewidenta, b) niepodlegającego obowiązkowi corocznego badania przez biegłego rewidenta zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Sprawozdanie finansowe składa się z: 1) bilansu, 2) rachunku zysków i strat, 3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia. Sprawozdanie finansowe jednostek podlegających corocznemu badaniu, obejmuje ponadto: 1) zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym 2) rachunek przepływów pieniężnych. Zakres jednostek objętych badaniem: 1) banki i zakłady ubezpieczeniowe, 38 2) jednostki działające na podstawie przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych, 3) jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, 4) spółki akcyjne, 5) pozostałe jednostki, w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzano sprawozdanie finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków: a) średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, b) suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 2.500,000 EURO, c) przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5.000.000 EURO. Ustawa o rachunkowości art. 45 ust. 2 i 3, art. 64. 47. W jaki sposób (tj. opisz metodę) oraz z jaką częstotliwością przeprowadza się inwentaryzacje zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości: a) zapasów towarów i materiałów (opakowań) objętych ewidencja wartościową w punktach obrotu detalicznego jednostki, b) środków pieniężnych znajdujących się w kasie, c) należności, w tym udzielonych pożyczek, d) środków trwałych, do których dostęp jest znacznie utrudniony oraz gruntów. Inwentaryzowane składniki Termin inwentaryzacji Metoda inwentaryzacji zapasy towarów i materiałów raz w roku spis z natury na ostatni dzień roku obrotowego spis z natury należności, w tym udzielone na ostatni dzień każdego roku w drodze uzyskania potwierdzenia pożyczki (z wyjątkiem należności obrotowego – z tym ze salda spornych i wątpliwych, z tytułów inwentaryzację można rozpocząć w publicznoprawnych, także od osób ciągu IV kwartału i zakończyć do nie prowadzących ksiąg 15 stycznia roku następnego. (opakowań) objętych ewidencja wartościową w punktach obrotu detalicznego jednostki środki pieniężne znajdujące się w kasie jednostki rachunkowych) środki trwałe, do których dostęp jest na ostatni dzień każdego roku utrudniony, grunty w drodze weryfikacji poprzez obrotowego- z tym że porównanie danych w księgach inwentaryzacje można rozpocząć w rachunkowych z danymi ciągu IV kw. i zakończyć do 15 wynikającymi z dokumentów stycznia roku następnego Ustawa o rachunkowości art. 26 Od Anki P. 39 Jeżeli inwentaryzacja przeprowadzana jest w innym dniu niż 31.12 to należy do inwentaryzacji np. na dzień 30. 10 sporządzić zestawienia przychodów i rozchodów między dniem inwentaryzacji, a dniem 31 grudnia. 48. Wymień rodzaje (kategorie) jednostek objętych przepisami ustawy o rachunkowości. Wymień rodzaje (kategorie) jednostek, które nie są zobligowane do stosowania przepisów ustawy o rachunkowości. art. 2 ustawy o rachunkowości Podmioty objęte ustawą 1. Przepisy ustawy o rachunkowości, zwanej dalej ustawą, stosuje się do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczpospolitej polskiej: 1) spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych, zastrzeżeniem pkt. 2, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego, 2) osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie poleskie 800.000 EURO, 3) jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, przepisów o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów, 4) gmin, powiatów, województw i ich związków, a także państwowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich: a) jednostek budżetowych, b) gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, c) zakładów budżetowych, d) funduszy celowych, 5) jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek o których mowa w punkcie 1 i 2, 6) zagranicznych osób prawnych, zagranicznych jednostek nie posiadających osobowości prawnej oraz zagranicznych osób fizycznych, prowadzących na terenie Rzeczpospolitej Polskiej działalność osobiście, przez osobę upoważnioną, przy pomocy pracowników – w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, bez względu na wielkość przychodów, 7) jednostek nie wymienionych w pkt. 1-6, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub funduszów celowych – od początku roku obrotowego w którym dotacje lub subwencje zostały im przyznane. Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie mogą stosować zasady rachunkowości określone ustawą również od początku następnego roku obrotowego, jeżeli przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż równowartość w walucie polskie 800.000 EURO. W tym przypadku osoby te lub wspólnicy przed rozpoczęciem roku obrotowego są obowiązani do zawiadomienia o tym urzędu skarbowego, właściwego w sprawie opodatkowania podatkiem dochodowym. 40 49. Podaj, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, co obejmuje (z jakich elementów składa się) rachunkowość jednostki. art. 4 ust. 3 ustawy o rachunkowości Rachunkowość jednostki obejmuje: 1. Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, 2. Prowadzenie na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym, 3. Okresowe ustalanie lub sprawdzanie srogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów, 4. Wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego, 5. Gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawa, 6. Poddanie badaniu i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą. 50. Wymień i omów sformułowane w ustawie o rachunkowości podstawowe zasady prowadzenia rachunkowości. art. 4 ustawy o rachunkowości Zasady rachunkowości 1) Zasada jasnego i rzetelnego obrazu Jednostki obowiązane są stosować określone ustawa zasady rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy. 2) Zasada przewagi treści nad formą Zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną. 3) Zasada istotności Jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację obowiązku zasady jasnego i rzetelnego obrazu. 4) zasada ciągłości Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, dokonując w kolejnych latach obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, w tym także dokonywania odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych tak, aby za kolejne lata informacje z nich wynikające były porównywalne. Wykazane w księgach rachunkowych na dzień ich zamknięcia stany aktywów i pasywów należy ująć w tej samej wysokości, w otwartych na następny rok obrotowy księgach rachunkowych. 5) Zasada kontynuacji działania Przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w nie zmniejszonym istotnie zakresie, bez pozostawiania jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub 41 prawnym. Ustalając zdolność jednostki do kontynuowania działalności kierownika jednostki uwzględnia wszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczącego dającej się przewidzieć przyszłości, obejmując okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego. 6) Zasada memoriału W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. 7) Zasada współmierności Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione. 8) Zasada ostrożnej wyceny Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość uwzględnić: - zmniejszenie wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, - wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne, - wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne, - rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń,. Zdarzenia, o których mowa, należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione miedzy dniem bilansowym a dniem, w którym rzeczywiści następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych. 9) Zasada indywidualnej wyceny wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów, jak tez zysków i strat nadzwyczajnych ustala się oddzielnie. nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i kosztów związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych. 52. Wymień elementy dokumentacji, jakie zgodnie z ustawą o rachunkowości, powinna posiadać jednostka przyjmująca zasady (politykę) rachunkowości. Art. 10 ustawy o rachunkowości Dokumentacja opisująca politykę rachunkowości 1. Jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w języku polskim przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości, w szczególności dotyczące: 1) określenia roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych, 2) metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalenia wyniku finansowego w zakresie, jakim ustawa pozostawi jednostce prawo wyboru, 3) sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych, w tym co najmniej: a) zakładowego planu kont, ustalającego wykaz kont księgi głównej, przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń, zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych oraz ich powiązania z kontami księgi głównej, 42 b) wykazu ksiąg rachunkowych, a przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera – wykazu zbiorów danych tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań oraz ich funkcji w organizacji całości ksiąg rachunkowych i w procesach przetwarzania danych, c) opisu systemu przetwarzania danych, a przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera – opisu systemu informatycznego, zawierającego wykaz programów, procedur lub funkcji, w zależności od struktury oprogramowania, wraz z opisem algorytmów i parametrów oraz programowych zasad ochrony danych, w tym w szczególności metod zabezpieczenia dostępu dodanych i systemu ich przetwarzania, a ponadto określenie wersji oprogramowania i daty rozpoczęcia jego eksploatacji, 4) systemu służącego ochronie danych i ich zbiorów, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i innych dokumentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów. 2. Kierownik jednostki ustala w formie pisemnej i aktualizuje dokumentację, o której mowa w ust. 1 3. W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy, przyjmując zasadę (politykę) rachunkowości, jednostka może stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez uprawniony w ustawy Komitet Standardów rachunkowości. W przypadku braku odpowiedniego standardu krajowego może stosować Międzynarodowe Standardy Rachunkowości . 