definicja prawa miedzynarodowego wyklad
advertisement
WYKŁAD 2., 13.10.2009 r. Termin „prawo międzynarodowe” składa się z dwóch elementów: międzynarodowości i prawa. Międzynarodowość odnosi się do środowiska, w którym prawo międzynarodowe działa, czyli do społeczności międzynarodowej. Społeczność międzynarodowa, tak jak każda społeczność ludzka wytwarza pewne reguły działania. Jednymi z tych reguł są reguły prawne, a więc także prawo międzynarodowe. Pojęcie społeczności międzynarodowej istnieje zasadniczo w dwóch znaczeniach: · Znaczenie socjologiczne – społeczność międzynarodowa jako pewne pojęcie socjologiczne, pewna grupa przede wszystkim państw i organizacji, w skład których państwa wchodzą. · Znaczenia normatywne – ono występuje w różnych instytucjach jako jej część, tak jak np. jako pewna charakterystyka norm bezwzględnie wiążących z art. 53 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów. Społeczność międzynarodowa w klasycznym ujęciu to społeczność państw i organizacji, w skład których wchodzą państwa i inne organizacje międzyrządowe. To klasyczne rozróżnienie podlega zmianom, zwłaszcza w procesach globalizacyjnych i tym samym (z jednej strony) perforacji państwa, które zostaje przebite w stosunkach międzynarodowych na różnych poziomach. Uaktywniają się nie tylko rządy centralne (parlamenty, władze lokalne), ale także podmioty niepaństwowe, jak jednostki i korporacje transnarodowe. Państwa możemy charakteryzować wobec różnych kryteriów. Na społeczność międzynarodową możemy patrzeć także z morfologicznego punktu widzenia, pokazując ich kształty, sposoby zorganizowania wewnętrznego. Podstawowym sposobem zorganizowania społeczności międzynarodowej, jej struktury wewnętrznej jest struktura regionalna. Pojęcie regionalizmu nie jest tutaj jednoznacznie zdefiniowane, różne kryteria służą do wyodrębnienia pojęcia regionu. Społeczność międzynarodowa podlega zjawiskom dynamicznym, które powodują, że ona w strukturze, więziach ulega pewnym zmianom – powstawanie i upadek państw, powstawanie i upadek cywilizacji. Oprócz pojęcia „społeczność międzynarodowa” w prawie i stosunkach międzynarodowych pojawia się pojęcie „ludzkość” (humankind, humanisty, rodzaj ludzki). Jest takie podejście zarówno do prawa, jak i do stosunków międzynarodowych, zgodnie z którym to nie państwa tworzą te właściwą strukturę społeczności międzynarodowej, ale jednostki. Państwa to pewne fikcje, więc w związku z tym tymi właściwymi podmiotami są ludzie, ewentualnie lud jako grupy ludzkie. To podejście solidarystyczne trochę wpisuje się w tendencje globalizacyjne, ale nie do końca, bo globalizacja nie znosi zupełnie państw, a raczej umiejscawia je w nowej roli, pokazuje nowe wymiary, w jakich państwo może funkcjonować – nie tylko na szczeblu centralnym i nie tylko jako władza rządowa. Pojęcie ludzkości pojawia się coraz intensywniej od końca XIX w. wraz z prawem humanitarnym (prawem chroniącym ludzi w trakcie konfliktu zbrojnego). Później na jakiś czas ulega stagnacji i ożywa z nową mocą zwłaszcza po zakończeniu zimnej wojny. Już w okresie po II wojnie światowej zaczęto wprowadzać pewne konstrukcje, które nawiązują do ludzkości – mówi się tutaj o wspólnym dziedzictwie ludzkości w kontekście dziedzictwa kulturowego, ale też o tym, że coś ma służyć nie tylko obecnym, ale też przyszłym pokoleniom. Niektórzy uważają nawet, że ludzkość dzisiaj staje się tym właściwym podmiotem stosunków międzynarodowych, a jednocześnie celem, któremu prawo międzynarodowe powinno