Kryminologia - Magisterskie24.pl
advertisement
1 KRYMINOLOGIA Notatki z wykładów wykłady Prof. dr hab. Jana Widackiego 2 1. Wstęp Kryminologia jest nauką empiryczną (poznaną w doświadczeniu, opartą na doświadczeniu). Przedmiotem kryminologii jest nauka o przestępstwie, przestępcy i przestępczości. Nazwa crimnen = przestępstwo logos = nauka, myśl po raz pierwszy użył tego terminu Rafaello Garofalo w 1880 roku publikują swoją książkę o tytule „Criminologia” Wg. prawa karnego przestępstwem jest czyn zabroniony zagrożony karą większą niż znikoma. 3 podstawowe filary nowego kręgu kulturowego: - prawo rzymskie - filozofia grecka - etyka Judeochrześcijańska Przestępstwo Naturalne- jest to pojęcie stworzone przez Garofallo ; jest to czyn który narusza co najmniej jeden z dwóch sentymentów moralnych (sentyment litości lub sentyment uczciwości) Przestępstwo Konsensualne- twórca pojęcia jest J. Toby – co do jego przestępczej natury istnieje w społeczeństwie zgodność opinii E. Sutherland (XIX w. / XX w.) – Kryminologia jest to suma wiedzy dotyczącej przestępczości I przestępstwa rozumianego jako fenomen społeczny. Fenomen społeczny obejmuje swoim zasięgiem: 3 - proces tworzenia prawa - proces łamania prawa - proces reakcji na łamanie prawa Przestępczość = ogół przestępstw popełnionych na terenie kraju w danym obrębie czasowym. Przestępczość ujawniona = fakt ich popełnienia został odnotowany, są to przestępstwa znane organom ścigania Przestępczość nieujawniona (tzw. ciemna liczba) = pozostałe nie odnotowane przez organy ścigania, nieujawnione Przestępczość rzeczywista = przestępczość ujawniona + przestępczość nieujawniona Przestępczość ujawniona jest opracowywana statystycznie Statystyka kryminalna = opisana jest w niej tylko przestępczość ujawniona Gdy przestępczość ujawniona wzrasta lub maleje to tak samo dzieje się z przestępczością nieujawnioną Społeczne źródła informacji o przestępczości: - literatura piękna - media - doświadczenia osobiste - poznanie naukowe Cele Kryminologii : - znalezienie prawidłowości, które istnieją w przestępczości - czynniki zewnętrzne, które mają wpływ na przestępczość - próba ustalenia przyczyny która powoduje zmiany - ustalenie i opisanie jakimi cechami charakteryzują się przestępcy popełniający określone przestępstwa 4 Nurty: 1) Przestępczość - badanie ogółu przestępczości jako zachowań społecznych, badanie i opisywanie struktury, czynników i prawidłowości jakie mają wpływ na popełnianie przestępstw – oparcie w naukach społecznych 2) Przestępca jako jednostka - zajmuje się samym przestępcą; badanie jego osobowości poprzez korzystanie z nauk przyrodniczych; próbuje wyjaśnić dlaczego osoba stała się przestępcą – oparcie w naukach przyrodniczych a także psychiatrii, psychologii, nauk medycznych 2. Statystyka a Kryminologia Przestępczość ujawniona opisywana jest w statystykach wyrażonych liczbowo co pozwala wykrywać pewne prawidłowości. Przestępczość jest zjawiskiem masowym. XVII w. – w tym wieku zaczęto przetwarzać i porównywać z innymi przestępstwa ujawnione Pierwszą osobą która zaczęła porównywać ze sobą dane statystyczne dotyczące przestępczości był Thomas Malthus Carl F. Gaus – we Francji w roku 1827 jako pierwszy dokonał zestawienia statystycznego przestępstw kryminalnych (kryteria: ile było przestępstw; ile przestępstw przeciwko życiu i mieniu; płeć, wiek, wykształcenie, zawód) W Polsce najstarsze porównanie statystyczne zabójstw pochodzi z XVI w. powstało w czasie trwania Sejmu Piotrkowskiego, zarządził ją Zygmunt Stary Adolf Quetelet - analizował dane statystyczne Przestępczość jest zjawiskiem naturalnym i w przyszłości także będzie istnieć, na wzrost przestępczości zawsze ma wpływ jakaś przyczyna. Według. A.Q. w stabilnych normalnych warunkach liczba przestępstw ujawnionych pozostaje w stałej proporcji do przestępstw nieujawnionych natomiast w warunkach niestabilnych proporcje te ulegają zachwianiu. 5 A .Definicje Zbiorowość statystyczna (są nią wszystkie ujawnione przestępstwa) = masa statystyczna lub populacja statystyczna – zbiór obiektów objętych opisem i badaniem statystycznym Ze względu na cel badania dochodzi do podziału tych zbiorowości w oparciu o kryteria podziału (wszystkie podziały muszą być dokonywane w oparciu o kryterium logiczne) Wielokrotne podziały noszą nazwę klasyfikacji. Jednostka Statystyczna - jest to element badanego zbioru, jest ona częścią zbiorowości statystycznej, mogą się od siebie różnić Cechy statystyczne – są to cechy wspólne jednostek statystycznych : - mierzalne – można je przedstawić za pomocą liczb - niemierzalne – można je opisać, nie można ich przedstawić za pomocą liczb Cechy stałe – właściwości wspólne (rzeczowe, czasowe, przestrzenne) Cechy zmienne – różnicujące między sobą elementy tej zbiorowości (mierzalne, niemierzalne) Metody prezentacji danych statystycznych: 1) forma tabelaryczne - tabela musi mieć: tytuł, „główkę”, „boczek tabeli”, uwagi wyjaśniające, źródło 2) forma graficzna - wykresy: liniowe, kołowe, słupkowe 3) forma metodowo-symboliczna 4) forma opisowa 6 Wskaźnik procentowy – jest to wskaźnik uzupełniający, musza