53. Podaj kiedy i na czym polega, zgodnie z przepisami o rachunkowości, ostateczne zamkniecie i otwarcie ksiąg rachunkowych jednostki? Księgi rachunkowe otwiera się: 1) na dzień otwarcia działalności, którym jest dzień pierwszego zdarzenia wywołującego skutki o charakterze majątkowym lub finansowym, 2) na początek każdego następnego roku obrotowego, 3) na dzień zmiany formy prawnej, z zastrzeżeniem ust. 3 4) na dzień wpisu do rejestru połączenia jednostek lub podziału jednostki, powodujących powstanie nowej jednostki (jednostek), 5) na dzień rozpoczęcia likwidacji lub wszczęcia postępowania upadłościowego – w ciągu 15 dni od dnia zaistnienia tych zdarzeń. Księgi rachunkowe zamyka się: 1) na dzień kończący rok obrotowy, 2) na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym również sprzedaży i zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego, 3) na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, z zastrzeżenie ust. 3, 4) w jednostce przejmowanej na dzień przyjęcia jednostki przez inną jednostkę, 5) na dzień poprzedzający dzień podziału lub połączenia jednostek, jeżeli w wyniku połączenia powstaje nowa jednostka, 6) na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub upadłości, 7) na inny dzień bilansowy określony odrębnymi przepisami – nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych zdarzeń. 43 Możliwość niezamykania i otwierania ksiąg Można nie zamykać i nie otwierać ksiąg rachunkowych w przypadku przekształcenia spółki osobowej oraz spółki cywilnej w inną spółkę osobową, jak również w przypadki połączenia jednostek, gdy w myśl ustawy rozliczenie przyjęcia jednostki następuje metodą łączenia udziałów i nie powoduje powstania nowej jednostki. Ostateczne zamkniecie i otwarcie Ostateczne zamkniecie i otwarcie ksiąg rachunkowych jednostki kontynuującej działalność powinno nastąpić najpóźniej w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za rok obrotowy. Zamkniecie ksiąg rachunkowych prowadzonych za pomocą komputera Zamkniecie ksiąg rachunkowych polega na nieodwracalnym wyłączeniu możliwości dokonywania zapisów księgowych w zbiorach towarzyszących zamknięte księgi rachunkowe. 54. Podaj kiedy, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, księgi rachunkowe uważa się za prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i bieżąco? Art.. 24 ustawy o rachunkowości Zasady prowadzenia ksiąg 1. Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i bieżąco. 2. Księgi rachunkowe uznaje się za rzetelne, jeżeli dokonane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. (Nie jest możliwe osiągnięcie tego stanu bez rzetelnych dowodów księgowych stanowiących podstawę tych zapisów). 3. Księgi rachunkowe uznaje się za prowadzone bezbłędnie, jeżeli wprowadzono do nich kompletnie i poprawnie wszystkie zakwalifikowane do zaksięgowania w danym miesiącu dowody księgowe, zapewniono ciągłość zapisów oraz bezbłędność stosowanych procedur obliczeniowych. 4. Księgi rachunkowe uznaje się za sprawdzalne, jeżeli umożliwiają stwierdzenie poprawności dokonywanych w nich zapisów, stanów (sald) oraz działania stosowanych procedur obliczeniowych, a w szczególności: 1) udokumentowanie zapisów pozwala na identyfikację dowodów i sposobu ich zapisania w księgach rachunkowych na wszystkich etapach przetwarzania danych, 2) zapisy uporządkowane są chronologicznie i systematycznie według kryteriów klasyfikacyjnych umożliwiających sporządzenie obowiązujących jednostkę sprawozdań finansowych i innych sprawozdań, w tym deklaracji podatkowych oraz dokonania rozliczeń finansowych, 3) w przypadku prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera zapewniona jest kontrola kompletności zbiorów systemu rachunkowości oraz parametrów przetwarzania danych, 4) zapewniony jest dostęp do zbiorów danych pozwalających, bez względu na stosowaną technikę, na uzyskanie w dowolnym czasie i za dowolnie wybrany okres sprawozdawczy jasnych i zrozumiałych informacji o treści zapisów dokonywanych w księgach rachunkowych. 5. Księgi rachunkowe uznaje się za prowadzone na bieżąco, jeżeli: 44 1) pochodzące z nich informacje umożliwiają porządzenie w terminie obowiązujących jednostkę sprawozdań finansowych i innych sprawozdań, w tym deklaracji podatkowych oraz dokonania rozliczeń finansowych, 2) zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej są sporządzane przynajmniej za poszczególne okresy sprawozdawcze, nie rzadziej niż na koniec miesiąca, w terminie, o którym mowa w pkt 2, a za rok obrotowy – nie później niż 85 dnia po dniu bilansowym, 3) ujęcie wpłat i wypłat gotówką, czekami i wekslami obcymi oraz obrotu detalicznego i gastronomii następuje w tym samym dniu, w którym zostały dokonane. 55. Omów wynikające z ustawy o rachunkowości, zasady poprawiania błędów w zapisach, w przypadku prowadzenie ksiąg rachunkowych: a) ręcznie b) przy użyciu komputera Stwierdzone błędy w zapisach poprawia się: 1) przez skreślenie dotychczasowej treści i wpisanie nowej, z zachowaniem czytelności błędnego zapisu, oraz podpisanie poprawki i umieszczenie daty, poprawki takie musza być dokonywane jednocześnie we wszystkich księgach rachunkowych i nie mogą nastąpić po zamknięciu miesiąca lub 2) przez wprowadzenie do ksiąg rachunkowych dowodu zatwierdzającego korekty błędnych zapisów, dokonywane tylko zapisami dodatnimi albo tylko ujemnymi. W razie ujawnienia błędów po zamknięciu miesiąca lub prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera, dozwolone są tylko korekty dokonywane w sposób określony w pkt. 2. 