Aktywność dziecka jako podstawowy warunek

mgr Jolanta Propier
Referat wygłoszony w zespole samokształceniowym na temat:
„Aktywność jako podstawowy warunek
uczenia się i rozwoju”
Dziecko rozpoczynające edukację szkolną jest ciekawe wszystkiego, dlatego
od pierwszych dni pobytu w szkole należy włożyć wiele wysiłku, aby
podtrzymać tą naturalną ciekawość, przejawiającą się głównie w zadawaniu
pytań oraz stwarzać sytuacje dydaktyczno- wychowawcze stymulujące rozwój
aktywności. To przejawianie zainteresowania poznawczego trzeba stale
pogłębiać, kształtować, rozszerzać, umiejętnie podrywać, nie pozwalać na
wygaśnięcie.
Coraz większe znaczenie przypisuje się aktywizacji poznawczej uczniów
zakładając, że samodzielne dochodzenie do wiedzy ma szczególne walory
kształcące i powinno być organizowane w toku nauczania na każdym poziomie.
Oto kilka definicji, co rozumieją przez słowo „aktywność’ wybitni
psycholodzy i pedagodzy.
Wincenty Okoń wyjaśnia, że „jest to właściwość indywidualna jednostki,
polegająca na większej niż u innych częstotliwości i intensywności jakiegoś
rodzaju działań.”
Według J. Sobańskiej „aktywność psychomotoryczna to różnorakie działania
organizmu przejawiające się w jego zewnętrznie dostrzegalnych zachowaniach,
jak też w zachodzących w nim procesach psychicznych”.
1
Natomiast A. Jurkowski stwierdza, że „aktywność to ogół czynności
podejmowanych przez jednostkę. Przez czynność należy rozumieć proces
ukierunkowany, tj. zmierzający do określonego celu i posiadający określoną
strukturę.”
Z tych definicji można wywnioskować, że bezpośrednią przyczyną
wszelkiego rozwoju jest aktywność. Na rozwój procesów i właściwości
psychicznych dziecka wpływają:
 wrodzone zadatki anatomiczno - fizjologiczne,
 własna aktywność,
 środowisko,
 wychowanie.
Czynniki te oddziałują w pewnym wzajemnym powiązaniu, a interakcja między
nimi odgrywa w rozwoju istotną rolę. W młodszym wieku szkolnym typową
i dominującą formą aktywności staje się nauka szkolna i działalność w grupie
rówieśniczej.
Wincenty Okoń wyróżnia trzy rodzaje aktywności człowieka:
 aktywność intelektualną,
 aktywność emocjonalną ( dotyczącą stosunku człowieka do wartości ),
 aktywność praktyczną (polegającą na przekształcaniu rzeczywistości,
głównie w procesie wytwarzaniu nowych wartości ).
Aktywność
indywidualna
polega
na
przyswajaniu
gotowej
wiedzy
przekazywanej przez nauczyciela. Proces ten zachodzi dzięki umiejętności
uczenia się, która przyczynia się do powstania zupełnie nowych norm
zachowań lub zmiany już wcześniej posiadanych. Współczesna szkoła nie
wzbudza w uczniach chęci poznawczego uczenia się, co jest możliwe do
uzyskania przez dostarczenie uczniowi różnorodnych bodźców. Jest to jedyny
niezawodny sposób wykorzystania przez ucznia wiedzy już posiadanej podczas
uczenia się nowych treści.
2
Aktywność
intelektualną
możemy
rozwijać,
przeprowadzając
zajęcia
problemowe polegające na samodzielnym dochodzeniu uczniów do wniosków
lub ustaleń właściwych dla danej tematyki. Dyskusja, analiza tekstu, praca
w grupach – to najczęstsze odmiany zajęć problemowych. W nauczaniu
problemowym nauczyciel nie jest jedynym źródłem wiedzy, staje się tylko
organizatorem procesu poznania.
Aktywność emocjonalna polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu,
wiąże się z radością, którą uczeń może czerpać z przeżywania dostępnych mu
wartości poznawczych, estetycznych i innych. Uczenie się przez przeżywanie
pozwala poznać nowe zagadnienia, a także przyspiesza ich trwałe zapamiętanie,
kształtuje sądy wartościujące, rozbudza uczucia, sprzyja właściwemu rozwojowi
i kształtowaniu osobowości. Uczenie się jest efektywne, gdy angażuje się nie
tylko, ale i emocje, gdy daje uczniom możliwość bycia częściej twórczym niż
odtwórczym.
Aktywność praktyczna wymaga zdobycia wiedzy o rzeczywistości, którą
jednostka ma zmienić lub stwarzać. Dostarczając wiedzy o świecie i wzorów
przekształcania
rzeczywistości,
rozwiązywania
nowych
szkoła
problemów
powinna
oraz
stwarzać
warunki
intensywniejszego
do
działania.
Aktywność praktyczna polega również na przygotowaniu ucznia do
samodzielnego korzystania z wiedzy i rozrywki po ukończeniu szkoły, do
udziału w szerokim ruchu kulturalno - oświatowym.
Aktywność dziecka może przejawiać się w różnych formach. Formą
szczególną w życiu 6 – 10 – dziesięciolatka jest zabawa, która obok nauki
wypełnia prawie całą jego aktywność w tym okresie. Pomaga odreagować
stresy, zorganizować pracę szkolną. Nauczyciel na zajęciach powinien stawiać
ucznia w takich sytuacjach, w których on sam jest eksperymentatorem,
w sytuacjach manipulowania rzeczami, a także symbolami, w sytuacjach
dających mu możliwość zadawania sobie pytań i szukania na nie odpowiedzi.
3
Dla ucznia początkowego szczebla nauki szczególne znaczenie ma aktywność
motoryczno – manualna, której towarzyszą operacje myślowe inspirujące
działanie dziecka, kierujące jego przebiegiem oraz doprowadzające do zdobycia
nowych
wiadomości i umiejętności. Zajęcia te zmuszają dzieci do
samodzielnego wysiłku myślowego, koncentruje się ich uwagę, kształci
spostrzegawczość, pamięć
i
wyobraźnię, prowadzi
do
emocjonalnego
zaangażowania w procesie poznawczym.
Ważną rolę w rozwijaniu aktywności uczniów odgrywają środki dydaktyczne.
Wzbogacają one i unowocześniają zajęcia.
W procesie nauki istotne miejsce powinny zajmować zadania otwarte,
pozwalające uczniowi na poszukiwanie różnych metod rozwiązania.
Praca ucznia i jego wyniki, zainteresowanie przedmiotem i aktywność
w procesie zdobywania wiedzy stają się miernikiem skuteczności i poprawności
organizowanego przez nauczyciela procesu nauczania i uczenia się. Dlatego
jedną z podstawowych powinności nauczyciela jest rozwijanie, doskonalenie
i wzbogacanie swojej , a przy tym rozwijanie aktywności ucznia.
Opracowała:
mgr Jolanta Propier
Literatura:
BARAŃSKA A.: Od kształcenia wszechstronnego do kształcenia wielostronnego. „Edukacja
i Dialog” 2007 nr 188
KOPA M.: Rozwój ruchowy. „Życie Szkoły” 2004 nr 10
OKOŃ W.: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998
OKOŃ W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 1987
PARCZEWSKA T.: Poznawanie środowiska społeczno- przyrodniczego. „Życie Szkoły”
2007 nr 4
WIELGOSZ E.: Jak rozwijać aktywność klas I- III ?„Życie Szkoły” 2001 nr 7
4