Płynność to łatwość, z jaką można zamienić jedno aktywo na drugie

Płynność to łatwość, z jaką można zamienić jedno aktywo na drugie.
Miary zasobu pieniądza (ze względu na płynność):
a) M1:
- gotówka,
- czeki podróżne,
- depozyty na żądanie i rachunki oszczędnościowe z możliwością wystawiania czeków;
b) M2 = M1 plus:
- depozyty oszczędnościowe,
- drobne depozyty terminowe,
- jednodniowe umowy odkupu,
- udziały w spółkach lokacyjnych (z możliwością wystawiania czeków),
- krótkoterminowe depozyty w walutach obcych;
c) M3 = M2 plus:
- duże depozyty terminowe,
- terminowe umowy odkupu,
- długoterminowe depozyty w walutach obcych;
d) aktywa finansowe o dużym stopniu płynności:
- obligacje rządowe,
- akcepty bankowe,
- weksle handlowe (zobowiązania krótkoterminowe),
- krótkoterminowe papiery wartościowe Skarbu Państwa.
Funkcje pieniądza:
a) środek wymiany (miara M1) - usprawnia transakcje (przyjmujemy pieniądz za dobra
i usługi wierząc, że będziemy mogli go wydać na inne dobra i usługi);
b) magazyn wartości (miara M2) - środek przechowywania siły nabywczej w czasie
(pozwala dokonać zakupów w przyszłości);
c) jednostka rozrachunkowa - służy do wyrażania wartości i prowadzenia
rozrachunków;
d) środek (miara) odroczonych płatności.
Rodzaje pieniądza:
a) towarowy - stanowi wartość sam w sobie; najczęściej jest dobrem szczególnie
cenionym;
b) symboliczny (papierowy) - środek płatniczy o wartości nadanej przez prawo; siła
nabywcza przekracza koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru;
c) bezgotówkowy - środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność
przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkład bankowy);
d) międzynarodowy, np. specjalne prawa ciągnienia (SDRs) - sztuczny
międzynarodowy pieniądz kredytowy, służący do rozrachunków pomiędzy państwami a
Międzynarodowym Funduszem Walutowym; jego wartość to średnia ważona wartości
głównych walut MFW; SDRs rozdzielane są pomiędzy państwa członkowskie w celu
zachowania płynności międzynarodowej (równowagi płatniczej) i zwiększenia rezerw
banków centralnych; kraje, mające deficyt w bilansie płatniczym, mogą sprzedawać SDRs
krajom o nadwyżce w bilansie płatniczym, krajowi wyznaczonemu przez MFW do skupu
SDRs, bądź samemu MFW; kraje mogą korzystać z SDRs bezwarunkowo, w zamian
muszą jednak płacić odsetki od SDRs i skupować SDRs, gdy zostaną do tego wyznaczone.
POLITYKA MONETARNA
Polityka monetarna (pieniężna) polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży
pieniądza w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizacji poziomu produkcji
(cen) i zatrudnienia; podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny.
Funkcje banku centralnego;

instytucja emitująca pieniądz gotówkowy;

bank banków (zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu bankowego);

bank państwa (finansowanie deficytu, rozliczenia budżetu, kontrola podaży
pieniądza).
Obszary polityki monetarnej:
a) regulowanie podaży pieniądza - dostosowywanie jej do poziomu przewidywanej
aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen za pomocą:
o
bazy monetarnej (pieniądza wielkiej mocy), która obejmuje gotówkę
znajdującą się w obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych;
jej wielkość wpływa na podaż pieniądza poprzez mnożnik kreacji pieniądza,
którego wielkość zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych
oraz od stosunku ilości gotówki do ilości depozytów;
o
podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza monetarna;
o
stopy procentowej polegającej na ustalaniu stopy procentowej i
dostarczaniu odpowiedniej ilości pieniądza w formie kredytów dla banków
komercyjnych;
b) operowanie zmianami stopy procentowej - określanie "ceny" kapitału; stopa
procentowa pełni funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej państwa oraz
funkcję bodźca (wpływa na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych);
c) oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja).
Instrumenty polityki pieniężnej:
a) oddziaływanie na płynność bankową:

stopa dyskontowa - określanie stopy procentowej stosowanej przez bank
centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym;

operacje otwartego rynku - działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu
przez bank centralny publicznych papierów wartościowych i wywieraniu w ten
sposób wpływu na rezerwy gotówkowe banków komercyjnych;

