Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową

CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
RAMOWY PROGRAM KURSU SPECJALISTYCZNEGO
Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową
Program przeznaczony dla pielęgniarek
Warszawa 2005
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
AUTORZY WSPÓŁPRACUJĄCY Z CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO
PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH W OPRACOWANIU PROGRAMU
dr n. med.
Bożenna Dembowska-Bagińska
Klinika Onkologii
Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia
Dziecka”
Warszawa
piel. dypl. Anna Kwaśniewska
Klinika Hematologii i Onkologii
Dziecięcej Akademii Medycznej
Dziecięcy Szpital Kliniczny
im. prof. Antoniego Gębali
Lublin
piel. dypl. Maria Narojczyk
Oddział Dzienny Chemioterapii
Klinika Onkologii
Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia
Dziecka”
Warszawa
RECENZENCI PROGRAMU
prof. dr hab. med. Jerzy R. Kowalczyk
Konsultant Krajowy w dziedzinie
onkologii i hematologii dziecięcej
Klinika Hematologii
i Onkologii Dziecięcej
Akademia Medyczna
Lublin
dr n. med. Anna Koper
Konsultant Krajowy w dziedzinie
pielęgniarstwa onkologicznego
Centrum Onkologii
im. prof. Franciszka Łukaszczyka
Bydgoszcz
Program opracowany w porozumieniu z Naczelną Radą Pielęgniarek i Położnych
Program zatwierdził Dyrektor Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek
i Położnych
2
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE
Rodzaj kształcenia
Kurs specjalistyczny jest to rodzaj kształcenia, który zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca
1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.)
ma na celu uzyskanie przez pielęgniarkę, położną kwalifikacji do wykonywania
określonych czynności zawodowych przy udzielaniu świadczeń pielęgnacyjnych,
zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych lub rehabilitacyjnych.
Organizator kształcenia podyplomowego, na podstawie ramowego programu, sporządza
program kształcenia. Program kształcenia musi uwzględniać wszystkie elementy
modułów wskazanych w planie nauczania ramowego programu, jednak treści
nauczania mogą być dostosowane do warunków i potrzeb lokalnych. Wykaz
umiejętności będących przedmiotem kształcenia ramowego programu jest dla
organizatora i uczestnika kształcenia obowiązującym elementem programu.
Osiągnięcie wskazanych umiejętności gwarantuje, że każdy absolwent kursu
specjalistycznego będzie posiadać takie same kwalifikacje, niezależnie od miejsca
ukończenia kształcenia, podmiotu organizującego kształcenie podyplomowe oraz trybu
kształcenia.
Poszczególne moduły ramowego programu zawierają cel, treści nauczania oraz wykaz
umiejętności wynikowych, odnoszące się zarówno do zajęć teoretycznych jak
i praktycznych. W planie nauczania wskazane są wyłącznie miejsca realizacji zajęć
praktycznych, dlatego też organizator oprócz programu kształcenia teoretycznego
obowiązany jest opracować program szkolenia praktycznego dla każdej placówki.
Program ten powinien zawierać cel i umiejętności. Jednocześnie program zajęć
praktycznych powinien uwzględniać wykaz świadczeń zdrowotnych (opracowany na
podstawie wykazu umiejętności), do zaliczenia których zobowiązany jest uczestnik
kursu. Dokumentację zawierającą potwierdzenie zaliczenia poszczególnych świadczeń
opracowuje organizator kształcenia. Stanowi ona wewnętrzny dokument organizatora.
Cel kształcenia
Pielęgniarka zapewni opiekę dziecku* z chorobą nowotworową.
Czas kształcenia
Łączna liczba godzin przeznaczonych na realizację programu kształcenia kursu
specjalistycznego Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową wynosi 70 godzin
dydaktycznych, w tym:
zajęcia teoretyczne
 35 godzin,
zajęcia praktyczne
 35 godzin.
Plan nauczania określony został dla dziennego trybu kształcenia i zawiera liczbę godzin
przeznaczoną na realizację poszczególnych modułów. Z uwagi jednak na lokalne
preferencje i potrzeby, prowadzący zajęcia w porozumieniu z kierownikiem kursu mogą
dokonać modyfikacji czasu kształcenia w wymiarze nie większym niż 20%. Oznacza to,
że 80% czasu przeznaczonego na realizację poszczególnych modułów nie podlega
zmianie. Wskazane 20% może być wykorzystane na przesunięcia pomiędzy
poszczególnymi modułami lub w części może zostać przeznaczone na realizację zadań
w ramach samokształcenia.
Ilekroć w programie jest mowa o „dziecku”, należy przez to rozumieć populację wieku
rozwojowego od 0-18 roku życia.
*
3
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
Organizator, w porozumieniu z kierownikiem kursu oraz wykładowcami, ma prawo do
modyfikacji czasu trwania kształcenia w zależności od programu realizowanego
w trybie innym niż dzienny.
Sposób organizacji
Za przebieg i organizację kursu specjalistycznego odpowiedzialny jest organizator
kształcenia.
Planując realizację kursu organizator powinien:
1. Opracować program kształcenia.
2. Opracować regulamin organizacyjny kursu specjalistycznego, który w szczególności
określa:

