„Twoim zdaniem, z jakimi głównymi problemami będzie musiała się
advertisement
„Twoim zdaniem, z jakimi głównymi problemami będzie musiała się zmierzyć polska gospodarka w najbliższym 25-leciu?” Wstęp Po 1989 roku polska gospodarka odnosi wiele sukcesów i rozwija się. Społeczeństwu żyje się coraz lepiej. Płaca minimalna wzrasta, wprowadzane są reformy emerytalne i podatkowe. Polska posiada wiele atutów, takich jak: wykwalifikowana kadra, gotowość do ciężkiej pracy, głód sukcesu wśród przedsiębiorców, stosunkowo niskie koszty pracy wraz z wysokim poziomem kapitału ludzkiego oraz względna stabilność polityczna. Postęp jaki odnotowało nasze państwo przez ostatnie 25 lat, dokonał się głównie dzięki pomocy z zewnątrz, m.in. dzięki wstąpieniu do Unii Europejskiej. Ostatnią transzę pomocy w formie funduszy europejskich Polska otrzyma do 2020 roku. Czy zatem oznacza to, że mamy tylko 5 lat na efektywne i maksymalne wykorzystanie otrzymywanej pomocy, aby rozwijać gospodarkę i ułatwiać życie polakom? Co będzie się działo w Polsce gdy zabraknie funduszy europejskich? Co czeka nasz kraj przez następne 25 lat? Artykuł ten stanowi odpowiedź na te nurtujące pytania. Próba odpowiedzi oparta jest na wiedzy zaczerpniętej z prognoz ekonomicznych oraz na własnej intuicji. Praca została podzielona na 4 części. W 1 z nich zostało zawarte wprowadzenie do tematu, oparte na doświadczeniach polskiej gospodarki w ciągu minionego 25-lecia. Kolejne 3 części stanowią o głównych problemach gospodarczych jakie według autora mogą wystąpić w Polsce przez kolejne 25 lat. Wśród głównych problemów gospodarczych polski wymienia się spowolnienie gospodarcze, kryzys demograficzny oraz zachwianie bezpieczeństwa energetycznego. 1. Sytuacja gospodarcza polski w ciągu minionego 25-lecia W celu rozpatrzenia prawdopodobnych problemów z jakimi polska gospodarka może się borykać przez kolejne 25 lat, należy przytoczyć sytuację gospodarczą kraju w przeciągu ubiegłego 25-lecia. Bowiem, z przemian gospodarczych oraz historii kraju wywodzą się główne atuty oraz problemy gospodarcze. Ślady przeszłości są i będą obecne w kolejnym 25-leciu funkcjonowania kraju. Zmiany, które zaszły w Polsce po 1989 roku miały dla kraju ogromne znaczenie, zwłaszcza dla późniejszych przemian gospodarczych i politycznych. Wprowadzenie demokracji, przejście od gospodarki planowanej centralnie do gospodarki wolnorynkowej oraz podejmowane reformy doprowadziły do rozwoju nowej polskiej gospodarki. 1 Wprowadzenie w życie Planu Balcerowicza spowodowało zliberalizowanie cen wewnętrznych, wzrost importu krajowego, wzmocnienie kontroli płac oraz wprowadzenie nowej polityki wobec przedsiębiorstw. Wprowadzono stopy procentowe wyższe od inflacji, wymienialność dolara oraz pracowano nad umocnieniem stabilności złotego. Daleko idące zmiany gospodarcze spowodowały otwarcie granic na rynki światowe. W polityce pieniężno – kredytowej oraz systemie bankowym dokonano znaczących reform. Duże znaczenie miały przekształcenia własnościowe, dzięki którym wiele przedsiębiorstw państwowych usamodzielniło się, przekształcając się w przedsiębiorstwa prywatne. Doprowadziło to do pobudzenia konkurencji wolnorynkowej, a także wytworzenia rynku kapitałowego i rynku pracy. Konsekwentne działania polskiego rządu doprowadziły do stanu, w którym polska gospodarka zaczęła rozwijać się