być podane liczby bezwzględne Wskaźnik proporcjonalny – np. liczba przestępców na 100 tys. mieszkańców Statystyki Kryminalne: 1) Policyjne (policyjno-prokuratorskie) – zajmuje się przestępstwami, opisuje liczbę wszczętych postępowań przygotowawczych, podaje wykrywalność przestępstw; opisuje przestępczość stwierdzoną : a. Zbrodnie i występki ścigane z oskarżenia publicznego, objęte postępowaniem przygotowawczym które zostało skierowane do prokuratury w celu zakończenia b. Postępowanie zostało umorzone ale z przyczyn innych niż nie stwierdzenie przestępstwa 2) Sądowe – zajmuje się osobami skazanymi, podaje liczbę spraw osądzonych 3) Penitencjarna – opisuje zbiorowość osadzonych (skazani i tymczasowo aresztowani) Przestępstwa wykryte = w zakończonym postępowaniu przygotowawczym ustalono co najmniej jednego podejrzanego Wskaźnik wykrywalności = iloraz liczby przestępstw wykrytych podzielone przez przestępstwa stwierdzone pomnożone przez 100% Wskaźnik dynamiki = iloraz przypadających sobie liczb przestępstw w tym roku podzielone przez analogiczne przestępstwa popełnione w roku poprzednim pomnożone przez 100% Manipulacja danymi statystycznymi jest to specyficzny sposób prezentowania prawdziwych danych statystycznych W statystyce za przestępcę uznaję się za przestępcę osobę która w postępowaniu przygotowawczym została uznana za podejrzaną a później została uniewinniona 7 B. Ciemna Liczba Źródła pierwszych informacji o przestępstwie: - źródła własne organów ścigania (czynności operacyjno-rozpoznawcze, administracyjnosłużbowe, dochodzeniowo śledcze) - źródła zewnętrzne (osoby pokrzywdzone i zgłoszenia, osoby niepokrzywdzone) art.304§1 k.p.k. – każdy ma społeczny obowiązek powiadomienia o przestępstwie art. 240 k.k. – NIEDENUNCJACJA – nie zawiadomienie o przestępstwie Przestępstwa nieujawnione = to takie o których organy nie dowiedziały się ani z organów kontrolnych ani z mediów Przyczyny istnienia przestępstw nieujawnionych: 1) przestępstwo, które „nie miało ofiary”, pokrzywdzony nie wiedział, że go skrzywdzono albo był jedynym świadkiem i go zabito 2) osoby miały informacje ale nie zostały one przekazane organom ścigania 3) stopień zaufania do organów ścigania ma wpływ na to czy poinformować ich o tym - przekonanie o ich dyskrecji bądź jej braku - przekonanie o skuteczności działania - przekonanie, że ujawniając dokonanie przestępstwa wplączą się w długą i męczącą procedurę - ujawnienie przestępstwa może ujawnić fakty kompromitujące jego samego - obawa przed zemsta sprawcy Ciemna Liczba = liczba przestępstw nieujawnionych, niezarejestrowanych Leon Radzinowicz – wydał książkę w której opublikował swoje badania przeprowadzone w latach 1924 – 1933 z których wynikało, że liczba przestępstw ujawnionych jest i ciągle pozostaje w stałej proporcji do rzeczywistej liczby przestępstw. Stwierdził także, że policja wie tylko o 5% przestępstw seksualnych. Mayer – kryminolog niemiecki – przeprowadził badania ciemnej liczby, w latach 8 1923 – 1935 z których wynikało, ze proporcja przestępstw ujawnionych do nieujawnionych będzie różna w różnych kategoriach przestępstw: 1 kradzież – 20 nieznanych 1 poważna kradzież – 8 nieznanych 1 oszustwo – 20 nieznanych 1 aborcja – 100 nieznanych Ustalił, że policja dowiaduje się o 18% wszystkich popełnionych przestępstw R. Ennis – Amerykanin , który prowadził badania o ciemniej liczbie Badania wykazały, że w zależności od rodzaju przestępstwa ujawnione jest od 1,3 % do 13 % przestępstw , natomiast w supermarketach ciemna liczba wynosi aż 90%. Badania ciemnej liczby: 1) wywiad 2) obserwacja uczestnicząca (ludzie wmieszani w tłum) lub eksperyment 3) badania 4) Błędy w badaniach wiktymizacyjnych : a) które skutkują zawyżeniem przestępstw w czasie badania do rzeczywistej liczby - jest to efekt teleshopingu przybliżenia w czasie nieprzyjemnych zdarzeń b) błędna kwalifikacja prawna czynu c) nadmierna podejrzliwość bądź urojenie osoby np. ktoś myślał ze go okradli gdyż nie pamiętał gdzie cos schował d) omija się osoby do których informacje są ujawnione e) opierają się zwykle na wywiadach robionych z osobami fizycznymi Największa ciemna liczba dotyczy pospolitych przestępstw natomiast przestępstwa ciężkie nie są obciążone tak dużą ciemną liczbą. C. Historia 9 Dlaczego przestępczość wogóle istnieje? Wyjaśnienie fenomenu istnienia przestępstwa: - Kain – Abel – przestępczość to efekt działania diabła Teoria predyscynacji – nie pozwala na budowanie teorii etiologii bo wyszłoby że przestępca popełnił cos bo chciał. Należy przyjąć że czyny ludzkie są w jakiś sposób zdeterminowane Doba oświecenia Tomasz Morus – twórca terminu utopia; opisywał ówczesne stosunki panujące w Anglii przyczyną przestępstw miało być bogactwo nielicznych a duża bieda większej ilości osób. W oświeceniu oddzielono teologię i religię od nauki i filozofii. Edukacja i nauka te dwie rzeczy uważano za podstawowy instrument w likwidacji zła, jeśli będzie się wyedukowanym to nie podda się złu. Dwie metody poznania świata: Racjonalizm i Empiryzm W 1764 została wydana książka Cezarego Beccaria pt. „O przestępstwach i