System informacji o jakości powietrza na obszarze
advertisement
„System informacji o jakości powietrza na obszarze Pogranicza Polsko-Czeskiego w rejonie Śląska i Moraw” / „Informační systém kvality ovzduší v oblasti Polsko-Českého pohraničí ve Slezském a Moravskoslezském regionu” Akronim / Akronym: Air Silesia Projekt POWT RCz-RP 2007-2013 / OPPS ČR - PR 2007 - 2013 CZ.3.22/1.2.00/09.01610/1 Raport syntetyczny z realizacji zadania / Souhrnná zpráva o úkolu Tytuł zadania 1 / Název úkolu 1: Identyfikacja problemów jakości powietrza w badanym obszarze / Identifikace problémů kvality ovzduší ve sledované oblasti Koordynator zadania: IMGW-PIB sierpień, 2011 r. Wykonawcy Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy (IMGW-PIB) Oddział w Krakowie Zakład Monitoringu i Modelowania Zanieczyszczeń Powietrza Institut Meteorologie a Vodního Hospodářství - Státní výzkumný ústav, Pobočka v Krakově Oddělení monitoringu a modelování znečištění ovzduší Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu (IPIŚ PAN) Zakład Ochrony Powietrza Institut Základů Inženýrství Životního Prostředí Polské Akademie Věd Oddělení ochrany ovzduší Główny Instytut Górnictwa w Katowicach (GIG) Laboratorium Radiometrii Hlavní Institut Hornictví Laboratoř Radiometrie Instytut Zdrowia w Ostrawie Zakład powietrza Zdravotní Ústav se sídlem v Ostravě (ZÚOVA) Oddělení ovzduší Czeski Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny, Oddziału w Ostrawie Zakład Ochrony Jakości Powietrza Český Hydrometeorologický Ústav, Pobočka Ostrava (ČHMÚ) Oddělení ochrany čistoty ovzduší Wyższa Szkoła Górnicza – Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie Katedra Ochrony Środowiska Vysoká Škola Báňská – Technická Univerzita Ostrava (VŠB-TUO) Katedry ochrany životního prostředí Podziękowania Wykonawcy raportu dziękują Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska w Katowicach WIOŚ w Katowicach) za udostępnienie danych o jakości powietrza z monitoringu jakości powietrza dla województwa śląskiego. Spis rzeczy Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 4 Cel projektu ............................................................................................................................................. 5 Ogólna charakterystyka fizyczno-geograficzna obszaru badań .............................................................. 6 Ukształtowanie terenu ........................................................................................................................ 6 Podregion rybnicki .......................................................................................................................... 6 Podregion bielski ............................................................................................................................. 7 Podregion kraj morawskośląski ...................................................................................................... 9 Zagospodarowanie przestrzenne ...................................................................................................... 11 Podregion rybnicki ........................................................................................................................ 11 Podregion bielski ........................................................................................................................... 13 Podregion kraj morawskośląski .................................................................................................... 15 Klimat ................................................................................................................................................ 16 Podregion rybnicki ........................................................................................................................ 16 Podregion bielski ........................................................................................................................... 17 Podregion morawsko-śląski kraj ................................................................................................... 20 Charakterystyka jakości powietrza obszaru badań ............................................................................... 23 Ogólna struktura emisji ..................................................................................................................... 25 Zanieczyszczenie powietrza .............................................................................................................. 28 Poziom stężeń zanieczyszczeń PM ................................................................................................ 29 Epizody wysokich stężeń PM ......................................................................................................... 31 Indeks jakości powietrza ............................................................................................................... 32 Dyskusja wyników ................................................................................................................................. 36 Podsumowanie ...................................................................................................................................... 38 Literatura (wybór) ................................................................................................................................. 39 Wprowadzenie Zanieczyszczenie pyłem jest jednym z poważniejszych zagrożeń środowiskowych początków XXI wieku. Intensywny rozwój komunikacji przy ciągle jeszcze niedostatecznie zredukowanej emisji przemysłowej i komunalnej pyłu sprawiają, że dość restrykcyjne normy pyłowych zanieczyszczeń powietrza są w większości krajów Unii Europejskiej permanentnie przekraczane. Najnowsza dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy [EC, 2008], implementowana do prawodawstwa w krajach Unii Europejskiej, uwzględnia wprowadzenie standardu jakości powietrza dla frakcji pyłu o średnicy aerodynamicznej < 2,5 µm, uznawanym przez Światową Organizację Zdrowia WHO (World Health Organization) za wskaźnik zagrożenia zdrowia populacji. Dyrektywa wyznacza nowe cele w zakresie ochrony powietrza, ukierunkowane na osiągnięcie znaczących efektów w zakresie emisji substancji o wysokim potencjale ekotoksycznym, jak też substancji stwarzających ryzyko zdrowotne w szczególności pyłu zawieszonego PM (w tym frakcji PM2,5), dwutlenku siarki, tlenków azotu, amoniaku i prekursorów ozonu. Systematycznie prowadzone w ostatnich latach badania epidemiologiczne wskazują na występowanie związku pomiędzy dzienną liczbą zgonów i dzienną liczbą zachorowań nawet wtedy, gdy stężenie zanieczyszczeń powietrza pyłem PM pozostaje na poziomie uznawanym za bezpieczny dla zdrowia ludzi. Ponadto nie bez znaczenia jest fakt występowania w populacji narażonych grup wysokiego ryzyka, w tym kobiet w ciąży, niemowląt i małych dzieci oraz osób starszych, często już z problemami zdrowotnymi w obrębie układu oddechowego czy układu krążenia, o czym traktują kolejne raporty WHO. W obszarze pogranicza polsko-czeskiego skumulowały się problemy wynikające z dużej koncentracji przemysłu ciężkiego, bazującego na węglu energetyki i przestarzałej infrastruktury ciepłowniczej powodującej nadmierne zużycie paliw kopalnych w paleniskach domowych. Mimo określania Programów Ochrony Powietrza (POP) dla stref objętych przekroczeniami, działania prowadzone przez administrację nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Wynika to zarówno z ekonomicznych, jak też społecznych uwarunkowań ich realizacji. Analiza problemów występujących w obszarze wsparcia wykazała, że edukacja ekologiczna oparta o wyniki dodatkowych badań na obszarach pozamiejskich i w małych ośrodkach miejskich będzie najbardziej efektywną formą przeciwdziałania zagrożeniom i przybliżania mieszkańcom problemów dbania o dobrą jakość powietrza, z uświadomieniem jej wpływu na zdrowie i warunki życia obecnych i przyszłych pokoleń. Do podjęcia realizacji projektu skłonił fakt, że w strefach obszaru badań projektu nie są dotrzymywane obowiązujące standardy jakości powietrza, a występujące szczególnie w chłodnej porze roku epizody wysokich stężeń zanieczyszczeń są niebezpieczne dla zdrowia ludzi. Jest to spowodowane emisją zanieczyszczeń z licznych źródeł komunalnych, przemysłowych i komunikacyjnych usytuowanych w silnie uprzemysłowionym obszarze tego regionu. Dla diagnozy sytuacji i określenia wpływu poszczególnych źródeł emisji na pole ich stężeń wykorzystany zostanie stosowany w Czechach matematyczny model rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, system ADMOSS (Analytical Dispersion MOdelling Supercomputer System), weryfikowany modelem CALMET/CALPUFF stosowanym w Polsce. W ramach projektu oba modele zostaną rozszerzone na cały obszar pogranicza z uwzględnieniem rozprzestrzeniania się również drobnych i ultradrobnych cząstek, odpowiedzialnych między innymi za wzrost ryzyka zachorowalności na choroby układu oddechowego i naczyniowo-krążeniowego. Do realizacji celu konieczne będzie stworzenie bazy informacji dla potrzeb prognozowania i weryfikacji modeli jakości powietrza. Zostaną zinwentaryzowane i scharakteryzowane źródła emisji zanieczyszczeń pyłowych powietrza, po obu stronach granicy, oraz niezbędne dane geograficzne (GIS) i meteorologiczne. Planuje się również organizację wspólnych pomiarów w celu kalibracji modeli. Dzięki tym działaniom możliwa będzie ocena transgranicznego transportu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Kolejnym etapem pracy będzie adaptacja modelu eksploracji danych do prognozowania epizodów wysokich stężeń zanieczyszczeń w regionie śląsko-morawskim pogranicza polsko-czeskiego. Końcowym efektem projektu będzie opracowanie systemu informacji internetowej i elektronicznej o jakości powietrza dla potrzeb zarządzania środowiskiem i w celach informacyjnych dla społeczności lokalnych. Cel projektu Celem projektu jest utworzenie regionalnego systemu informacji o jakości powietrza w regionie pogranicza polsko-czeskiego w rejonie śląsko-morawskim, opartego o jednakowe, po obu stronach granicy, założenia metodyczne i rozwiązania informatyczne. Budowa wspólnej platformy metodycznej do oceny jakości powietrza w obszarze pogranicza pozwoli na ocenę transgranicznego transportu zanieczyszczeń. Natomiast możliwość prognozowania sytuacji podwyższonych stężeń zanieczyszczeń powietrza tak zwanych epizodów, przyczyni się nie tylko do poprawy warunków życia ludności z tych obszarów, ale również podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców obszarów narażonych na występowanie ponadnormatywnych stężeń substancji w powietrzu. Projekt zakłada między innym: - inwentaryzację emisji zanieczyszczeń w obszarze pogranicza polsko-czeskiego, - wspólne modelowanie rozprzestrzeniania się wybranych zanieczyszczeń po obu stronach granicy przy wykorzystaniu naprzemiennie modelu stosowanego w Czechach i Polsce, - prowadzenie monitoringu wybranych zanieczyszczeń powietrza w tym w szczególności różnych frakcji pyłu zawieszonego i dioksan po obu stronach granicy, - określenie wpływu warunków meteorologicznych na trangraniczny transport zanieczyszczeń, - próbę stworzenia wspólnego systemu krótkoterminowych prognoz wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza. Wyniki tych działań będą upowszechniane między innymi poprzez interaktywny informatyczny portal internetowy, a także poprzez system informacji wizualnej eksponowany w miejscach urzędowania administracji samorządowej w obszarze przygranicznym województwa śląskiego i kraju morawskośląskiego. Obszar wsparcia projektu Air Silesia obejmuje cześć czeską pogranicza w postaci całego obszaru kraju morawskośląskiego, oraz część polską pogranicza obejmującego obszar podregionu rybnickiego i bielskiego. Tab. 1.1 Jednostki administracyjne obszaru wsparcia projektu Air Silesia. Liczba jednostek administracyjnych Jednostka administracyjna część polska część czeska podregion / podoblast 2 1 powiat / okres 10 5 obwód / obec s rozšířenou 21 působností ORP gmina / obec 63 232 Tab. 1.2 Powiaty po polskiej stronie obszaru wsparcia. Powiat (okres) Podregion bielski Podregion rybnicki Powiat bielski Powiat raciborski Powiat cieszyński Powiat rybnicki Powiat żywiecki Powiat wodzisławski Powiat grodzki miasto Bielsko-Biała Powiat grodzki miasto Jastrzębie-Zdrój Powiat grodzki miasto Rybnik Powiat grodzki miasto Żory Tab. 1.3 Powiaty i gminy o poszerzonych kompetencjach po czeskiej stronie obszaru wsparcia. Powiat Frýdek-Místek, Karviná, Nový Jičín, Opava, (Okres) Ostrava-město Bílovec, Bohumín, Český Těšín, Frenštát pod Radhoštěm, Frýdek-Místek, Frýdlant nad Gmina o poszerzonych kompetencjach Ostravicí, Havířov, Hlučín, Jablunkov, Karviná, (Obec s rozšířenou působností ORP) Kopřivnice, Kravaře, Krnov, Nový Jičín, Odry, Opava, Orlová, Ostrava, Rýmařov, Třinec, Vítkov Ogólna charakterystyka fizyczno-geograficzna obszaru badań Rozpatrywany obszar w polskiej części Pogranicza