służyć. Drugi element – prawo. Prawo generalnie i prawo międzynarodowe w szczególności w sposób specyficzny opisuje społeczność międzynarodową – inaczej niż w naukach o stosunkach międzynarodowych czy w naukach politycznych, inaczej niż nauki ekonomiczne, geografia, socjologia czy historia. W pewnym sensie prawo międzynarodowe jest bliskie etyce, zwłaszcza etyce normatywnej. W jednym i drugim przypadku mamy formalne, znormatywizowane podejście do społeczności międzynarodowej. Prawo międzynarodowe opisuje rzeczywistość od strony formalnej. Różni się jednocześnie od innych systemów normatywnych, które w pewnym zakresie regulują, bardziej lub mniej skutecznie, stosunki międzynarodowe. Prawo międzynarodowe podchodzi do stosunków międzynarodowych inaczej niż prakseologia (nauka o sprawnym działaniu), dla której kluczową wartością jest skuteczność, a podstawową kategorią jest czyn sprawny lub niesprawny, efektywny lub nieefektywny. Jednocześnie prakseologia wypracowała pewne formuły, które pozwalają lepiej zrozumieć zachowania podmiotów prawa międzynarodowego w zakresie współpracy; w Polsce: Tadeusz Kotarbiński. Prawo międzynarodowe reguluje życie, stosunki międzynarodowe bardziej niż kurtuazja międzynarodowa, która jako system normatywny opiera się na szacunku, poszanowaniu osobowości i godności, honoru innych podmiotów. Najbardziej typowym jej przykładem są reguły protokołu dyplomatycznego – nie są one regułami prawnymi, ale mają znaczenie w życiu międzynarodowym, 1 niejednokrotnie ich nieprzestrzeganie prowadzi do konfliktów. Sankcja w postaci odwetu, stosowana w przypadku naruszenia norm kurtuazyjnych jest dotkliwa i przykra dla osób reprezentujących państwo. Prawo międzynarodowe inaczej podchodzi do stosunków międzynarodowych niż moralność międzynarodowa, która z kolei nawiązuje do wartości słuszności, w ramach której działanie podmiotów opiera się na ich wewnętrznym przekonaniu o potrzebie, powinności określonego zachowania. W pewnym stopniu, przejawem moralności międzynarodowej jest udzielanie pomocy humanitarnej. Pokazuje się coraz częściej, że jest to część prawa międzynarodowego – mówi się o prawie do pomocy humanitarnej, ale tak naprawdę trudno sobie wyobrazić roszczenia, które miałyby być z tym prawem związane i możliwość jego dochodzenia przed organami międzynarodowymi. Raczej jest to coś, co spoczywa jako pewne przekonanie, że trzeba pomóc w ramach odruchu solidarnościowego, gdyż to jest słuszne. Więc jak prawo międzynarodowe reguluje życie międzynarodowe? Tak, że pozwala formułować roszczenia dzięki systemowi praw i obowiązków, które w to prawo są wpisane w naturze regulatora i których dochodzenie wiąże się z możliwością stosowania przymusu indywidualnego lub zbiorowego. Prawo międzynarodowe to taki regulator, system normatywny w stosunkach międzynarodowych, który opiera się na filozofii tworzenia praw i obowiązków, na podstawie których mogą być formułowane roszczenia – odpowiada im odpowiedzialność; mogą być dochodzone i później egzekwowane w drodze indywidualnej lub zbiorowej. Jednocześnie wskazuje się, że prawo międzynarodowe poniekąd stara się łączyć wartości trzech wcześniej wymienionych systemów normatywnych, czyli skuteczność, szacunek i słuszność. Naczelną wartością prawa międzynarodowego (tak jak każdego prawa) jest sprawiedliwość. Cechy prawa międzynarodowego odróżniające je od prawa krajowego – cechy swoiste wynikają w dużym stopniu z natury społeczności międzynarodowej, dlatego tak ważne jest zrozumienie, czym jest ta