Rehabilitacja osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
RAMOWY PROGRAM KURSU SPECJALISTYCZNEGO
REHABILITACJA OSÓB
Z PRZEWLEKŁYMI ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI (Nr 01/09)
Program przeznaczony dla pielęgniarek
Warszawa, dnia 29 kwietnia 2009
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
AUTORZY WSPÓŁPRACUJĄCY Z CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO
PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH W OPRACOWANIU PROGRAMU
dr n. med. Anna Hajduk
Pomorska Akademia Medyczna
Wydział Nauk o Zdrowiu
Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Klinicznego
Szczecin
piel. dypl. Mirosława Twarowska
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Klinika Dzieci i Młodzieży
Warszawa
dr n. med. Krzysztof Opozda
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Collegium Medium im. L. Rydygiera
Wydział Nauk o Zdrowiu
Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego
Bydgoszcz
RECENZENT PROGRAMU
dr hab. n. med. Krystyna Górna
Program opracowany
i Położnych
w
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Wydział Nauk o Zdrowiu
Katedra Pielęgniarstwa
Poznań
porozumieniu
Program
zatwierdził
Dyrektor
Pielęgniarek i Położnych
z
Centrum
Naczelną
Radą
Kształcenia
Pielęgniarek
Podyplomowego
2
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE
Rodzaj kształcenia
Kurs specjalistyczny jest to rodzaj kształcenia, który zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca
1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn.
zm.) ma na celu uzyskanie przez pielęgniarkę kwalifikacji do wykonywania
określonych czynności zawodowych przy udzielaniu świadczeń pielęgnacyjnych,
zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych lub rehabilitacyjnych.
Organizator kształcenia podyplomowego, na podstawie ramowego programu,
sporządza program kształcenia. Program kształcenia musi uwzględniać wszystkie
elementy modułów wskazanych w planie nauczania ramowego programu, jednak
treści nauczania mogą być dostosowane do warunków i potrzeb lokalnych. Wykaz
umiejętności będących przedmiotem kształcenia ramowego programu jest dla
organizatora i uczestnika kształcenia obowiązującym elementem programu.
Osiągnięcie wskazanych umiejętności gwarantuje, że każdy absolwent kursu
specjalistycznego będzie posiadać takie same kwalifikacje, niezależnie od miejsca
ukończenia kształcenia, podmiotu organizującego kształcenie podyplomowe oraz
trybu kształcenia.
Poszczególne moduły ramowego programu zawierają cel, treści nauczania oraz
wykaz umiejętności wynikowych, odnoszące się zarówno do zajęć teoretycznych jak
i praktycznych. W planie nauczania wskazane są wyłącznie miejsca realizacji zajęć
praktycznych, dlatego też organizator oprócz programu kształcenia teoretycznego
obowiązany jest opracować program szkolenia praktycznego dla każdej placówki.
Program ten powinien zawierać cel i umiejętności. Jednocześnie program zajęć
praktycznych powinien uwzględniać wykaz świadczeń zdrowotnych (opracowany na
podstawie wykazu umiejętności), do zaliczenia których zobowiązany jest uczestnik
kursu. Dokumentację zawierającą potwierdzenie zaliczenia poszczególnych
świadczeń opracowuje organizator kształcenia. Stanowi ona wewnętrzny dokument
organizatora.
Cel kształcenia
Pielęgniarka przeprowadzi samodzielnie lub we współpracy z innymi członkami
zespołu terapeutycznego rehabilitację osób z przewlekłymi zaburzeniami
psychicznymi.
Czas kształcenia
Łączna liczba godzin przeznaczonych na realizację programu kształcenia kursu
specjalistycznego Rehabilitacja osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi
(Nr 01/09) wynosi 150 godzin dydaktycznych, w tym:
zajęcia teoretyczne
– 66 godzin,
zajęcia praktyczne
– 84 godziny.