jako jedna z najbardziej dynamicznych w Europie. Priorytetem kolejnych rządów było przygotowanie polskiej gospodarki na wejście do Unii Europejskiej. Sukcesy na arenie gospodarczej doprowadziły do zredukowania przez wierzycieli części polskiego długu, a inwestorzy zagraniczni coraz bardziej zaczęli interesować się polskim rynkiem. Kraje Unii Europejskiej to obecnie najwięksi kontrahenci dla polskiego eksportu i importu. Do nich trafia 70% całkowitego eksportu polski oraz pochodzi stamtąd 60% całkowitego importu. Jednak polska gospodarka nie stoi tylko pod znakiem sukcesów. Kraj boryka się od wielu lat z wysokim bezrobociem, niskim poziomem oszczędności, presją inflacyjną i nierównowagą w wymianie handlowej. Coraz więcej osób wyjeżdża za granicę w poszukiwaniu pracy, a wskaźnik dzietności w Polsce maleje od kilku lat. Cykl koniunkturalny przechodzi przez kolejne fazy, pociągając za sobą zarówno negatywne jak i pozytywne zjawiska gospodarcze. O tym z jakimi problemami będzie borykać się polska gospodarka w przyszłości można tylko domniemywać. Kolejna część pracy stanowi o przewidywanych problemach polskiej gospodarki w ciągu kolejnych 25 lat. 2. Problem spowolnienia gospodarczego Moim zdaniem w ciągu kolejnego 25-lecia, polska będzie zmagała się z problemem spowolnienia gospodarczego. W chwili obecnej polska gospodarka przeżywa ożywienie i ciągły rozwój. Nawet globalny kryzys finansowy z lat 2007-2009 nie odcisnął tak dużego piętna na polskiej gospodarce, jak w gospodarkach innych państwach. W 2011 roku po raz pierwszy Polska znalazła się na liście wiodących państw Europy Środkowo-Wschodniej, zajmując 18 miejsce wśród najlepiej rozwijających się gospodarek świata. Według ekonomistów polska gospodarka będzie nadal rozwijać się, aż do 2030 roku kiedy PKB osiągnie poziom znaczących gospodarek świata, takich jak Kanada czy Korea Południowa. 2 Po 2030 roku rozwój polskiej gospodarki będzie coraz bardziej zahamowany. Kraj opuści czołówkę najlepiej rozwijających się państw świata, ustępując miejsca takim państwom jak Wietnam czy Nigeria. Polska rozwija się szybciej w porównaniu do innych państw, np. Niemiec ze względu na kumulację kilku istotnych czynników, mianowicie nasz kraj jest wciąż biedny i ciągle następuje modernizacja gospodarki, poziom osób zatrudnionych w rolnictwie wynosi 12% i należy do najwyższych w Unii Europejskiej. Polska jako członek Unii Europejskiej jest również państwem atrakcyjnym dla zagranicznych inwestorów. Do 2020 roku polska będzie jednym z największych beneficjentów funduszy Unii Europejskiej. Taki stan może potrwać jeszcze przez około 25 lat. Po tym czasie gospodarka naszego kraju dogoni gospodarki krajów wysoko rozwiniętych (głównie Niemiec) i zacznie spowalniać. Według najnowszych prognoz polska gospodarka będzie rozwijać się w tempie 3,4% rocznie do 2020 roku, 2,8% w latach 2021-2040 i 2% w latach 2041-2050. Najszybszy przyrost PKB szacuje się na najbliższe 5 lat. Obecnie polska gospodarka goni za poziomem rozwoju państw wysoko rozwiniętych, naturalnym jest więc fakt, iż po osiągnięciu tego poziomu zacznie spowalniać. Po osiągnięciu poziomu wzrostu gospodarczego gospodarek zaawansowanych, Polsce będzie coraz trudniej dynamicznie się rozwijać. Średni poziom wzrostu gospodarczego prognozowany na 2,7% w latach 2014-2050 wypada stosunkowo dobrze w porównaniu