organizację,

zasady i sposób naboru osób,

prawa i obowiązki osób uczestniczących,

zakres obowiązków wykładowców i innych osób prowadzących nauczanie
teoretyczne i szkolenie praktyczne,

zasady przeprowadzenia egzaminu końcowego.
3. Powołać kierownika kursu specjalistycznego.
Do zadań kierownika kursu oprócz zadań określonych w rozporządzeniu Ministra
Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie kształcenia podyplomowego
pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 197 poz.1923) powinno należeć:

współdecydowanie o doborze kadry dydaktycznej,

przedstawienie uczestnikom kursu: celu, programu i organizacji szkolenia,

ocenianie placówek szkolenia praktycznego wg specyfiki i organizacji zajęć,

pomaganie w rozwiązywaniu problemów,

udzielanie indywidualnych konsultacji uczestnikom kursu,

zbieranie i analizowanie opinii o przebiegu kursu.
W dniu rozpoczęcia kursu każdy uczestnik powinien otrzymać:

harmonogram zajęć teoretycznych i praktycznych,

wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia.
4. Przeprowadzić postępowanie kwalifikacyjne.
5. Powołać w uzgodnieniu z kierownikiem kursu opiekunów szkolenia praktycznego,
którzy powinni być merytorycznymi pracownikami placówek, w których odbywa się
szkolenie praktyczne.
Do zadań opiekuna szkolenia praktycznego należy:
 instruktaż
wstępny
(zapoznanie
z
celem
szkolenia
praktycznego,
z organizacją pracy, wyposażeniem placówki, jego personelem, zakresem
udzielanych świadczeń i in.),
 instruktaż bieżący (organizacja i prowadzenie zajęć, kontrola nad ich
prawidłowym przebiegiem, pomoc w rozwiązywaniu problemów i in.),
 instruktaż końcowy (omówienie i podsumowanie zajęć, zaliczenie świadczeń
zdrowotnych określonych w programie kształcenia, ocena uzyskanych
wiadomości i umiejętności).
6. Wskazać kadrę dydaktyczną posiadającą kwalifikacje określone w programie
ramowym.
7. Zapewnić bazę dydaktyczną dostosowaną do liczby uczestników kursu:
 sale wykładowe,
 sale warsztatowe,
 pomieszczenia wyposażone w specjalistyczny sprzęt i aparaturę.
4
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
8. Zaprojektować, w odniesieniu do poszczególnych modułów, środki dydaktyczne oraz
formy zajęć, ze szczególnym uwzględnieniem form aktywizujących.
9. Wskazać literaturę do poszczególnych modułów uwzględniając kryterium
aktualności i adekwatności doboru do treści nauczania.
10. Dobrać placówki stażowe zgodnie z planem nauczania, w których możliwe będzie
zdobywanie umiejętności niezbędnych do wykonywania określonych świadczeń
zdrowotnych.
11. Posiadać wewnętrzny system monitorowania jakości kształcenia.
Sposób sprawdzania efektów nauczania
W toku realizacji programu kształcenia przewiduje się ocenianie:
1. Bieżące - rozumiane jako zaliczanie poszczególnych modułów (sprawdzenie stopnia
opanowania wiedzy i umiejętności będących przedmiotem nauczania teoretycznego
i praktycznego, w tym świadczeń zdrowotnych przewidzianych w programie
kształcenia).
Warunki
zaliczania
ustala
wykładowca/opiekun
szkolenia
praktycznego, w porozumieniu z kierownikiem kursu specjalistycznego.
2. Końcowe - egzamin teoretyczny i/lub praktyczny złożony przed komisją
egzaminacyjną powołaną przez organizatora kształcenia podyplomowego.
Wykaz umiejętności będących przedmiotem kształcenia
W wyniku realizacji programu kształcenia kursu specjalistycznego Opieka nad
dzieckiem z chorobą nowotworową pielęgniarka powinna:
 scharakteryzować nowotwory najczęściej występujące u dzieci,
 przygotować dziecko do badań diagnostycznych,
 przedstawić metody leczenia chorób nowotworowych u dzieci,
 sklasyfikować grupy leków cytostatycznych stosowanych w onkologii
dziecięcej,
 przygotować i podać cytostatyki zgodnie z obowiązującymi zasadami,
 rozpoznać i łagodzić objawy niepożądane występujące w trakcie stosowania
chemio- i radioterapii,
 pielęgnować dziecko z chorobą nowotworową,
 omówić powikłania chemioterapii i radioterapii oraz ich leczenie,
 pielęgnować dziecko poddane chemioterapii i/lub radioterapii,
 udzielić wsparcia psychicznego dziecku z chorobą nowotworową i jego
rodzinie.
5
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
PLAN NAUCZANIA
Lp.
I
Moduł
Diagnostyka i leczenie
chorób nowotworowych
u dzieci
Teoria
(liczba
godzin)
II
6
III
Przygotowanie
i podawanie
cytostatyków
4
IV
Pielęgnowanie dziecka
w trakcie
V diagnozowania oraz
leczenia
przeciwnowotworowego
Łączna liczba godzin
Placówka
Liczba
godzin
Łączna
liczba
godzin
11
Psychologiczny
i społeczny aspekt
chorób nowotworowych
u dzieci
Powikłania
chemioterapii
i radioterapii
Staż
Oddział chemioterapii
stacjonarnej i/lub
dziennej
35
6
8
35
35
70
PROGRAM NAUCZANIA
MODUŁ I
DIAGNOSTYKA I LECZENIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH U DZIECI
Cel modułu
Pielęgniarka omówi epidemiologię chorób nowotworowych u dzieci oraz zasady
diagnostyki i leczenia.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 omówić epidemiologię chorób nowotworowych u dzieci,
 przedstawić rys historyczny leczenia chorób nowotworowych u dzieci,
 uzasadnić znaczenie wczesnego wykrywania nowotworów przez lekarza
pierwszego kontaktu,
 scharakteryzować nowotwory najczęściej występujące u dzieci,
 scharakteryzować badania diagnostyczne konieczne do ustalenia rozpoznania
i leczenia choroby nowotworowej,
6
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH


omówić rolę i metody leczenia chorób nowotworowych u dzieci,
sklasyfikować grupy leków cytostatycznych stosowanych w onkologii
dziecięcej oraz drogi ich podawania,
 omówić objawy niepożądane wywołane przez poszczególne grupy
cytostatyków,
 omówić specyfikę leczenia dziecka w oddziale dziennym.
Treści nauczania
1. Epidemiologia chorób nowotworowych u dzieci.
2. Rys historyczny leczenia chorób nowotworowych u dzieci.
3. Rola lekarza pierwszego kontaktu we wczesnym wykrywaniu nowotworów u dzieci
oraz w opiece nad dzieckiem w trakcie leczenia przeciwnowotworowego i po
zakończonym leczeniu.
4. Objawy kliniczne nowotworów najczęściej występujących u dzieci:

białaczki (ostra białaczka limfoblastyczna, ostre białaczki nielimfoblastyczne),

nowotwory ośrodkowego układu nerwowego,

chłoniaki (ziarnica, nieziarnicze chłoniaki),

nowotwory kości (osteosarcoma, Ewing sarcoma),

nowotwory tkanek miękkich (rhabdomyosarcoma, nie rhabdomyosarcoma),

nerwiak zarodkowy,

guz Wilmsa,

nowotwory gonadalne,

retinoblastoma.
5. Badania
diagnostyczne konieczne do ustalenia rozpoznania i stopnia
zaawansowania poszczególnych nowotworów:

laboratoryjne,

obrazowe,

patomorfologiczne,

inne.
6. Metody leczenia chorób nowotworowych występujących u dzieci:
a) leczenie chirurgiczne:
 rola chirurgicznego leczenia nowotworów u dzieci,
 pierwotne leczenie chirurgiczne,
 odroczone leczenie chirurgiczne.
b) chemioterapia:
 rola chemioterapii w leczeniu nowotworów u dzieci,
 podstawy i rodzaje chemioterapii,
 klasyfikacja leków cytostatycznych,
 drogi podawania cytostatyków,
 objawy niepożądane wywołane przez poszczególne grupy cytostatyków.
c) radioterapia:
 rola radioterapii w leczeniu nowotworów u dzieci,
 rodzaje radioterapii.
d) przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych.
7. Dziecko leczone w oddziale dziennym.
7
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
MODUŁ II
PSYCHOLOGICZNY
I
SPOŁECZNY
NOWOTWOROWYCH U DZIECI
ASPEKT
CHORÓB
Cel modułu
Pielęgniarka udzieli wsparcia dziecku z chorobą nowotworową i jego rodzinie.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 udzielić wsparcia psychicznego dziecku z chorobą nowotworową i jego
rodzinie,
 kształtować pozytywne postawy społeczne wobec dzieci z chorobą
nowotworową,
 udzielić informacji rodzicom/opiekunom o uprawnieniach przysługujących
w związku z chorobą nowotworową dziecka,
 ocenić jakość życia dziecka chorego i wyleczonego z choroby nowotworowej,
 wspierać dziecko w terminalnej fazie choroby nowotworowej oraz jego rodzinę.
Treści nauczania
1. Podstawy psychologii klinicznej w aspekcie chorób nowotworowych występujących
u dzieci:

wpływ choroby na stan psychiczny dziecka, jego rodzeństwa i rodziców reakcje emocjonalne na rozpoznanie,

psychologiczne metody oddziaływania na stan emocjonalny dziecka przed
zastosowaniem procedur diagnostycznych i leczniczych,

edukacja dziecka i jego rodziców/opiekunów w zakresie postępowania
w trakcie leczenia przeciwnowotworowego oraz po jego zakończeniu,

rola wsparcia psychologicznego w adaptacji do życia po zakończonym
leczeniu,

wznowa choroby - reakcje emocjonalne.
2. Adaptacja dziecka z chorobą nowotworową w społeczeństwie (środowisko, szkoła).
3. Opieka socjalna i inne formy wsparcia dziecka z chorobą nowotworową i jego
rodziny.
4. Jakość życia dziecka chorego i wyleczonego z choroby nowotworowej.
5. Dziecko w terminalnej fazie choroby nowotworowej.
MODUŁ III
PRZYGOTOWANIE I PODAWANIE CYTOSTATYKÓW
Cel modułu
Pielęgniarka przygotuje i poda leki cytostatyczne zgodnie z zasadami.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 wymienić obowiązujące akty prawne dotyczące stosowania cytostatyków,
 omówić wymogi jakim powinno odpowiadać pomieszczenie, w którym
przechowuje się i przygotowuje leki cytostatyczne,
 przestrzegać przepisów BHP w miejscu przygotowywania cytostatyków,
 przygotować i podać roztwory leków cytostatycznych zgodnie z obowiązującymi
zasadami,
 podjąć działania w przypadku wynaczynienia leków cytostatycznych,
 postępować zgodnie z procedurami w przypadku skażenia lekiem
cytostatycznym,
8
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

przedstawić
toksyczne
oddziaływania
cytostatyków
na
personel
przygotowujący i podający leki.
Treści nauczania
1. Regulacje prawne dotyczące przechowywania, przygotowywania i podawania leków
cytostatycznych.
2. Organizacja pracowni do przygotowywania preparatów cytostatycznych.
3. Bezpieczeństwo i higiena pracy pracowników przygotowujących i podających
cytostatyki.
4. Przygotowanie i podawanie roztworów leków cytostatycznych.
5. Procedury postępowania w przypadku skażenia lekiem cytostatycznym.
6. Toksyczność cytostatyków dla personelu przygotowującego i podającego.
MODUŁ IV
POWIKŁANIA CHEMIOTERAPII I RADIOTERAPII
Cel modułu
Pielęgniarka omówi wczesne i odległe powikłania chemioterapii i radioterapii oraz ich
leczenie.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 omówić powikłania chemioterapii ze strony poszczególnych układów
i narządów oraz postępowanie w przypadku ich wystąpienia,
 rozpoznawać powikłania infekcyjne występujące w trakcie chemioterapii,
 scharakteryzować najczęstsze powikłania występujące w trakcie radioterapii,
 omówić rolę terapii wspomagającej,
 scharakteryzować odległe następstwa leczenia przeciwnowotworowego.
Treści nauczania
1. Powikłania chemioterapii występujące w czasie leczenia przeciwnowotworowego
(wczesne):
 rodzaje powikłań i ich ciężkość wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO),
 postępowanie lecznicze.
2. Leczenie wspomagające.
3. Odległe następstwa chemioterapii.
4. Powikłania występujące w trakcie radioterapii – postępowanie.
5. Odległe następstwa radioterapii.
MODUŁ V
PIELĘGNOWANIE DZIECKA W TRAKCIE DIAGNOZOWANIA ORAZ
LECZENIA PRZECIWNOWOTWOROWEGO
Cel modułu
Pielęgniarka
pielęgnuje
dziecko
w
trakcie
diagnozowania
oraz
leczenia
przeciwnowotworowego.
Wykaz umiejętności wynikowych
W wyniku realizacji treści nauczania pielęgniarka powinna:
 przygotować fizycznie i psychicznie dziecko do badań diagnostycznych,
 pielęgnować dziecko z zaburzeniami oddychania i/lub połykania,
 pielęgnować dziecko z porażeniami/niedowładami,
9
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