karach”, której tłumaczenie na język polski wydane zostało w roku 1772, stwierdził w niej że lepiej zapobiegać przestępstwom niż za nie karać. Lecz, żeby zapobiegać trzeba znać przyczyny przestępstwa. Beccaria zauważył, że nieuchronność kary jest ze względów prewencyjnych ważniejsza niż jej surowość – stwierdzenie to zracjonalizowało politykę karną, nie chodzi o to jak wysoką karę będziemy stosować tylko to, że kara nas spotka gdy popełnimy przestępstwo. Nie wolno karać nadmiernie gdyż to rodzi odmienne skutki. Szkoła Klasyczna (szkoła Liberalna) to szkoła stworzona przez Cezarego Beccarie. Zwolennikami tej szkoły byli także Monteskiusz i J. Bentoma. Każdy człowiek jest jednostką racjonalną wyposażoną w wolną wolę a kara ma przede wszystkim wymiar etyczny. Kara i lęk przed karą ma wpływ na jego wolę (nie czyni tych rzeczy które są zagrożone) kara nie może być okrutna to ograniczenie praw jednostki, nie 10 może być większa niż niezbędna. Obowiązywać ma zasada nullum crime sine lege, lex retro non agit, nullum poena sine lege. Oskarżony musi mieć zagwarantowane swoje prawa John Casper Lavater (1741 – 1801) „Fragmenty Fizjonomiki” – w książce tej wskazywał związek między rysami twarzy i mimiką a także trybem życia i naturą. Fizjonomika – tak nazywała się ta szkoła Franz Josef Gall (1758-1828) – prowadził badania na temat anatomii mózgu; Frenologia – kształt czaszki determinuje kształt mózgu a kształt mózgu determinuje popędy i skłonności przestępcze. Po istnieniu lub nie zagłębień w kształcie czaszki da się stwierdzić czy ktoś ma skłonności do zabójstwa. To anatomiczny kształt mózgu decyduje o tym czy ktoś zostanie mordercą lub nie. Teoria ta miała duży odzew w Ameryce i była tam bardzo popularna Charles Caldwell (18361906) W średniowieczu na ogół nie szukana przyczyn przestępstwa Gall Anonim – przyczyną przestępstw jest brak bojaźni przed Bogiem, gdyby ludzie bali się Boga to nie popełniali by przestępstw Wincenty Kadłubek – przyczyną przestępstw jest zła natura ludzka a tak że złe wychowanie, złe nauki Jenek z Czarnkowa – brak represji karnych Jan Długosz – chciwość, skłonność do rabunków i pijaństwa są przyczyną podszeptów szatana a także zepsuciem obyczajów którym sprzyja długotrwała wojna Andrzej Frycz-Modrzewski – przyczyna przestępstw tkwi w jednostkach ale i na właściwościach wrodzonych a także po stronie państwa. Właściwości to : chciwość, lenistwo i próżniactwo. Przyczyną przestępstw jest tez upadek obyczajów a wina państwa to niesprawiedliwość sądów a także byt łagodne kary Kanclerz Jan Ociewski – o przestępstwie decyduje brak należytego wychowania Bartłomiej Groicki – przyczyną przestepst jest poczucie bezkarności, pijaństwo, zły wpływ społeczeństwa a także złe wychowanie Zaczęto spostrzegać przestępstwo jako zjawisko 11 Hugo Kołłątaj, Ostrowski – podzielali poglądy Beccari, społeczeństwo przyczynia się do przestępstw czasami społeczeństwo jest bardziej winne niż sam zabójca Pozytywizm Jest kontynuacją myśli oświeceniowej August Conte, John Stuart Mill, Hubert Spencer, Karol Darwin Zakładał, że przedmiotem poznania naukowego mogą być tylko przedmioty rzeczywiste. Należy rozważać tylko tematy pożyteczne a unikać trzeba tematów jałowych. Trzeba więc omijać spory metafizyczne. Trzeba uzyskać pewną wiedzę, należy odrzucić wszelką metafizykę a poznawać świat przez naukę. August Conte 1798-1857 – kurs Filozofii Pozytywnej John Stuart Mill 1806-1873 – empiryzm –napisał „System logiki” 1843 Herbert Spencer 1820-1903 – społeczeństwo jest czymś na kształt organizmu i podlega ewolucji Karol Darwin 1809-1892 – napisał „o pochodzeniu gatunków” 3. Włoska szkoła Pozytywistyczna w prawie karnym i kryminologii Cezary Lombroso 1835-1909 – prof. uniwersytetu w Turynie. Jego książki wywarły wpływ na postrzeganie przestępcy napisał: „człowiek przestępca” 1876 – ukazała się też w Polsce „Geniusz i obłąkanie” Pierwsza całościowa teoria Kryminologiczna Człowiek i społeczeństwo podlegają ewolucji ta ewolucja wyznacza rozwój. Ewolucji podlega także język Lombrosa poszedł w kierunku Teorii Biologicznych. Przestępca to taki człowiek, który swoim poziomem (……………………..trzeba dokończyć……ale nie za dużo……………………………….) 12 Teoria Lombrosa – jest ona głęboko zakorzeniona w tle epoki, opiera się na zasadach deterministycznych, była również weryfikowana empirycznie. -zyskała dużą popularność w 2 poł. XIX w. - przestępca jest inną kategorią antropologiczną Przeciwnicy Lombrosa: - wszyscy, którzy byli przeciwnikami teorii deterministycznych w kryminologii – upatrywali niebezpieczeństwa dla dotychczasowego postrzegania prawa karnego - szkoła socjologiczna - przyczyn przestępczości szukali w przyczynach społecznych a nie w człowieku – determiniści marksiści - metodologiczne twierdzenia Lombrosa są nie do udowodnienia – Charles Goring (18701919) w 1913 r. wydał książkę pt. „Angielski więzień – studium statystyczne” w której opublikował swoje badania z lat 1901-1913 – zarzucił Lombrosie, że ten wybrał złą grupę badawczą, źle ją opracował statystycznie. Goring w swoich badaniach wybrał grupę 3000 angielskich więźniów jako