społeczność, jaka jest jej struktura, jakie są więzi wewnątrz tej społeczności, jaka jest jej dynamika. Dziś mamy do czynienia z płaską (shierarchizowaną) społecznością międzynarodową. Uważa się, ze państwa są sobie równe niezależnie od tego, że różnią się od siebie faktycznie wielkością, PKB, terytorium, potęgą militarną itp. Niezależnie od tego uważa się, że członkowie społeczności międzynarodowej są sobie równi, nie są podporządkowani żadnej scentralizowanej władzy. W konsekwencji, prawo międzynarodowe ma w dużym stopniu naturę kontraktową, umowną. To powoduje też, że jeśli nie ma scentralizowanego sposobu rozstrzygania sporów czy systemów, które byłyby obowiązkowe dla wszystkich i w każdej dziedzinie, to nie ma też jednego scentralizowanego sposobu egzekwowania roszczeń czy rozstrzygnięć międzynarodowych. Prawo międzynarodowe w dużym stopniu różni się od prawa krajowego. W prawie międzynarodowym to podmioty, do których skierowane jest to prawo same je tworzą, stosują i najczęściej same je egzekwują. Podmioty, które są adresatami prawa międzynarodowego (mówi się tu przede wszystkim o państwach) same to prawo tworzą, a więc to siebie czynią adresatami, same stosują prawo międzynarodowe i w dużym stopniu same je egzekwują. Samopomoc, zwłaszcza w postaci tzw. przeciwśrodków, środków odwetowych jest w prawie międzynarodowym w pewnych granicach legalnym sposobem dochodzenia roszczeń. Samopomoc jest uważana w historii prawa za prymitywny środek dochodzenia roszczeń, dlatego niektórzy mówią, że prawo międzynarodowe jest prymitywne, bo jest dopuszczona samopomoc. A więc to same państwa, indywidualnie lub zbiorowo dochodzą swoich roszczeń, upominają się o ochronę swoich interesów, oczywiście w granicach prawa międzynarodowego. Dopuszczenie samopomocy jest wg niektórych dowodem na to, że prawo międzynarodowe jest prymitywne. Inni z tym polemizują twierdząc, że prawo to nie jest prymitywne, tylko ma specyficzny charakter, nieźle funkcjonuje w warunkach zdecentralizowania. Wyobraźmy sobie społeczność państwową, gdzie nie ma scentralizowanej władzy – to wszystko zaczęłoby się chwiać. Tymczasem społeczność międzynarodowa, lepiej lub gorzej, ale jakoś funkcjonuje, m.in. dzięki prawu międzynarodowemu. Jedynie samopomoc o charakterze zbrojnym jest co do zasady wykluczona przez prawo międzynarodowe, zwłaszcza od pierwszej połowy XX w. Jednostronne odwołanie się do wojny jest wykluczone, żadne państwo nie ma prawa do wojny. Prawo międzynarodowe też tę specyfikę wykazuje w stosunku do prawa krajowego. Tutaj nie ma scentralizowanego systemu rozstrzygania sporów, a w prawie krajowym taki system jest – jest system instancyjny, a na dodatek jeszcze kontroli na różne sposoby (tak jak u nas Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny). W prawie międzynarodowym czegoś takiego nie ma. Nawet Trybunał Sprawiedliwości, który jest głównym organem ONZ, nie ma obowiązkowej jurysdykcji w stosunku do wszystkich państw i wszystkich spraw, sporów, jakie zostaną przedłożone. Potrzebna jest bowiem każdorazowo zgoda na jurysdykcję MTS. To powoduje, że państwa nie tylko tworzą, stosują i egzekwują prawo, ale też same często oceniają legalność swojego postępowania – jest to niezwykle ważny element charakteryzujący prawo międzynarodowe. Więc to, że państwa, jako głowni twórcy, główne podmioty aplikujące to prawo i egzekwujące je, jednocześnie same oceniają legalność swojego postępowania (nie zawsze indywidualnie, 2 często w relacji z innymi podmiotami) powoduje