Określona, w planie nauczania, liczba godzin poszczególnych modułów odnosi się
do realizacji programu w trybie dziennym. Z uwagi jednak na lokalne preferencje
i potrzeby, gdy realizacja programu będzie odbywała się w trybie innym niż dzienny,
organizator kształcenia w porozumieniu z kierownikiem kursu i wykładowcami ma
prawo dokonać modyfikacji czasu trwania zajęć teoretycznych w wymiarze nie
większym niż 20%. Oznacza to, że 80% czasu przeznaczonego na realizację
poszczególnych modułów nie podlega zmianie. Wskazane 20% może być
wykorzystane na przesunięcia pomiędzy poszczególnymi modułami lub w części
może zostać przeznaczone na realizację zadań w ramach samokształcenia.
Sposób organizacji
Za przebieg i organizację kursu specjalistycznego odpowiedzialny jest organizator
kształcenia.
3
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
Planując realizację kursu organizator powinien:
1. Opracować program kształcenia:
 zajęć teoretycznych,
 zajęć praktycznych.
2. Opracować
regulamin
organizacyjny
kursu
specjalistycznego,
który
w szczególności określa:
 organizację,
 zasady i sposób naboru osób,
 prawa i obowiązki osób uczestniczących,
 zakres obowiązków wykładowców i innych osób prowadzących nauczanie
teoretyczne i szkolenie praktyczne,
 zasady przeprowadzenia egzaminu końcowego.
3. Powołać kierownika kursu specjalistycznego.
Do zadań kierownika kursu oprócz zadań określonych w rozporządzeniu Ministra
Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie kształcenia podyplomowego
pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 197 poz.1923) powinno należeć:
 współdecydowanie o doborze kadry dydaktycznej,
 przedstawienie uczestnikom kursu: celu, programu i organizacji szkolenia,
 ocenianie placówek szkolenia praktycznego wg specyfiki i organizacji zajęć,
 pomaganie w rozwiązywaniu problemów,
 udzielanie indywidualnych konsultacji uczestnikom kursu,
 zbieranie i analizowanie opinii o przebiegu kursu.
W dniu rozpoczęcia kursu każdy uczestnik powinien otrzymać:
 harmonogram zajęć teoretycznych i praktycznych,
 wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia.
4. Przeprowadzić postępowanie kwalifikacyjne.
5. Wskazać kadrę dydaktyczną posiadającą kwalifikacje określone w programie
ramowym.
6. Powołać, w uzgodnieniu z kierownikiem kursu, opiekunów szkolenia
praktycznego, którzy powinni być merytorycznymi pracownikami placówek,
w których odbywa się szkolenie praktyczne.
Do zadań opiekuna szkolenia praktycznego należy:
 instruktaż wstępny (zapoznanie z celem szkolenia praktycznego,
z organizacją pracy, wyposażeniem placówki, jego personelem, zakresem
udzielanych świadczeń i in.),
 instruktaż bieżący (organizacja i prowadzenie zajęć, kontrola nad ich
prawidłowym przebiegiem, pomoc w rozwiązywaniu problemów i in.),
 instruktaż końcowy (omówienie i podsumowanie zajęć, zaliczenie świadczeń
zdrowotnych określonych w programie kształcenia i ocena uzyskanych
umiejętności).
7. Zapewnić bazę dydaktyczną dostosowaną do liczby uczestników kursu:

sale wykładowe,

sale warsztatowe,

pomieszczenia wyposażone w specjalistyczny sprzęt i aparaturę.
8. Zaprojektować, w odniesieniu do poszczególnych modułów, środki dydaktyczne
oraz formy zajęć, ze szczególnym uwzględnieniem form aktywizujących.
9. Wskazać literaturę do poszczególnych modułów uwzględniając kryterium
aktualności i adekwatności doboru do treści nauczania.
10. Dobrać placówki stażowe zgodnie z planem nauczania, w których możliwe
będzie zdobywanie umiejętności niezbędnych do wykonywania określonych
świadczeń zdrowotnych.