56. Omów, wynikające z ustawy o rachunkowości, zasady poprawiania błędów w dowodach księgowych: a) źródłowych zewnętrznych obcych i własnych, b) wewnętrznych. art. 22 ustawy o rachunkowości 1. Dowody księgowe powinny być rzetelne, to jest zgodne z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczych, którą dokumentują, kompletne, zawierające co najmniej dane określone w ustawie o rachunkowości (art. 21) oraz wolne od błędów rachunkowych. Niedopuszczalne jest dokonywanie w dowodach księgowych wymazywania i przeróbek. 2. Błędy w dowodach źródłowych zewnętrznych obcych i własnych można korygować jedynie przez wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie, wraz ze stosownym uzasadnieniem, chyba że inne przepisy stanowią inaczej. 3. Błędy w dowodach wewnętrznych mogą być poprawiane przez skreślenie błędnej treści lub kwoty, z utrzymaniem czytelności skreślonych wyrażeń lub liczb, wpisanie treści poprawnej i daty poprawki oraz złożenia podpisu osoby do tego upoważnionej, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Nie można poprawiać pojedynczych liter lub cyfr. 57. Omów, wynikające z ustawy o rachunkowości, zasady dokonywania zapisów w księgach rachunkowych oraz podaj podstawowe elementy zapisu księgowego. 45 1. zapisów w księgach rachunkowych dokonuje się w sposób trwały, bez pozostawiania miejsc pozwalających na późniejsze dopiski lub zmiany. Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera należy stosować właściwe procedury i środki chroniące przed zniszczeniem, modyfikacja lub ukryciem zapisu. 2. Zapis księgowy powinien zawierać co najmniej: a) datę dokonania operacji gospodarczej, b) określenie rodzaju i numer identyfikacyjny dowodu księgowego stanowiącego podstawę zapisu oraz jego datę, jeżeli różni się ona od daty dokonania operacji, c) zrozumiały tekst, skrót lub kod opisu operacji, z tym że należy posiadać pisemne objaśnienia treści skrótów lub kodów. d) kwotę i datę zapisu, e) 3. oznaczenie kont, których dotyczy. Zapisów dotyczących operacji wyrażonych w walutach obcych dokonuje się w sposób umożliwiający ustalenie operacji w walucie polskiej i obcej. 4. Zapis w dzienniku i na kontach księgi głównej powinny być powiązane ze sobą w sposób umożliwiających ich sprawdzenie. 5. Zapisy w księgach rachunkowych powinny być dokonywane w sposób zapewniający ich trwałość, przez czas nie krótszy od wymaganego do przechowywania ksiąg rachunkowych. 58. Podaj, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, rodzaje dowodów księgowych oraz podstawowe elementy dowodu księgowego. art.. 20 ustawy o rachunkowości Podstawą zapisów w księgach rachunkowych są dowody księgowe stwierdzające dokonanie operacji gospodarczej, zwane dalej „dowodami źródłowymi”. 1) zewnętrzne obce – otrzymywane od kontrahentów, 2) zewnętrzne własne – przekazywane w oryginale kontrahentom, 3) wewnętrzne – dotyczące operacji wewnątrz jednostki. Podstawą zapisów mogą być również sporządzone przez jednostkę dowody księgowe: 1) zbiorcze – służące do dokonywania łącznych zapisów zbioru dokumentów źródłowych, które muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione, 2) korygujące poprzednie zapisy, 3) zastępcze wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego, 4) rozliczeniowe – ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych. 5) W przypadku uzasadnionego braku możliwości uzyskania zewnętrznych obcych dowodów źródłowych, kierownik jednostki może zezwolić na udokumentowanie operacji gospodarczej za pomocą księgowych dowodów zastępczych, sporządzonych przez osoby dokonujące tych operacji. Nie można to jednak dotyczyć operacji gospodarczych, których przedmiotem są zakupy opodatkowane podatkiem od towarów i usług, oraz skup metali nieżelaznych od ludności. Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za równoznaczne z dowodami źródłowymi uważa się zapisy w księgach rachunkowych, wprowadzane automatycznie za pośrednictwem urządzeń łączności, 46 komputerowych nośników danych lub tworzone według algorytmu (programu) na podstawie informacji zawartych już w księgach, przy zapewnieniu, ze podczas rejestrowania tych zapisów zostaną spełnione co najmniej następujące warunki: 1) uzyskają one trwale czytelna postać zgodną z treścią odpowiednich dokumentów księgowych, 2) możliwe jest stwierdzenie źródła ich pochodzenia oraz ustalenia osoby odpowiedzialnej za ich wprowadzenie, 3) stosowana procedura zapewnia sprawdzenie poprawności przetworzenia odnośnych danych oraz kompletności i identyczności zapisów, 4) dane źródłowe w miejscu ich powstawania są odpowiednio chronione, w sposób zapewniający ich niezmienność, przez okres wymagany do przechowywania danego rodzaju dowodów księgowych. Elementy dowodu księgowego Dowód księgowy powinien zawierać co najmniej: 1) określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego 2) określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej, 3) opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe, określona także w jednostkach naturalnych, 4) datę dokonania operacji, gdy dowód został sporządzony pod inną datą – także datę sporządzenia dowodu, 5) podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów, 6) stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacji), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania. Można zaniechać zamieszczenia na dowodzie danych o których mowa w pkt. 5 i 6 jeżeli wynikają one z technik dokumentowania zapisów księgowych. Wartość może być pominięta, jeżeli w toku przetwarzania w rachunkowości danych wyrażonych w jednostkach naturalnych następuje ich wycena, potwierdzona stosownym wydrukiem. Dowody wyrażone w walutach obcych 1. Dowód księgowy opiewający na waluty obce powinien zawierać przeliczenie ich wartości na walutę polska według kursu obowiązującego w dniu przeprowadzenia operacji gospodarczej. Wynik przeliczenia zamieszcza się bezpośrednio na dowodzie, chyba że system przetwarzania danych zapewnia automatyczne przeliczanie walut obcych na walutę polska, a wykonanie tego przeliczenia potwierdza odpowiedni wydruk. 2. Jeżeli dowód nie dokumentuje przekazania lub przyjęcia składnika aktywów, przeniesienia prawa własności lub użytkowania wieczystego gruntu albo nie jest dowodem zastępczym, podpisy osób (wystawcy oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów) mogą być zastąpione znakami zapewniającymi ustalenie tych osób. Podpisy na dokumentach ubezpieczenia i emitowanych papierach wartościowych mogą być odtwarzane mechanicznie. 3. Na żądanie organów kontroli lub biegłego rewidenta należy zapewnić wiarygodne przetłumaczenie na język polski treści wskazanych przez nich dowodów, sporządzonych w języku obcym. 59. na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości podaj elementy ksiąg rachunkowych i ich charakterystykę. Elementy ksiąg rachunkowych 47 1. Księgi rachunkowe obejmują zbiory zapisów księgowych, obrotów (suma zapisów) i sald, które tworzą: 1) dziennik, 2) księgę główną, 3) księgi pomocnicze, 4) zestawienie: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych, 5) wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz). 2. Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera, za równoważne z nimi uważa się odpowiednio zasoby informacyjne rachunkowości, zorganizowane w formie oddzielnych komputerowych zbiorów danych, bazy danych lub wyodrębnionych jej części, bez względu na miejsce ich powstania i przechowywania. 3. warunkiem utrzymania zasobów informacyjnych systemu rachunkowości w formie określonej w ust. 2, jest posiadanie przez jednostkę oprogramowania umożliwiającego uzyskanie czytelnych informacji w odniesieniu do zapisów dokonanych w księgach rachunkowych, poprzez ich wydrukowanie lub przeniesienie na inny komputerowy nośnik danych. 4. Księgi rachunkowe, z uwzględnieniem techniki ich prowadzenia, powinny być: 1) trwale oznaczone nazwa (pełna lub skróconą) jednostki, której dotyczą (każda księga wiązana, każda luźna kartka kontowa, także jeżeli mają one postać wydruku komputerowego lub zestawienia wyświetlanego na ekranie monitora komputera), 2) wyraźnie oznaczone co do roku obrotowego, okresu sprawozdawczego i daty sporządzenia, 3) przechowywane staranni w ustalonej kolejności. 5. Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera należy zapewnić automatyczną kontrolę ciągłości zapisów, przenoszenia obrotów lub sald. Wydruki komputerowe ksiąg rachunkowych powinny składać się z automatycznie numerowanych stron, z oznaczeniem pierwszej i ostatniej oraz być sumowane na kolejnych stronach w sposób ciągły w roku obrotowym. 6. Księgi rachunkowe należy wydrukować nie później niż na koniec roku obrotowego. Za równoważne z wydrukiem uznaje się przeniesienie treści ksiąg rachunkowych na inny nośnik danych, zapewniający trwałość zapisu informacji, przez czas nie krótszy od wymaganego dla przechowywania ksiąg rachunkowych. 60. Omów, wynikające z ustawy o rachunkowości, zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych z uwzględnieniem technik ich prowadzenia. Art.. 24 ustawy o rachunkowości Zasady prowadzenia ksiąg 1. Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i bieżąco. 2. Księgi rachunkowe uznaje się za rzetelne, jeżeli dokonane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. (Nie jest możliwe osiągnięcie tego stanu bez rzetelnych dowodów księgowych stanowiących podstawę tych zapisów). 3. Księgi rachunkowe uznaje się za prowadzone bezbłędnie, jeżeli wprowadzono do nich kompletnie i poprawnie wszystkie zakwalifikowane do zaksięgowania w danym miesiącu dowody księgowe, zapewniono ciągłość zapisów oraz bezbłędność stosowanych procedur obliczeniowych. 48 4. Księgi rachunkowe uznaje się za sprawdzalne, jeżeli umożliwiają stwierdzenie poprawności dokonywanych w nich zapisów, stanów (sald) oraz działania stosowanych procedur obliczeniowych, a w szczególności: 1) udokumentowanie zapisów pozwala na identyfikację dowodów i sposobu ich zapisania w księgach rachunkowych na wszystkich etapach przetwarzania danych, 2) zapisy uporządkowane są chronologicznie i systematycznie według kryteriów klasyfikacyjnych umożliwiających sporządzenie obowiązujących jednostkę sprawozdań finansowych i innych sprawozdań, w tym deklaracji podatkowych oraz dokonania rozliczeń finansowych, 5. w przypadku prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera zapewniona jest kontrola kompletności zbiorów systemu rachunkowości oraz parametrów przetwarzania danych, zapewniony jest dostęp do zbiorów danych pozwalających, bez