pewną relatywizację legalności (tego, co jest legalne, a co już legalne nie jest). Przykład – atak koalicji antyirackiej w 2003 r. Powstało pytanie, czy odbyło się to bez upoważnienia RB ONZ, bo zgodnie z KNZ jest ono bezwzględnie konieczne; mimo to atak nie został potępiony. Ponadto, w prawie międzynarodowym jest taki problem sporny w doktrynie, który pojawił się w kontekście opinii doradczej MTS z 1996 r. w sprawie legalności użycia lub groźby użycia broni jądrowej m.in. w samoobronie. Trybunał odpowiedział „nie wiem” – nie ma normy wiążącej mówiącej o tym czy można czy nie. Jest to dość kuriozalne rozstrzygnięcie. Mówi się wówczas o takiej sytuacji, że nie ma normy prawa międzynarodowego, że organ międzynarodowy stoi na stanowisku non liquet – nie ma wzoru do oceny, nie ma podstawy do oceny określonych sytuacji. Niektórzy mówią, że taka luka regulacyjna jest w istocie luką techniczną, zawsze da się ją zapełnić. Ale Trybunał wówczas wyraźnie powiedział, że nie ma normy ani zakazującej, ani pozwalającej na użycie broni jądrowej, oczywiście w ograniczonym zakresie, w ramach samoobrony, w sytuacjach ekstremalnych, gdy samemu jest się atakowanym taką bronią. To pokazuje też delikatność rozstrzygnięć w tym zakresie. Ocena legalności oraz mogące się z nią wiązać wątpliwości wynikają też z samego sposobu konstruowania prawa międzynarodowego, bo normy tego prawa są dość ogólne – znacznie bardziej ogólne niż w prawie krajowym. Nie mają klasycznych widoków (jak w prawie krajowym cywilnym czy karnym), gdzie zawsze jest odpowiedź na pytanie: kto?, w jaki sposób?, jak powinien się zachować? I co mu grozi, jeśli się tak nie zachowa?. W prawie międzynarodowym w szczególności brakuje odpowiedzi na to ostatnie pytanie – do konkretnych norm często nie są przywiązane tzw. sankcje. Ten brak powiązania sankcji z konkretnymi normami prawa międzynarodowego niewątpliwie utrudnia ich praktyczne zastosowanie, ale ten brak próbuje się jakby usunąć, wymazać – mówi się, że choć nie ma konkretnych sankcji związanych z konkretnymi normami, to bywają takie sankcje, które są związane z konkretnym działem prawa międzynarodowego albo wręcz z całym systemem tego prawa. Istnieją więc sankcje o charakterze systemowym – mogą one być stosowane indywidualnie lub zbiorowo. W ten sposób staramy się utrzymać w prawie międzynarodowym zasadę ubi societas, ibi remedium – tam, gdzie jest pewna społeczność, tam jest też środek zaradczy, który pozwala reagować na różne nieprawidłowości, uchybienia, które w funkcjonowaniu tej społeczności się pojawiają. Można też zapytać o to, jakie funkcje współcześnie wypełnia prawo międzynarodowe. Powiedzieliśmy, że jest regulatorem życia, funkcjonowania, działania społeczności międzynarodowej, ale to tak naprawdę znaczy, że jest regulatorem życia międzynarodowego. W klasycznym ujęciu oznacza to, że prawo międzynarodowe rozgranicza jurysdykcję poszczególnych państw, co pozwala rozwiązywać konflikty jurysdykcyjne; rozgranicza, mówi, co podlega jurysdykcji tego lub innego podmiotu, a drugiej strony, w sytuacji sporu, konfliktu pozwala taki spór czy konflikt rozstrzygnąć. W ujęciu klasycznym prawo międzynarodowe jest więc prawem międzypaństwowym (działającym między państwami). Współcześnie jednak, zwłaszcza po II wojnie światowej, rozwija się inna funkcja prawa międzynarodowego, która odbiega od klasycznej, XIX-wiecznej funkcji i która pozwala dostrzec, że prawo międzynarodowe wkracza również w to, co jest w środku państwa, a nie tylko między