zapobiegać i wdrożyć postępowanie pielęgnacyjne i lecznicze w przypadku
nudności i wymiotów,
 pielęgnować dziecko z zaburzeniami/powikłaniami ze strony poszczególnych
układów i narządów,
 pielęgnować dziecko z objawami neutropenii,
 scharakteryzować zasady pielęgnacji dziecka z założonym cewnikiem
centralnym lub portem naczyniowym,
 scharakteryzować stany naglące w onkologii dziecięcej,
 omówić rolę pielęgniarki w zapobieganiu i łagodzeniu bólu,
 przedstawić rodzaje diet oraz zasady żywienia dziecka poddanego leczeniu
przeciwnowotworowemu,
 omówić specyfikę prowadzenia bilansu płynów u dziecka poddanego leczeniu
przeciwnowotworowemu,
 omówić zasady podawania preparatów krwiopochodnych dziecku z chorobą
nowotworową,
 wyjaśnić znaczenie higieny osobistej dziecka poddanego leczeniu
przeciwnowotworowemu,
 omówić specyfikę pielęgnowania dziecka w trakcie radioterapii.
Treści nauczania
1. Przygotowanie dziecka do badań diagnostycznych wykonywanych w trakcie
rozpoznawania i leczenia choroby nowotworowej.
2. Pielęgnowanie dziecka z chorobą nowotworową:

z zaburzeniami oddychania i/lub połykania,

z porażeniami/niedowładami,

z powikłaniami ze strony układu pokarmowego,

w przypadku wystąpienia powikłań hematologicznych,

w przypadku wystąpienia powikłań infekcyjnych,

w przypadku wystąpienia zmian skórnych w przebiegu chemioterapii
(polekowe, powstałe w wyniku granulopenii),

w przypadku wystąpienia objawów neutropenii.
3. Pielęgnowanie dziecka z założonym cewnikiem centralnym lub portem
naczyniowym.
4. Stany naglące w onkologii dziecięcej.
5. Terapia bólu.
6. Żywienie dziecka z chorobą nowotworową w trakcie chemioterapii i radioterapii.
7. Prowadzenie
bilansu
płynowego
u
dziecka
poddanego
leczeniu
przeciwnowotworowemu.
8. Zasady podawania preparatów krwiopochodnych dziecku z chorobą nowotworową.
9. Higiena osobista dziecka poddanego leczeniu przeciwnowotworowemu.
KWALIFIKACJE KADRY DYDAKTYCZNEJ
Wykładowcami, opiekunami stażu mogą być osoby mające nie mniej niż pięcioletni staż
zawodowy w przedmiotowym zakresie i aktualne zatrudnienie w placówce ochrony
zdrowia, udzielającej świadczeń zdrowotnych będących przedmiotem kształcenia oraz
spełniają, co najmniej jeden z warunków:
1. Posiadają tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa.
10
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
2. Posiadają tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego,
pediatrycznego.
3. Posiadają specjalizację lekarską w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej,
pediatrii, chirurgii dziecięcej, farmakologii klinicznej.
4. Posiadają tytuł zawodowy magistra farmacji.
5. Posiadają ukończone studia wyższe na kierunku mającym zastosowanie w ochronie
zdrowia lub inne merytoryczne kwalifikacje niezbędne do realizacji wybranych
zagadnień.
11