grupę kontrolna wybrał studentów Oxfordu i Cambridge. Angielski przestępca nie stanowi żadnego innego typu antropologicznego – niczym się nie różni od np. studentów angielskich uczelni. Teoria Lombrosa okazała się nieprawdziwa nie była natomiast nienaukowa Leon Wachholz (1867-1942) – w 1910 r. w „Przeglądzie Lekarskim” napisał, że teoria naukowa nawet gdy okaże się błędna nie traci swojego statusu naukowego E. Horton wydał książkę pt. „Amerykański przestępca- studium antropologiczne”. Wg. E.H. Lombrosa nie uwzględnił ras ludzkich ani typów przestępstw, twierdził, że w każdej rasie można wyodrębnić różne stadia antropologiczne Czy jest związek wyglądu zewnętrznego i skłonności do przestępstwa? W latach 60-tych w Polsce prof. Anna Firkowska - Mankiewicz przeprowadziła badania. Wybrała 10% z grupy 865 chłopców, których wygląd fizyczny odbiegał znacznie od innych 13 (najbrzydszych). Gdy dziecko wychowywało się w rodzinie w której nie dostawało rekompensaty to dziecko takie szukało akceptacji wśród rówieśników poprzez zachowania agresywne (nie akceptowane społecznie) 4.Francuska Szkoła Kryminologiczna Francuska Szkoła Kryminologiczna – czołowi przedstawiciele: Aleksander Lacassange – profesor Uniwersytetu w Lyon. Na przestępczość ma wpływ czynnik społeczny – warunki społeczne wpływają na przestępczość. Ktoś o takich samych cechach w zależności gdzie się znajdzie w jakiej jest społeczności popełni przestępstwo a inny go nie popełni Gabriel Tarde – reprezentant Psychologizmu – zjawiska społeczne w ujęciu psychologistycznym, zachowania społeczne są zdeterminowane przez wpływy środowiska a wpływy te są tym silniejsze im silniejsze są więzi społeczne pomiędzy członkami społeczności. Emil Durkheim – klasyk socjologii- zwolennik nurtu socjologizmu. Społeczeństwo to jest coś więcej niż suma jednostek ich odziałowywań. Jest coś takiego jak świadomość zbiorowa – ona determinuje życie psychiczne jednostek i determinuje zachowania. Przestępstwo jest czymś naturalnym w społeczeństwie, wszystko co istnieje jest normalne – więc nie ma się co dziwić. Wzrost przestępczości możemy uznać za patologię ale przestępczość jest pożyteczna bo warunki z jakimi jest zespolona ma wpływ na ewolucję prawa i moralności. Jednostki w społeczeństwie różnią się stanem świadomości moralnej. gr. Nomos – prawo > NOMIA > tak E.D. nazwał stan ładu społecznego natomiast stan w którym istnieje brak ładu społecznego nazywamy ANOMIA (stan ten powstaje najczęściej w stanach kryzysów) 5. Spojrzenie Marksistowskie 14 W 1855 r. przeprowadzono badania w Niemczech z których wynikało, że istnieje związek między cenami zrywności a wzrostem przestępczości. Gdy ceny żywności szły w górę to pociągało to za sobą wzrost przestępczości. Karol Marks (1818-1883) twórca Socjalizmu Naukowego. W roku 1848 wydał „Manifest Komunistyczny” warunki ekonomiczne najbardziej determinowały zachowania społeczne. Społeczeństwo dzieli się na klasy: właścicieli środków produkcji oraz klasę robotniczą. Klasa właścicieli jest znacznie mniejsza niż klasa robotnicza. Klasa właścicieli nie przeszczeka reguł efektem czego jest wyzysk i nędza klasy robotniczej co niesie za sobą wzrost przestępczości i patologii. Gdy zlikwidujemy klasy wówczas przestępczość zniknie. Braki ekonomiczne determinują zachowania społeczne Fryderyk Engels (1820-1895) nędza, która jest konsekwencja wyzysku jest przyczyną przestępczości. podział klas > wyzysk > nędza > przestępczość Lenin - Władimir Iljicz Uljanow (1870-1924) gdy zlikwidujemy podział klasowy to wszystkie patologie znikną, przestępczość „umrze” Wilhelm Bonger – w roku 1905 wydał książkę pt. „Przestępczość a warunki ekonomiczne” w której napisał, że: - przyczyną przestępczości jest ogólne nastawienie ludzi na zysk - przestępstwa popełniają nie tylko osoby biedne - wierzył, że w ustroju bezklasowym gdy zniknie wyzysk to również przestępczość też będzie zanikać W Polsce wówczas pogląd ten podzielał również Ludwik Krzywicki (twórca teorii socjologii, krytyk teorii Lombrosa), A.Ettinger, Juliusz Makarewicz Enrico Ferri – Włoska Szkoła Pozytywna – uczeń Lombrosa Studiował w Bolonii gdzie zajmował się statystyką później we Francji gdzie próbował porównać przestępczość we Włoszech i we Francji następnie przeniósł się do Turynu. 15 W 1884 r. wydaje książkę pt. „Zabójstwo, samobójstwo” i „Socjologia kryminalna” Uznał, że przyczyn przestępstwa trzeba upatrywać w wielkiej liczbie czynników (fizyczne /rasa, klimat/, antropologiczne /koordynacja psychiczna, uszkodzenia centralnego układu nerwowego/, społeczne/gęstość zaludnienie/, ekonomiczne, itp…) jest to spojrzenie Multikauzalne Przestępcy nie stanowią grupy jednorodnej, najwięcej jest przestępców przypadkowych Lombrosa + Garofalo + Ferri = włoska szkoła pozytywna Garofalo – jest twórcą terminu ‘kryminologia’ oraz ‘przestępstwo naturalne’ Robert Merton – w 1938 r. opublikował swoja teorię kryminologiczną. Wszystkie zachowania są wynikiem pomiędzy kulturowo zdeterminowanymi aspiracjami jednostki (cele jakie jednostka chce osiągnąć w życiu) a społeczeństwo akceptuje tylko niektóre drogi dojścia do tego