alkoholizm a przestępczość

ALKOHOLIZM A
PRZESTĘPCZOŚĆ
Szacunkowe dane statystyczne są alarmujące. Z ostrożnych obliczeń wynika, że 14 procent
mężczyzn i 4 procent kobiet, czyli 42 miliony obywateli państw należących do Unii
Europejskiej przyznaje się do nadużywania alkoholu lub choroby alkoholowej. 8 razy częściej
uzależniają się od alkoholu mężczyźni. Najwięcej piją oni między 20-30 r.ż., kobiety zaś
pomiędzy 30-40 r.ż. Ocenia się, że 15% osób, które pierwszy raz sięgnęły po alkohol
odczuwa potrzebę ponownego picia.
Uzależnienie od alkoholu to:
1. Codzienne picie ok. 0,5 l. mocnego alkoholu lub odpowiednika w celu utrzymania
zadowalającego funkcjonowania
2. Regularne picie sobotnio-niedzielne dużych ilości alkoholu
3. Ciągi picia co najmniej dwudniowe występujące naprzemiennie z okresami trzeźwości.
Alkohol nagminnie uważany jest za źródło zła, nieszczęść i tragedii. Około 26% ogólnej
liczby przestępstw pozostaje w związku z używaniem alkoholu. Pijący i alkoholicy popełniają
1
przestępstwa wielokrotnie częściej niż ludzie tej samej płci i w tym samym wieku nie
należący do intensywnie pijących.
Proste upojenie alkoholem powoduje zmiany zachowania człowieka. Pojawiają się agresja,
pobudzenie, obniżenie uwagi, chwiejność, euforia lub smutek. Towarzyszyć temu mogą
zamazana mowa i brak koordynacji ruchowej. Także cechy osobowości ulegają zmianie
(podejrzliwość może prowadzić do urojeń prześladowczych) lub pojawiają się cechy
osobowości obce dotychczasowej tożsamości człowieka (np. skrytość przekształcić się może
w otwartość i ekspansywność). Do częstych zjawisk należą zachowania kryminalne,
wypadkowość oraz urazowość.
Także chęć zdobycia środków na alkohol jest też w licznych przypadkach bezpośrednią
przyczyną dokonywania przestępstw u zaawansowanych alkoholików. Nadużywanie alkoholu
powoduje szereg zmian osobowościowych, determinujących określone zachowania. Oznacza
to, że używanie alkoholu może być zarówno przyczyną bezpośrednią, jak i pośrednią
przestępczości.
Pintal uznał za dowiedzione istnienie przestępczości w czasie i przestrzeni alkoholicznej jako
przestępczości specyficznej, która przejawia się głownie w postaci zabójstw, uszkodzeń ciała,
znęcania się nad dziećmi, przestępstw seksualnych, podpaleń.
M. Henne wyróżnia trzy pojęcia, które wykorzystywane są w analizach zachowania
określanego jako spożywanie alkoholu:
 alkoholizacja- zjawisko społeczne będące „faktem spożywania napojów
alkoholowych bez względu na okoliczności, motywy i sposoby picia. Alkoholizacja
odnosi się zarówno do pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie
wpadają w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak i dla pijących
nadmiernie, u których może wystąpić jedna z tych cech lub obydwie”
 alkoholizm- choroba woli sprowadzająca się do tego, że jednostka utraciła możność
trwałego powstrzymania się od spożywania alkoholu. Proces powstawania stanu
uzależnienia trwa niekiedy 10 lub nawet 20 lat.
 niebezpieczny stan alkoholiczny- szkodliwość medyczno-społeczna polegająca na
niebezpiecznym stanie tego „ u kogo spożycie napojów alkoholowych powoduje
jakąkolwiek szkodę dla niego samego bądź dla społeczeństwa, bądź dla niego i dla
społeczeństwa”
W odniesieniu do stanu alkoholicznego można wymienić trzy podstawowe formy:
*Stan alkoholiczny jako pogranicze zachowań przestępczych w drodze ustawy może być
określone specjalne postępowanie z alkoholikami, którzy stanowią niebezpieczeństwo dla
otoczenia.
*Stan alkoholiczny jako cecha konstytutywna przestępstwa
*Stan alkoholiczny jako okoliczność świadcząca o osobowości sprawcy czynu. Chodzi o
traktowanie stanu alkoholicznego jako okoliczności łagodzącej a także o uwzględnienie tego
stanu przy orzekaniu o stosowanych środkach karnych. W przypadku kary izolacyjnej należy
mieć na względzie odpowiednią terapię psychiatryczną.