11. Posiadać wewnętrzny system monitorowania jakości kształcenia.
4
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
Sposób sprawdzania efektów nauczania
W toku realizacji programu kształcenia przewiduje się ocenianie:
1. Bieżące - rozumiane jako zaliczanie poszczególnych modułów (sprawdzenie
stopnia opanowania wiedzy i umiejętności będących przedmiotem nauczania
teoretycznego i praktycznego, w tym świadczeń zdrowotnych przewidzianych
w programie kształcenia). Warunki zaliczania ustala wykładowca/opiekun
szkolenia
praktycznego,
w
porozumieniu
z
kierownikiem
kursu
specjalistycznego.
2. Końcowe - egzamin teoretyczny lub praktyczny złożony przed komisją
egzaminacyjną powołaną przez organizatora kształcenia podyplomowego.
Wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia
W wyniku realizacji programu kształcenia kursu specjalistycznego Rehabilitacja
osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi (Nr 01/09) pielęgniarka powinna:
 rozpoznać objawy psychopatologiczne przewlekłych zaburzeń psychicznych,
 rozpoznać objawy zwiastujące psychozę i pogorszenie stanu psychicznego
pacjenta,
 komunikować się efektywnie z pacjentem, jego rodziną, zespołem
terapeutycznym,
 analizować i określić deficyty, potrzeby i możliwości osób z przewlekłymi
zaburzeniami psychicznymi,
 scharakteryzować metody leczenia przewlekłych zaburzeń psychicznych,
 prowadzić samodzielnie lub we współpracy z innymi członkami zespołu
terapeutycznego treningi umiejętności społecznych,
 wzbudzać motywację pacjenta do udziału w procesie leczenia,
 prowadzić psychoedukację osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi
i ich rodzin,
 podjąć działania edukacyjne w środowisku rodzinnym chorego zmierzające do
złagodzenia trudności wynikających z choroby pacjenta,
 udzielić pomocy rodzinie w nawiązaniu kontaktu z właściwymi placówkami
leczniczymi, grupami samopomocy dla rodzin pacjentów z zaburzeniami
psychicznymi lub ośrodkami opieki społecznej.
5
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
PLAN NAUCZANIA
Lp.
I
II
Teoria
(liczba
godzin)
Moduł
Komunikowanie
w psychiatrii
Przewlekłe zaburzenia
psychiczne
Metody leczenia.
Staż
Placówka
Liczba
godzin
Łączna
liczba
godzin
14
14
Rehabilitacja
III psychiatryczna
38
Łączna liczba godzin
66
oddział rehabilitacji
psychiatrycznej
35
oddział psychogeriatryczny
35
ośrodek leczenia
środowiskowego
14
84
150
PROGRAM NAUCZANIA
MODUŁ I
KOMUNIKOWANIE W PSYCHIATRII
Cel modułu
Pielęgniarka efektywnie komunikuje się z pacjentem z przewlekłymi zaburzeniami
psychicznymi, jego rodziną oraz zespołem terapeutycznym.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 scharakteryzować przebieg procesu komunikowania się,
 scharakteryzować komunikowanie się werbalne i pozawerbalne,
 rozpoznać komunikaty werbalne i pozawerbalne u osoby z zaburzeniami
psychicznymi,
 omówić techniki kontaktu terapeutycznego i stosować je w relacji
z pacjentem,
 scharakteryzować fazy kontaktu terapeutycznego,
 rozpoznawać bariery w komunikowaniu się z chorym,
 omówić błędy najczęściej popełniane w relacji z osobą z zaburzeniami
psychicznymi,

komunikować się z pacjentem w zależności od jego stanu psychicznego,
 skutecznie komunikować się z rodziną pacjenta,
 komunikować się z zespołem terapeutycznym.
6
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
Treści nauczania
1. Teoretyczne podstawy komunikowania się:
1) definicja i cele komunikowania się;
2) schemat procesu komunikowania się;
3) warunki skutecznego komunikowania się.