celu. Czasami jednak chęć osiągnięcia celu powoduje osłabienie z normami prawidłowymi to właśnie jest ANOMIA wg. Mertona Wzrost industrializacji i urbanizacji wpływa na wzrost przestępczości 6. Teoria Dezorganizacji Społecznej Twórcy: Florian Znaniecki, Wiliam Thomas – razem napisali książkę pt. ”Chłop Polski w Europie i Ameryce ” w warunkach emigracji następuje destrukcja norm a następnie ich reorganizacja w nowych warunkach. Okres kiedy stare normy zostały odrzucone i zastąpione nowymi- w tym okresie ludzie byli najbardziej podatni na demoralizacje Albert Cohen - w połowie lat 50tych XX w. wydał książkę pt. „Przestępni chłopcy” Teoria Podkultury Przestępczej: małe dziecko ma świadomość, że są różnice klasowe i te różnice klasowe mają wpływ na losy jego i jego rodziny. Dzieci z klas niższych wcześniej uświadamiają sobie, że przynależność do tej klasy ogranicza im drogę do rozwijania się, świadomość ta powoduję ambiwalentne postawy wobec klasy średniej a tej co żyją. 3 drogi jakie może wybrać takie dziecko: 16 1. postanawia porzucić swoją klasę i poprzez pracę, edukację próbuje się dostać do klasy średniej – Collage Boy 2. akceptacja ograniczeń w jakich się znalazł. Nie próbuje się przedostać do innej klasy – Corner Boy – może to być pozycja przejściowa albo może zostać i skończyc w przytułku albo dostać się do mafii 3. próbuje zerwać ze swoja klasą , korzystać z dóbr klasy średniej poprzez przestępczość – osoba która wybrała tę drogę dołączają do istniejących już grup, akceptując standardy w tej grupie. Gangi młodzieżowe mają bardzo silną podkulturę są one konkurencyjne dla rodziny, organizacji społecznych, gang pozwala żyć na poziomie W Polsce w latach 60tych XX w. prof. Strzembosz również badał młodzież i doszedł do podobnych wniosków jak Cohen Nierówność społeczna wg. Cohena i Merona ma wpływ na przestępczość – odwołania do teorii Marksistowskiej Edwin Sutherland (1883-1950) twórca teorii Zróżnicowanych Powiązań – zachowania przestępcze są wyuczone a nie są wrodzone, nie są zdeterminowane naturalnie. Zachowań tych człowiek się uczy w toku interakcji z innymi zachowaniami, innymi ludźmi. W grupie pierwotnej (rodzina, grupa w której człowiek się wychowuje) człowiek uczy się zachowań przestępczych. Stosunek jednostki do norm można ocenić jako sprzyjający lub niesprzyjający, przestępcą stajem się gdy jest więcej argumentów sprzyjających naruszeniu 7. Teoria Psychoanalizy Teoria Psychoanalizy – Zygmunt Freud (1836 -1939) książki: 1911 r. – „O psychoanalizie” 1935 r. – „Wstęp do psychoanalizy” Z początku było to teoria lekarska później ewoluowała do miana teorii psychologicznej by później stać się teorią filozoficzną. 17 Ważnym czynnikiem życia psychicznego jest podświadomość (świadomość i podświadomość). Istnienie zjawisk świadomych jest stwierdzalne natomiast istnienia podświadomości możemy się tylko domyślać. Podświadomość jest brakującym ogniwem. Wykrycie tych nieświadomych przeżyć pozwala na leczenie schorzeń , zwłaszcza nerwic oraz różnych zaburzeń psychicznych. Nerwice są efektem wypierania lub tłumienia ze świadomości przeżyć. Tłumienie swoich popędów również wywołuje problemy – popędy seksualne są najbardziej tłumione ze względów społecznych. Popęd do śmierci (tanatos – bóg śmierci) – energią jest siła skierowana na zewnątrz (sadyzm, chęć mordu) bądź do środka (chęć samobójstwa). Kompleks niższości – człowiek myśli, że jest gorszy od innych. Pozbycie się go może nastąpić w sposób kontrolowany lub niekontrolowany. Kompleksy ujawniają się czasem umorzeniach sennych lub przeżyciach (które nie są przypadkowe). Osobowość ludzka wg. Freuda jest trójstopniowa, można wyróżnić: ID (ono), EGO( jaźń), SUPEREGO (nadjaźń) ID – piętro najniższe, biologiczne. Ogół tendencji popędowych, nieświadomych. Dąży do natychmiastowych wyładowań energii i osiągnięcia przyjemności, potrzeb biologicznych. ID natrafia na opór społeczeństwa i przyrody. „biologiczne ja” EGO – jest to część ID – ID uległo zmianie pod wpływem otaczającej rzeczywistości, reprezentuje ono rozum, przebiegłość, praktycyzm. Dobre funkcjonowanie EGO zależy od procesów poznawczych. „społeczne ja” SUPEREGO – kontroluje ID i EGO – jest to nasze sumienie. To właśnie SUPEREGO kontroluje wstyd, wymierza kary, stwierdza poczucie winy a także daje nagrody. Między ID, EGO i SUPEREGO musi być harmonia Alfred Adler i Karl Jung byli to uczniowie Z. Freuda, kontynuowali oni jego teorię. 