państwami. Wyrazem tego oddziaływania są takie zjawiska, jak międzynarodowa unifikacja prawa – prawo międzynarodowe służy tutaj stworzeniu bardziej lub mniej wspólnych i jednorodnych standardów traktowania podmiotów prywatnych. Obejmuje takie dziedziny, jak prawo prywatne, czego wyrazem jest Haska Konferencja Prawa Międzynarodowego Prywatnego, w ramach której przyjmowane są konwencje, o których mówi się, że np. prawem właściwym do oceny władzy nad dziećmi w przypadku rozwodu rodziców będzie prawo tego lub tamtego państwa, prawo miejsca zamieszkania dzieci itd. Chodzi tutaj o regulacje stosunków prywatnych. Stosunki morskie -Międzynarodowa Organizacja Morska z siedzibą w Londynie zajmuje się takimi zagadnieniami, jak bezpieczeństwo statków, ich warunki, standardy techniczne, które powinny spełniać, ochrona środowiska w związku z transportem morskim. Przyjmuje również konwencje, które mają unifikować, zbliżać do siebie prawo krajowe. Prawo pracy – Międzynarodowa Organizacja Pracy w dużym stopniu takiej unifikacji dokonuje – przyjmowane są konwencje, zalecenia, które powinny być wprowadzone do prawa krajowego i zbliżać prawo krajowe do siebie. W zakresie unifikacji prawa wchodzą w grę różne materie – różne dziedziny prawa prywatnego czy gospodarczego, ale czasami także dziedziny prawa publicznego, jak np. prawo karne, podlegają unifikacji, np. w ramach Rady Europy czy Organizacji Państw Amerykańskich. Nowsze konwencje dotyczą m.in. cyberprzestępczości czy handlu ludźmi. Tak więc międzynarodowa unifikacja Rawa, w której prawo międzynarodowe jest wykorzystywane jako instrument regulacji, jest jednym z przejawów oddziaływania na stosunki wewnętrzne, a nie tylko na stosunki międzynarodowe w ścisłym tego słowa znaczeniu. Innym przykładem takiej funkcji zewnętrznej są procesy integracyjne. One także z natury swej zmierzają do wywarcia wpływu na prawo krajowe, często u nas słyszy się, że 60-80% naszego ustawodawstwa jest określone przez prawo unijne. A więc to prawo integracyjne ( w każdej organizacji 3 integracyjnej, nie tylko UE) przekształca przede wszystkim prawo krajowe, zbliża je do siebie; można powiedzieć, że jest wyższą formą unifikacji prawnej. Zarówno w przypadku międzynarodowej unifikacji prawa, jak i procesów integracyjnych oddziaływanie na prawo krajowe często wiąże się z funkcjonowaniem organizacji międzynarodowych – to poprzez nie odbywają się procesy oddziaływania prawa międzynarodowego na stosunki krajowe państw. Ale są też takie sytuacje, że nie mus powstać organizacja międzynarodowa, by prawo międzynarodowe starało się wpłynąć na to, co dzieje się wewnątrz państwa, np. ochrona mniejszości narodowych w Europie w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej wyrazem tego stała się międzynarodowa ochrona praw człowieka, gdzie chodzi przede wszystkim o wpływ na stosunki między obywatelami a władzą centralną państwa. A więc prawo międzynarodowe, poprzez międzynarodową ochronę praw człowieka, wkracza w stosunki między państwem a jego obywatelami. Oprócz tego, w stosunki krajowe wkraczają również te działy, regulacje prawa międzynarodowego, które dotyczą ochrony środowiska naturalnego, stosunków gospodarczych; jest też tzw. prawo zasobów wodnych, czyli sposób korzystania z jezior, rzek itp. Prawo międzynarodowe rozwija funkcję regulacji wewnętrznej, dzisiaj zasada nieingerencji w kompetencje, które z istoty swej należą do państwa jest w dużym stopniu osłabiona. W klasycznych dziełach prawo narodów było charakteryzowane najpierw jako: · ius bellum – prawo wojenne · ius pacis – prawo pokoju · ius contra bellum – tzw. prawo przeciwwojenne, uznawane jako część prawa pokojowego lub trzeci dział prawa międzynarodowego; dwuczęściowy podział prawa uległ pewnemu zachwianiu w pierwszej połowie XX w., gdy pojawiło się ius contra bellum. Dziś prawo międzynarodowe nie daje się scharakteryzować w tak prosty sposób, ale to zestawienie daje nam pewne wyobrażenie o strukturze tego prawa. Struktura prawa międzynarodowego jest rezultatem trans doktryny i ma służyć lepszemu zrozumieniu, poznaniu tego prawa, ale niektóre organizacje międzynarodowe (np. Rada Europy) przyjęły schemat, wg którego prawo międzynarodowe powinno być wykładane. Więc to nie jest tak, że nie jest to przedmiotem zainteresowania np. organizacji międzynarodowych, jest to przedmiotem standaryzacji. Są pewne działy prawa międzynarodowego, po analizie których jesteśmy w stanie wyodrębnić część ogólną, ogólne zagadnienia prawa międzynarodowego i traktować te działy jako część szczegółową tego prawa. W prawie międzynarodowym są pewne zagadnienia ogólne (część ogólna) oraz szczegółowe, na które składają się działy prawa międzynarodowego. Część ogólna prawa międzynarodowego. 1. Źródła prawa międzynarodowego - podstawowy element; mówią nam, w czym mamy poszukiwać prawa międzynarodowego i w jakich formach ono występuje. Najczęściej mówi się o traktacie i zwyczaju, choć to nie są jedyne źródła. Mamy traktaty, które mówią o źródłach, jak się tworzy traktaty i jak mają one działać. Formy, w których prawo międzynarodowe występuje w źródłach w rozumieniu formalnym: · Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów, 1969 r. – dotyczy traktatów między państwami · Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów między Państwami a Organizacjami Międzynarodowymi oraz między Organizacjami Międzynarodowymi, 1986 r. – przyjęta, ale nie weszła w życie, ale mimo to niektóre postanowienia uważa się dzisiaj za obowiązujące na zasadzie zwyczaju. 2. Normy prawa międzynarodowego – gdy patrzymy na źródła prawa międzynarodowego (zwłaszcza traktaty), to staramy się wniknąć w ich treść. Aby poznać tą treść prawo posługuje się normami. Normy są elementem statycznym, można powiedzieć, że są „cegiełkami”, z których zbudowane są źródła, zwłaszcza traktaty. Normy dzielą się na: · zasady – mają kluczowe znaczenie · inne normy. Zagadnienie normy prawa międzynarodowego nie jest uregulowane całościowo, ale zasady mające znaczenie dla współczesnej, aktualnej społeczności międzynarodowej, aktualnego prawa międzynarodowego są zawarte w: · art.2 Karty Narodów Zjednoczonych · Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ – Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego, 1970 r. 3. Konstrukcja zobowiązań – zobowiązania międzynarodowe to stosunki prawne, w których występują prawa i obowiązki, odpowiadające im roszczenia, które są powiązane z 4 odpowiedzialnością. Odpowiedzialność państw, organizacji międzynarodowych jest więc elementem teorii zobowiązań. Zobowiązania jako całość nie zostały w prawie międzynarodowym znacznie uregulowane, ale odpowiedzialność prawno-międzynarodowa została wstępnie opracowana przez Komisję Prawa Międzynarodowego ONZ – w 2001 r. przyjęto Artykuły o odpowiedzialności państw za naruszenie prawa międzynarodowego (responsibility). Odpowiednik tych artykułów, który by dotyczył organizacji międzynarodowych jest w toku opracowywania, prace nie zostały zupełnie zakończone. Natomiast Artykuły KPM ONZ zostały wstępnie zaakceptowane przez ZO ONZ. Zobowiązania mają pewną strukturę – są podmioty uprawnione, podmioty zobowiązane oraz treść łączącego ich stosunku. 