rezerwy obowiązkowe - część rezerw, która nie może być wykorzystywana
przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża się ją w procentach
wartości depozytów złożonych w danym banku);
b) bezpośrednia kontrola kredytów bankowych - ograniczanie drogą
administracyjną wzrostu kredytów bankowych (racjonowanie kredytów);
Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - zwiększanie podaży pieniądza
(obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw
obowiązkowych).
Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - zmniejszanie podaży pieniądza
(podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie poziomu
rezerw obowiązkowych).
Selektywna polityka kredytowa polega na modyfikowaniu zachowania instytucji
kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom gospodarki dostęp do kredytów
(kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe, racjonowanie kredytów).
Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej:
a. konflikty celów:
o
zewnętrznych z wewnętrznymi (np. bilans płatniczy stopa procentowa);
o
wewnętrznych (np. inflacja bezrobocie);
b. problemy z realizacją polityki pieniężnej;
c. niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych;
d. ograniczenia swobody kształtowania polityki pieniężnej przez organizacje
międzynarodowe.
POPYT NA PIENIĄDZ
Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:
a. dochód (bogactwo);
b. stopy procentowe od różnych aktywów;
c. oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości;
d. stopień ryzyka różnej liczby aktywów;
e. ceny;
f.
oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja).
Ilościowa teoria pieniądza (Fisher)
Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji
rynkowych (wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać
zagregowanej wartości transakcji (równanie wymiany Fishera):
,
gdzie:
M - ilość pieniądza;
VT - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne
(transakcyjna szybkość pieniądza);
PT - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).
Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że V T i T są
od niej niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na
pieniądz:
.
Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:
a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu
bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji
(transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);
b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia
się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe);
c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen
powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).
Ilościowa teoria pieniądza (szkoła Cambridge)
Pieniądz traktuje się jako środek wymiany oraz magazyn bogactwa (służy
przechowywaniu siły nabywczej w czasie). Związek pomiędzy pieniądzem a cenami i
produkcją finalną (dochodem) określa równanie, mówiące o tym, że globalne wydatki na
produkcję są równe nominalnymi dochodowi:
,
gdzie:
M - ilość pieniądza;
VY - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję (dochodowa prędkość
pieniądza);
P - cena za jednostkę produkcji;
y - realny dochód (produkcja);
Y - nominalny dochód.
W tym przypadku popyt na pieniądz jest kształtowany przez stosunek zasobu pieniądza
do dochodu (proporcja dochodu, którą jednostki chcą trzymać w postaci pieniądza,
ponieważ jest ono aktywem służącym do magazynowania bogactwa):
,
gdzie:
MD - ilość pieniądza, na jaką zgłaszany jest popyt;
k = 1/VY (odwrotność prędkości z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję).
Ponieważ zarówno k, jak i y można uznać za stałe, popyt na pieniądz zależy od poziomu
cen i jest kształtowany indywidualnie.
Teoria preferencji płynności (Keynes)
Wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, ostrożnościowy i
spekulacyjny.
Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły
nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc
wyznaczany przez poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to
rośnie liczba dokonywanych transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest
w tym przypadku stała (zależy od czynników technologicznych i instytucjonalnych).
Ostrożnościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz
dokonywanie korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu,
którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach
ostrożnościowych. Tu również dochodowa prędkość pieniądza jest stała.
Popyt na pieniądz wydawany na planowane i nie planowane transakcje przedstawia
zatem formuła:
,
gdzie:
MT - suma transakcyjnego i ostrożnościowego popytu na pieniądz;
Y - dochód nominalny;
k - czynnik proporcjonalności.
Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem
bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności
(preferencji trzymania pieniądza, mimo że istnieją inne magazyny bogactwa).
Podstawowym czynnikiem wpływającym na spekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa
procentowa, która decyduje o aktualnej wartości np. obligacji:
stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji maleje -> strata kapitału
stopa procentowa maleje -> wartość obligacji rośnie -> zysk kapitału.
Gdyby stopa procentowa nie ulegała zmianie, całe bogactwo mogłoby być trzymane w
obligacjach (nie ma ryzyka straty). Posiadacze aktywów formułują oczekiwania co do
zmian przyszłej stopy procentowej na podstawie porównania bieżącej stopy procentowej
z "normalną" stopą procentową:

jeżeli bieżąca stopa procentowa jest wyższa od "normalnej" to spodziewają się jej
spadku, wobec czego kupują obligacje, czyli spada spekulacyjny popyt na
pieniądz;