Istnieją pewne zależności podane przez Constanta które wykazują istotne związki między
spożywaniem alkoholu a przestępczością:
2



Tygodniowa okresowość przestępstw- współczynniki przestępczości agresywnej i
seksualnej zwiększają się znacznie w końcu tygodnia w związku z zabawami
połączonymi ze spożywaniem alkoholu
Miejsce popełniania przestępstw jest bardzo często miejscem w którym sprzedawany
jest alkohol
Nasilanie się przestępstw wzrasta w okresach, w których zwiększa się dostępność
alkoholu w handlu.
ZWIĄZKI MIĘDZY ALKOHOLEM I PRZESTĘPCZOŚCIĄ
1.OGÓLNE (typy związków zachodzące w jakiejś skali „społecznej”. Są one identyfikowane
zawsze w jakiejś populacji).
a) Formalne (definicyjne) - związek ten wyznaczony zostaje przez ustawodawcę w drodze
uznania nietrzeźwości lub użycia alkoholu jako cechy przestępstwa. Stanowiony jest on i
znoszony wolą samego ustawodawcy.
b) Restrykcyjne – ten typ związku wyznaczany jest działaniem instytucjonalnego
mechanizmu regulacji podaży i popytu na alkohol.
Obydwa tak wyróżnione typy związków można nazwać związkami instrumentalnymi.
Kształtują się one w zależności od sposobu postrzegania alkoholu jako stymulatora zachowań
przestępczych, a więc związków alkoholu z przestępczością zewnętrznych dla obserwatora,
nie będących już wynikiem samej tylko oceny, lecz przejawiających się w postaci
„materialnej”. Związki te nazwać można umownie związkami etiologicznymi
2. INDYWIDUALNE
a) Bezpośrednie – gdy czyn przestępczy jest natychmiastowym skutkiem biologicznej lub
psychologicznej zmiany organizmu pod wpływem alkoholu
*podmiot jako osoba atakująca
*podmiot jako osoba atakująca i jak ofiara
*podmiot jako ofiara
*podmiot jako samoofiara
b) Pośrednie - gdy spożywanie alkoholu prowadzi do takich zmian osobowości sprawcy, że
popełnia on przestępstwa, których nie dopuściłby się , gdyby nie nastąpiły owe zmiany
*podmiot o osobowości wypaczonej przez czynniki kryminologiczne
*podmiot zobowiązany lecz niezdolny do wykonywania funkcji społecznych.
Wpływ spożywania alkoholu na popełnianie niektórych przestępstw
Związek alkoholu z przestępczością występuje w różnym nasileniu w odniesieniu do
poszczególnych rodzajów przestępstw. Szczególnie jaskrawo uwidacznia się on przy
przestępstwach:
*przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu – stwierdzono, że alkoholicy stanowią jedną z
grup osób szczególnie predestynowanych do roli ofiar zabójstw.
*przestępstwa seksualne – najpoważniejszym i zarazem najczęstszym spośród nich są
zgwałcenia. Dokonanie zgwałcenia zbiorowego poprzedzane bywa często wspólnym piciem
alkoholu przez sprawców i pokrzywdzoną. Materiały uzyskiwane w trakcie badań
empirycznych wskazują także na związek pomiędzy konsumpcją napojów alkoholowych a
przestępstwami takimi, jak popełnianie czynów nierządnych z osobą psychicznie
3
upośledzoną, stosunki kazirodcze lub dopuszczanie się czynów lubieżnych w stosunku do
osób poniżej 15 lat.
*przestępstwa przeciwko mieniu – szczególnie groźnym jest rozbój – przestępstwo
skierowane jednocześnie przeciwko osobie i mieniu. Sprawcami rozbojów są przede
wszystkim osoby młode, większość sprawców jest w wieku 17 – 20 lat.