4. Podmioty prawa międzynarodowego – są to państwa i organizacje międzynarodowe. Zagadnienie podmiotowości nie jest uregulowane w prawie międzynarodowym w taki sposób, że byśmy powiedzieli: te podmioty z całą pewnością są podmiotami prawa międzynarodowego, a te nie, albo że mają taki lub inny zakres podmiotowości. Nie jest to jednoznacznie uregulowane, trzeba to wszystko wyczytać ze źródeł, norm, zobowiązań, orzecznictwa międzynarodowego. · Sukcesja – w pewnym sensie przejmowanie przez jedne podmioty zobowiązań po innych podmiotach. W prosty sposób można powiedzieć, że sukcesja to są spadki, ale w przypadku spadków to spadkodawca musi umrzeć, by spadkobierca mógł spadek przejąć. Ale tu państwo nie musi przestać istnieć, bo sukcesja zachodzi też w przypadku oderwania się części terytorium od państwa czy też cesji terytorialnej. Sukcesja jest dzisiaj regulowana przez prawo międzynarodowe w kilku formach: a. Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów, 1978 r.- mówi o tym, jak państwa przejmują traktaty po poprzednikach. b. II Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do mienie publicznego, archiwów i długów publicznych, 1983 r. - nie weszła w życie, ale wpływa na praktykę międzynarodową, niektóre jej postanowienia uważa się za część prawa zwyczajowego. c. Artykuły o sukcesji państw w odniesieniu do obywatelstwa, 2000 r. – dzieło KPM ONZ, zatwierdzone wstępnie rezolucją ZO. · Reprezentacja w stosunkach międzynarodowych – podmioty występujące w stosunkach międzynarodowych tworzą traktaty, uczestniczą w praktyce zwyczajowej, zaciągają zobowiązania i powstaje problem ich reprezentacji. Do tego zagadnienia podchodzą m.in.: a. Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (KWSD), 1961 r. – obowiązuje b. Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych (KWSK), 1963 r. – obowiązuje c. Konwencje Narodów Zjednoczonych o reprezentacji państw w stosunkach z organizacjami międzynarodowymi (KORPOM), 1975 r. d. Konwencja wiedeńska o misjach specjalnych (KWMS), 1969 r. Podmioty międzynarodowe korzystają też z ochrony – służą temu przywileje, immunitety państwa i organizacji międzynarodowych, a nie przedstawicieli dyplomatycznych czy konsularnych. a. Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym państw (KIJP), 2004 r. – konwencja ONZ, jeszcze nie weszła w życie. b. Konwencja o przywilejach i immunitetach ONZ (KoPI), 1946 r. c. Konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych ONZ, 1947r. 5. Rozstrzyganie sporów międzynarodowych – podstawowe zagadnienia mamy w dokumentach: · Akt generalny pokojowego rozstrzygania sporów (AGPRS), 1928 r. · Konwencja haska o pokojowym rozwiązywaniu sporów międzynarodowych, 1907 r. · Współcześnie niektóre przepisy KNZ · Rezolucje ZO ONZ, które dotyczą koncyliacji, a więc procedury pojednawczej, zasad prowadzenia rokowań czy świadczenia dobrych usług. Część szczegółowa prawa międzynarodowego – działy prawa międzynarodowego, w których mamy regulację konkretnych stosunków międzynarodowych; te działy są wyodrębnione przez różnych przedstawicieli w różny sposób. 1. Prawo międzynarodowe pokoju i bezpieczeństwa – w pewnym stopniu jest to prawo przeciwwojenne, obejmuje zagadnienia kontroli, rozbrojenia, stref bezpieczeństwa, stref bezatomowych, zasad dopuszczalności posługiwania się niektórymi rodzajami broni. Mamy tutaj także regulację dotyczącą sposobu reagowania na zagrożenia lub naruszenia międzynarodowego 5 pokoju i bezpieczeństwa – regulacje sanacyjne, sankcje RB, sankcje regionalne (sposoby reagowania na zagrożenia pokoju). 