2. Komunikowanie się werbalne i pozawerbalne.
3. Sposoby wyrażania i rozpoznawania uczuć.
4. Specyfika kontaktu terapeutycznego w psychiatrii:
1) fazy kontaktu terapeutycznego;
2) techniki nawiązywania kontaktu terapeutycznego;
3) bariery kontaktu terapeutycznego w psychiatrii;
4) rodzaje relacji pielęgniarka – pacjent.
5. Nieterapeutyczne formy kontaktu i zachowania się w relacji z pacjentem.
6. Komunikowanie się z pacjentem w zależności od jego stanu psychicznego.
7. Specyfika komunikowania się z rodziną pacjenta.
8. Komunikowanie w zespole terapeutycznym.
MODUŁ II
PRZEWLEKŁE ZABURZENIA PSYCHICZNE
METODY LECZENIA
Cel modułu
Pielęgniarka rozpozna objawy psychopatologiczne przewlekłych zaburzeń
psychicznych oraz współuczestniczy w kompleksowym leczeniu pacjenta.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 scharakteryzować etiologię zaburzeń psychicznych,
 omówić czynniki społeczne, ze szczególnym uwzględnieniem czynników
rodzinnych, wpływające na przebieg zaburzeń psychicznych,
 ocenić stan psychiczny pacjenta,
 zróżnicować
objawy
psychopatologiczne
przewlekłych
zaburzeń
psychicznych,
 scharakteryzować metody leczenia w psychiatrii,
 rozpoznać u pacjenta skutki uboczne działania leków psychotropowych,
 rozpoznać sygnały ostrzegawcze przed nawrotami choroby,
 przestrzegać praw pacjenta z zaburzeniami psychicznymi i stosować akty
prawne dotyczące ochrony zdrowia psychicznego w praktyce,
 współuczestniczyć w socjoterapii pacjenta z przewlekłymi zaburzeniami
psychicznymi.
Treści nauczania
1. Etiologia zaburzeń psychicznych.
2. Ocena stanu psychicznego pacjenta.
3. Obraz kliniczny przewlekłych zaburzeń psychicznych:
1) schizofrenia: postacie kliniczne, objawy, fazy rozwoju psychozy, przebieg
choroby;
2) zaburzenia afektywne: przebieg, rokowanie, leczenie nawrotów, profilaktyka;
3) zaburzenia psychiczne wieku podeszłego: proces starzenia się, problemy
psychologiczne wieku podeszłego:
a) zespoły otępienne,
b) zaburzenia depresyjne wieku podeszłego.
4. Metody leczenia zaburzeń psychicznych:
1) farmakoterapia: dobór leków, objawy niepożądane, profilaktyka nawrotów
choroby psychicznej;
7
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
2) psychoterapia: formy, metody i techniki;
3) socjoterapia: cele, zasady, formy działania.
5. Akty prawne wykorzystywane w opiece nad pacjentami z zaburzeniami
psychicznymi.
MODUŁ III
REHABILITACJA PSYCHIATRYCZNA
Cel modułu
Pielęgniarka przeprowadzi rehabilitację osób z przewlekłymi zaburzeniami
psychicznymi z zastosowaniem treningów umiejętności społecznych.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 omówić specyfikę rehabilitacji psychiatrycznej,
 analizować i określić deficyty, potrzeby i możliwości osób z zaburzeniami
psychicznymi,
 organizować działania zmierzające do osiągnięcia przez pacjenta
maksymalnej możliwej samodzielności w życiu codziennym,
 omówić teorie pielęgnowania wykorzystywane w rehabilitacji osób
z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi,
 scharakteryzować system Primary Nursing oraz ocenić jego zastosowanie
w pielęgniarstwie psychiatrycznym,
 omówić metody i przebieg zajęć treningowych,
 prowadzić treningi umiejętności społecznych we współpracy z innymi
członkami zespołu terapeutycznego,
 wzbudzać motywację pacjenta do udziału w procesie leczenia,
 nauczyć pacjenta rozpoznawania objawów ubocznych i powikłań w trakcie
leczenia neuroleptykami oraz sygnałów ostrzegawczych przed nawrotem
choroby,
 omówić znaczenie i wpływ objawów psychopatologicznych występujących
u osoby z zaburzeniami psychicznymi na funkcjonowanie rodziny,
 omówić specyfikę rehabilitacji pacjentów z otępieniem,
 prowadzić treningi umiejętności społecznych z pacjentami ze zmianami
otępiennymi,
 przygotować konspekt zajęć i przeprowadzić zajęcia w zakresie treningu
umiejętności społecznych,
 prowadzić psychoedukację osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi
i ich rodzin,
 przygotować rodzinę i pacjenta do funkcjonowania w roli rodzinnej po
wypisaniu pacjenta do domu,
 udzielić pomocy rodzinie w nawiązaniu kontaktu z właściwymi placówkami
leczniczymi, grupami samopomocy dla rodzin osób z zaburzeniami
psychicznymi lub ośrodkami opieki społecznej,
 podjąć działania edukacyjne w środowisku rodzinnym chorego zmierzające
do złagodzenia trudności wynikających z choroby pacjenta.