jeżeli bieżąca stopa procentowa jest niższa od "normalnej" to spodziewają się jej
wzrostu, wobec czego sprzedają obligacje, czyli rośnie spekulacyjny popyt na
pieniądz.
Ponieważ oczekiwania kształtowane są indywidualnie, w skali gospodarki trzyma się
jednocześnie i pieniądze, i obligacje.
Istnieje jednak tak niska, krytyczna stopa procentowa, przy której nie oczekuje się, że
może się ona jeszcze obniżyć. Wytworzyłby się wtedy nieskończony popyt na pieniądz
(pułapka płynności).
Spekulacyjny popyt na pieniądz przedstawia zatem formuła:
.
Całkowity popyt na pieniądz jest więc sumą popytu transakcyjnego,
ostrożnościowego i spekulacyjnego:
.
PODAŻ PIENIĄDZA
Podaż pieniądza można zdefiniować jako sumę gotówki oraz depozytów:
,
gdzie:
M - podaż pieniądza;
CU - zasób gotówki;
D - zasób depozytów.
Na podaż pieniądza wpływają:
a) ludność, która decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty:
- stosunek ten rośnie, gdy zwiększa się udział konsumpcji w PNB (gotówka
zależy od konsumpcji, a depozyty od dochodu);
b) banki, które określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy:
;
stosunek ten zależy od: poziomu rezerw obowiązkowych, rynkowej stopy procentowej
(im jest wyższa, tym większe straty ponosi bank trzymając niedochodowe rezerwy),
stopy dyskontowej (wysoka stopa dyskontowa zmusza banki do utrzymywania wysokich
rezerw nadwyżkowych, aby nie narażać się na konieczność pożyczki w banku
centralnym), stopnia niepewności banku co do dopływów i odpływów depozytów (im
wyższa niepewność, tym wyższe rezerwy), a także od popytu na pożyczki;
c) bank centralny, który decyduje o wielkości bazy monetarnej, składającej się z
gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym:
.
Baza monetarna jest nazywana pieniądzem wielkiej mocy, gdyż jej zwiększenie
przynosi wielokrotnie większy wzrost podaży pieniądza w gospodarce:
,
gdzie:
M - podaż pieniądza;
H - baza monetarna;
mnożnik
.
Czynniki wpływające na mnożnik:
a) wypłaty gotówkowe - zmniejszają sumę depozytów, czyli możliwości kredytowe
banków, co obniża wartość mnożnika;
b) rezerwy nadwyżkowe - zmniejszają możliwości kredytowe banków, co obniża wartość
mnożnika;
c) zróżnicowanie depozytów - jeżeli rośnie ilość depozytów terminowych w stosunku do
depozytów na żądanie, to obniża się wartość rezerw obowiązkowych (ich wskaźnik jest
niższy dla depozytów terminowych), co zwiększa możliwości kredytowe banków i wartość
mnożnika.
Niestabilność mnożnika nie pozwala bankowi centralnemu w pełni kontrolować wielkości
podaży pieniądza. Może on jedynie w miarę dokładnie ustalić poziom bazy monetarnej.
Równowaga na rynku pieniądza
Jeżeli stopę dyskontową, wskaźnik rezerw obowiązkowych, niepewność banków co do
przyszłego kształtowania się depozytów, zasób gotówki trzymany przez ludność oraz
ceny uznamy za stałe to realna podaż pieniądza M/P będzie funkcją rynkowej stopy
procentowej. Będzie ona miała nachylenie dodatnie (dla danej wielkości bazy monetarnej
banki redukują rezerwy nadwyżkowe, co zwiększa wartość mnożnika, a przez to realną
podaż pieniądza).
Popyt na pieniądz przy stałym dochodzie również zależy od stopy procentowej. Funkcja ta
będzie miała nachylenie ujemne, gdyż wzrost stopy procentowej powoduje spadek
realnego popytu na pieniądz.
Równowaga na rynku pieniądza możliwa jest tylko wtedy, gdy realna podaż
pieniądza jest równa realnemu popytowi na pieniądz.
Zwiększanie bazy monetarnej przez bank centralny (np. przez zakupy na otwartym
rynku) powoduje przesunięcie krzywej podaży pieniądza w prawo z jednoczesnym jej
złagodzeniem (na skutek obniżki stopy procentowej maleje wartość mnożnika).
Zmniejszanie bazy monetarnej przez wskaźnik rezerw obowiązkowych lub stopę
dyskontową powoduje zjawisko odwrotne.
Sposoby kontroli podaży pieniądza przez bank centralny:
a) operacje otwartego rynku (kupowanie i sprzedawanie rządowych papierów
wartościowych, które powodują zmianę rezerw bankowych, zmianę ceny papierów i
zmianę oczekiwań (tzw. efekt demonstracji):
o
z warunkiem odkupu (chwilowa zmiana rezerw bankowych);
o
bez warunku odkupu;
o
dynamiczne (ich celem jest trwała zmiana poziomu rezerw);
o
defensywne (ich celem jest utrzymanie bieżącego poziomu rezerw);
o
neutralizacja (sterylizacja) interwencji na rynku walutowym (pozwala
utrzymać poziom bazy monetarnej przez zminimalizowanie wpływu
interwencji na rynku walutowym odpowiednimi operacjami papierami
wartościowymi, np. kupując złoto, sprzedaje się obligacje);
b) polityka dyskontowa - zwiększona stopa dyskontowa zniechęca banki do zaciągania
kredytów w banku centralnym, przez co zmusza je do utrzymywania wysokich rezerw
nadwyżkowych;
c) wskaźnik rezerw obowiązkowych - zwiększanie poziomu rezerw obowiązkowych
obniża zdolność kredytową banków, przez co mnożnik i podaż pieniądza maleje (bank
centralny stara się utrzymywać stały poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych, gdyż
stabilizuje to mnożnik).
Ekspansywna polityka monetarna:

kupowanie rządowych papierów wartościowych;

obniżanie stopy dyskontowej;

zwiększanie sumy udzielanych bankom pożyczek;

obniżanie wskaźnika rezerw obowiązkowych.