2. Prawo międzynarodowe konfliktów zbrojnych – nie ma tu jednolitej regulacji. Jest to jedna z najstarszych dziedzin, najpierw kształtująca się zwyczajowo, w dużym stopniu skodyfikowana: a. Konwencje Genewskie, 1949 r. – było ich 4 b. Protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich, 1977 r. – było ich 2. Prawo konfliktów zbrojnych dzisiaj obejmuje konflikty wewnętrzne i międzypaństwowe (wojny domowe i międzypaństwowe). 3. Prawo międzynarodowe karne – jest to nowa dziedzina; wiąże się przede wszystkim z reagowaniem na naruszenia prawa konfliktów zbrojnych, ale także prawa pokoju i bezpieczeństwa oraz masowe naruszenia praw człowieka, co znajduje wyraz w konstrukcji tzw. zbrodni. Statut Rzymski Międzynarodowego Trybunału Karnego, 1998 r. – jest to jedyny sąd stały. Oprócz tego do prawa międzynarodowego karnego możemy zaliczyć regulacje międzynarodowe, które zmierzają do unifikacji prawa karnego, np. jeśli chodzi o zwalczanie terroryzmu lotniczego, korupcji w sektorze prywatnym czy przestępczości zorganizowanej. Do prawa międzynarodowego karnego mogą być także zaliczane konwencje ONZ, konwencje Rady Europy. 4. Międzynarodowa ochrona praw człowieka – dzieło czasów powojennych. a. Karta Praw Człowieka, czyli Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, 1948 r. b. Dwa Pakty Praw Człowieka, 1966 r. – jeden dotyczy praw obywatelskich i politycznych, a drugi gospodarczych, kulturalnych i socjalnych. c. Konwencje regionalne: o Europejska Konwencja Praw Człowieka o Amerykańska Konwencja Praw Człowieka o Afrykańska Konwencja Praw Człowieka. 5. Prawo międzynarodowe zasobów dzielonych – tych, które częściowo podlegają jurysdykcji określonego państwa, czyli rzeki, jeziora, złoża naturalne, bogactwa naturalne. Nie ma tutaj regulacji, źródła są rozproszone. 6. Prawo morza: a. Konwencje z 1982 r. o prawie morza: Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza b. Konwencje Genewskie o prawie morza, 1958 r. – było ich 4. 7. Prawo lotnicze i kosmiczne – źródła są rozproszone, nie ma jednej regulacji prawnej. Konwencja ICAO (Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego), 1944 r. 8. Prawo ochrony środowiska – zwane też prawem sozologii; nie ma jednego instrumentu regulacyjnego. 9. Prawo międzynarodowe gospodarcze: a. WTO – umowa o powstaniu WTO i porozumienia z nią związane (1994 r., tzw. porozumienia z Marrakeszu) b. Prawo międzynarodowe finansowe, związane z działaniem grupy Banku Światowego c. Prawo międzynarodowe pracy, związane z Międzynarodową Organizacją Pracy d. Prawo międzynarodowe rozwoju gospodarczego, związane z różnymi organizacjami, np. Organizacja Rozwoju Przemysłowego, czy Konferencja NZ d.s. Handlu i Rozwoju (UNCTAD). e. Prawo międzynarodowe inwestycyjne, związane z Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (ICSID); konwencja ICSID z 1965 r. W każdym z tych działów prawa międzynarodowego występuje regulacja powszechna i regulacja partykularna. Regulacja powszechna nie ma przewagi automatycznie nad regulacją partykularną, gdyż społeczność międzynarodowa jest płaska. To, co stworzy cała społeczność międzynarodowa niekoniecznie ma przewagę nad tym, co stworzy później część tej społeczności. To jest pewna słabość prawa międzynarodowego, istnieją jednak pewne sposoby zniwelowania tej słabości. 6
