ARTYKUŁ 4 - PRAWO DO SPRAWIEDLIWEGO WYNAGRODZENIA

ARTYKUŁ 4 - PRAWO DO SPRAWIEDLIWEGO WYNAGRODZENIA
1.UZNAĆ
PRAWO PRACOWNIKÓW DO TAKIEGO WYNAGRODZENIA, KTÓRE ZAPEWNI IM I ICH
RODZINOM GODZIWY POZIOM ŻYCIA
1. Odpowiednie postanowienie Karty z 1961 roku nie zostało ratyfikowane
2. Postanowienie nie zmienione w Karcie zrewidowanej
3. Ocena możliwości ratyfikacji
KNE przyjmuje obecnie, że wynagrodzenie minimalne netto powinno stanowić 60%
przeciętnego wynagrodzenia netto. Jeżeli wysokość wynagrodzenia nie osiąga 60%
przeciętnego wynagrodzenia netto, lecz przekracza 50% przeciętnego wynagrodzenia netto,
zostanie ona uznana za godziwą jeżeli zostanie wykazane, że wystarcza, by zapewnić
godziwy poziom życia, w takim przypadku brane są zwłaszcza pod uwagę wypłacane
pracownikowi dodatkowe świadczenia (na przykład rodzinne).
Kodeks pracy określa prawo pracowników do wynagrodzenia godziwego, nie definiuje jednak
tej kategorii.
Minimalne wynagrodzenie za pracę uregulowane jest ustawą z 10 października 2002 roku o
minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Ustawa przewiduje negocjacyjny tryb kształtowania
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę na forum Trójstronnej Komisji do Spraw
Społeczno-Gospodarczych. W przypadku, gdy Komisja nie uzgodni w ustawowym terminie
wysokości minimalnego wynagrodzenia, decyzję podejmuje Rada Ministrów.
Ustawa gwarantuje wzrost wysokości minimalnego wynagrodzenia w stopniu nie niższym niż
prognozowany na dany rok wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. W przypadku,
gdy rzeczywisty wskaźnik różni się od prognozowanego, ustawa przewiduje przy ustalaniu
wysokości minimalnego wynagrodzenia na rok następny zastosowanie mechanizmu
korygującego, zapewniającego utrzymanie co najmniej realnej wartości minimalnego
wynagrodzenia. Stopień wzrostu minimalnego wynagrodzenia jest zwiększany dodatkowo o
2/3 prognozowanego wskaźnika realnego przyrostu produktu krajowego brutto, jeżeli w
pierwszym kwartale roku, w którym odbywają się negocjacje, wysokość minimalnego
wynagrodzenia jest niższa od połowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.
Terminy zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia uzależnione są od prognozowanej
skali wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku, na który ustalana jest wysokość
minimalnego wynagrodzenia. Wysokość minimalnego wynagrodzenia podwyższa się 1
stycznia danego roku, jeśli zakładany jest wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych
poniżej 5%. Przy założeniu, że ceny te wzrosną o 5% i więcej, wysokość minimalnego
wynagrodzenia zmienia się w dwóch terminach: 1 stycznia i 1 lipca danego roku.
Rada Ministrów jest zobowiązana do przedłożenia Komisji Trójstronnej, do 15 czerwca każdego
roku, propozycji wysokości minimalnego wynagrodzenia w roku następnym, wraz z terminem
zmiany wysokości wynagrodzenia oraz informacji o:
 wskaźniku cen w roku poprzednim oraz prognozowanych na rok następny: wskaźniku cen i
wskaźniku przeciętnego wynagrodzenia,
 wydatkach gospodarstw domowych w roku poprzednim i wskaźniku udziału dochodów z
pracy najemnej oraz przeciętnej liczbie osób na utrzymaniu osoby pracującej najemnie w
roku poprzednim,
 wysokości przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w roku poprzednim według rodzajów
działalności,
 poziomie życia różnych grup społecznych,
 warunkach gospodarczych państwa, z uwzględnieniem sytuacji budżetu państwa, wymogów
rozwoju gospodarczego, poziomu wydajności pracy i konieczności utrzymania wysokiego
poziomu zatrudnienia.