do Niemiec (1,6%) i Rosji (2,1). Jednak spowolnienie gospodarcze wiąże się również z innymi aspektami. Jednym z podstawowych czynników wpływających na hamowanie rozwoju gospodarczego są problemy demograficzne. Za około 25 lat w Polsce będzie około 14% mniej mieszkańców w wieku produkcyjnym niż w chwili obecnej. Dodatkowo, wskaźnik dzietności jest poniżej średniej Unii Europejskiej. Negatywnym zjawiskiem jest również brak chęci przyjazdu do polski ze strony emigrantów. Kolejną barierą rozwoju wzrostu gospodarczego może okazać się awersja do oszczędzania, na co może wskazywać fakt, iż z roku na rok coraz więcej inwestycji w Polsce finansowanych jest ze środków zagranicznych. Dalsza restrukturyzacja gospodarki dokonywana za pomocą produkcji o niskim wykorzystaniu technologii przy równoczesnym wykorzystaniu siły roboczej powinna być wystarczająca do dynamicznego wzrostu gospodarki jeszcze przez kolejne 7-10 lat. Po tym okresie rezerwy te niestety mogą ulec wyczerpaniu. Działające na polskim rynku przedsiębiorstwa przechodzą zmiany modelu produkcji. Dlatego przedsiębiorcy, którzy intensywnie wykorzystują technologię powinni skupić się na tworzeniu wartości i jakości produktów oraz usług, poprzez wyższe nakłady ponoszone na inwestycje i innowacje. Źródłem finansowania inwestycji i innowacji powinny być oszczędności, ponieważ nie da się trwale importować oszczędności pochodzących z zagranicy. Niestety oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw 3 konsekwentnie spadają z roku na rok. Ich poziom kształtuje się wokół 3%, co stanowi jeden z najniższych wyników w Unii Europejskiej. Można domniemywać, iż poziom oszczędności w Polsce będzie spadał, ponieważ nasz kraj jest społeczeństwem starzejącym się. Polski rząd nie wprowadza korzystnych warunków do oszczędzania, a Polacy wybierają lokaty bankowe jako najbezpieczniejsze źródło oszczędzania i pomnażania kapitału. Można przypuszczać, iż w kolejnych latach społeczeństwo będzie wydawać posiadane środki finansowe na bieżącą konsumpcję, tak jak miało to miejsce do tej pory. Brak oszczędności nie sprzyja napływaniu kapitału zagranicznego oraz hamuje wzrost gospodarczy. Aby nie dopuścić do zahamowania polskiej gospodarki w długiej perspektywie, należy stworzyć światowe ośrodki innowacji i rozwoju oraz ośrodki podejmowania decyzji finansowych i inwestycyjnych. Dobrym rozwiązaniem w tym kontekście może okazać się współpraca polskich przedsiębiorców z lokalnymi, małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz uczelniami wyższymi. Inwestycje z zakresu wysokiego ryzyka konieczne są do rozwoju innowacyjnych gałęzi przemysłu oraz wymagają sieci innowacji, rozwijanej przy pomocy wsparcia finansowego. Stopa inwestycji w Polsce jest niska na tle innych krajów europejskich, a zwłaszcza w sektorze przedsiębiorstw gdzie przez ostatnie 10 lat wynosiła 10,5%, przy czym średnia dla krajów europejskich wynosiła ponad 16%. Jednym z najgroźniejszych wyzwań dla rozwoju gospodarki w przyszłości, są problemy gospodarcze z jakimi zmaga się strefa euro oraz konflikty na Ukrainie. Polskie przedsiębiorstwa niemal natychmiastowo muszą reagować na skutki konfliktów występujących między innymi państwami, takimi jak zakazy importu wprowadzane przez Rosję czy uszczuplenie rynku Ukraińskiego. Brak stabilności światowej gospodarki negatywnie odbija się na stabilności kursu polskiej waluty oraz obniża gotowość do inwestycji w państwa Środkowo-Wschodnie. W związku z szeroko rozwiniętą globalizacją, gospodarka kraju niemal natychmiastowo odczuwa skutki decyzji rządów innych państw. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest niepewność związana z konfliktem na wschodzie Europy. Tempo wzrostu gospodarczego jest istotnie ważne dla utrzymania wysokiego poziomu życia, a zwłaszcza w takich krajach jak polska, która musi nadrobić stracony czas. Pozycja polski na arenie międzynarodowej zależy głównie od poziomu PKB, a wzrost gospodarczy stanowi bufor bezpieczeństwa obywateli. 3. Problem kryzysu demograficznego Kolejny ważny problemem z jakim borykać się może polska gospodarka w ciągu kolejnych 25 lat dotyczy demografii oraz sytuacji na rynku pracy. Kryzys demograficzny 4 również przyczynia się do spowolnienia gospodarki. Już dziś zaobserwować można trendy malejącej liczby osób w wieku produkcyjnym. Główny Urząd Statystyczny wydał prognozę demograficzną zawierającą dane o 2,5 mln spadku ludności w wieku produkcyjnym do 2040 roku. Gdyby nie reforma podnosząca wiek emerytalny, spadek ten wynosiłby 5 mld osób. Po II wojnie światowej obserwowano ciągły wzrost demograficzny w Polsce. Jednak sytuacja ta uległa odwróceniu. Prawdopodobnie 2010 rok był ostatnim kiedy to liczba osób w wieku produkcyjnym wzrosła. Projekcje ludności wykazują, iż tendencja ta będzie rosła, co przyczyni się do zmniejszenia potencjału wzrostu PKB. Od 2015 roku ujemy przyrost ludności może doprowadzić do załamania systemu emerytalnego, ponieważ coraz mniejsza liczba pracujących osób będzie musiała zapewnić wypłatę świadczeń coraz większej liczbie emerytów. Główny Urząd Statystyczny oraz Eurostat wskazują również na spadek dzietności w ciągu następnych 25 lat, co oznacza iż zastępowalność pokoleń nie będzie zachowana. Ciągle zmienia się rodzaj modelu rodziny, zakładający zmniejszającą się liczbę dzieci. Przesuwa się także średni wiek zawarcia związku małżeńskiego oraz spadek liczby zawieranych małżeństw. Dzieje się tak poprzez brak stabilności na rynku pracy, posiadanie kredytów, niskie zarobki, brak własnego mieszkania. Wiele osób po prostu boi się o swoją przyszłość, dlatego nie decyduje się na powiększenie rodziny. Sytuacja ta będzie miała dalszy rozwój jeżeli bezrobocie będzie się zwiększać, a państwo nie zapewni odpowiedniego poziomu polityki prorodzinnej. Wiele wykształconych osób mimo doskonałego przygotowania nie może znaleźć pracy w Polsce, dlatego wyjeżdża za granicę aby tam móc się rozwijać. Często zdarza się, iż osoby wyjeżdżające w poszukiwaniu pracy zakładają rodziny w docelowym państwie, nigdy nie wracając na stałe do Polski. W ten sposób z naszego kraju odpływa wielu specjalistów z różnorakich dziedzin, tym samym obniżając liczbę ludności kraju. Na chwilę obecną poza granicami kraju znajduje się około 1,5 mln polaków. Moim zdaniem tendencja ta będzie się nadal pogłębiać przez kolejne lata, jeżeli sytuacja na rynku pracy nie zmieni się, a rząd nie wprowadzi ustaw chroniących rodziny. Skutki kryzysu demograficznego w Polsce będzie można złagodzić przyjazdem imigrantów. Jednak polskie społeczeństwo jest niechętnie nastawione do obcokrajowców, których obwinia się o wzrost bezrobocia. Polacy są niechętni do asymilacji kulturowej. Z powodu