obejmuje dwa podregiony (rybnicki i bielski), o łącznej powierzchni 3710 km2 i ludności 1287 tys., czyli gęstości zaludnienia około 347 osób na km2. Procentowy udział tego obszaru to 1,19% powierzchni Polski i 3,3% ludności Polski. Na tą część pogranicza składa się 6 powiatów ziemskich (raciborski, rybnicki, wodzisławski, cieszyński, bielski, żywiecki) i 4 powiaty grodzkie (Rybnik, Żory, Jastrzębie-Zdrój, Bielsko-Biała). Czeska część pogranicza pokrywa się z terenem Kraju morawskośląskiego bez powiatu Bruntál, o powierzchni 3909 km2 i ludności 1151 tys., co daje średnią gęstość zaludnienia 294 osób na km2. Procentowa partycypacja tego obszaru to 4,96% powierzchni Republiki Czeskiej i 10,9% ludności Czech. Czeską część pogranicza tworzy 5 powiatów Kraju Morawsko-Śląskiego (okres Opava, okres Nový Jičín, okres Ostrava-město, okres Karviná, okres Frýdek-Místek), składających się z 232 gmin (obec) skupionych w 21 obwodach o rozszerzonych kompetencjach (ORP). Ukształtowanie terenu Podregion rybnicki Podregion rybnicki, obejmujący gminy południowo-zachodniej części województwa śląskiego na terenie 3 powiatów ziemskich: raciborskiego, rybnickiego, wodzisławskiego, oraz 3 miast (powiaty grodzkie): Jastrzębie-Zdrój, Rybnik i Żory. Położony jest na terenie trzech mezoregionów fizycznogeograficznych: Kotliny Raciborskiej, Płaskowyżu Głubczyckiego i Płaskowyżu Rybnickiego. Płaskowyż Rybnicki leży między Kotliną Raciborską na zachodzie a Kotliną Oświęcimską na wschodzie. Obejmuje południowo-zachodnią część Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Jest to region intensywnej eksploatacji węgla kamiennego. Na terenie tym zalegają również złoża soli, gipsu i siarki. Naturalne uwarunkowania sanitarne powietrza Płaskowyżu Rybnickiego są zróżnicowane, korzystniejsze na wzniesieniach terenu a mniej korzystne w obniżeniach, dolinach rzek i potoków oraz w suchych dolinach i wąwozach. Skupiona zabudowa wielu miejscowości położonych w dolinach może lokalnie sprzyjać niskiej emisji komunalnej w inwersyjnych sytuacjach pogodowych. Na większej części płaskowyżu korzystne warunki sanitarne powietrza zostały pogorszone przez długoletnią działalność gospodarczą człowieka. Przede wszystkim złożyła się na to podziemna eksploatacja złóż wysokiej jakości węgla kamiennego (Rybnik, Jastrzębie Zdrój, Czerwionka-Leszczyny, Radlin, Rydułtowy, Pszów) jak i oddziaływanie przemysłu ciężkiego. Płaskowyż Głubczycki to równina lessowa o krajobrazie zbliżonym do wyżynnego, która jest wyniesiona do wysokości 235 – 260 m n.p.m. Obejmuje południowo–wschodni skraj Niziny Śląskiej na przedgórzu sudeckim. Od południa płaskowyż graniczy z doliną rzeki Opawy i Kotliną Ostrawską. Cechą charakterystyczną krajobrazu jest występowanie tu słabo nachylonych powierzchni wierzchowin i gęstej sieci nieckowatych suchych dolin. Jest to region wybitnie rolniczy o urodzajnych glebach czarnoziemnych (typ pszenno-buraczany) utworzonych na lessach, z nielicznymi płatami lasów (ok. 4% powierzchni). Powierzchnia płaskowyżu łatwo podlega erozji, stąd zróżnicowana hipsometria terenu i gęsta sieć dolin cieków oraz suchych dolin i niecek bezodpływowych. Obszar Płaskowyżu Głubczyckiego posiada dość zróżnicowane uwarunkowania jakości powietrza, korzystniejsze na licznych wyniesieniach terenu, mniej korzystne w obniżeniach i dolinach. Skupiona zabudowa wielu miejscowości położonych w dolinach może lokalnie sprzyjać niskiej emisji komunalnej w inwersyjnych sytuacjach pogodowych. Gminy położone na Płaskowyżu nie posiadają większych zakładów przemysłowych obniżających jakość powietrza. Kotlina Raciborska położona jest po obu stronach górnej Odry, pomiędzy Wyżyną Śląską na wschodzie a Płaskowyżem Głubczyckim na zachodzie i Równiną Niemodlińską na północnym zachodzie. Kotlina jest najdalej na południowy wschód wysuniętą częścią Niziny Śląskiej. Na południu dolina Odry łączy Kotlinę Raciborską z Kotliną Ostrawską. Pod względem geologicznym Kotlina Raciborska jest tektonicznym zapadliskiem przedkarpackim. Powierzchnia kotliny osiąga wysokości poniżej 200 m n.p.m. Obszar ten jest bardzo słabo urozmaicony z przewagą rzeźby równinnej o różnicach wysokości z reguły nie przekraczających 3 metrów, a niewielkie urozmaicenia w rzeźbie tworzą zagłębienia w formie meandrycznych starorzeczy. Dolina Odry jest szeroka oraz płaskodenna, posiadającą cechy doliny inwersyjnej, jednak nie występuje tutaj zbyt wiele inwersji termicznych, a te które występują osiągają nieduże miąższości. Warunki klimatyczne i sanitarne powietrza są niekorzystne, przede wszystkim w obrębie najniżej położonych terenów, które znajdują się między wałami przeciwpowodziowymi. Naturalne i sztuczne przegrody terenowe poprzeczne do osi doliny Odry, powodują dodatkowe pogorszenie tych warunków. Lokalizacja dużych elektrowni cieplnych oraz innych zakładów przemysłowych sprzyja pogorszeniu jakości powietrza. Podregion bielski Podregion bielski, obejmujący gminy powiatów: bielskiego, cieszyńskiego, żywieckiego oraz miasto (powiat grodzki) Bielsko-Biała, położony jest na terenie dziewięciu mezoregionów fizycznogeograficznych. Każdy z nich posiada inne warunki ukształtowania terenu, mające wpływ na naturalne warunki jakości powietrza. Największą część podregionu bielskiego zajmuje górski obszar czterech pasm Beskidów (Żywieckiego, Śląskiego, Małego, Makowskiego), które zamykają śródgórską Kotlinę Żywiecką. Kotlina ta o powierzchni 320 km2 jest trójkątnym obniżeniem o rzędnych dna 360500 m n.p.m., otoczonym górami o wysokościach względnych 500-900 metrów. W mezoregionach Beskid Żywiecki i Beskid Śląski przeważają prawie na całym obszarze bardzo dobre warunki sanitarne powietrza. Jedynie w głębokich dolinach rzek, gdzie znajduje się większa część zabudowy, występują gorsze warunki dobrej jakości powietrza, ze względu na występowanie inwersji temperatury (szczególnie zimą) jak i wpływ zanieczyszczeń z sektora komunalno-bytowego. W rejonach tych nie ma uciążliwego przemysłu oraz rzadka jest sieć dróg wojewódzkich czy krajowych. W Beskidzie Małym i Beskidzie Makowskim występują podobne naturalne warunki sanitarne powietrza jak w Beskidzie Śląskim i Żywieckim, przy czym ze względu na niższe wzniesienia doliny nie są tak głębokie, niemniej występują tutaj także inwersje temperatur, dające mniej korzystne naturalne warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń. W rejonach tych również występuje zabudowa wzdłuż dolin rzek i potoków, pogarszająca te warunki. W niektórych gminach częściowo położonych w Beskidzie Śląskim, a częściowo na Pogórzu Śląskim oraz położonych w Beskidzie Śląskim i Kotlinie Żywieckiej gęstość zaludnienia jest już większa i występuje przemysł dający istotny niekorzystny wkład w jakość powietrza w części obszarów tych gmin. W Kotlinie Żywieckiej występują niekorzystne naturalne warunki sanitarne powietrza wynikające z istnieniem Jeziora Żywieckiego i dolin rzek Soły i Koszarawy. Jest to związane z występowaniem długotrwałych warunków stagnacyjnych (m.in. dłuższe zaleganie mgieł). Szczególny wpływ tych niekorzystnych warunków występuje na prawie całym obszarze miasta Żywiec, dodatkowo pogłębiony działalnością kilku większych zakładów przemysłowych oraz przebiegiem drogi krajowej nr 69. Pogórze Śląskie leży na wysokości 300 - 500 m n.p.m. Wierzchowiny i pogórza są dość płaskie. Rozcinające je doliny rzek (m.in. Olzy, Małej Wisły) są dość szerokie, ale mają stosunkowo strome zbocza, ich głębokości nie przekraczają jednak 50 m. Na obszarach wyniesionych, wypukłych, występują korzystne naturalne warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń. Jedynie w obszarach dolin rzek, dolinek potoków oraz w suchych wąwozach i parowach, występują mniej korzystne naturalne warunki jakości powietrza. W tym obszarze zlokalizowane jest miasto Cieszyn oraz miasto i gmina Skoczów, posiadające zakłady przemysłowe pogarszające jakość powietrza w ich okolicach. Na Pogórzu Śląskim u podnóża Beskidu Śląskiego i Małego leży największe miasto polskiej części Pogranicza – Bielsko-Biała. Duże zróżnicowanie topograficzne obszaru tego miasta warunkuje dużą zmienność przestrzenną jakości powietrza. Najkorzystniejszymi uwarunkowaniami jakości powietrza cechują się wyżej położone południowe dzielnice Bielska-Białej leżące w obrębie Beskidów, natomiast niekorzystnymi warunkami odznaczają się tereny w dolinach rzek i potoków. Średnia wysokość bezwzględna Wysoczyzny Kończyckiej to około 250 m n.p.m. Wysokości względne wahają się w zakresie 40 - 75 m. Tereny te są częściowo równinne, a częściowo pagórkowate, wskutek rozcięcia osadów czwartorzędowych przez współczesne rzeki i potoki. Naturalne warunki sanitarne powietrza tego mezoregionu są analogiczne jak dla Pogórza Śląskiego. Dolina Górnej Wisły rozpościera się na wschód od Wysoczyzny Kończyckiej. Jej dno leży na poziomie 220 - 240 m n.p.m. i wypełnione jest osadami akumulacyjnymi rzeki Wisły. Na obszarze doliny znajduje się zbiornik retencyjny na Wiśle - Jezioro Goczałkowickie, ponadto liczne stawy rybne. Naturalne warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń powietrza, prawie na całym obszarze są niekorzystne, przede wszystkim ze względu na dużą częstotliwość występowania mgieł i wyższe poziomy wilgotności powietrza. Północno-wschodni skraj podregionu bielskiego obejmuje niewielki fragment Podgórza Wilamowickiego, leżącego pomiędzy doliną Wisły a brzegiem nasunięć karpackich Pogórza Śląskiego. Naturalne uwarunkowania sanitarne powietrza są tu na ogół korzystniejsze jak w niżej położonym mezoregionie Doliny Górnej Wisły. Podregion kraj morawskośląski Podregion kraj morawskośląski. Kraj morawskośląski to rejon administracyjny w Republice Czeskiej (będący odpowiednikiem polskiego województwa) o powierzchni 5445 km 2 i ludności 1250 tys., co określa średnią gęstość zaludnienia na około 230 osób na km2. Obszar kraju jest najbardziej na wschód wysuniętą częścią Republiki Czeskiej, leżącą w pobliżu granic państwowych z Polską i Słowacją, a przy tym prawie całkowicie pokrywającą się z terenem dorzecza górnej Odry w Czechach. Głównym miastem kraju jest Ostrawa (311 tys. mieszkańców), inne znaczące lecz dużo mniejsze ośrodki miejskie to: Opawa, Karwina, Hawierzów, Trzyniec, Frydek-Mistek. Obszar wsparcia projektu AIR SILESIA, obejmujący czeską część pogranicza, dotyczy 5 powiatów kraju morawskośląskiego, bez peryferyjnie położonego na północnym zachodzie i najbardziej oddalonego od Ostrawy powiatu Bruntál. Pod względem geologiczno-fizjograficznym Kraj morawskośląski obejmuje północno-wschodnią część Masywu Czeskiego utożsamianą określeniem Sudety Wschodnie, oraz fragment zachodnich Karpat Zewnętrznych określanych nazwą Beskidy Śląsko-Morawskie. Jednak geograficznym kręgosłupem Kraju Morawsko-Śląskiego jest zapadlisko tektoniczne, rozdzielające paleozoiczny Masyw Czeski od kenozoicznych Karpat Zachodnich. To metaforyczne określenie zapadliska tektonicznego ukierunkowanego na osi SW-NE, podkreśla jeszcze sieć hydrograficzna zlewni górnej Odry, jak również układ osadnictwa i zagospodarowania terenu. Na wododziale Odry i Dunaju pod Hranicami zapadlisko to jest najwęższe, tworzące na wysokości 270-285 m n.p.m. zasadniczy odcinek Bramy Morawskiej. Drugi, północno-wschodni kraniec zapadliska rozszerza się, tworząc Kotlinę Ostrawską u zbiegu największego sudeckiego dopływu górnej Odry – Opawy z Morawicą, oraz prawostronnych dopływów z Beskidów: Ostrawicy i Olzy. Od strony północnej do Bramy Morawskiej przylegają niewysokie Góry Odrzańskie (Oderské vrchy), z kulminacją Červená hora (974 m npm), zbudowane przeważnie z piaskowców karbońskich. Dalej w kierunku północno-zachodnim wysokość gór wzrasta w kolejnych masywach wschodnich Sudetów. Od strony północnej granica Republiki Czeskiej przekracza górskie pasma wschodnich Sudetów, obejmując ich śląskie przedgórza, jak Pogórze Hulczyńskie (Hlučinská pahorkatina). Po południowej stronie zapadliska tektonicznego wznosi się Podgórze Beskidzkie (Podbeskydská pahorkatina), za którym wyrastają Beskidy Śląsko-Morawskie (Moravskoslezské Beskydy) z najwyższym szczytem Lysá hora (1328 m npm). W rejonie górnego biegu Olzy zaznacza się śródgórskie obniżenie, tzw. Jablunkovská brázda, oddzielające Beskid Śląski od Beskidu MorawskoŚląskiego. Geomorfologicznym przedłużeniem Bruzdy Jabłonkowskiej w kierunku styku granic z Polską i Słowacją jest Międzygórze Jabłonkowskie (Jablunkovské mezihoří). Od południkowego grzbietu Stożka Wielkiego (978 m npm) Beskid Śląski przechodzi na stronę polską. Zlewnia Odry na terenie republiki czeskiej odznacza się bardzo wyraźną asymetrią dorzecza lewostronnego w stosunku do dorzecza prawostronnego. Odmienność ta wynika z wielkości zlewni najdłuższego sudeckiego dopływu górnej Odry – rzeki Opawy z Morawicą, której zarówno długość (122 km), jak i powierzchnia zlewni (2091 km2) przewyższają odpowiednie parametry górnej Odry przed połączeniem się obu rzek (101 km, 1616 km2). Dorzecze prawostronne