Treści nauczania
1. Istota niepełnosprawności psychicznej.
2. Specyfika rehabilitacji psychiatrycznej:
1) modele, rodzaje, metody rehabilitacji;
2) podział rehabilitacji: wczesna i późna;
3) zasady rehabilitacji;
8
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
3.
4.
5.
6.
7.
8.
4) czynniki wpływające na poprawę dostosowania społecznego pacjenta;
5) ocena wyników rehabilitacji;
6) organizacyjne formy rehabilitacji psychiatrycznej.
Teorie pielęgnowania mające zastosowanie w rehabilitacji osób z przewlekłymi
zaburzeniami psychicznymi:
1) model psychodynamicznej opieki Hildegard Peplau;
2) teoria deficytu samoopieki Dorotei Orem.
System „Primary Nursing” w pielęgniarstwie psychiatrycznym.
Treningi umiejętności społecznych – wskazania, cel, metody, zasady, przebieg
zajęć treningowych oraz ocena ich skuteczności:
1) trening w zakresie wyglądu zewnętrznego i higieny osobistej;
2) trening umiejętności praktycznych;
3) trening kulinarny;
4) trening budżetowy;
5) trening umiejętności aktywnego udziału osoby z przewlekłymi zaburzeniami
psychicznymi we własnym leczeniu farmakologicznym;
6) trening radzenia sobie z objawami choroby.
Rehabilitacja pacjentów z otępieniem.
1) treningi umiejętności społecznych pacjentów z otępieniem;
2) zajęcia grupowe z pacjentami z otępieniem;
3) grupa walidacyjna;
4) wskazówki terapeutyczne dla rodzin pacjentów z otępieniem;
5) komunikowanie się z pacjentem w rodzinie;
6) organizacja opieki nad pacjentami z otępieniem.
Zarys metodyki prowadzenia treningów umiejętności społecznych –
opracowywanie konspektu treningu umiejętności społecznych.
Psychoedukacja w rehabilitacji psychiatrycznej:
1) definicja, formy psychoedukacji;
2) cele i założenia programów psychoedukacyjnych;
3) specyfika psychoedukacji w schizofrenii, w zaburzeniach afektywnych
i w zespołach otępiennych:
a) psychoedukacja osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi,
b) psychoedukacja rodzin.
KWALIFIKACJE KADRY DYDAKTYCZNEJ
Wykładowcami, opiekunami stażu mogą być osoby mające nie mniej niż pięcioletni
staż w przedmiotowym zakresie i aktualnie udzielające świadczeń zdrowotnych
będących przedmiotem kształcenia oraz spełniają, co najmniej jeden z warunków:
1. Posiadają tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa.
2. Posiadają tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego.
3. Posiadają specjalizację lekarską w dziedzinie psychiatrii.
4. Posiadają ukończone studia wyższe na kierunku mającym zastosowanie
w ochronie zdrowia lub inne merytoryczne kwalifikacje niezbędne do realizacji
wybranych zagadnień.
9