24
Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu za pracę odnosi się do wynagrodzeń wszystkich osób,
z którymi nawiązano stosunek pracy w rozumieniu Kodeksu pracy.
Wysokość minimalnego wynagrodzenia określana jest w ujęciu brutto, to jest uwzględnia
podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne,
rentowe i chorobowe) płacone przez pracownika. Dane o poziomie wynagrodzeń
publikowane przez Główny Urząd Statystyczny ujmowane są w wielkości brutto.
Minimalne wynagrodzenie, w zł
2002
760,00
2003
800,00
2004
824,00
2005
849,00
2006
899,10
2007
936,00
2008
1.126,00
2009
1.276,00
2010
1.317,00
2011
1.386,00
* Dane wstępne.
Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, w zł
2.097,83
2.185,02
2.273,44
2.360,62
2.475,88
2.672,58
2.942,17
3.101,74
3.224,13
3.400,00*
Relacja %
36,2
36,6
36,2
36,0
36,3
35,0
38,3
41,1
40,8
40,8*
Relacja minimalnego wynagrodzenia (MW) do mediany
Minimalne wynagrodzenie, w zł Wynagrodzenie środkowe (mediana), w zł
Relacja, w %
Październik 2002
760,00
1.820,73
Październik 2003
800,00
824,00
bd
bd
Październik 2004
1.950,87
42,2
Październik 2005
849,00
bd
bd
Październik 2006
899,10
2.130,43
42,2
Październik 2007
936,00
bd
bd
Październik 2008
Październik 2009
1.126,00
1.276,00
1.317,00
1.386,00
2.639,51
bd
42,7
bd
2.906,78
bd
45,3
bd
Październik 2010
Październik 2011
41,7
Liczba pracowników otrzymujących wynagrodzenie w wysokości nie przekraczającej
minimalnego wynagrodzenia wynosiła, w październiku:
 2002 roku - 256,5 tysiąca (4,0 % w podmiotach o liczbie zatrudnionych powyżej 9 osób),
 2003 roku – brak danych,
 2004 roku – 279,2 tysięcy (4,5 %),
 2005 roku – brak danych,
 2006 roku – 178,6 tysięcy (2,5 %),
 2007 roku – brak danych,
 2008 roku – 335,8 tysięcy (4,2 %),
 2009 roku – brak danych,
 2010 roku – 402,7 tysięcy (5,0 %),
 2011 roku – brak danych.
Dane statystyczne za rok 2012 dostępne będą w grudniu 2013 roku.
Ze sprawozdania GUS za 2010 rok wynika, że wynagrodzenie w wysokości nie
przekraczającej minimalnego wynagrodzenia otrzymywało 402,7 tys. osób, to jest 5,0%
zatrudnionych (w podmiotach o liczbie pracujących powyżej 9 osób).
4. Wniosek
Stosunek wynagrodzenia minimalnego do wynagrodzenia przeciętnego nie odpowiada
standardowi określonemu w toku wykładni postanowień Karty. Ratyfikacja nie jest możliwa.
25
2.UZNAĆ
PRAWO PRACOWNIKÓW DO ZWIĘKSZONEJ STAWKI WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ W
GODZINACH NADLICZBOWYCH, Z ZASTRZEŻENIEM WYJĄTKÓW W PRZYPADKACH
SZCZEGÓLNYCH
1. Odpowiednie postanowienie Karty z 1961 roku zostało ratyfikowane
2. Postanowienie nie zmienione
3. Ocena wykonywania postanowienia Karty z 1961 roku
W cyklu XV (2000), XVI (2002), XVIII (2006) i XIX (2010) KNE stwierdzał, że w sektorze
prywatnym zwiększona stawka wynagrodzenia za godziny nadliczbowe może zostać
zastąpiona czasem wolnym, w wymiarze odpowiadającym liczbie godzin przepracowanych
nadliczbowo, zaś w sektorze publicznym pracownikom służby cywilnej może być przyznany
jedynie czas wolny, w wymiarze odpowiadającym liczbie godzin przepracowanych
nadliczbowo (urzędnicy mianowani – tylko za pracę w niedziele i święta). Ograniczenia lub
wyłączenia rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych mogą dotyczyć jedynie
najwyższego szczebla urzędników administracji państwowej oraz kadry zarządzającej
przedsiębiorstwami.