jest natomiast obszarowo mniejsze, lecz o gęstszej sieci cieków powierzchniowych, co wynika z większych deniwelacji geologicznie młodego górotworu Beskidów, słabej retencji podłoża, a także przeważnie północno-zachodniej ekspozycji stoków otrzymujących więcej opadów atmosferycznych. Po tej stronie dorzecza Odry dominują dwa jej dopływy: Ostrawica z Luczyną, oraz Olza o długości 86 km i zlewni 1118 km2. Na tych beskidzkich dopływach utworzono sześć zbiorników wodnych, zaopatrujących w wodę okręg ostrawsko-karwiński, a także część aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej w Polsce. Pięć zbiorników znajduje się w zlewni Ostrawicy (Šance, Morávka, Žermanice, Olešna, Baška), a jeden zbiornik w zlewni Olzy (Térlicko na Stonawce). W zlewni Opawy istnieje kaskada dwu zbiorników na Morawicy (Slezská Harta i Kružberk). Górna Odra po wypłynięciu z Gór Odrzańskich dociera do unikalnego obszaru chronionego krajobrazu „Poodři”. Obejmuje on meandrujący bieg rzeki, lasy łęgowe, regularnie zatapiane łąki i moczary o powierzchni ok. 2300 ha, a także kilka systemów stawów z ostojami ptactwa wodnego. Obszar chronionego krajobrazu doliny Odry zamykają południowo-zachodnie peryferia Ostrawy (Výškovice). Od tego miejsca krajobraz doliny Odry i Kotliny Ostrawskiej uległ całkowitemu przeobrażeniu antropogenicznemu, związanemu z rozwojem podziemnego wydobycia węgla koksującego w rejonie Ostrawy, Karwiny, Hawierzowa, Orłowej, a także energetyki, hutnictwa żelaza i innych branż przemysłu przetwórczego. Najsilniej antropopresja odcisnęła swe piętno w północno-wschodniej części Kotliny Ostrawskiej, pomiędzy Ostrawą, Albrechticami, Karwiną, Boguminem. Drugi lecz dużo mniejszy pas antropopresji biegnie południowym obrzeżem Kotliny Ostrawskiej od okolic Nowego Jiczyna, przez Koprzywnice, Frydek-Mistek do Trzyńca. Innym przejawem antropopresji w naturalne środowisko jest gęsta sieć infrastruktury technicznej, związanej z transportem i siecią drogowo-kolejową. Na obszarze kraju przebiegają międzynarodowe połączenia drogowe E11, E75, E462. Skrajem doliny górnej Odry prowadzi główny międzynarodowy szlak kolejowy z Polski do Bratysławy i do Wiednia, a główne kolejowe połączenie ze Słowacją biegnie doliną Olzy powyżej Cieszyna przez Trzyniec i Jabłonków do Czadcy i Żyliny. W dolinie Odry 20 km na południowy zachód od centrum Ostrawy znajduje się międzynarodowe lotnisko Mošnov. Ponad połowę obszaru Kraju Morawsko-Śląskiego (285 tys. ha) stanowią użytki rolne, przy czym należy dodać iż nie są one w całości wykorzystywane w gospodarce rolniczej, lecz poddane renaturyzacji jako tzw. użytki ekologiczne. Powierzchnie lasów zajmują 196 tys. ha, a więc ponad 1/3 obszaru Kraju Morawsko-Śląskiego. Znaczące powierzchnie kraju wymagające ochrony prawnej zostały wyodrębnione jako chronione obszary krajobrazowe (Beskidy, Jesioniki), w ramach których wyznaczono narodowe rezerwaty przyrodnicze oraz tzw. zabytki przyrody. Naturalne uwarunkowania sanitarne powietrza kraju morawskośląskiego są w większym stopniu zróżnicowane jak po polskiej stronie projektu, co wynika z bardziej górskiego charakteru tego obszaru. Mało korzystne warunki jakości powietrza cechują kotliny śródgórskie, doliny rzek i potoków, niecki terenowe, wąwozy, natomiast korzystnymi warunkami odznaczają się wyższe partie stoków, wzniesienia, wierzchowiny, grzbiety i szczyty górskie. Zdecydowana większość układów osadniczych miast i miasteczek rozpatrywanego kraju powstała w dolinach wzdłuż dawnych traktów komunikacyjnych. Najszybszy rozwój urbanistyczny związany był z powstaniem okręgu wydobycia węgla kamiennego oraz hutnictwa żelaza i stali na obszarze Kotliny Ostrawskiej. Do tej kategorii miast zalicza się przede wszystkim Ostrava, a także Karviná, Havířov, Orlová, oraz hutniczy Třinec. Obszar całej Kotliny Ostrawskiej należy rozpatrywać jako z trzech stron osłoniętą kotlinę przedgórską (a więc generalnie obszar mało korzystnych warunków aerosanitarnych), której przedłużenie stanowią od północnego-zachodu Kotlina Raciborska, a od północnego-wschodu Kotlina Oświęcimska. Od południa do Kotliny Ostrawskiej przylega niezbyt szeroki pas pogórza beskidzkiego z wciętymi dolinami Olzy, Stonawki, Luczyny, Morawki, Ostrawicy, Lubiny, Jiczynki i mniejszych potoków. W obrębie tych dolin położone są średniej wielkości ośrodki miejskie, a więc: Cieszyn, Frýdek-Místek, Příbor, Kopřivnice, Nový Jičín. Nieco wyżej w tych dolinach wśród Beskidów leżą mniejsze miejscowości o rozwiniętych funkcjach turystyczno-rekreacyjnych. Wybitnym przykładem dolinnego zabudowania i zagospodarowania jest odcinek doliny Olzy od Cieszyna przez Trzyniec po rejon Jabłonkowa, tworząc w tej strefie szczególnie sprzyjające uwarunkowania niskiej emisji zanieczyszczeń powietrza w inwersyjnych sytuacjach meteorologicznych. Od strony sudeckiej, tj. od zachodu, Kotlinę Ostrawską zamykają stoki Gór Odrzańskich, rozcięte przez dość rzadką sieć spływających z nich potoków. W dolinach tych potoków leżą nieduże ośrodki i strefy zabudowy miejskiej, które w sytuacjach inwersyjnych cechują się również mało korzystnymi uwarunkowaniami dobrej jakości powietrza. Dobre uwarunkowania sanitarne powietrza posiadają wyżej położone górskie pasma Jesioników w powiecie Opava, z niedużymi miejscowościami na terenie gminy ORP Vítkov. Nieco bardziej zróżnicowane warunki, lecz również na ogół korzystne, ma północna część tego powiatu, przylegająca od południa do Płaskowyżu Głubczyckiego. Głównym ośrodkiem miejskim jest tu Opava, położona w niewielkiej kotlinie przedgórskiej powyżej ujścia Morawicy do rzeki Opawy. Zbliżone dość korzystne warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń powietrza wykazują tereny Pogórza Hulczyńskiego, rozdzielające Kotlinę Ostrawską od Kotliny Raciborskiej. Zagospodarowanie przestrzenne Podregion rybnicki Jak zaznaczono wcześniej podregion rybnicki położony jest w obrębie trzech mezoregionów fizycznogeograficznych w dorzeczu górnej Odry: Kotliny Raciborskiej, Płaskowyżu Głubczyckiego i Płaskowyżu Rybnickiego. Kotlina Raciborska stanowi najdalej na południe wysuniętą część Niziny Śląskiej wzdłuż biegu Odry, sąsiadując od zachodu z Płaskowyżem Głubczyckim a od wschodu z Płaskowyżem Rybnickim. Na południu dolina Odry łączy Kotlinę Raciborską z Kotliną Ostrawską. Pod względem geologicznym Kotlina Raciborska jest tektonicznym zapadliskiem przedkarpackim, wypełnionym osadami neogeńskimi – iłami, piaskami i żwirami. Głębsze podłoże stanowią piaskowce i łupki karbońskie. Na powierzchni terenu zalegają utwory czwartorzędowe związane ze zlodowaceniem plejstoceńskim. Powierzchnia kotliny obniża się od około 230 m n.p.m. na wschodzie do 178 m n.p.m. na północy w dolinie Odry. W południowej części mezoregionu dolina Odry ma przebieg prostolinijny na kierunku NW, nawiązujący do przebiegu rowu tektonicznego. W szerokim na 4-5 km dnie doliny Odry oraz na jej zboczach występuje kilka poziomów tarasowych, wyżej rozciągają się fragmenty wysoczyzny morenowej. Dlatego rzeźba terenu kotliny ma charakter przejściowy pomiędzy rzeźbą nizinną a wyżynną, stąd występują tu zarówno gliniaste wysoczyzny, jak i piaszczyste równiny. Głównym miastem kotliny jest Racibórz (57 tys. mieszkańców), ze śródmieściem położonym na zachodnim brzegu Odry. Przeważają tu przedwojenne kamienice i bloki wielorodzinne. W dzielnicach na obrzeżach miasta dominują skupione gospodarstwa jednorodzinne, rozmieszczone pomiędzy polami uprawnymi, łąkami, sadami i niewielkimi zalesieniami. Po drugiej stronie Odry w Markowicach utworzono rezerwat przyrody „Łężczok” o powierzchni 396 ha, chroniący naturalny las dębowo-grabowy, starorzecza Odry ze stanowiskami orzecha wodnego, zabytkowe drzewa na groblach i bogatą awifaunę. Poniżej Raciborza na prawym brzegu Odry znajdują się rozległe Lasy Raciborskie, a na ich skraju przy ujściu prawostronnego dopływu Odry – rzeki Rudy leży niewielki ośrodek miejski Kuźnia Raciborska, powstały przy wytwórni obrabiarek. W dolinach rzecznych zachowały się pozostałości naturalnych lasów łęgowych i grądowych, typowych dla doliny górnej Odry. W okolicach Chałupek znajduje się obszar chronionego krajobrazu „Graniczne Meandry Odry” – jedyny naturalny i nieuregulowany meandrujący bieg koryta Odry w Polsce i w Czechach. Płaskowyż Głubczycki jest wysoko wzniesioną równiną lessową (235-260 m n.p.m.), przez część badaczy uznawany jest za wyżyną w obrębie Przedgórza Sudeckiego. Jest to region wybitnie rolniczy o urodzajnych glebach czarnoziemnych (pszenno-buraczanych) utworzonych na lessach, z nielicznymi płatami lasów (około 4% powierzchni). Od południa mezoregion ten graniczy z doliną rzeki Opawy i Kotliną Ostrawską. Podłoże płaskowyżu tworzą osady mioceńskie, na których spoczywa gruba pokrywa osadów czwartorzędowych: lodowcowych, wodnolodowcowych, jeziornych i eolicznych. Na osadach eolicznych (lessach) o miąższości nawet do kilku metrów wytworzyły się urodzajne czarnoziemy. Wysokości rzędnych powierzchni terenu osiągają 220-260 m n.p.m. Powierzchnia płaskowyżu łatwo podlega erozji, stąd zróżnicowana hipsometria terenu i gęsta sieć dolin cieków oraz suchych dolin i niecek bezodpływowych. Główną rzeką odwadniającą płaskowyż jest lewostronny dopływ Odry – Psina (Cyna), uchodzący do Odry powyżej Raciborza. Na północnych fragmentach płaskowyżu mają swe źródła drobne dopływy Odry, jak Dzielniczka, Cisek, Olcha. Jedynym niewielkim miastem tego mezoregionu są Krzanowice. Pozostałe miejscowości to dość zwarte wsie o murowanej zabudowie, z których największe jak Pietrowice Wielkie, Krzyżanowice, Rudnik, są siedzibami gmin i ośrodkami usługowymi dla swego rolniczego zaplecza. Płaskowyż Rybnicki stanowi południowo-zachodnią część Wyżyny Śląskiej, rozdzielając trzy kotliny: Raciborską od zachodu, Ostrawską od południa i Oświęcimską od wschodu. Na jego węglonośnym podłożu karbońskim zalegają utwory trzeciorzędowe z pokładami gipsu, soli i siarki, przykryte osadami czwartorzędowymi: piaskami, żwirami, glinami i lessami. Wierzchowina płaskowyżu wznosi się na wysokości 250-310 m n.p.m. Na zachodzie Płaskowyż Rybnicki opada około 100 m krawędzią do doliny górnej Odry. Południową część płaskowyżu odwadniają dopływy Olzy: Szotkówka z Lesznicą oraz dolny bieg Piotrówki z jej prawostronnym dopływem Pielgrzymówką. Część północną płaskowyżu – prawostronne dopływy Odry: Ruda oraz Bierawka. Powierzchnia płaskowyżu jest silnie rozczłonkowana dolinami rzek i potoków, w związku z czym rzeźba tego terenu ma charakter pagórkowatej wyżyny o wysokościach względnych 40-50 metrów. Płaskowyż ten był do końca lat pięćdziesiątych XX wieku krainą przeważnie rolniczą, chociaż na początku tego stulecia powstało w okolicach Rybnika kilka kopalń węgla kamiennego (Jankowice, Pszów, Rydułtowy, Radlin, Czerwionka). W latach 1960-1980 wybudowano osiem nowoczesnych kopalń głębinowych, wydobywających wysokiej jakości węgiel, prawie wyłącznie gazowo-koksowy. Jednocześnie uruchomiono koksownie, brykietownie i dużą elektrownię „Rybnik”. Napływ pracowników z całej Polski spowodował bardzo szybki wzrost liczby mieszkańców Rybnika (do 144 tys.), Wodzisławia Śląskiego (do 188 tys.), Jastrzębia-Zdroju (do 110 tys.), Żor (do ok. 70 tys.) i Czerwionki-Leszczyn (do ok. 40 tys.). Po reformie samorządowej z niektórych miast usamodzielniły się ich dzielnice, np. z Wodzisławia Śląskiego wyodrębniły się Rydułtowy, Pszów, Radlin, tworząc samodzielne organizmy miejskie. Ponadto w efekcie intensywnej podziemnej eksploatacji pokładów węgla kamiennego pojawiły się coraz rozleglejsze obszary zdegradowane przez działalność wydobywczą, jak niecki osiadania, zalewiska, zwałowiska odpadów pogórniczych, wysokie stożkowate hałdy skał płonnych. Jednak podregion rybnicki ma także tereny wartościowe przyrodniczo, objęte ochroną prawną. Największym z nich jest park krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” o powierzchni 494 km2, z czego część leży już poza północną granicą podregionu rybnickiego. Podregion bielski Położony jest w obrębie dziewięciu mezoregionów fizycznogeograficznych. Generalnie obszar tego podregionu można podzielić na część górską (beskidzką), część pogórską (pogórze zachodniobeskidzkie) oraz południowe fragmenty kotliny oświęcimskiej (dolina górnej Wisły) na północy podregionu bielskiego. Największą część podregionu zajmuje górski obszar czterech pasm Beskidów (Żywieckiego, Śląskiego, Małego, Makowskiego), które zamykają śródgórską Kotlinę Żywiecką. Kotlina ta o powierzchni 320 km2 jest trójkątnym obniżeniem o rzędnych dna 360-500 m n.p.m., otoczonym górami o wysokościach względnych 500-900 metrów. Na północy poprzez tzw. Bramę Wilkowicką kotlina na wysokości 410 m n.p.m. przechodzi w mezoregion Pogórze Śląskie. Kotlina Żywiecka została utworzona poprzez erozję skał o małej odporności dokonywaną przez Sołę, Koszarawę, Żylicę, Łękawkę i mniejsze potoki. Erozji tej sprzyjały też liczne podłużne i poprzeczne uskoki tektoniczne. Kotlinę przecina z południa