18 Adler – nie popęd życia tylko popęd władzy jest największy i najważniejszy. Jest to teoria psychologii indywidualnej. Jung – popęd do władzy połączony z teorią Freuda. Jest to teoria psychologii analitycznej. Freud + Adler + Jung = twórcy tzw. psychologii głębi Franz Alexsander – motywem kradzieży nie jest często chęć uzyskania korzyści materialnej ale poczucie niższości i chęć przełamania jej poprzez nabycie jakiejś rzeczy poprzez popełnienie przestępstwa E. H. Erikson – czynniki środowiskowe kształtują ID, EGO, SUPEREGO Według Alexsandra i Eriksona nieprawidłowa osobowość jest główną przyczyną źle wykształconej osobowości . Przestępstwo jest formą przełamania swojej niższości społecznej. Przestępstwo jest aktem substytutem zupełnie innego zachowania – potwierdza się tylko przy przestępstwach seksualnych Konsekwencją psychoanalizy jest psychoterapia 8. Teoria Typów Konstytucjonalnych twórca : Ernst Kretschmer ( 1888 - 1964 ) skoro człowiek jest całością psychosomatyczną to z cechami fizycznymi łączą się cechy psychiczne. Cechy fizyczne można rozpoznać poprzez cechy fizyczne. Kretschmer dokonał podziału ludzi na cztery typy: 1) typ leptosomiczny (astemiczny) – wysoki, szczupły, wąska twarz, wąski nos, długie kończyny, płaski brzuch, waska klatka piersiowa 2) typ atletyczny – średni lub wysoki wzrost ciała, barczysty, brak nadmiaru tkanki tłuszczowej 19 3) typ pykniczny – krągłość sylwetki, niska lub średnia budowa ciała, wydatny brzuch 4) typ dysplastyczny – wygląd infantylny, eunuchoidalny, słaby lub brak zarostu typ 1) i 2) – częściej zapadają na schizofrenie tzw. typ schizotymiczny typ 3) i 4) – częściej zapadają na cyklofrenie tzw. typ cyklotymiczny schizofrenia jest to najczęściej występująca choroba psychiczna, zaczęto ją opisywać w XIX w. ; etapy postępowania choroby: odcięcie się od świata rzeczywistego i życie we własnym swiecie, dezintegracja wszystkich funkcji psychicznych, stan zejściowy choroby charakteryzuje się uczuciowym otępieniem; Eugeniusz Bleuler uważany jest za twórcę pojęcia schizofrenii; Cyklofrenia = psychoza maniakalno-depresyjna = psychoza afektywna-dwubiegunowa – charakteryzuje się skrajnymi wahaniami nastrojów, szybkie przejście ze stanów wysokiego pobudzenia do stanów depresyjnych. typ pykniczny – rzadziej popełniaja przestępstwa schizotymicy – częściej popełniają przestępstwa, częściej chcą być władczy, nie szanują sprzeciwu typ atletyczny – częściej popełniają przestępstwa gwałtowne ( zabójstwo, rozbój, gwałt ) typ leptosomiczny – częściej popełniają przestępstwa przeciwko mieniu typ dysplastyczny – najczęściej popełniają przestępstwa przeciwko moralności typ pykniczny – najczęściej popełniają przestępstwo oszustwa Kretschmer nie uwzględnił w swoich badaniach typów rasowych Wiliam Sheldon – amerykański lekarz i psycholog – kontynuator prac Kretschmera Stwierdził, że temperament jest głównym czynnikiem determinującym skłonności przestępcze. W swoich badaniach doszedł do wniosku, że każdego człowieka można przypisać do jednego z trzech typów konstytucjonalnych: 20 1) typ endomorficzny (podobny do pyknika) – związany jest z nim temperament trzewiotoniczny 2) typ mezomorficzny (podobny do atletyka) – związany z temperamentem ciałotonicznym 3) typ ektomorficzny (podobny do astenika)– związany z temperamentem mózgotomicznym endomorfik – towarzyski, wygodny, ekstrawertyk, miłośnik życia, miękki charakterologicznie, wygodny mezomorfik – aktywny, dynamiczny, gadatliwy, stanowczy w ruchach, odważny ektomorfik – introwertyk, alergik, łatwo się męczy, wrażliwy, cierpiący na bezsenność Nie ma ludzi, którzy pasowali by idealnie do tego modelu w 100%.U nieletnich przestępców badanych przez Sheldona dominowały cechy mezomorficzne. Typ endomorficzy rzadko popełnia przestępstwa a typ ektomorficzny prawie wogóle. W człowieku występuje 47 chromosomów istnieją jednak zakłócenia w ich liczbie. Kobiety – XX Mężczyźni – XY Niezgodność chromosomów odbija się także w budowie ciała i zachowaniu człowieka Mężczyzna XXY – cechy kobiece Mężczyzna XYY – wysoki wzrost (powyżej 182 cm) Casey w 1966 stwierdził że mężczyźni z dodatkowym Y to częściej pensjonariusze oddziałów zamkniętych. Jacobs w 1966 zbadał, że dodatkowy chromosom u mężczyzn Y wpływa na ich agresywność. Dokonał on badań 197 przestępców, wyniki dowiodły, że w 9 przypadkach osadzenia mieli dodatkowy chromosom Y . Za grupę kontrolną posłużyło mu ok. 200 niemowląt oraz ok.250 przypadkowych mężczyzn gdzie ani jedna osoba nie miała dodatkowego Y. Wszyscy przestępcy u który odkryto dodatkowy Y charakteryzowali się wysokim wzrostem, mieli 21 ciężkie zaburzenia osobowości o nieustalonej przyczynie – byli nieodporni na frustrację, impulsywni, działający pod presją chwili 9. Teoria osobowości Hans Eysenk Osobowość można opisać posługując się pojęciami: - ekstrawersji - introwersji - neurotyzmu Osobowość jest zdeterminowana biologicznie poprzez budowę układu nerwowego. U podstaw społecznego zachowania się osób dorosłych leży warunkowy odruch reagowania lękiem na sytuacje zawierające elementy postępowania antyspołecznego. Odruch ten został wykształcony w dzieciństwie a później odruch ten generalizuje się. Ludzie różnią się miedzy sobą zdolnościami do nauki odruchów warunkowych. Ekstrawertycy gorzej się uczą odruchów warunkowych, a więc gorzej uczą się zachowań prospołecznych a to leży u podstaw społeczeństwa. Teoria ta jest dobrze osadzona w teorii psychologicznej i została dobrze zbadana empirycznie. Ekstrawersja i neurotyczność pozostają w bliskim związku z przestępczością, trzeba sobie zdać sprawę że jest dużo przestępstw nie związanych z przemocą a co za tym idzie teoria ta ma kilka słabych punktów. 