względu na stosowaną technikę, na uzyskanie w dowolnym czasie i za dowolnie wybrany okres sprawozdawczy jasnych i zrozumiałych informacji o treści zapisów 6. Księgi rachunkowe uznaje się za prowadzone na bieżąco, jeżeli: 1) pochodzące z nich informacje umożliwiają porządzenie w terminie obowiązujących jednostkę sprawozdań finansowych i innych sprawozdań, w tym deklaracji podatkowych oraz dokonania rozliczeń finansowych, 2) zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej są sporządzane przynajmniej za poszczególne okresy sprawozdawcze, nie rzadziej niż na koniec miesiąca, w terminie, o którym mowa w pkt. 2, a za rok obrotowy – nie później niż 85 dnia po dniu bilansowym, 3) ujęcie wpłat i wypłat gotówką, czekami i wekslami obcymi oraz obrotu detalicznego i gastronomii następuje w tym samym dniu, w którym zostały dokonane. 61. Scharakteryzuj zadania i system finansowy państwowej lub samorządowej jednostki budżetowej – zasady tworzenia, plan finansowy dochodów i wydatków budżetowych, zasady planowania i wykonywania planu, zasady ewidencji i sprawozdawczości. Jednostki budżetowe są państwowymi lub samorządowymi jednostkami organizacyjnymi, których dochody i wydatki są objęte planem budżetowym w pełnej wysokości. Oznacza to, że wszystkie zgromadzone przez nie dochody odprowadzane są do budżetu, a następnie wszystkie wydatki pokrywane są z budżetu, w ramach zaplanowanego limitu w budżecie, bez względu na wielkość zgromadzonych środków finansowych. Dochody jednostek budżetowych są dochodami budżetu danego szczebla, a wydatki – wydatkami tego budżetu. Na pokrycie potrzeb jednostka budżetowa otrzymuje środki pieniężne z ogólnych zasobów gospodarki budżetowej danego szczebla. Jednostki budżetowe są klasycznymi, najbardziej rozpowszechnionymi wśród jednostek gospodarki budżetowej formami organizacyjno – prawnymi. Jako jednostki budżetowe funkcjonują np. organy administracji rządowej i samorządowej, sądownictwa, prokuratury, wojska, policji, większość publicznych jednostek z zakresu oświaty, ochrony zdrowia, pomocy społecznej. Jednostki budżetowe nie mają osobowości prawnej, co powoduje , że czynności o charakterze cywilnoprawnym są podejmowane w imieniu Skarbu Państwa lub odpowiednio jednostek samorządu terytorialnego. Podstawa ich gospodarowania są plany dochodów i wydatków. Suma planów finansowych państwowych jednostek budżetowych składa się na budżet państwa. Suma planów finansowych jednostek budżetowych danej jednostki samorządu terytorialnego składa się na budżet danej 49 jednostki samorządu terytorialnego. Tak wiec budżetem dysponują (wykonują go) dysponenci budżetu. W przepisach prawa wyróżnia się maksymalnie trzech dysponentów budżetu. Są to dysponenci główni, dysponenci drugiego stopnia i dysponenci trzeciego stopnia. W budżecie dysponentem głównym jest dysponent części budżetowej, np. minister, wojewoda, kierownik urzędu centralnego. W odniesieniu do budżetów samorządowych dysponentem głównym jest zarząd. Natomiast kierownicy jednostek budżetowych podległych dysponentom głównym mogą być dysponentami środków budżetowych drugiego lub trzeciego stopnia. Dysponent główny ustala bezpośrednio podległych mu dysponentów drugiego stopnia lub trzeciego stopnia, natomiast dysponent drugiego stopnia ustala bezpośrednio podległych mu dysponentów trzeciego stopnia. Czasami dysponentami środków budżetowych mogą być inne jednostki organizacyjne, niż jednostki budżetowe. 62. Scharakteryzuj zadania i system finansowy państwowego lub samorządowego zakładu budżetowego – zasady tworzenia, plan finansowy, zasady planu, zasady ewidencji i sprawozdawczości Zakłady budżetowe – są to samodzielne, lecz nie posiadające osobowości prawnej, państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność na zasadzie odpłatności, pokrywając swoje wydatki z własnych przychodów. Istotną część nadwyżki własnych przychodów na kosztami działalności w formie wpłat ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego przekazują one na rzecz budżetu, pozostawiając dla swoich potrzeb tylko taką jej część, która jest niezbędna do utrzymania stanu środków obrotowych zapewniających rytmiczne funkcjonowanie zakładu. Poziom środków obrotowych zakładów określa normatyw zapasów materiałowych ustalonych przez kierownika zakładu na podstawie wytycznych dysponenta wyższego stopnia oraz wysokości środków na wynagrodzenia wraz ze składkami, nie więcej jednak niż 1/12 wydatków na ten cel, wyznaczonych w planie finansowym. Osiągając przychody w związku z odpłatnym wykonaniem zadań, zakład budżetowy podlega podatkowi dochodowemu od osób prawnych, choć przy zastosowaniu korzystniejszych niż ogólne rozwiązań prawnych. Ustawa stwarza możliwość samodzielnego realizowania inwestycji przez zakład budżetowy. W zasadzie zakład powinien funkcjonować jako samowystarczalna finansowo forma organizacyjno – prawna, jednakże ustawa umożliwia jego powiązanie z budżetem danego stopnia ujemnym wynikiem swej działalności. Może on otrzymywać z budżetu środki na dofinansowanie swej działalności w formie dotacji: przedmiotowej, podmiotowej oraz celowej na realizacje inwestycji. Łączna wysokość tych dotacji nie może przekroczyć 50% kosztów zakładu budżetowego. Stawki dotacji przedmiotowej ustala Minister Finansów. Zakłady budżetowe działają w sferach społecznie użytecznych, w których funkcjonowanie podmiotów prywatnych ze względu na niską rentowność przedsięwzięć jest dla nich mało opłacalne, wymaga ponoszenia dużych nakładów, niewspółmiernych do efektów finansowych np. stołówki i bufety studenckie. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest plan finansowy, który można podzielić na dwie części, czyli plan działalności bieżącej i plan finansowy działalności inwestycyjnej. Plan finansowy działalności bieżącej obejmuje przychody i koszty związane z odpłatnym wykonywaniem zadań, łącznie z dotacjami na działalność bieżącą oraz rozliczenia z budżetem z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych i wpłatę nadwyżki środków obrotowych do budżetu oraz przeznaczenia środków własnych na inwestycje. Plan finansowy działalności inwestycyjnej obejmuje przychody na finansowanie inwestycji oraz koszty inwestycji. Do przychodów na finansowanie inwestycji zakładu budżetowego należy zaliczyć: dotacje celowe z budżetu na 50 finansowanie inwestycji, przychody własne zakładu budżetowego przeznaczone na finansowanie inwestycji oraz inne środki przeznaczone na finansowanie inwestycji, np. z funduszu celowego, środków innych jednostek, darowizny. Zakłady budżetowy jest jednostka sektora finansów publicznych, a wiec przychody i koszty oraz rozliczenia z budżetem są planowane według podziałek klasyfikacyjnych. Planową wpłatę do budżetu ustala się jako różnicę między planowanym stanem środków obrotowych na początek roku plus planowane przychody a planowanym stanem środków obrotowych na koniec roku plus planowane koszty i planowany podatek dochodowy od osób fizycznych. Zaliczkowa wpłatę do budżetu, wylicza się mnożąc faktycznie osiągnięte przychody w danym okresie przez stosunek rocznej planowanej wpłaty do budżetu do rocznych planowanych przychodów. Zaliczkową wpłatę dokonuje się co kwartał w terminie 20 dni od zakończenia kwartału. Za czwarty kwartał zaliczkowa wpłata dokonywana jest w terminie do 20 grudnia i wynosi równoważność wpłaty za trzeci kwartał. Wpłata ostateczna dokonywana jest w terminie 15 dni od złożenia bilansu. Ostateczna wpłata stanowi różnicę między faktycznym stanem środków obrotowych na koniec roku a planowanym stanem srodków obrotowych zakładu budżetowego. 63 Scharakteryzuj zadania i system finansowy państwowego lub samorządowego gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej – zasady tworzenia, plan finansowy, zasady planowania i wykonywania planu, zasady ewidencji i sprawozdawczości. Jeżeli działalność uboczna lub część działalności podstawowej wymaga wyodrębnienia finansowego i organizacyjnego z macierzystej jednostki budżetowej, prowadzona jest w formie gospodarstwa pomocniczego. Jego wyodrębnienie organizacyjne oznacza nadanie mu odrębnej nazwy oraz siedziby, przydzielenie majątku oraz rachunku bankowego, określenie przedmiotu działalności i zatrudnienie odrębnej grupy pracowników przez kierownika jednostki budżetowej, po uzyskaniu zgody dysponentów budżetowych. Z zasady formę gospodarstwa pomocniczego stanowić powinny jednostki wzorowane na samodzielnych podmiotach gospodarczych, ponoszących ryzyko gospodarcze, mających zdolność do samofinansowania i wypracowujących zysk. Gospodarka finansowa prowadzona jest samodzielnie na podstawie rocznego planu finansowego, obejmującego przychody (w szczególności przychody własne oraz dotacje budżetowe), które pokrywają wydatki stanowiące koszty działalności (zwłaszcza wynagrodzenia i składki, tzw. pochodne od wynagrodzeń), rachunek wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Samodzielność finansowa gospodarstwa pomocniczego nie jest bezwzględna, gdyż związek z macierzystą jednostka budżetową polega na konieczności sprzedaży usług na rzecz jednostki według kosztów własnych oraz obowiązku wpłaty do budżetu, z którym związana jest ta jednostka, połowy zysku osiągniętego przez gospodarstwo. Z drugiej strony istnieje możliwość otrzymania budżetowej dotacji podmiotowej i dotacji na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Obowiązujące prawo nie przewiduje dotacji inwestycyjnej dla gospodarstwa pomocniczego. 64. Scharakteryzuj zadania i system finansowy środków specjalnych państwowych lub samorządowych jednostek budżetowych – zasady tworzenia, plan finansowy, zasady planowania i wykonywania planu, zasady ewidencji i sprawozdawczości. Środki specjalne jednostki budżetowej są to niewyodrębnione z budżetu, ale gromadzone na specjalnym rachunku bankowym, określone prawem rodzaje dochodów budżetowych z tytułu prowadzenia działalności ubocznej lub części działalności podstawowej na pokrycie własnych wydatków, bez obowiązku odprowadzania 51 do budżetu. Możliwość utworzenia środka specjalnego wynika z przepisów ustawy o finansach publicznych i innych ustaw. Ustanowienie środka specjalnego dobywa się: na podstawie ustawy oraz uchwały rady (sejmiku) – przy czym ustawa nie wskazuje, czy podstawą utworzenia jest odrębny, czy łączny warunek (uchwalenia uchwały na podstawie ustawy) lub też czy wystarcza podjecie decyzji o utworzeniu przez kierownika jednostki budżetowej na podstawie ustawy, z tytułu spadku, zapisu i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, odszkodowania i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź użytkowanie, ze sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywane w celach mobilizacyjnych. Podstawą gospodarki środkami specjalnymi jest plan finansowy obejmujący ich przychodu i wydatki, w szczególności wynagrodzenia pracowników jednostki budżetowej (gdyż środki specjalne jako nie mające wyodrębnienia organizacyjnego nie mogą zatrudniać pracowników) i składki obowiązkowe (tzw. pochodne od wynagrodzeń) oraz wydatki inwestycyjne. Brak w obecnym prawie jednoznacznie określonej możliwości przekazywania z budżetu dotacji na dofinansowanie środków specjalnych. 