na północ rzeka Soła, przy czym nie wykorzystuje ona obniżenia Bramy Wilkowickiej pomiędzy Beskidem Małym a Beskidem Śląskim, lecz przecina się wąskim i głębokim do 400-metrowym przełomem przez Beskid Mały. W miejscu gdzie Soła osiąga początek przełomowej doliny przez Beskid Mały wybudowano zaporę, spiętrzającą wody w zbiorniku o powierzchni 10,6 km2 (Jezioro Żywieckie). Powyżej zbiornika zaporowego przy ujściu do Soły jej prawostronnego dopływu Koszarawy leży główny miasto kotliny – Żywiec (32 tys. mieszkańców), będący lokalnym węzłem komunikacyjnym i ośrodkiem przemysłowym. Wierzchowinowe działy dna kotliny są pokryte lessopodobnym materiałem pylastym, na którym wytworzyły się urodzajne gleby brunatne, co sprawiło iż kotlina jest gęsto zaludnioną krainą rolniczą, od dawna pozbawioną lasów. Środowisko przyrodnicze kotliny uległo wysokiemu przekształceniu antropogenicznemu, lecz górskie otoczenie oraz istnienie sporego zbiornika wodnego powodują dużą atrakcyjność turystyczną tego obszaru. Jednak lokalne warunki klimatyczne są niekorzystne. Wklęsłe ukształtowanie powierzchni Kotliny Żywieckiej sprzyja częstemu tworzeniu się zastoisk zimnego powietrza, długiemu okresowi przymrozkowemu, a także większemu zanieczyszczeniu przyziemnych warstw atmosfery. Mezoregion Beskidu Żywieckiego (Wysokiego) znajduje się w najbardziej na południe wysuniętej części podregionu bielskiego. Główną granią tego Beskidu, będącą jednocześnie granicą ze Słowacją, biegnie europejski dział wodny. W obrębie podregionu położone są grupy górskie Wielkiej Raczy (1234 m n.p.m.) oraz Pilska (1557 m n.p.m.). Stoki pasm górskich rozcinają głębokie V-kształtne dolinki potoków o stromych zboczach. Najwyższe szczyty mają dobrze wykształcone dwa piętra roślinne: regla dolnego do wysokości około 1150 m n.p.m. z lasami jodłowo-bukowymi, oraz regla górnego do wysokości około 1360 m n.p.m. z lasami świerkowymi. Na Pilsku występuje jeszcze wyższe piętro subalpejskie z kosodrzewiną. Większa część tego Beskidu należy do Parku Krajobrazowego Beskidu Żywieckiego (358,7 km2). Znajduje się tu 10 rezerwatów przyrody. W dolinach potoków rozciągają się duże wsie, jak Korbielów, Ujsoły, Rycerka. Stopień przekształcenia środowiska nie jest duży, a zagospodarowanie turystyczne raczej słabe, dzięki czemu obszar Beskidu Żywieckiego odznacza się wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Mezoregion Beskidu Makowskiego (Średniego) stosunkowo niewielkim swym zachodnim fragmentem wchodzi w obręb podregionu bielskiego. Od położonego bardziej na północ Beskidu Małego oddzielony jest Bramą Ślemieńską (dolina Łękawki), od wschodu wznosi się nad Kotliną Żywiecką, a od południa przylega do Beskidu Żywieckiego. Częścią Beskidu Makowskiego jest Brama Krzeszowska, obejmująca równoległe izolowane grzbiety rozcięte dolinkami o głębokościach około 100 m. Górskie pasma Pewli (766 m n.p.m.), Lasku (871 m), Soliska (848 m), zbudowane są z odpornych piaskowców, natomiast w wąskich strefach zbudowanych z łupków powstały obniżenia dolinne. U ujścia potoków Sopotni i Pewlicy do rzeki Koszarawy znajduje się niewielka Kotlina Jeleśni. Beskid Makowski jest dość gęsto zaludniony, a śródgórskie zrównania i doliny zajęte są pod uprawy rolne. W związku z tym stopień przekształcenia środowiska jest znaczny. Na wyższych grzbietach górskich występują lasy piętra pogórskiego i częściowo regla dolnego. W obrębie podregionu bielskiego znajduje się też większa część mezoregionu Beskidu Małego, zamykającego od strony północnej obszar Kotliny Żywieckiej. Pod względem geologicznym stanowi on przedłużenie Beskidu Śląskiego, od którego oddzielony jest szeroką na kilka kilometrów Bramą Wilkowicką na południe od Bielska-Białej. Największymi wzniesieniami są Czupel (933 m n.p.m.) i Łamana Skała (929 m). Wysokości względne są duże, dochodzące do 500 metrów. Zwarte równoleżnikowe pasmo Beskidu Małego ciągnie się na długości około 30 km, przedzielone jest na dwie nierówne części przełomem rzeki Soły, którego długość wynosi około 10 km a szerokość waha się od 120 do 900 metrów. Przełom rzeki wykorzystano przez zbudowanie zapór - głównej w Porąbce i wyrównawczej w Czańcu. Na potrzeby elektrowni wodnej powstało Jezioro Międzybrodzkie (3,8 km2), a obok po wschodniej stronie jeziora we wnętrzu góry Żar wybudowano elektrownię szczytowo-pompową, z dodatkowym zbiornikiem wodnym na szczycie góry. W Porąbce poniżej elektrowni uchodzi do Soły potok Wielka Puszcza, płynący na długości 10 km słabo zaludnioną zalesioną doliną. Dłuższa jest Dolina Kocierska, biegnąca od Łamanej Skały w kierunku zachodnim i skręcająca na południe do Kotliny Żywieckiej. Leży w niej duża wieś Kocierz z przysiółkami. Do Jeziora Międzybrodzkiego od strony zachodniej uchodzi Ponikiewka, której parukilometrowa dolina prawie w całości jest zajęta przez osadnictwo. Mimo zasiedlenia większości dolin, grzbiety górskie przeważnie porasta las piętra regla dolnego i występują łąki na których dawniej dominowało pasterstwo. Beskid Mały porośnięty jest znacznymi kompleksami leśnymi, lecz pola uprawne i wiejska zabudowa wkraczają dolinami wysoko w głąb gór. Jednak zachowany został jeszcze stosunkowo niski stopień zmian antropogenicznych w środowisku przyrodniczym. Obszar niezbyt wysokiego zagospodarowania turystycznego, jednak posiada on duże znaczenie jako teren wypoczynku weekendowego dla mieszkańców pobliskich miast. W Parku Krajobrazowym Beskidu Małego znajdują się 3 rezerwaty przyrody. Mezoregion Beskidu Śląskiego tworzą dwa południkowe pasma górskie: Czantorii i Baraniej Góry, rozdzielone doliną Wisły. Do tego mezoregionu zalicza się także Bramę Koniakowską, przez którą przebiega europejski dział wodny. Najwyższym szczytem jest Skrzyczne (1257 m n.p.m.). Beskid Śląski to młode góry systemu alpejskiego zbudowane z fliszu. Charakteryzują się one stromymi często skalistymi zboczami, łagodnymi wierzchowinami i głęboko wciętymi wąskimi dolinami licznych potoków i strumieni górskich. Beskid Śląski porastają bory świerkowe. Pierwotne mieszane lasy bukowo-jodłowe regla dolnego zostały wycięte i są rzadko spotykane. Jest to obszar bardzo dobrze zagospodarowany turystycznie (Wisła, Szczyrk, Brenna). Na północy Beskid Śląski opada wysokim (ok. 500-800 m) progiem denudacyjnym ku mezoregionowi Pogórza Śląskiego. Pogórze stanowi wyżynny pas o szerokości od 5 do 15 km zbudowany z mało odpornych łupków z wkładkami twardszych wapieni i piaskowców. Wysokości bezwzględne dochodzą do 550 m npm. Wierzchowiny pogórza są rozległe i płaskie. Rozcinające je doliny Olzy, Wisły, Białej i Soły są dość szerokie, ale mają stosunkowo strome zbocza, ich głębokość nie przekracza jednak 50 m. Południkowo przebiegające doliny rzeczne dzielą pogórze na mniejsze części zwane działami: Cieszyńskim, Bielskim, Pisarzowickim i Czanieckim. Wyróżnia się też małą Kotlinkę Ustronia. Powierzchnię działów pokrywają gliny, na których rozwinęły się zespoły gleb o średniej produktywności. Rzeźbę Pogórza można określić jako falistą równinę o długich stokach, ponad którą lokalnie wznoszą się wyższe wzgórza. Miejscami występują lessowe wąwozy. Obszar Pogórza został bardzo wcześnie wylesiony w celach rolniczych i osadniczych. Sieć osadnicza jest gęsta, a gęstość zaludnienia jest duża. W miastach powstał przemysł o wielu branżach, a największym jego ośrodkiem jest Bielsko-Biała. Stopień przekształcenia środowiska jest tu znaczny, jednak istnieje kilka rezerwatów przyrodniczych, zwłaszcza w rejonie Cieszyna i Ustronia. Mezoregion fizycznogeograficzny Dolina Górnej Wisły zajmuje północną część podregionu bielskiego w bruździe podkarpackiej. Zalewowemu dnu doliny towarzyszą piaszczyste tarasy z niewielkimi wydmami. Lasów jest stosunkowo niewiele, a rolnictwo bazuje na dobrych glebach brunatnych. Poniżej miejscowości Strumień utworzono w 1958 roku duży zbiornik zaporowy, zwany Jeziorem Goczałkowickim (powierzchnia 38 km2, pojemność 168 mln m3), zaopatrujący w wodę aglomerację górnośląską i inne miasta. Ponadto w dnach dolin Wisły i ujściowych odcinków jej karpackich dopływów istnieją liczne stawy rybne. Środowisko przyrodnicze doliny Wisły jest znacznie zmienione, jednak zachowało się kilka jego chronionych fragmentów. Północno-wschodni narożnik podregionu bielskiego obejmuje fragment mezoregionu Podgórza Wilamowickiego w kotlinie oświęcimskiej, leżącego pomiędzy doliną Wisły a brzegiem nasunięć karpackich Pogórza Śląskiego. Wytworzone na podłożu lessowym gleby stanowię dobre warunki do rozwoju rolnictwa i przeważnie zajęte są pod uprawy. Podregion kraj morawskośląski Kotlina Ostrawska (Ostravská panev) o powierzchni ponad 600 km2, w głównej swej części znajduje się w granicach Republiki Czeskiej. Do Polski należy jej północny i wschodni skraj (około 130 km2) w prawostronnym dorzeczu Olzy i jej dopływu Piotrówki. Kotlina ta sąsiaduje od północy z Płaskowyżem Rybnickim, od wschodu z Kotliną Oświęcimską, od południa z Pogórzem ŚląskoMorawskim, od zachodu z blokiem wschodniosudeckim. Kotlina Ostrawska jest obniżeniem u spływu Odry, Ostrawicy i Olzy na wysokości około 195 m npm, podczas gdy teren na peryferiach kotliny leży na wysokościach 250-280 m n.p.m. Dno kotliny jest częściowo równinne, a częściowo pagórkowate wskutek rozcięcia pokryw czwartorzędowych przez współczesne rzeki i potoki. Kotlina Ostrawska jest silnie zurbanizowana i uprzemysłowiona, zwłaszcza po stronie czeskiej, a środowisko przyrodnicze w znacznym stopniu uległo degradacji wskutek podziemnej eksploatacji wysokiej jakości węgla kamiennego i rozwoju przemysłu ciężkiego, szczególnie hutnictwa żelaza i stali oraz przemysłu maszynowego. Występują też znaczące powierzchnie szkód górniczych oraz zwałowisk odpadów pogórniczych i poprzemysłowych. Sieć hydrograficzna rzek i potoków Kraju Morawsko-Śląskiego jest ściśle związana z opisanymi w poprzednim rozdziale trzema głównymi obszarami fizjograficznymi. Sieć tę tworzy zlewnia górnego biegu Odry. Zlewnia ta na terenie republiki czeskiej odznacza się bardzo wyraźną asymetrią dorzecza lewostronnego w stosunku do dorzecza prawostronnego. Odmienność ta wynika z wielkości zlewni najdłuższego sudeckiego dopływu górnej Odry – rzeki Opawy z Morawicą, której zarówno długość (122 km), jak i powierzchnia zlewni (2091 km2) zdecydowanie przewyższają odpowiednie parametry górnej Odry przed połączeniem się obu rzek (101 km, 1616 km2). Dorzecze prawostronne jest natomiast obszarowo mniejsze, lecz o gęstszej sieci cieków powierzchniowych, co wynika z większych deniwelacji geologicznie młodego górotworu Beskidów, słabej retencji podłoża, a także przeważnie północno-zachodniej ekspozycji stoków otrzymujących więcej opadów atmosferycznych. Po tej stronie dorzecza Odry dominują dwa jej dopływy: Ostrawica z Luczyną, oraz Olza o długości 86 km i zlewni 1118 km2. Na tych beskidzkich dopływach utworzono sześć zbiorników wodnych, zaopatrujące w wodę okręg ostrawsko-karwiński, a także część aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej w Polsce. Pięć zbiorników znajduje się w zlewni Ostrawicy (Šance, Morávka, Žermanice, Olešna, Baška), a jeden zbiornik w zlewni Olzy (Térlicko na Stonawce). W zlewni Opawy istnieje kaskada dwu zbiorników na Morawicy (Slezská Harta i Kružberk). Górny bieg Odry po wypłynięciu z Gór Odrzańskich tworzy unikalny obszar chronionego krajobrazu „Poodři”. Obejmuje on meandrujący bieg rzeki, lasy łęgowe, regularnie zatapiane łąki i moczary o powierzchni około 2300 ha, a także kilka systemów stawów z ostojami ptactwa wodnego. Pozostałościami osadnictwa średniowiecznego są tu opuszczone kanały, groble stawów i resztki zabudowań gospodarczych. Głównym ośrodkiem miejskim w tej części doliny Odry jest Studénka. Obszar chronionego krajobrazu doliny Odry zamykają południowo-zachodnie peryferia Ostrawy (Výškovice). Od tego miejsca krajobraz doliny Odry i Kotliny Ostrawskiej uległ całkowitemu przeobrażeniu antropogenicznemu, związanemu z rozwojem podziemnego wydobycia węgla koksującego w rejonie Ostrawy, Karwiny, Hawierzowa, Orłowej, a także energetyki, hutnictwa żelaza i innych branż przemysłu przetwórczego. Najsilniej antropopresja odcisnęła swe piętno w północno-wschodniej części Kotliny Ostrawskiej, pomiędzy Ostrawą, Albrechticami, Karwiną, Boguminem. Drugi lecz dużo słabszy pas antropopresji biegnie południowym obrzeżem Kotliny Ostrawskiej od okolic Nowego Jiczyna, przez Koprzywnice, Frydek-Mistek do Trzyńca. Poza wymienionymi strefami antropopresyjnie przemodelowanego środowiska geograficznego, występują jeszcze pojedyncze znaczące ośrodki przemysłowe, jak Opawa, Hluczyn i Czeski Cieszyn. Pozytywnym czynnikiem w ostatnich latach jest proces restrukturyzacji przemysłu ciężkiego, a także szybki rozwój sektora usługowego z szerokim zastosowaniem technologii informatycznych. Innym przejawem antropopresji w naturalne środowisko jest gęsta sieć infrastruktury technicznej, związanej nie tylko z infrastrukturą miast i osiedli, lecz z transportem i siecią drogowo-kolejową. Na obszarze kraju przebiegają międzynarodowe połączenia drogowe E11, E75, E462. Skrajem doliny górnej Odry prowadzi główny międzynarodowy szlak kolejowy z Polski do Bratysławy i do Wiednia. Główne kolejowe połączenie ze Słowacją przebiega doliną Olzy powyżej Cieszyna przez Trzyniec i Jabłonków do Czadcy i Żyliny. W dolinie Odry 20 km na południowy zachód od centrum Ostrawy znajduje się międzynarodowe lotnisko Mošnov. Ponad połowę obszaru Kraju Morawsko-Śląskiego (285 tys. ha) stanowią użytki rolne, przy czym należy dodać iż nie są one w całości wykorzystywane w gospodarce rolniczej, lecz poddane renaturyzacji jako tzw. użytki ekologiczne. Powierzchnie lasów zajmują 196 tys. ha, a więc ponad 1/3 obszaru kraju. Znaczące powierzchnie kraju wymagające ochrony prawnej zostały wyodrębnione jako chronione obszary krajobrazowe (Beskidy, Jesioniki), w ramach których wyznaczono narodowe rezerwaty przyrodnicze oraz tzw. zabytki przyrody. Klimat Warunki meteorologiczne pogranicza polsko-czeskiego opracowany został na podstawie danych ze stacji meteorologicznych narodowych służb meteorologicznych Polski (IMGW – PIB) i Republiki Czeskiej (ČHMÚ). Podregion rybnicki Podregion rybnicki, obejmujący gminy powiatów: raciborskiego, rybnickiego, wodzisławskiego oraz miasta (powiaty grodzkie): Jastrzębie-Zdrój, Rybnik i Żory położony jest na terenie trzech mezoregionów fizycznogeograficznych (wg regionalizacji Kondrackiego): Kotliny Raciborskiej, Płaskowyżu Głubczyckiego i Płaskowyżu Rybnickiego. 