bardzo niskiej dzietności oraz masowej emigracji młodych osób, Polacy należą do najszybciej starzejących się społeczeństw na świecie. Równocześnie, dzięki wydłużeniu średniego czasu życia, znacznie wzrosła liczba emerytów. U progu transformacji świadczenia emerytalne pobierało ok. 6,8 mln osób, obecnie jest ich ponad 2 mln więcej. Rozwiązaniem może być wydłużenie czasu pracy, które zastosowano wprowadzając wydłużenie wieku 5 emerytalnego do 67 lat oraz stworzenie takich warunków dla kobiet, które pozwolą im łączyć życie prywatne i zawodowe. Potrzebne jest także stworzenie warunków do zdrowszego i lepszego życia. Francji oraz Szwecji udało się utrzymać wskaźnik urodzeń na poziomie dwojga dzieci. Są to dwa różne kraje, z odmienną kulturą oraz różnymi systemami polityki socjalnej. Jednak Polska musi znaleźć własną drogę radzenia sobie z kryzysem demograficznym. 4. Problem zachwiania bezpieczeństwa energetycznego Poważnym zagrożeniem dla Polskiej gospodarki jest zachwianie bezpieczeństwa energetycznego. Polskie zasoby węgla brunatnego skończą się w przeciągu 20 lat, z kolei wydobywanie węgla kamiennego jest nieopłacalne. Mit o samowystarczalności energetycznej polski staje się nieaktualny. Polska stoi przed wyzwaniem znalezienia innych źródeł energii. Produkcja energii elektrycznej w Polsce w 90% niezmiennie od wielu lat opiera się na węglu. Stanowi to coraz większe zagrożenie dla gospodarki. W planach Polskiej Grupy Energetycznej jest budowa 2 elektrowni węgla kamiennego w Opolu. Energia elektryczna z tych elektrowni miałaby służyć zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego dla Polski na najbliższe lata. Jednak pod znakiem zapytania stoi opłacalność inwestycji. Biorąc pod uwagę relację wydobytych ton węgla kamiennego na powierzchnię ziemi, do tego co pozostaje niezużyte i jest nie do odzyskania metodami górnictwa podziemnego, straty eksploatacyjne sięgają 86%. Widoczna jest tendencja szybko rosnącego importu węgla. Dodatkowym negatywnym czynnikiem jest zwiększenie kosztów wydobycia surowców energetycznych. W Zagłębiu Górnośląskim, aby sięgnąć po nowe zasoby węgla, należałoby zejść poniżej 1000 metrów w głąb ziemi. Oznacza to, że koszty wydobycia będą nadal rosnąć w niespodziewanym tempie. Jednak na głębokości 1000 metrów występuje dużo wyższe stężenie metanu, temperatura otaczających skał jest wyższa o 40 stopni. Żaden górnik nie będzie w stanie pracować w takich warunkach. Przed latami nie spodziewano się, że wydobycie węgla w Polsce będzie tak gwałtownie spadać. 20 lat temu polskie wydobycie węgla szacowało się na poziomie 130 mln ton rocznie, obecnie jest to 80 mln ton. Jakie zatem będzie wydobycie węgla w ciągu kolejnych 25 lat, jeżeli złoża się wyczerpują. Polska straci miliony złotych na import surowca, tym samym podnosząc ceny energii cieplnej i elektrycznej. Spowoduje to, nie tylko niezadowolenie społeczeństwa, ale i wzrost cen pozostałych dóbr i usług, powodując tym samym spadek poziomu życia mieszkańców. Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego Polski na dzień dzisiejszy oznacza, że na dzisiaj Polska znajduje się w dobrym położeniu geopolitycznym, i że odpowiednimi 6 umowami międzynarodowymi ma zabezpieczone dostawy deficytowych nośników energii, takich jak gaz ziemny i ropa naftowa. Na dzień dzisiejszy Polsce nie grozi zamknięcie dostaw, bowiem państwo posiada ochronę Unii Europejskiej od strony gospodarczej oraz ochronę militarną, będąc członkiem NATO. Jednak historia uczy, iż stosunki międzynarodowe układają się różnie, zmieniają się sojusze gospodarcze i polityczne. Nie wiemy jak potoczy się sytuacja na Ukrainie. Można przypuszczać, iż Władimir Putin może posunąć się do zaprzestania dostaw gazu ziemnego w przypadku konfliktu z innymi państwami. Należy mieć na uwadze, iż nie tylko w Polsce zasoby surowców energetycznych ulegają wyczerpaniu. Szacuje się, iż światowe zasoby ropy naftowej wystarczą jeszcze na około 50 lat, zasoby węgla kamiennego na 100 lat, a gazu ziemnego na 80 lat. Nie tylko polska, ale i inne państwa muszą zastanowić się nad stworzeniem nowych źródeł energii oraz nad szybkim ich zastosowaniem. Sytuacja, w której na świecie zabrakłoby surowców energetycznych okazałaby się kataklizmem o zasięgu ogólnoświatowym i posunęłaby za sobą szeroko idące konsekwencje. Wracając do sytuacji Polski, w kontekście zasobów energetycznych należy zaznaczyć, iż rząd powinien jak najszybciej zająć się stworzeniem ułatwień dla przedsiębiorców, chcących otworzyć elektrownie z odnawialnych źródeł energii, bowiem za 25 lat może być już za późno na podejmowanie decyzji, a Polacy staną przed problemem którego nie da się rozwiązać. Wnioski końcowe Wyniki ekonomiczne Polski po 1989 roku, na które wpływ miało dziedzictwo PRL-u, transformacja ustrojowa oraz splot czynników zewnętrznych, dowodzą iż mimo trudności i przeszkód polska gospodarka przeszła do fazy wzrostu. Po załamaniu gospodarczym z 1991 roku, nieustannie rośnie PKB, produkcja przemysłowa, inwestycje. Duże postępy widoczne są w modernizacji przemysłu. Unowocześniono telekomunikacje oraz transport samochodowy i lotniczy. Konsekwencje władz we wprowadzanie reform, doprowadziły do uzyskania pożądanych efektów ekonomicznych, lokując Polskę na czele krajów postkomunistycznych. Jednak zadowalające wyniki ekonomiczne nie pozwoliły na poprawę warunków bytowych ludności. Poważnymi problemami polskiej gospodarki przez długi okres pozostaje wysokie bezrobocie i ujemne saldo bilansu handlowego. Polska nawiązała wiele kontaktów handlowych z zagranicą, jednak mimo to udział Polski w handlu światowym nadal jest niski. Przez ostanie 25 lat Polska odnosiła wiele sukcesów, a zarazem i porażek. Na podstawie obserwacji minionych zdarzeń oraz zauważalnych zmian w polskiej gospodarce można wnioskować o dalszej przyszłości kraju. Najprawdopodobniej w przeciągu kolejnych 25 lat 7 polska będzie zmagała się z problemem malejącego PKB, pogłębiającym się kryzysem demograficznym oraz zachwianiem bezpieczeństwa energetycznego. Każdy z tych problemów ma negatywny wpływ na gospodarkę oraz zagraża prawidłowemu funkcjonowaniu państwu jako całości. Bibliografia 1. Czarny. E. (red.), 2014, Gospodarka Polska na przełomie wieków od A do Z, Wydawnictwo NBP, Warszawa, s. 34-36. 2. http://www.tradingeconomics.com, [dostęp 04.05.2015]. 3. Łaszek. E., 2014, Następne 25 lat, jakie reformy musimy przeprowadzić aby dogonić Zachód, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa, 2014, s. 4-9. 4. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1999. Warszawa 1999 GUS, s. 483-485. 5. Strategia polityki społecznej na lata 2007-2013, Ministerstwo Polityki Społecznej, Warszawa, 2005, s. 102. 8