3 piętra: - biologiczne – typ budowy układu nerwowego - psychologiczne - społeczne – ekstrawersja, gorsze uczenie się odruchów warunkowych a konsekwencją tego są zachowania nonkonformistyczne w tym przestępczość. 10. Teoria Neutralizacji Autorzy: David Matza i Gresham Sykes 22 Przestępcy mają taki sam system wartości jak reszta społeczeństwa. Przestępcy mają większe przeświadczenie, że działają cały czas w stanie wyższej konieczności. Wyższą konieczność neutralizują normy prawne. Rodzaje neutralizacji: - zaprzeczenie odpowiedzialności – przestępcy negują własną winę przerzucając odpowiedzialność na kogoś innego - zaprzeczenie krzywdy – „popełniłem przestępstwo ale w gruncie rzeczy nic się nie stało” np. bo ten pokrzywdzony jest bogaty i Kupis sobie nowy samochód - zaprzeczenie ofiary – zabicie kogoś, pobicie kogoś to ofiara sama sobie zasłużyła na to, należało jej się - potępienie potępiających – „przyznaje się to ja pobiłem ale sąd, prokuratura, policja i tak jest skorumpowana” - powoływanie się na krzywdę swojej klasy społecznej, swojej grupy społecznej Zadaniem tej teorii nie jest wytłumaczenie dlaczego ludzie popełniają przestępstwa. Po jakimś czasie Ci sami autorzy dokonali ulepszenia swojej teorii i powstała teoria dryfu – załamanie lub osłabienie więzi moralnych w społeczeństwie stało się przyczyną wzrostu przestępstw, ludzie dryfują w stronę przestępstwa. Warunki społecznej anomii sprzyjaj neutralizacji norm społecznych 11. Teoria Naznaczania (Etykietowania) twórca: Edwin Lemert (1912-1996) Przestępca staje się przestępcą nie dlatego że ma złe cechy osobowe, nie dlatego, że społ. go do tego popchnęła tylko dlatego, że społeczeństwo uznało go za przestępcę – z takiego uznania sprawy wynikają pewne konsekwencje Dewiacja pierwotna Jest ona uwarunkowana przez zespół czynników takie jak społeczne, kulturowe itp. Jednorazowe przekroczenie norm prawa karnego może się zdarzyć wg. Lemerta każdemu 23 Dewiacja wtórna Jest ona trwała, głęboka, trudna do usunięcia, staje się to gdy człowiek zostanie wkręcony „w wir” wymiaru sprawiedliwości w końcu sam człowiek uznaje siebie za przestępcę Teoria Reliktu Ugruntowała się w krajach komunistycznych. Nie istniał podział klasowy natomiast przestępstwa wciąż były popełniane. Zgodnie z tą teorią przestępczość jest pozostałością, reliktem ustroju kapitalistycznego. Przestępczość jest ogonem, który się ciągnie za poprzednim ustrojem. Zwolennicy ustroju komunistycznego na zachodzie Europy i w USA próbowali tłumaczyć że przestępczość w krajach komunistycznych jest wynikiem tego, że w Rosji po Rewolucji z 1917 r. tak naprawdę wcale nie zapanował prawdziwy komunizm opisywany przez Marksa. Gdyby wprowadzono komunizm zgodny z założeniami Marksa to nigdy by nie było przestępczości. 12. Nowa Kryminologia (Kryminologia Radykalna) Powstała w Anglii i USA Bazowali na założeniach marksistycznych, teorii etykietowania a także teorii zróżnicowanych powiązań. Zadali sobie pytanie dlaczego niektórzy ludzie popełniają przestępstwa? Przestępstwo jest to konflikt jednostki ze społeczeństwem. Trzeba się zastanowić dlaczego społeczeństwo niektóre czyny uznaje za przestępne a niektóre nie. Według Kryminologii Radykalnej tak naprawdę jest to konflikt z klasą rządzącą, którą obecnie jest klasa średnia. Jednym z przywilejów władzy jest możność penalizacji bądź depenalizacji czynów. Skoro najsilniejszą grupą jest klasa średnia to tak naprawdę ona dyktuje władzy co powinno być zakazane a co nie. Dlatego przestępstwo jest zamanifestowaniem, że ktoś nie zgadza się z prawem karnym ustalonym przez władzę czyli 24 przez klasę średnią. Tylko wolność jest ważna, prawo i państwo jest złe a przestępstwo godzi w interesy klasy średniej. 13. Grupa Teorii Kontroli Społecznej Pytanie: dlaczego ludzie nie popełniają przestępstw? Człowiek sam musi się nauczyć zachowań społecznych, proces uczenia się zachowań zgodnych z normami to proces socjalizacji. Proces socjalizacji zależy głównie od: - rodzaju i siły więzi jaka łączy daną jednostkę z grupą społeczną - spójność systemu norm (łatwiej będzie się przyswajać normy, które są w pewien sposób wspólne) - na ile konformizm wobec aprobowanych norm przynosi jednostce korzyści Analiza dotyczy jednostek normalnych z punktu widzenia psychopatologicznego Przedstawiciel nurtu: Walter Reckless „The Crime Problem” - 1955 Zachowania jednostek (przestępcze i konformistyczne) są rezultatem (wypadkową): - zewnętrznych presji - wewnętrznych potrzeb Teoria Recklessa jest teoria oddziałowywań powstrzymujących. Powstrzymywanie polega na presji jaka na jednostkę wywiera rodzina, grupa koleżeńska, grupa religijna, społeczeństwo a także państwo poprzez prawo karne. Grupa chce aby zachowania jednostki były zgodne z zachowaniami grupy w której przebywa. Powstrzymywanie wewnętrzne jest to efekt samokontroli jednostki, ważnym składnikiem samokontroli jest sumienie. Na powstrzymywanie wewnętrzne wpływają następujące czynniki: - pozytywny obraz samego siebie - zorientowanie działań na osiągnięcie jasno określonych celów 25 - realistyczny obraz dążeń jednostki - zdolność do tolerowania frustracji - identyfikacja ze społecznie uznawanymi normami Travis Hirschi Uważał