Zgodnie z Kartą wymiar przyznawanego czasu wolnego powinien być zwiększony w
stosunku do wymiaru czasu faktycznie przepracowanego, tak jak zwiększane jest
wynagrodzenie.
Komitet Rządowy w 2008 roku skierował do Polski tzw. silną uwagę (strong message), w której
wyraził poważne zaniepokojenie z powodu braku zmiany ustawodawstwa krajowego
zapewniającej pełną zgodność z Kartą i wezwał do odpowiedniej zmiany ustawodawstwa
dotyczącego godzin nadliczbowych, w tym w administracji publicznej.
W roku 2011 Komitet Rządowy przyjął ostrzeżenie pod adresem Polski (14 głosów za, 3
przeciw), w związku z nieprzeprowadzeniem zmian prawnych (Kodeks pracy, ustawa o służbie
cywilnej). W razie braku zmian należy spodziewać się zaostrzenia stanowiska komitetu.
Kwestia ewentualnego zwiększenia wymiaru czasu wolnego udzielanego w przypadku pracy
w godzinach nadliczbowych jest przedmiotem dyskusji w ramach prac nad nowym działem
szóstym Kodeksu pracy, prowadzonej na forum Zespołu Problemowego ds. Prawa Pracy i
Układów Zbiorowych Trójstronnej Komisji Do Spraw Społeczno-Gospodarczych.
Propozycje rozwiązań dostosowujących przepisy ustawy o służbie cywilnej do Karty znalazły się
w projekcie założeń do ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz ustawy o Służbie
Celnej, który został zgłoszony do Programu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Zgodnie z
ustaleniami Zespołu do spraw Programowania Prac Rządu zapadłymi na posiedzeniu 2 kwietnia
2012 r. Szef Służby Cywilnej przygotował tekst regulacyjny oraz analizę obecnie funkcjonującej
ustawy o służbie cywilnej. W piśmie z 8 maja 2013 r. Szef Służby Cywilnej zwrócił się do
Przewodniczącego Zespołu do spraw Programowania Prac Rządu o wprowadzenie do Wykazu
prac legislacyjnych Rady Ministrów projektu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o
służbie cywilnej obejmującego kwestie rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych.
Decyzja w sprawie dalszych prac nie została jeszcze podjęta (czerwiec 2013).
4. Wniosek
Naruszenie Karty jest oczywiste. Związanie się tym ustępem Karty zrewidowanej
(ponowne przystąpienie) byłoby możliwe po zakończeniu będących w toku prac nad
działem szóstym Kodeksu pracy oraz nowelizacją ustawy o służbie cywilnej.
26
3.UZNAĆ PRAWO PRACOWNIKÓW, MĘŻCZYZN I KOBIET, DO JEDNAKOWEGO WYNAGRODZENIA
ZA PRACĘ JEDNAKOWEJ WARTOŚCI
1. Odpowiednie postanowienie Karty z 1961 roku zostało ratyfikowane
2. Postanowienie nie zmienione w Karcie zrewidowanej
3. Ocena wykonywania postanowienia Karty z 1961 roku
Przyjęte rozwiązania i ich funkcjonowanie oceniane są pozytywnie.
4. Wniosek
Ratyfikacja tego postanowienia Karty zrewidowanej jest możliwa.