120 25 100 20 80 15 60 10 40 5 20 0 0 -5 I II III IV V VI VII VIII X XI 20 N W N E 15 10 5 W E 0 XII S W miesiąc opad IX N temperatura [°C] opad [mm] Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 8,7 °C (m. i gm. Czerwionka-Leszczyny oraz m. Żory), 8,8 °C (gm. Krzyżanowice, gm. Lyski, gm. Gaszowice, gm. Świerklany, gm. Jejkowice, m. Wodzisław Śląski, m. Pszów, m. Rydułtowy, m. Radlin, gm. Lubomia, gm. Marklowice, gm. Gorzyce, m. Rybnik), 8,9 °C (m. i gm. Kuźnia Raciborska, gm. Nędza, gm. Rudnik, gm. Pietrowice Wielkie, m. i gm. Krzanowice, gm. Kornowac, gm. Mszana, gm. Godów, m. Jastrzębie-Zdrój), 9,0 °C (m. Racibórz). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie w poszczególnych miastach i gminach danego podregionu pomiędzy 19,5 °C a 19,8 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie w poszczególnych miastach i gminach danego podregionu pomiędzy -2,1 °C a -1,6 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danym podregionie wyniosła od 636 mm do 824 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 645 mm zanotowano w m. Racibórz oraz m. i gm. Krzanowice, z przedziału 670 - 685 mm – w gm. Rudnik, gm. Pietrowice Wielkie, gm. Krzyżanowice i gm. Lubomia, z przedziału 750 - 775 mm – w m. i gm. Kuźnia Raciborska, gm. Nędza, gm. Lyski, gm. Gaszowice, gm. Jejkowice i m. Rybnik, z przedziału 805 - 825 mm – w mieście Żory, miastach i gminach Czerwionka-Leszczyny, gm. Świerklany, m. Wodzisław Śląski, m. Pszów, m. Rydułtowy, m. Radlin, gm. Marklowice, gm. Gorzyce, gm. Mszana, gm. Godów i m. Jastrzębie-Zdrój. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był we wszystkich miastach i gminach podregionu lipiec (wartości średnie w granicach 101 - 114 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały w lutym, kwietniu i październiku (wartości średnie w granicach 25 - 46 mm). Średnie roczne usłonecznienie w rozważanym podregionie wyniosło 1686 godzin, a średnie zachmurzenie przyjęło wartości z zakresu 65 - 69 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 2,2 m/s do 3,3 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i NW. Cisze wyniosły od 3,9 % do 15,8 %. temperatura S E S Rys. 1.1 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla podregionu rybnickiego. Podregion bielski Podregion bielski, obejmujący gminy powiatów: bielskiego, cieszyńskiego, żywieckiego oraz miasto (powiat grodzki) Bielsko-Biała położony jest na terenie dziewięciu mezoregionów fizycznogeograficznych (wg regionalizacji Kondrackiego), pogrupowanych odpowiednio dla rozważanych trzech części danego podregionu. Pierwsza część podregionu Pogórze Cieszyńskie obejmuje przygraniczny fragment Wysoczyzny Kończyckiej, zachodnią część Doliny Górnej Wisły i zachodnią część Pogórza Śląskiego (część miast i gmin powiatu cieszyńskiego: m. Cieszyn, m. i gm. Skoczów, m. i gm. Strumień, gm. Zebrzydowice, gm. Chybie, gm. Hażlach, gm. Dębowiec i gm. Goleszów). Druga część podregionu Beskid Śląski obejmuje wschodnią część Doliny Górnej Wisły i Pogórza Śląskiego oraz Beskid Śląski (gminy powiatu bielskiego (z wyjątkiem gm. Porąbka, gm. Buczkowice i gm. Wilkowice), m. Bielsko-Biała oraz część miast i gmin powiatu cieszyńskiego: m. Ustroń, m. Wisła, gm. Brenna, gm. Istebna). Trzecia część podregionu Beskid Żywiecki obejmuje północno-zachodnią część Beskidu Żywieckiego, Kotlinę Żywiecką, zachodnią część Beskidu Makowskiego i Beskidu Małego (wszystkie gminy powiatu żywieckiego oraz gminy powiatu bielskiego: gm. Porąbka, gm. Buczkowice i gm. Wilkowice). Pogórze Cieszyńskie 140 120 100 80 60 40 20 0 25 20 15 10 N W t [°C] P [mm] Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 8,7 °C (m. i gm. Skoczów oraz m. i gm. Strumień), 8,9 °C (gm. Zebrzydowice, gm. Chybie, gm. Dębowiec i gm. Goleszów), 9,0 °C (m. Cieszyn i gm. Hażlach). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych miastach i gminach danej części podregionu pomiędzy 19,2 °C a 19,5 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych miastach i gminach danej części podregionu pomiędzy -1,9 °C a -1,5 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła od 903 mm do 1008 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 910 mm zanotowano w m. i gm. Strumień, gm. Zebrzydowice i gm. Hażlach, z przedziału 920 - 955 mm – w m. Cieszyn, gm. Chybie i gm. Dębowiec, z przedziału 1000 - 1010 mm – w m. i gm. Skoczów i gm. Goleszów. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był we wszystkich miastach i gminach podregionu lipiec (wartości średnie w granicach 125 - 142 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały wszędzie w kwietniu (wartości średnie w granicach 47-52 mm). Średnie roczne zachmurzenie w rozważanej części podregionu przyjęło wartości z zakresu 61 - 65 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 1,9 m/s do 2,4 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i W – w m. i gm. Skoczów oraz m. i gm. Strumień, natomiast SW i NE – w m. Cieszyn, gm. Zebrzydowice, gm. Chybie, gm. Hażlach, gm. Dębowiec i gm. Goleszów. Cisze wyniosły od 3,9 % do 14,2 %. 5 0 -5 I II III IV V VI VII VIII X XI W N NE E XII S W miesiąc P IX 20 15 10 5 0 t SE S Rys. 1.2 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Pogórza Cieszyńskiego. Beskid Śląski Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 6,8 °C (gm. Istebna), 7,8 °C (m. Wisła), 8,1 °C (m. Ustroń), 8,6 °C (m. i gm. CzechowiceDziedzice, m. i gm. Wilamowice, gm. Jasienica, gm. Bestwina i gm. Kozy), 8,7 °C (gm. Brenna, m. 160 140 120 100 80 60 40 20 0 20 15 10 5 0 temperatura [°C] opad [mm] Szczyrk, gm. Jaworze, gm. Porąbka, gm. Buczkowice i gm. Wilkowice), 8,8 °C (m. Bielsko-Biała). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych miastach i gminach danej części podregionu pomiędzy 17,3 °C a 19,3 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych miastach i gminach danej części podregionu pomiędzy -3,6 °C a -1,5 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła od 782 mm do 1299 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 785 mm zanotowano w gm. Bestwina i gm. Kozy, z przedziału 865 - 940 mm – w m. i gm. CzechowiceDziedzice oraz m. i gm. Wilamowice, z przedziału 1020 – 1075 mm – w m. Bielsko-Biała, m. Ustroń, gm. Brenna, m. Szczyrk, gm. Jasienica i gm. Jaworze, z przedziału 1215 - 1300mm – m. Wisła i gm. Istebna Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był we wszystkich miastach i gminach podregionu lipiec (wartości średnie w granicach 106 - 161 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały wszędzie w kwietniu i grudniu (wartości średnie w granicach 44 – 67 mm). Średnie roczne zachmurzenie w rozważanej części podregionu przyjęło wartości z zakresu 64 - 68 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 1,7 m/s do 2,9 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i W – w m. Bielsko-Biała, m. i gm. Czechowice-Dziedzice, m. i gm. Wilamowice, gm. Jasienica, gm. Jaworze, gm. Bestwina i gm. Kozy, SE i W – w gm. Brenna i m. Szczyrk, SE i NW – w m. Ustroń, NW i S – w m. Wisła, natomiast S i N – w gm. Istebna. Cisze wyniosły od 6,4 % do 30,1 %. 20 NW N 15 NE 10 5 W E 0 -5 I II III IV V VI VII VIII opad IX X XI XII SW miesiąc temperatura SE S Rys. 1.3 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Beskidu Śląskiego. Beskid Żywiecki Średnia roczna temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosła 8,0 °C. Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartość średnia temperatury powietrza 18,4 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartość średnia temperatury powietrza -2,3 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła 943 mm. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był we wszystkich miastach i gminach podregionu lipiec (wartość średnia 132 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały w kwietniu (wartość średnia 46 mm). Średnie roczne zachmurzenie w rozważanej części podregionu przyjęło wartość 66 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się 2,1 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były S i N. Cisze wyniosły 25,9 %. 20 15 10 5 0 -5 I II III IV V VI VII VIII X XI N NW W 25 20 15 10 5 0 NE E XII SW miesiąc opad IX temperatura [°C] opad [mm] 140 120 100 80 60 40 20 0 temperatura SE S Rys. 1.4 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz rozkład kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Beskidu Żywieckiego. Podregion morawsko-śląski kraj Podregion województwo morawsko-śląskie położony jest na terenie dziesięciu mezoregionów fizycznogeograficznych (wg regionalizacji Kondrackiego), pogrupowanych odpowiednio dla rozważanych czterech części danego podregionu. Pierwsza część podregionu obejmuje Kotlinę Ostrawską (gminy o rozszerzonych kompetencjach – ORP, wchodzące w skład powiatu Karvina). Druga część podregionu obejmuje Beskidy i Pogórze Morawsko-Śląskie (gminy o rozszerzonych kompetencjach – ORP, wchodzące w skład powiatu Frydek-Mistek). Trzecia część podregionu obejmuje Bramę Morawską (gminy o rozszerzonych kompetencjach – ORP, wchodzące w skład powiatów: Ostrava-mesto i Novy Jicin). Czwarta część podregionu Dolina Opawy i Morawicy obejmuje Płaskowyż Głubczycki oraz obszar Jesioników złożony z czterech mezoregionów Sudetów Wschodnich (gminy o rozszerzonych kompetencjach – ORP, wchodzące w skład powiatów: Opava i Bruntal). Kotlina Ostrawska Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 8,9 °C (ORP Cesky Tesin), 9,1 °C (ORP Karvina i ORP Havirov), 9,2 °C (ORP Orlova), 9,6 °C (ORP Bohumin). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy 19,6 °C a 20,2 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy -1,7 °C a -1,1 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła od 706 mm do 971 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 710 mm zanotowano w ORP Bohumin, z przedziału 820 - 860 mm – w ORP Karvina, ORP Havirov i ORP Orlova, powyżej 970 mm – w ORP Cesky Tesin. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był lipiec (wartości średnie w granicach 110-137 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały w lutym (wartości średnie w granicach 36-54 mm). Średnie roczne usłonecznienie w tej części podregionu wyniosło od 1490 godzin do 1600 godzin, a średnie roczne zachmurzenie przyjęło wartości z zakresu 64 – 67 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 2,3 m/s do 2,7 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i NE – w ORP Karvina, ORP Havirov oraz ORP Orlova, S i SW – w ORP Cesky Tesin, a SW i N – w ORP Bohumin. Cisze wyniosły od 11 % do 15 %. S 25 20 SZ 100 80 průměrná teplota SV 15 25 teplota (°C) 120 úhrn srážek srážky (mm) 140 10 20 5 15 Z 10 60 V 0 5 40 0 20 0 JZ -5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI JV XII měsíc J Rys. 1.5 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Kotliny Ostrawskiej. Beskid Morawsko-Śląski Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 8,4 °C (ORP Frydlant nad Ostravici), 8,5 °C (ORP Jablunkov), 8,8 °C (ORP Trinec), 8,9 °C (ORP Frydek-Mistek). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy 18,9 °C a 19,5 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy -2,0 °C a -1,7 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła od 929 mm do 1050 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 930 mm zanotowano w ORP Frydek-Mistek, a z przedziału 1040-1050 mm – w ORP Jablunkov, ORP Trinec i ORP Frydlant nad Ostravici. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był lipiec (wartości średnie w granicach 130-146 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały w lutym i kwietniu (wartości średnie w granicach 47-59 mm). Średnie roczne usłonecznienie w tej części podregionu wyniosło od 1470 godzin do 1540 godzin, a średnie roczne zachmurzenie przyjęło wartości z zakresu 63-69 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 2,0 m/s do 4,2 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i NE – w ORP Frydek-Mistek, ORP Trinec oraz ORP Frydlant nad Ostravici, a S i N – w ORP Jablunkov. Cisze wyniosły od 5 % do 12 %. S 20 120 100 teplota (°C) 140 úhrn srážek srážky (mm) 160 průměrná teplota SZ 20 15 SV 10 15 10 80 5 Z V 0 5 60 40 0 20 0 -5 I II III IV V VI VII měsíc VIII IX X XI JZ JV XII J Rys. 1.6 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Beskidu Morawsko-Śląskiego. Brama Morawska Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 8,2 °C (ORP Frenstat pod Radhostem), 8,8 °C (ORP Koprivnice, ORP Novy Jicin i ORP Odry), 9,0 °C (ORP Bilovec), 9,5 °C (ORP Ostrava). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy 18,7 °C a 20,1 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy -2,2 °C a -1,1 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła od 683 mm do 1069 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 685 mm zanotowano w ORP Bilovec, z przedziału 725-740 mm – w ORP Odry i ORP Ostrava, z przedziału 790 – 845 mm – w ORP Novy Jicin i ORP Koprivnice, a powyżej 1065 mm – w ORP Frenstat pod Radhostem. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był lipiec (wartości średnie w granicach 95 – 145 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały w lutym i kwietniu (wartości średnie w granicach 33 - 62 mm). Średnie roczne usłonecznienie w tej części podregionu wyniosło od 1500 godzin do 1595 godzin, a średnie roczne zachmurzenie przyjęło wartości z zakresu 63 – 69 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 1,9 m/s do 3,2 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i NE – w ORP Koprivnice, ORP Novy Jicin, ORP Bilovec oraz ORP Odry, a SW i N – w ORP Ostrava i ORP Frenstat pod Radhostem. Cisze wyniosły od 9 % do 16 %. S 30 SZ 120 100 teplota (°C) 140 úhrn srážek srážky (mm) 160 průměrná teplota 20 25 SV 20 15 10 15 5 10 80 Z V 0 5 60 40 0 20 0 -5 I II III IV V VI VII měsíc VIII IX X XI JZ JV XII J Rys. 1.7 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Bramy Morawskiej. Dolina Opawy i Morawicy Średnie roczne temperatury powietrza w tym obszarze dla okresu 10-lecia 2001-2010 wyniosły: 6,7 °C (ORP Rymarov), 7,9 °C (ORP Vitkov), 8,6 °C (ORP Krnov), 9,1 - 9,3 °C (ORP Opava, ORP Kravare i ORP Hlucin). Średnio, najcieplejszym miesiącem był lipiec (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy 17,1 °C a 20,0 °C), a najchłodniejszym – styczeń (wartości średnie temperatury powietrza w poszczególnych ORP danej części podregionu pomiędzy -3,5 °C a -1,3 °C). Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z 10-lecia w danej części podregionu wyniosła od 600 mm do 905 mm. Wysokości średniorocznych sumarycznych opadów poniżej 605mm zanotowano w ORP Opava, z przedziału 660 - 680 mm – w ORP Kravare, ORP Vitkov i ORP Krnov, z przedziału 720 - 730 mm – w ORP Hlucin, a powyżej 900 mm – w ORP Rymarov. Miesiącem z najwyższą średnią miesięczną sumą opadów atmosferycznych był lipiec (wartości średnie w granicach 96 - 112 mm), a najniższe sumy opadów zarejestrowane zostały w lutym i kwietniu (wartości średnie w granicach 20 – 48 mm). Średnie roczne usłonecznienie w tej części podregionu wyniosło od 1480 godzin do 1580 godzin, a średnie roczne zachmurzenie przyjęło wartości z zakresu 64 - 67 %. Średnia roczna prędkość wiatru na danym terenie równała się od 2,4 m/s do 3,2 m/s. Najczęstszymi kierunkami wiatru były SW i NE – w ORP Hlucin, ORP Vitkov, ORP Rymarov oraz ORP Krnov, a SW i N – w ORP Opava i ORP Kravare. Cisze wyniosły od 4 % do 17 %. S 20 SZ 80 teplota (°C) 100 úhrn srážek srážky (mm) 120 průměrná teplota 25 10 5 20 0 0 -5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI 5 15 40 SV 10 20 60 15 Z 0 V JZ JV XII měsíc J Rys. 1.8 Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych i temperatury powietrza oraz róża kierunku wiatru (w %) z okresu 2001-2010 dla Doliny Opawy i Morawicy. Charakterystyka jakości powietrza obszaru badań Z raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) w sprawie kosztów ponoszonych w wyniku zanieczyszczeń powietrza z zakładów przemysłowych w Europie wynika, na podstawie danych raportowanych dla roku 2009, że: zakres emisji CO2 dla województwa śląskiego wynosi od 515 tys. ton do 7 240 tys. ton, natomiast dla woj. morawsko-śląskiego od 1 150 tys. ton do 4 660 tys. ton; zakres emisji NOx dla województwa śląskiego wynosi od 617 do 15 100 ton, natomiast dla woj. morawsko-śląskiego od 739 do 4240 ton; zakres emisji SOx dla województwa śląskiego wynosi od 1570 do 18 600 ton, natomiast dla woj. morawsko-śląskiego od 1280 do 4 650 ton; zakres emisji PM10 dla województwa śląskiego wynosi od 60 do 1090 ton, natomiast dla woj. morawsko-śląskiego od 62 do 822 ton. Poniżej przedstawiono wielkość emisji dla dużych zakładów w województwie śląskim i kraju morawskośląskim, oraz dodatkowo uwzględniono zakłady przemysłowe z woj. opolskiego: PGE Elektrownia Opole S.A., ZAK S.A. w Kędzierzynie-Koźlu i woj. małopolskiego: hutę ArcelorMittal Poland S.A. Oddział w Krakowie, Elektrociepłownię „Kraków” S.A. [EEA, 2011]. PGE Elektrownia Opole S.A. Elektrownia 'RYBNIK' S.A. PKE S.A., Elektrownia Jaworzno III - Elektrownia III ArcelorMittal Ostrava a.s. PKE S.A., Elektrownia Łaziska ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Dąbrowie Górniczej ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Krakowie PKE S.A., Elektrownia Łagisza Třinecké Železárny, A.S. - Provoz Třinec EC Nowa Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej EC 'Kraków' S.A. Elektrárna Dětmarovice PKE S.A., Elektrownia Siersza w Trzebini Provozy Teplárny a Tepelná energetika Elektrárna Třebovice EC Chorzów 'Elcho' Sp. z o.o. ZAK S.A. w Kędzierzynie-Koźlu PKE S.A., EC Katowice EC 'Będzin' S.A. 0 1000000 2000000 3000000 4000000 5000000 6000000 7000000 8000000 tony Rys. 1.9 Wielkość emisji CO2 w 2009 roku dla zakładów przemysłowych. Elektrownia 'RYBNIK' S.A. PGE Elektrownia Opole S.A. PKE S.A., Elektrownia Jaworzno III - Elektrownia III PKE S.A., Elektrownia Łaziska PKE S.A., Elektrownia Łagisza ArcelorMittal Ostrava a.s. EC 'Kraków' S.A. Elektrárna Třebovice ZAK S.A. w Kędzierzynie-Koźlu ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Krakowie Elektrárna Dětmarovice EC Nowa Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej PKE S.A., Elektrownia Siersza w Trzebini ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Dąbrowie Górniczej Třinecké Železárny, A.S. - Provoz Třinec EC 'Będzin' S.A. Provozy Teplárny a Tepelná energetika PKE S.A., EC Katowice EC Chorzów 'Elcho' Sp. z o.o. 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 tony Rys. 1.10 Wielkość emisji NOx w 2009 roku dla zakładów przemysłowych. Elektrownia 'RYBNIK' S.A. PKE S.A., Elektrownia Łagisza PKE S.A., Elektrownia Jaworzno III - Elektrownia III PKE S.A., Elektrownia Łaziska EC 'Kraków' S.A. PKE S.A., Elektrownia Siersza w Trzebini ArcelorMittal Ostrava a.s. PGE Elektrownia Opole S.A. Elektrárna Třebovice ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Krakowie EC Nowa Sp. z o.o. w Dabrowie Górniczej ZAK S.A. w Kędzierzynie-Koźlu ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Dąbrowie Górniczej EC 'Będzin' S.A. PKE S.A., EC Katowice Třinecké Železárny, A.S. - Provoz Třinec EC Chorzów 'Elcho' Sp. z o.o. Provozy Teplárny a Tepelná energetika Elektrárna Dětmarovice 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 18000 20000 tony Rys. 1.11 Wielkość emisji SOx w 2009 roku dla zakładów przemysłowych. ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Dąbrowie Górniczej ArcelorMittal Poland S.A., Oddz. w Krakowie ArcelorMittal Ostrava a.s. Třinecké Železárny, A.S. - Provoz Třinec PKE S.A., Elektrownia Łaziska Elektrownia 'RYBNIK' S.A. PGE Elektrownia Opole S.A. PKE S.A., Elektrownia Siersza w Trzebini EC 'Kraków' S.A. PKE S.A., EC Katowice PKE S.A., Elektrownia Jaworzno III - Elektrownia III EC 'Będzin' S.A. ZAK S.A. w Kędzierzynie-Koźlu EC Nowa Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej PKE S.A., Elektrownia Łagisza Elektrárna Třebovice Provozy Teplárny a Tepelná energetika EC Chorzów 'Elcho' Sp. z o.o. 0 200 400 600 800 1000 1200 tony Rys. 1.12 Wielkość emisji PM10 w 2009 roku dla zakładów przemysłowych. Ogólna struktura emisji Źródła emisji zanieczyszczeń pyłowych (pył zawieszony PM10) do powietrza na badanym obszarze opisano opierając się na „Programie ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu (2010), oraz na podsatwie „Programie ochrony powietrza dla kraju morawskośląskiego”, zwanych dalej POP. O jakości powietrza decyduje wielkość ładunku zanieczyszczeń (pyłowych lub gazowych), która jest zależna od procesów technologicznych stosowanych w przemyśle, ilości spalanych paliw stałych i natężenia transportu kołowego. Źródła emisji zanieczyszczeń powietrza można podzielić na: Punktowe - są to głównie emisje przemysłowe, powstające w trakcie procesów technologicznych, odprowadzane emitorami o średniej i dużej wysokości. Emisja z tego typu źródeł ma najszerszy zasięg oddziaływania; Powierzchniowe - są to głównie emisje ze spalania na cele ciepłownicze w lokalnych oraz indywidualnych kotłowniach. Skupiska domków z indywidualnym ogrzewaniem tworzą obszary będące źródłem tzw. niskiej emisji. Innymi źródłami obszarowymi są np. składowiska odpadów ze względu na możliwą emisję metanu lub pylenie; Liniowe - przede wszystkim transport drogowy i kolejowy. W tabeli poniżej podano sumaryczne (za rok 2006) wielkości emisji pyłu PM10 ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych oszacowane dla podregionów: rybnickiego, bielskiego i morawskośląskiego kraju (wg POP). Rys. 1.4 Wielkości ładunków pyłowych (pył PM10) zanieczyszczeń powietrza (w Mg/rok) pochodząca z emisji punktowej, powierzchniowej i liniowej, oszacowane dla 2006 roku. Wielkość ładunku zanieczyszczeń (w Mg/rok) - pył PM10 Emisja Podregion Podregion rybnicki Podregion bielski RAZEM Kraj morawskośląski Punktowa 3605,40 376,00 2895,64 6877,04 Wielkość ładunku zanieczyszczeń (w Mg/rok) - pył PM10 Emisja Podregion Podregion rybnicki Podregion bielski RAZEM Kraj morawskośląski Powierzchniowa 2565,96 2470,55 902,99 5939,50 Liniowa 267,40 363,18 909,12 1539,70 RAZEM 6438,76 3209,73 4707,75 14356,24 Na podstawie danych POP szacuje się, że łącznie we wszystkich trzech podregionach największy ładunek zanieczyszczeń pyłowych (6877,04 Mg/rok) emitowany jest ze źródeł punktowych. Źródła powierzchniowe także emitują znaczne ilości PM10 (5939,50 Mg/rok). Kilkakrotnie mniejszy ładunek pyłowych zanieczyszczeń powietrza wprowadzany jest do atmosfery przez liniowe źródła emisji. Większość emisji punktowej pyłu PM10 notuje się dla podregionu rybnickiego (3605,40 Mg/rok) i morawsko-śląskiego kraju (2895,64 Mg/rok). Kilkakrotnie mniejsze ilości PM10 są emitowane do powietrza w podregionie bielskim (376 Mg/rok). Emisja powierzchniowa zanieczyszczeń pyłowych ma duże znaczenie w podregionach rybnickim i bielskim (wielkość ładunku PM10 odpowiednio: 2565,96 i 2470,55 Mg/rok). W podregionie bielskim odgrywa dominującą rolę w strukturze emisji. W podregionie morawsko-śląski kraj emisja powierzchniowa kształtuje się na poziomie prawie 3-krotnie niższym niż w pozostałych dwóch podregionach. Największa emisja liniowa pyłu PM10 występuje w podregionie kraju morawskośląskiego (909,12 Mg/rok). Około 3-krotnie mniejsze ładunki zanieczyszczeń pyłowych notuje się dla podregionów rybnickiego i bielskiego (odpowiednio: 267,40 i 363,18 Mg/rok). Podregion rybnicki Źródła punktowe Do najważniejszych punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza w podregionie rybnickim można zaliczyć następujące zakłady przemysłowe z sektora energetyczno-ciepłowniczego: Elektrownię Rybnik S.A., Spółkę Energetyczną „Jastrzębie” S.A. Zakład nr 1 Elektrociepłownia „Moszczenica”, Spółkę Energetyczną „Jastrzębie” S.A. Zakład nr 2 Elektrociepłownia „Zofiówka”, PEC Jastrzębie Zdrój Ciepłownia Miejska w Żorach, PEC Jastrzębie Zdrój Ciepłownia Miejska w Raciborzu, Elektrociepłownie RSW S.A., Elektrociepłownia „Anna”, PEC Jastrzębie Zdrój Ciepłownia Rejonowa (zlokalizowana w dzielnicy Leszczyny). Źródła powierzchniowe Do głównych powierzchniowych źródeł emisji zanieczyszczeń pyłowych podregionu rybnickiego należą miasta: Rybnik, Jastrzębie-Zdrój, Żory, Wodzisław Śląski, Racibórz i CzerwionkaLeszczyny. Źródła liniowe Za główne liniowe źródła emisji pyłu PM10 na obszarze podregionu rybnickiego uznano następujące odcinki dróg przebiegające na terenie podregionu: Odcinek drogi krajowej nr 78 (Gliwice – Rybnik – Wodzisław Śląski – granica państwa), Odcinek drogi krajowej nr 45 (przebiegający przez powiat raciborski), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 935 (Racibórz – Rybnik – Żory – Pszczyna) Odcinek drogi wojewódzkiej nr 929 (Rybnik – Świerklany). Odcinek drogi wojewódzkiej nr 933 (Rzuchów – Wodzisław Śląski – Jastrzębie Zdrój – Pszczyna – Oświęcim – Chrzanów), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 937 (Jastrzębie Zdrój – Hażlach). Odcinek drogi krajowej nr 81 (relacji Katowice), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 924 (Kuźnia Raciborska – Żory), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 932 (Żory – Wodzisław Śląski), Odcinek autostrady A1 Północ – Południe (gmina Świerklany) Odcinek drogi wojewódzkiej nr 925 (Rybnik – Orzesze - Ruda Śląska – Bytom), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 923 (Racibórz – Rybnik), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 930 (Świerklany Dolne - Mszana), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 936 (przebiegająca przez gminy Wodzisław Śląski i Lubomia). Podregion bielski Źródła punktowe Do najważniejszych punktowych źródeł zanieczyszczeń pyłowych emitowanych do powietrza w podregionie bielskim należy zaliczyć przede wszystkim zakłady przemysłowe z sektora energetyczno-ciepłowniczego: PKE S. A. Zespół Elektrociepłowni Bielsko-Biała, Elektrociepłownia Bielsko-Biała EC1 oraz Elektrociepłownia Bielsko-Biała EC2 (zlokalizowany w CzechowicachDziedzicach). Źródła powierzchniowe Wśród głównych powierzchniowych źródeł emisji pyłu PM10 w podregionie bielskim znajdują się miasta: Żywiec, Cieszyn, Bielsko-Biała, Czechowice-Dziedzice i Wilamowice. Źródła liniowe Do najważniejszych liniowych źródeł emisji pyłowych zanieczyszczeń powietrza zaliczane są następujące odcinki dróg: Odcinek drogi ekspresowej S1 (w ciągu drogi krajowej nr 1), Odcinek drogi krajowej nr 1 (Bielsko-Biała – Cieszyn - Boguszowice - granica państwa), Odcinek drogi krajowej nr 69 (Bielsko-Biała - Żywiec - Laliki - Zwardoń – granica państwa), Odcinek drogi krajowej nr 52 (Bielsko-Biała - Kęty - Wadowice - Głogoczów), Odcinek drogi krajowej nr 81 (Żory - Skoczów), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 942 (Bielsko-Biała – Szczyrk – Salmopol – Wisła), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 937 (Jastrzębie-Zdrój – Hażlach), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 938 (Pawłowice – Pruchna – Cieszyn), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 939 (Zbytków – Strumień – Wisła Wielka – Pszczyna), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 941 (Skoczów – Wisła - Istebna), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 945 (Żywiec – Jeleśnia – Korbielów – granica państwa), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 946 (Żywiec – Sucha Beskidzka), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 948 (Tresna – Żywiec-Oczków), Odcinek drogi wojewódzkiej nr 943 (Koniaków Kasperki - Istebna Jasnowice). Podregion kraj morawskośląski Źródła punktowe Emisja pyłowych zanieczyszczeń powietrza z punktowych źródeł w kraju morawsko-śląskim pochodzi głównie z hutnictwa stali i odlewnictwa. Innymi gałęziami przemysłu odpowiedzialnymi za emisję PM10 są energetyka i ciepłownictwo, górnictwo oraz koksownictwo. Zakłady przemysłowe emitujące największe ilości pyłu do atmosfery to: ArcelorMittal Ostrava a.s. i Třinecké Železárny, a.s. Znaczącymi emitentami PM10 są również m.in.: Elektrárna Dětmarovice, Elektrárna Třebovice, OKD, a.s., Koksovna Jan Šverma. Źródła powierzchniowe Głównymi powierzchniowymi źródłami emisji pyłu PM10 podregionu morawsko-śląski kraj są miasta: Ostrava, Frýdek-Místek, Opava, Třinec, Karviná i Český Těšín. Źródła liniowe Do najważniejszych liniowych źródeł zanieczyszczeń powietrza na obszarze morawskośląskiego kraju należą odcinki dróg, na których średnie natężenie ruchu jest wyższe niż 30 tys. pojazdów na dobę. Według spisu transportu na terenie Republiki Czeskiej w 2005 roku (RDS) są to: Odcinek drogi nr 11 (granica powiatu Frýdek-Místek – Karviná – Havířov – początek terenu zabudowanego), Odcinek drogi nr 11 (Havířov – początek terenu zabudowanego – wylot drogi nr 475), Odcinek drogi nr 479 (węzeł z drogą nr 4785 – ul. Bilovecká – droga nr 58 – ul. Mariánskohorská, Plzeňská), Odcinek drogi nr 56 (węzeł z drogą nr 11 – węzeł z drogą MK – ul. Dr. Martínka), Odcinek drogi nr 11 (węzeł z drogą nr 56 – ul. Místecká – węzeł z drogą 477 – ul. Frýdecká), Odcinek drogi nr 48 (końcowy odcinek ul. 8. pěšiho pluku – końcowy odcinek drogi nr 477 – Frýdek-Místek – koniec terenu zabudowanego), Odcinek drogi nr 11 (węzeł z drogą nr 4787 – ul. Výškovická – węzeł z drogą nr 58 – ul. Plzeňská), Odcinek drogi nr 56 (węzeł z drogą MK – ul. Dr. Martínka – węzeł z drogą nr 478), Odcinek drogi nr 11 (węzeł z drogą nr 4785 – ul. Polanecká – węzeł z drogą nr 4787 – ul. Výškovická), Odcinek drogi nr 58 (skrzyżowanie z drogą nr 479 – ul. 28. října – węzeł z drogą nr 0581 i MK – ul. Švermova), Odcinek drogi nr 479 (wylot drogi nr 46620 – ul. Martinovská – węzeł z drogą nr 4785 – ul. Bilovecká), Odcinek drogi nr 56 (przejazd pod wiaduktem na drodze nr MK – ul. Halasova – węzeł z drogą nr 11), Odcinek drogi nr 11 (węzeł z drogą nr 58 – ul. Plzeňská – węzeł z drogą nr 56 – ul. Místecká), Odcinek drogi nr 58 (wylot drogi nr MK – ul. Horní – węzeł z drogą nr 11). Zanieczyszczenie powietrza Charakterystykę stanu zapylenia powietrza w województwie śląskim i kraju morawskośląskim przeprowadzono dla pyłu zawieszonego, który w okresie zimowym jest głównym zanieczyszczeniem kształtującym warunki sanitarne powietrza, co wpływa na komfort życia społeczności lokalnych, zamieszkujących obszar pogranicza polsko-czeskiego w rejonie Śląska i Moraw. Analizę pyłu zawieszonego PM przeprowadzono na podstawie danych pomiarowych z automatycznych stacji monitoringu jakości powietrza funkcjonujących po stronie polskiej w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) WIOŚ w Katowicach, oraz stacji kraju morawskośląskiego które wchodzą w sieć pomiarową Czeskiego Instytutu Hydrometeorologicznego (ČHMÚ) Oddział w Ostrawie. Dane pomiarowe z okresu 2006-2009 pochodziły z wybranych stacji, dla których udział ważnych danych wynosił minimalnie 75%. Tabela 1.5 zawiera typ stacji uwzględnionych w opracowaniu. Szczegółowa ocena zanieczyszczeń powietrza w całym badanym obszarze na tle warunków meteorologicznych, zarówno na podstawie danych historycznych z operacyjnie funkcjonujących monitoringów jakości powietrza, jak również w oparciu o analizy wyników pomiarów okresowych, będzie sukcesywnie wykonywana w ramach realizacji kolejnych zadań projektu AIR SILESIA. Tab. 1.5 Charakterystyka stacji pomiarowych PM. Stacja Typ stacji Rybnik, Wodzisław Śląski, Bielsko-Biała, Żywiec tło miejskie Cieszyn tło miejskie Bohumín, Český Těšín, Karviná tło podmiejskie Ostrava-Přívoz w strefie oddziaływania przemysłu Věřňovice tło regionalne Typ obszaru miejski podmiejski miejski miejski pozamiejski Poziom stężeń zanieczyszczeń PM PM10 [ g/m3] Poniżej przedstawiono wybrane charakterystyki stężenia pyłem zawieszonym frakcji PM10 na obszarze pogranicza polsko-czeskiego w rejonie Śląska i Moraw w postaci graficznej i tabelarycznej. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 40 g/m 3 2006 2007 2008 2009 Rys. 1.13 Stężenie średnie roczne PM10 dla wybranych stacji pogranicza polsko-czeskiego w latach 2006-2009. Najwyższe średnie roczne stężenia PM10, przekraczające stężenie dopuszczalne dla roku = 40 g/m3, na analizowanym obszarze notowano we wszystkich latach 2006-2009 na stacji Wodzisław Śląski od 51,7 g/m3 (2009 r.) do 71,8 g/m3 (2006 r.), a w następnej kolejności na stacjach w Bohumínie i Věřňovicach, z zmierzoną wartością maksymalną 63,2 g/m3 w Věřňovicach (2006 r.). PM10 [ g/m3] 800 700 600 500 400 300 200 100 0 50 g/m 3 2006 2007 2008 2009 Rys. 1.14 Maksymalne dobowe stężenie PM10 dla wybranych stacji pogranicza polsko-czeskiego w latach 2006-2009. Maksymalne dobowe stężenie PM10 zanotowano w 2006 roku i wyniosło 779 g/m3 (przekroczenie o 1458% średniodobowego stężenia dopuszczalnego = 50 g/m3), 680 g/m3 i 598 g/m3 odpowiednio dla stacji Věřňovice, Rybniki, Wodzisław Śląski. 14 PM10 [ g/m3] 12 10 8 6 4 2 0 2006 2007 2008 2009 Rys. 1.15 Minimalne dobowe stężenie PM10 dla wybranych stacji pogranicza polsko-czeskiego w latach 2006-2009. Minimalne średniodobowe stężenie PM10 notowane w warunkach bardzo sprzyjających rozprzestrzenianiu zanieczyszczeń powietrza zawierało się w przedziale od 2 do 13 g/m3. Tab. 1.6 Liczba przypadków (LP) przekroczenia dobowego poziomu dopuszczalnego PM10 = 50 g/m3 powyżej dopuszczalnych 35 przypadków/rok (LP-35) dla wybranych stacji pogranicza polsko-czeskiego w latach 2006-2009. Stacja Bielsko-Biała Żywiec 2006 40 49 2007 2008 LP-35 5 5 2 18 2009 44 54 2007 2008 2009 LP-35 Rybnik 108 48 11 Wodzisław Śl. 134 108 145 81 Cieszyn 36 27 12 14 Český Těšín 141 75 65 87 Karviná 108 62 48 70 Bohumín 129 98 88 97 Věřňovice 104 78 72 90 Ostrava-Přívoz 110 77 71 77 Objaśnienie: Na stacji w Rybniku udział ważnych danych w 2007 r. < 75%. Stacja 2006 Stacjami notującymi najwięcej przekroczeń dopuszczalnego poziomu dobowego PM10 w latach 20062009 były stacje Wodzisław Śląski i Bohumín, Český Těšín, Věřňovice, Ostrava-Přívoz. Większy udział w przedstawionej klasyfikacji stacji czeskich wnika, z tego że więcej punktów pomiarowych zlokalizowanych w obszarze granicznym, gdzie występują problemy w zakresie jakości powietrza, posiadają czeskie służby monitoringu jakości powietrza. Epizody wysokich stężeń PM Na podstawie wyników analizy stężeń PM10 w obszarze zainteresowania w ramach projektu, oraz biorąc pod uwagę badania Światowej Organizacji Zdrowie (WHO) przyjęto, że stężenie dobowe PM10 powyżej 150 g/m3 jest dolną wartością kryterialną bardzo niekorzystnie oddziałującą na zdrowie ludzi. 30 Liczba dni 25 20 15 10 5 0 2006 2007 2008 2009 Rys. 1.16 Liczba przypadków (dni) przekroczenia stężenia średniodobowego PM10 > 150 g/m3 na poszczególnych stacjach pogranicza polsko-czeskiego w latach 2006-2009. Średnio w obszarze pogranicza polsko-czeskiego w rejonie Śląska i Moraw notuje się około 15 % czasu obserwacji w roku ze stężeniami średniej dobowej PM10 powyżej 150 g/m3 z charakterystycznym dla tego zanieczyszczenia rocznym przebiegiem z podziałem na sezon zimowy (styczeń-marzec, październik-grudzień) i letni (kwiecień-wrzesień), uwarunkowanym przede wszystkim warunkami emisyjnymi. Stacją wykazującą największej przekroczeń jest Wodzisław Śląski i Věřňovice. Średnio w roku na analizowanym terenie notuje się od 20 do 30 sytuacji z wysokimi stężeniami PM10 przekraczającymi 200 % średniodobowego stężenia dopuszczalnego. Epizody takie mają zwykle charakter obszarowy, poza pojedynczymi przypadkami, kiedy sytuacja taka rejestrowana jest lokalnie na pojedynczej stacji. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że przyjęty poziom stężenie PM10 w niniejszym opracowaniu, określony jako epizod jest wysoki, więc problem jakości powietrza w badanym obszarze jest poważny z punktu widzenia ochrony zdrowia ludzi. Dlatego istotne jest w oparciu o diagnozę sytuacji wypracowanie instrumentów naprawczych, które wdrożone na omawianym obszarze spowodują poprawę warunków życia społeczności lokalnej. Indeks jakości powietrza Indeks jakości powietrza (IJP) jest wskaźnikiem stanu jakości powietrza i może być wyznaczany jako wielkość zintegrowana, to znaczy w oparciu o zespół stężeń mierzonych zanieczyszczeń: PM10, PM2,5, O3, CO, SO2, NO2 i wtedy przyjmuje klasę odpowiadająca najwyższemu stężeniu danego zanieczyszczenia w grupie lub może być określony dla pojedynczego zanieczyszczenia. Poniżej wyznaczano indeks jakości powietrza IJP dla PM10 według klas zdefiniowanych poniżej, zaproponowanych dla obszaru pogranicza polsko-czeskiego. Chociaż pył drobnocząsteczkowy PM ≥ 2,5 g/m3 ma szczególnie niekorzystne oddziaływania na zdrowie, to z powodu braku prowadzenia pomiarów tej frakcji na analizowanych stacjach i okresie (lata 20062009) w ramach PMŚ na polskich stacjach, nie uwzględniono go w poniższych analizach. ČHMÚ w ramach monitoringu jakości powietrza prowadzi pomiary PM2,5 na stacjach Bohumín, Věřňovice, Ostravie-Přívoz. Dlatego w kolejnych etapach realizacji projektu zaplanowane są pomiary pyłu drobnocząsteczkowego na obszarze pogranicza polsko-czeskiego, szczególnie po stronie polskiej. Tab. 1.7 Kategorie IJP i odpowiadające im zakresy stężeń pyłu zawieszonego. PM10 Klasa Jakość powietrza IJP 24 godz. [ g/m3] 1 dobra niski (w normie) ≤ 50 2 umiarkowana średni 51-100 3 niezdrowa dla osób wrażliwych umiarkowany 101-150 4 niezdrowa wysoki 151-200 5 bardzo niezdrowa bardzo wysoki > 200 Objaśnienie: zakres kodu IJP dla PM10 zaproponowano dla potrzeb niniejszego opracowania: górny zakres klasy 1 odpowiada poziomowi stężenia dopuszczalnego, dolny zakres klasy 5 odpowiada wartości progowej informowania społeczeństwa o