65. Rola zaangażowania w realizacji planu finansowego jednostki sektora finansów publicznych – wpływ na rachunkowość i sprawozdawczość. Od roku 2002 jednostki budżetowe są zobowiązane do ewidencji zaangażowania w przyszłe wydatki budżetowe oraz wykazania stanu zaangażowania w sprawozdaniach budżetowych. Ustawa o finansach publicznych stanowi, iż w zakresie wydatków budżetowych jednostki budżetowe muszą ujmować w księgach rachunkowych wszystkie etapy rozliczeń począwszy od zaangażowania środków budżetowych. Zasady zaangażowania wydatków budżetowych reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach określonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. System finansowy jednostki budżetowej jest tak skonstruowany, że jednostka budżetowa finansuje swoje zadania bezpośrednio w ciężar budżetu. Stąd też istnieje konieczność ścisłej kontroli zaciągania przez dysponenta środków budżetowych zobowiązań ze środków budżetu. Jednostki budżetowe mogą zaciągać zobowiązania do wysokości kwot ujętych w zatwierdzonym planie finansowym wydatków budżetowych. Zobowiązania obciążające plany finansowe lat następnych mogą być zaciągane: - z tytułu umów wieloletnich, gdy umowy te uzasadnione sa odpowiednimi programami prac, - z tytułu umów, których realizacja w roku następnym jest niezbędna do zapewnienia ciągłości działania jednostki, Do ewidencji zaangażowania planu wydatków budżetowych przeznaczone są dwa konta – konto 998 :”Zaangażowanie wydatków budżetowych roku bieżącego” i konto 999 „Zaangażowanie wydatków budżetowych przyszłych lat”. Konto 998 służy do ewidencji wydatków budżetowych, których planowany termin dokonywania wydatków upływa w danym roku budżetowym. Jednostki mogą dokonywać wydatków budżetowych tylko legalnych, to jest takich, do których upoważnia przepis prawa, np. wynagrodzenie 52 pracowników, świadczenia społeczne, prace zlecone i o dzieło, dotacje, usługi zabezpieczające działalność jednostki, wydatki na inwestycje, podatki. Zaangażowaniem jest wywołanie takiego stanu prawnego, przez dysponenta środków budżetowych, który spowoduje w przyszłości dokonanie wydatku budżetowego. Stan prawny angażujący budżet powodują zawarte umowy o pracę stałą, zlecenia, o dzieło, umowy o usługi, decyzje przyznające dotacje, decyzje przyznające świadczenia społeczne itp. warunkiem jest wymiar kwotowy, gdyż zaangażowanie podlega ewidencji. Przy umowach bezterminowych, o znanej stawce miesięcznej – wymiar jest ograniczony do planu bieżącego roku, a wiec dwunastu miesięcy. Przy umowach wieloletnich o stałej kwocie płatności np. czynsz po 1000 zł miesięcznie na trzy lata – zaangażowanie dzielimy na obciążające rok bieżący i zaangażowanie obciążające lata przyszłe. Przy umowach wieloletnich, ale ograniczonych czasem, np. trzy letnich, bez określenia kwoty miesięcznej, ale w których opłata jest uzależniona od stawki i zużycia. Zaangażowanie jest ustalane na podstawie odczytu zużycia (np. energia elektryczna). W żadnym przypadku zaangażowanie nie może być kwotą szacunkową wynikającą z danych planowanych na podstawie ubiegłorocznych doświadczeń. W ten sposób ustala się plan. W zaangażowaniu chodzi natomiast o ustalenie jak faktycznie jest obciążony plan i na ile będzie go można jeszcze obciążyć. Za dokonanie zaangażowania odpowiada kierownik jednostki budżetowej, gdyż on jest dysponentem planu wydatków budżetowych. Kierownik może swoje uprawnienia delegować na pracowników merytorycznych. Główny księgowy nie jest dysponentem planu wydatków budżetowych, stąd też główny księgowy nie odpowiada za dokonane zaangażowanie (z wyjątkiem przypadków, kiedy występuje jako pracownik merytoryczny). Główny księgowy jedynie może w ramach kontroli wewnętrznej dokonywanej ex ante wypowiadać swoje zdanie n temat zaangażowania wydatków. Następuje to na ogół w formie dokonywania kontrasygnaty umów lub decyzji. Idealną byłaby sytuacja, gdyby zaangażowanie nie przekroczyło planu, a wykonanie równałoby się zaangażowaniu. Jeżeli zaangażowanie jest większe niż wykonanie – różnice przenosi się jako zaangażowanie przechodzące na rok następny. W sprawozdaniu o wydatkach budżetowych na formularzu Rb 28 wykazuje się zawsze wartość zaangażowania wydatków ujętych na stronie Ma konta 998. Nie może to być saldo konta 998. Zaangażowanie wykazuje się w sprawozdaniach sporządzanych na koniec każdego kwartału w kwotach narastających od początku roku do końca roku, ale na koniec danego kresu. Tak wiec w tytułu wynagrodzeń o pracę na koniec pierwszego kwartału ostanie wykazane zaangażowanie całego roku, gdyż plan wydatków budżetowych dotyczy roku budżetowego. 53 54