4.UZNAĆ PRAWO WSZYSTKICH PRACOWNIKÓW DO ROZSĄDNEGO OKRESU WYPOWIEDZENIA W
RAZIE ZWOLNIENIA Z PRACY1
1. Odpowiednie postanowienie Karty z 1961 roku zostało ratyfikowane
2. Postanowienie nie zmienione w Karcie zrewidowanej
3. Ocena wykonywania postanowienia Karty z 1961 roku
W cyklu XVI (2002) i XVIII (2006) i XIX (2010) KNE stwierdził, że artykuł 33 Kodeksu
pracy przewiduje dwutygodniowy okres wypowiedzenia umów na czas określony, zawartych
na ponad 6 miesięcy. Okres ten powinien być dłuższy, zbliżony lub taki sam jak
przewidywany dla umów na czas nie określony zawartych z pracownikami o podobnym stażu
w danym przedsiębiorstwie.
Komitet Rządowy w 2008 roku skierował do Polski tzw. silną uwagę (strong message), w której
stwierdził, że określony w Kodeksie pracy wymiar wypowiedzenia dyskryminuje pracowników
zatrudnionych na podstawie umów na czas określony i jest to dyskryminacja nieuzasadniona
(pewne zróżnicowanie okresu wypowiedzenia mogłoby zostać uznane jest racjonalne, ale okres
dwutygodniowy nie może zostać uznany za odpowiedni, zwłaszcza wobec braku ograniczenia
okresu, na jaki umowa może być zawarta), do Rządu polskiego skierowane zostało wezwanie do
pilnej zmiany obowiązujących przepisów. W głosowaniu została odrzucona propozycja
ostrzeżenia (13 głosów za, 16 przeciw).
W roku 2010 Komitet Rządowy ponowił silną uwagę pod adresem Polski – w sposób
zdecydowany wezwano do przeprowadzenia odpowiednich zmian w prawie. Wskazane
zostało, że wprawdzie dyrektywa 99/70 dopuszcza pewne zróżnicowanie warunków
zatrudnienia na czas nieokreślony i czas określony, to nie dopuszcza jednak dyskryminowania
pracowników, a rozwiązania dotyczące okresu wypowiedzenia umów na czas określony mają
charakter dyskryminujący.
4. Wniosek
Naruszenie Karty jest oczywiste. Nie są prowadzone prace nad wydłużeniem okresu
wypowiedzenia umów zawartych na czas określony. Związanie się tym postanowieniem nie
wydaje się możliwe.
Zgodnie z Załącznikiem do Karty dopuszczalne jest natychmiastowe zwolnienie z powodu popełnienia
poważnego wykroczenia.
1
27
5.ZEZWOLIĆ
NA DOKONYWANIE POTRĄCEŃ Z WYNAGRODZEŃ TYLKO NA WARUNKACH I W
ZAKRESIE PRZEWIDZIANYM W USTAWODAWSTWIE KRAJOWYM LUB USTALONYM W UKŁADACH
ZBIOROWYCH PRACY, LUB W ORZECZENIACH ARBITRAŻOWYCH
1. Odpowiednie postanowienie Karty z 1961 roku zostało ratyfikowane
2. Postanowienie nie zmienione w Karcie zrewidowanej
3. Ocena wykonywania postanowienia Karty z 1961 roku
W cyklu XVIII (2006) i XIX (2010) KNE stwierdził, że po dokonaniu potrąceń pracownicy
otrzymujący najniższe wynagrodzenia nie dysponują środkami umożliwiającymi utrzymanie się
ich i osób będących na ich utrzymaniu.
Konkluzja KNE jest ogólnikowa, przez to nie daje możliwości ustosunkowania się (nie jest
jasne, których konkretnie rozwiązań dotyczy krytyka). Komitet Rządowy przyjął do
wiadomości szczegółowe wyjaśnienia dotyczące sytuacji, w których pracownikowi, po
dokonaniu potrąceń, może być wypłacone wynagrodzenie niższe niż ustawowe
wynagrodzenie minimalne oraz warunków i uzasadnienia przeprowadzania takich potrąceń.
Szczegółowe wyjaśnienia udzielone zostaną w kolejnym sprawozdaniu (2013).
4. Wniosek
Rozwiązania obowiązujące w Polsce są zgodne z postanowieniami Karty – związanie się
tym postanowieniem Karty zrewidowanej jest możliwe.
28