złej jakości powietrza. Poniżej przedstawiono IJP dla poszczególnych stacji monitoringu jakości powietrza. Rys. 1.17 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Bielsku-Białej w latach 2006-2009. Rys. 1.18 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Rybniku w latach 2006-2009. Rys. 1.19 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Wodzisławiu Śląskim w latach 2006-2009. Rys. 1.20 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Żywcu w latach 2006-2009. Rys. 1.21 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Cieszynie w latach 2006-2009. Rys. 1.22 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Českim Těšínie w latach 2006-2009. Rys. 1.23 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Bohumínie w latach 2006-2009. Rys. 1.24 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Věřňovicach w latach 2006-2009. Rys. 1.25 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Ostravie-Přívozie w latach 2006-2009. Rys. 1.26 Indeks jakości powietrza dla PM10 w Karvinie w latach 2006-2009. Analiza punktowa wyznaczonego indeksu jakości powietrza ze względu na PM wykazała, że dni z wysokim i bardzo wysokim indeksem jakości powietrza tj. PM10 > 150 g/m3 jest statystycznie średnio 5% czasu w roku w regionie Śląska i Śląska Morawskiego. Należy zwrócić uwagę, że stacje pomiarowe są jakby reperami odzwierciadlającymi poziom zanieczyszczenia powietrza, który determinuje lokalizacja stacji, a w rzeczywistości występuje znaczne zróżnicowanie przestrzenne stężenia zanieczyszczenia powietrza. Dlatego jednym z kolejnych zadań realizowanych w projekcie AIR SILESIA jest modelowania rozprzestrzeniania zanieczyszczeń powietrza, jak również opracowanie krótkoterminowej prognoza jakości powietrza, która spełniać będzie rolę informacyjną, a w sytuacjach przekraczania poziomów dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń ostrzegawczą. Dyskusja wyników Badania i analiza wyników wykonana w ramach zadania 1 pn. „Identyfikacja problemów jakości powietrza w badanym obszarze” projektu AIR SILESIA doprowadziła do sformułowania następujących spostrzeżeń. W Republice Czeskiej obszar morawsko-śląskiego kraju, a w szczególności regiony położone w jego północno wschodniej części należą do najbardziej zdegradowanych pod względem jakości powietrza w tym kraju. Ponadnormatywne stężenia zanieczyszczeń dotyczą tu głównie pyłu zwieszonego PM10, PM2,5 ale także B(a)P, a w sezonie letnim ozonu. Dla przykładu liczba dni z przekroczoną wartością dopuszczalną pyłu PM10 jest znacząco większa niż wartość progowa 35 dni rocznie. Oczywiście wartości te wahają się dość znacznie z roku na rok co oznacza, że istotną rolę grają tu warunki meteorologiczne i specyficzna topografia. Za taki stan rzeczy odpowiadają jednak także warunki emisyjne. Znaczy jest tu udział zarówno emisji przemysłowej jak też i komunalnej. Udział emisji przemysłowej w imisji zanieczyszczeń na tym obszarze może być znacząco większy niż po stronie polskiej zważywszy fakt większej koncentracji zakładów przemysłowych na mniejszym obszarowo terytorium niż w województwie śląskim. Innym czynnikiem odpowiadającym za wysokie koncentracje zanieczyszczeń są wspominane warunki topograficzne (położenie najbardziej uprzemysłowionej części badanego obszaru w obrębie kotlin i dolin rzecznych otoczonych dość wysokimi górami). Taka sytuacja powoduje, że występujące tu inwersje są częstsze i bardziej długotrwałe niż po polskiej stronie. Należy także podkreślić prawdopodobny udział zanieczyszczeń transgranicznych ze źródeł polskich w warunkach meteorologicznych sprzyjających występowaniu epizodów wysokich stężeń zanieczyszczeń. Sytuacje takie mają zazwyczaj miejsce w warunkach słabo gradientowych przy cyrkulacji wschodniej i północnowschodniej. Powodować to może transport zanieczyszczeń głównie komunalnych ze strony Polski. W obszarze gmin polskich sąsiadujących z granicą czeską, stwierdzono występowanie ponadnormatywnych stężeń szeregu substancji podlegających kontroli w ramach obowiązków wynikających z dyrektywy w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. Na bazie wyników modelowania, należy stwierdzić, że w całym badanym obszarze głównymi problemami jakości powietrza jest występowanie ponadnormatywnych stężeń PM10, PM2,5 i substancji zwartych w pyle w szczególności wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, których wskaźnikiem jest B(a)P. Analiza źródeł i wielkości emisji jednoznacznie wskazuje na rolę indywidualnych palenisk domowych na kształtowanie poziomu emisji i imisji w tym obszarze po polskiej stronie pogranicza polsko-czeskiego. Wysokie stężenia wyżej wymienionych substancji występują zarówno w obszarach miejskich jak też i na terenach pozamiejskich. Sytuację pogarsza niekorzystne ukształtowanie i zagospodarowanie terenu, oraz znaczne rozproszenie zabudowy mieszkaniowej, co przy istniejącym mikroklimacie sprzyja występowaniu długich okresów o słabym przewietrzaniu, z tendencją do kumulacji zanieczyszczeń z niskich emitorów pod warstwą inwersyjną. Nie bez znaczenia jest też problem emisji z transportu, obszar ten to tereny głównych szlaków komunikacyjnych (tranzytowych) w kierunku południowym oraz drogi prowadzące do terenów górskich (obszary wyjazdów weekendowych). Przy nałożeniu się znacznej emisji przemysłowej z dużych instalacji (występuję tu koncentracja przemysłu związanego z wydobyciem i wykorzystaniem węgla kamiennego – kopalnie, ciepłownie, elektrownie, koksownia, zakłady elektrod węglowych, przemysł maszynowy itd.), rolnictwa i sektora usługowego, oraz potencjalnego transgranicznego przenoszenia zanieczyszczeń z terenów południa Europy, uzyskujemy obraz regionu o dużym potencjale emisji, co skutkuje niską jakością powietrza. Przeprowadzone analizy wykazały, że sytuacja złej jakości powietrza nie jest zjawiskiem nowym, ma swoje historyczne korzenie w układzie infrastruktury komunalnej i w wielu aspektach wynika, z zaszłości zwłaszcza w obszarze planowania przestrzennego i małego udziału stosowania czystych technologii grzewczych w obszarze sektora komunalnego i usługowego. Realizowane plany ochrony powietrza (POP) nie przyniosły jak na razie zbyt spektakularnych efektów, choć poprawa infrastruktury w obszarach miejskich przez programy termomodernizacji i ograniczania niskiej emisji są cały czas realizowane. Należy zaznaczyć, że czynnikiem obiektywnym zwiększającym skalę zagrożeń są niekorzystne warunki klimatyczne i meteorologiczne panujące na tym obszarze. Istniejąca infrastruktura w ograniczonym zakresie umożliwia monitorowania pionowych profili parametrów meteorologicznych, które w istotny sposób pomocne są do diagnozowania przyczyn występowania wysokich stężeń, jej stworzenie winno być priorytetem władz lokalnych. Dla pełnej identyfikacji problemów w obszarze pogranicza wymagane jest rozszerzenie pomiarów na gminy dotychczas nie monitorowane w sposób ciągły lub jedynie kampanijny, w szczególności w rejonach podgórskich i terenach sąsiadujących ze zbiornikami wodnymi oraz w strefach o słabym przewietrzaniu. W zawiązku z przebudową układu komunikacyjnego w tym rejonie niezbędne jest udokumentowania ewentualnych zmian jakie to może spowodować. Z tego względu celowe jest prowadzeni badań w obszarach sąsiadujących z przebiegiem autostrady A1 i drogi ekspresowej w kierunku Żywca i Cieszyna. Z uwagi na przemieszczanie mas powietrza w Bramie Morawskiej obszar badań należy rozszerzyć na gminy sąsiadujące znajdujące się w granicach województwa opolskiego. Podsumowanie Obszar oddziaływania projektu AIR SILESIA obejmuje teren pogranicza polsko-czeskiego w rejonie Śląska i Moraw – czyli po stronie polskiej południową część województwa śląskiego tj.: podregion bielski: powiat ziemski bielski, powiat ziemski cieszyński, powiat żywiecki, powiat grodzki miasto Bielsko-Biała, oraz podregion rybnicki: powiat raciborski, powiat wodzisławski, powiat grodzki miasto Jastrzębie-Zdrój, powiat grodzki miasto Rybnik, powiat grodzki miasto Żory, a po stronie czeskiej cały obszar województwa morawsko-śląskiego. Po stronie polskiej obszarami szczególnie narażonymi na epizody podwyższonych poziomów stężeń zanieczyszczeń, związanych z imisją aerozoli pyłowych w sezonie zimowym szczególnie pyłu zawieszonego grubo cząsteczkowego PM10 i drobnocząsteczkowego PM2,5 są obszary przede wszystkim zwartej zabudowy miejskiej w centrum aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej, a także zamieszkałe tereny osłoniętych dolin i kotlin śródgórskich w rejonie Żywca. Regionami w których dotrzymywane są dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń pyłowych powietrza w obszarze badań projektu AIR SILESIA są tereny powiatu cieszyńskiego i bielskiego, ale nie same miasta Cieszyn i Bielsko-Biała . Po stronie czeskiej najbardziej narażone na ponadnormatywne stężenia zanieczyszczeń są obszary Kotliny Ostrawskiej z miastem Ostrawą, Karwiną ale także Bohumin i Vernovice. Epizody podwyższonych stężeń zanieczyszczeń pyłowych powietrza występujące w okresie zimowym, a one są jednym z podstawowym tematów badań w ramach projektu AIR SILESIA, determinowane są w znacznej mierze przez szeroko pojęte warunki meteorologiczne. Rozumieć przez to należy zarówno sytuację baryczną (typ cyrkulacji atmosfery), jak również lokalne warunki meteorologiczne mierzone na stacjach meteorologicznych narodowych służb pogody. Dlatego w niektórych sytuacjach zgodnie z różą stężenia zanieczyszczeń powietrza napływ może być w danej sytuacji z Czech, a w przypadku zespołu innych czynników ogólnej cyrkulacji atmosfery i lokalnych meteorologicznej - z Polski. Jednym z zadań projektu jest właśnie ilościowe zdiagnozowanie takich przypadków na podstawie wieloletnich danych obserwacyjnych z monitoringu jakości powietrza. Stężenia zanieczyszczeń powietrza zależy oczywiście od struktury źródeł emisji. Po stronie polskiej znaczny udział stanowi niska emisja zwana również emisją niezorganizowaną (opalanie indywidualnych gospodarstw domowych surowcami naturalnymi, na Śląsku jest to głównie węgiel kamienny). Oczywiście od jakości surowca opałowego zależy jakie związki przedostają się do atmosfery, czyli czym potem oddychamy. Problem ekologiczny w obszarze badań projektu, polega również między innymi na tym, że zespoły domostw nie tylko stanowią zwartą zabudowę, ale są rozproszone na całym obszarze pogranicza polski-czeskiego. W związku z tym jeżeli występuje tak zwany smog (czyli sytuacje wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza), niekorzystnie oddziałujący na nasze zdrowie, to obejmuje on swym zasięgiem znaczny obszar. Dlatego w takich sytuacjach dla naszego dobra należy podejmować środki zaradcze poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Po stronie czeskiej niska emisja również występuje, ale stanowi ona mniejszy udział. Po pierwsze z uwagi na to, że indywidualne gospodarstwa domowe są w większym procencie zgazyfikowane, a po drugie zabudowa jest bardziej zwarta. To znaczy jest skupisko gospodarstw, a potem wolna przestrzeń, co sprzyja rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń (są lepsze warunki wentylacji/przewietrza powietrza). Ale z kolei po stronie czeskiej jest większy udział niż po polskiej emisji tak zwanej ze źródeł punktowych czyli zakładów przemysłowych, jak np. Huty ArcelorMittal w Ostrawie (która jest usytuowana bliżej granicy polsko-czeskiej niż np. Huty ArcelorMittal w Dąbrowie Górniczej). W regionie południowym województwa śląskiego jest niewiele źródeł punktowych i nie stanowią one obecnie większego problemu ekologicznego. Co oczywiście nie oznacza, że nie występują w ogóle. Podstawowymi celami projektu AIR SILESIA jest zarówno diagnoza sytuacji zanieczyszczeń powietrza na podstawie modelowania jak również pomiarów bezpośrednich. Wyniki projektu będą sukcesywnie dostępne na stronie www.air-silesia.eu. Efektem wdrożeniowym projektu będzie krótkoterminowa prognoza stężeń zanieczyszczeń, której założenia zostaną opracowane przez IMGW - PIB. System prognoz jakości powietrza będzie elementem ostrzegania społeczeństwa o niekorzystnych warunkach jakości powietrza. Wynikiem projektu ma być wypracowanie wspólnych działań polsko-czeskich w zakresie oceny poziomu imisji i modelowania stężeń zanieczyszczeń, które będą przedmiotem wykonywania wspólnych programów ochrony powietrza i obowiązkowego corocznego raportowania do Unii Europejskiej informacji o jakości powietrza atmosferycznego, którym oddychamy zgodnie z Dyrektywą 2008/50/EC (EC, 2008). Literatura (wybór) ČHMÚ, UP, 2007. Atlas podnebí Česka. ČHMÚ - UP v Olomouci, Praha, Olomouc 2007. EC, 2008. Directive 2008/50/EC of the European Parliament and of the Council of 21 May 2008 on ambient air quality and cleaner air for Europe. OJ L 152, 11. 6. 2008, page 1–44. EEA 2011. Technical Report, Revealing the costs of air pollution from industrial facilities in Europe. No. 15/2011. IMGW, 2000. Atlas klimatu województwa śląskiego. IMGW, Katowice 2000.