on, że wszyscy członkowie społeczeństwa uznają 1 system wartości (tak samo odróżniają dobro i zło). Powstrzymywanie jednostki przed przestępstwem jest wynikiem funkcjonowania więzi społecznych. Hirschi dokonał klasyfikacji więzi społecznych : - więzi uczuciowe (powiązania osobiste) – zerwanie więzi może spowodować, że jednostka nie będzie czuła się związana z grupą i szybciej zejdzie na drogę przestępstwa - racjonalne zaangażowanie w działalność konformistyczną – im wyższy poziom aspiracji do osiągnięcia kulturowo akceptowanych zachowań to mniejsze prawdopodobieństwo zostania przestępcą - gdy jednostka zaaprobuje pracę społeczną tym mniejsze szanse na stanie się przestępcą - więzi społeczne zależą od systemu wartości i od systemu wierzeń i związania jednostki z tymi systemami. Teoria kontroli społecznej ma dwie zalety, oparta jest na badaniach empirycznych a także nie jest sprzeczna z większością teorii kryminologicznych. F. Galton – zajmował się badaniami społecznymi Zadał pytanie: „Co ma wpływ na dziedziczenie geniuszu, natura czy wychowanie?” Obecnie wpływ ma zarówno natura jak i wychowanie. Aby odpowiedzieć na pytanie co ma większy wpływ na kształtowanie jednostki, biologia czy wychowanie? Próbowano to wytłumaczyć poprzez trzy różnego rodzaju badania : - badania genealogiczne - badania rodzeństwa - badania rodziców naturalnych i dzieci adopcyjnych 26 14. Badania Genealogiczne Jako pierwszy tych badań dokonał Richard Dugdale w USA. Polega to na wykreśleniu drzewa genealogicznego a później doszukiwaniu się powtarzających się wybranych przez nas cech. Dudale przeanalizował drzewo genealogiczne rodziny Jukes’ów, zbadał 6 pokoleń co łącznie dało 709 „przebadanych” osób. Z badań wynikało, że: - 25% kobiet trudniło się nierządem - 11% było przestępcami (w tym mordercy) - 9% było chorych psychicznie - 20% ludzie z marginesu społecznego Z badań tych wynikał, że dziedziczy się zdolności do zachowań przestępczych Naukowcy jednak próbowali zdyskredytować tą teorię twierdząc, że to może nie biologia a warunki społeczne w jakich przyszło się wszystkim 6 pokoleniom wychowywać mają wpływ na zachowania przestępcze. Badania powtórzył amerykański naukowiec H. Goddart. Zbadał on 6 pokoleń rodziny Kallikak’ów. Martin Kallikak (żołnierz, pochodził z dobrego domu) spłodził dwoje dzieci jedno z chłopkom ograniczona umysłowo a drugie z panną z dobrego domu. Od strony chłopki „przebadał” 480 życiorysów ludzi, którzy wychowywali się w biedzie: - 17% dzieci zmarło we wczesnym dzieciństwie - 30% było przestępcami, żebrakami, ludźmi marginesu - 10% „normalni ludzie” Od strony panny z dobrego domu „przebadał” 496 życiorysów, którzy wychowali się w dobrych warunkach mieszkaniowych i materialnych: - 1% stoczyło się na margines ( 2 alkoholików, 3 osoby popadły w konflikt z prawem ) - 99 % „normalni ludzie” (lekarze, prawnicy, wykładowcy wyższych uczelni – elita amerykańskiego społeczeństwa) 27 Z badań wynikało, że nie dziedziczy się zdolności do przestępstwa ale dziedziczy się skłonności przestępcze. Tak naprawdę nie wiadomo co badania genealogiczne dowodzą 15. Badania Rodzeństw Bliźniaczych Próba wytłumaczenia co jednostka dziedziczy a na co ma wpływ warunki społeczne. Badania przeprowadził John Lange twórca książki pt. „Przestępstwo jako przeznaczenie” Przebadał 30 par bliźniąt monozygotycznych (jednojajowych) są one genetycznie identyczne Wyszukał 30 osadzonych (bliźniąt monozygotycznych) okazało się, że 23 braci również odbywa lub odbywało karę w więzieniu. Wynik: 77% par bliźniąt miało do czynienia z prawem. Jako grupę kontrolna wybrano 30 par bliźniąt dyszygotycznych (dwujajowych) nie są oni zgodni genetycznie. Wyszukał 30 osadzonych (bliźniąt dwujajowych) okazało się, ze tylko 2 braci również odbywa lub odbywało karę w więzieniu. Wynik: 12 % par bliźniąt miało do czynienia z prawem. Druga grupa kontrolna 214 osadzonych mających braci ale nie bliźniaków. Okazało się, że tylko w 17 przypadkach dwoje braci było karanych. Wynik: 8% braci miało do czynienia z prawem. Lange doszedł do wniosku, że przestępczość się dziedziczy. Badania te powtórzono w latach 70 w krajach Skandynawskich wyniki były bardzo podobne. W latach 60 XX w. anglik Shields wyszukał 44 pary bliźniąt jednojajowych, które zostały rozdzielone w młodym wieku. Shields doszedł do wniosku, że dziedziczy się cechy osobowości. 28 16. Badania Adopcyjne W USA w latach 70tych i 80tych XX w. zarówno w USA jak i w Skandynawii zbadano zgodność cech biologicznych i adopcyjnych rodziców. Wynik: - 16 % dzieci adoptowanych tak jak ich rodzice biologiczni popełniali przestępstwo - 8% dzieci adoptowanych tak jak ich rodzice adopcyjni popełnili przestępstwo Pozytywne warunki środowiskowe są w stanie zredukować (neutralizować) warunki genetyczne. Dziedziczy się pewne cechy osobowości, dziedziczy się niektóre cechy sprzyjające popełnianiu przestępstw, te same cech osobowości przy zetknięciu z różnymi warunkami społecznymi mogą skutkować różnymi zachowaniami, dziedziczone cechy osobowości nie są jedynymi ani najsilniejszymi czynnikami determinującymi przestępczość. 29 30