*przestępstwa przeciwko rodzinie – okazuje się, że w 90 % przypadków działania
agresywne skierowane były przeciwko żonom sprawców, a tylko sporadycznie przeciwko
innym członkom rodziny. Przebieg konfliktów rodzinnych, wywołanych z powodu
nadużywania alkoholu, bywa często dramatyczny i wiąże się z użyciem siły. Sprawcami
aktów przemocy w rodzinie są zazwyczaj osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu, choć
niekoniecznie będące alkoholikami, a znaczna część ofiar również jest nietrzeźwa w
momencie pobicia. Istnieje silna zależność pomiędzy nadużywaniem alkoholu przez rodziców
a krzywdzeniem dzieci, w tym wykorzystywaniem seksualnym. Molestowania własnych
dzieci po wypiciu alkoholu dopuszczają się nie tylko rodzice, którzy są nałogowymi
alkoholikami, ale również ci, którzy piją okazjonalnie. Alkoholizm rodziców jest dla dziecka
źródłem wielu przeżyć, które działają z tym większą szkodą dla jego rozwoju, im jest ono
młodsze. Dziecko, które nie ukończyło piątego roku życia jest całkowicie zależne od
rodziców, stąd szczególnie dotkliwie odczuwa ono brak należytej opieki. Ponadto jest
zupełnie bezbronne wobec wszelkich form nadużyć, jakich dopuszczają się względem niego
rodzice. W przeciwieństwie do starszych dzieci nie potrafi się w żaden sposób bronić i nie
może choćby na krótki czas samodzielnie opuścić domu. Małe dziecko stale przebywa w
środowisku, w którym przeżywa strach, doznaje upokorzeń i czuje się zagrożone. Atmosfera
domu rodzinnego budzi w nim przerażenie i uniemożliwia prawidłowy rozwój. Dziecko, które
jest pozbawione poczucia bezpieczeństwa i dojrzałej, odpowiedzialnej miłości rodziców czuje
się niechciane, niekochane, odrzucone. Często dzieci zaniedbywane przez rodziców
przeżywają lęk przed odejściem lub śmiercią pijącego rodzica, są ofiarami ich werbalnej lub
fizycznej agresji, świadkami ciągłych konfliktów, które nierzadko wiążą się z użyciem siły,
wreszcie muszą przejść przez dramatyczne doświadczenie rozpadu rodziny. Sytuacja rodzinna
często zmusza je do przejmowania obowiązków i zachowań właściwych osobom dorosłym,
obciąża nadmiarem odpowiedzialności i poczuciem winy, a w efekcie bezpowrotnie odbiera
im beztroskie dzieciństwo. Osoby, które w dzieciństwie przeżyły rozwód rodziców wykazują
większą skłonność do spożywania dużych ilości alkoholu lub nadużywania go i częściej stają
się alkoholikami. Grupę podwyższonego ryzyka stanowią ludzie młodzi w wieku 23-33 lat,
zaś prawdopodobieństwo wystąpienia problemów alkoholowych jest tym większe, im dziecko
było młodsze w momencie rozwodu rodziców.
*przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu – wiele z tych przestępstw ma
charakter chuligański, jakkolwiek dotyczy to także pewnej części przestępstw innych
rodzajów. Zjawisko chuligaństwa jest szczególnie silnie związane z nadużywaniem alkoholu.
Wśród przestępstw przeciwko władzom i urzędom najczęściej występują znieważenia i
czynna napaść na urzędnika oraz stawianie mu oporu. Występują także liczne wykroczenia
przeciwko porządkowi publicznemu, popełniane przez osoby w stanie nietrzeźwym.
*przestępstwa drogowe – na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się zjawisko wzrostu liczby
sprawców przestępstw drogowych pod wpływem alkoholu. Zgodnie ze zmianą ustawy
kodeksu karnego, jeśli kierowca podczas kontroli drogowej będzie miał we krwi powyżej 0,5
promila alkoholu (stan nietrzeźwości) sąd może go ukarać grzywną, ograniczeniem wolności
lub więzieniem do 2 lat. Rowerzysta naraża się na Podobne kary z ograniczeniem wolności do
1 roku.
*nielegalne gorzelnictwo – przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem
alkoholu, lecz z chęci zysku. Domowy wyrób spirytusu stanowi na gruncie naszego prawa
4
czyn przestępczy. Istotę tego rodzaju zachowań stanowi bezprawne wytwarzanie płynu
zawierającego alkohol etylowy.
Konsekwencje nadużywania alkoholu możemy podzielić na:
a. fizjologiczne;
b. problemy psychologiczne i egzystencjalne;
c. problemy wypadków;
d. dotyczące zachowania i ról społecznych.
Stosunkowo najłatwiej wykazać wpływ bezpośredniego oddziaływania alkoholu na organizm
utrata panowania, niekontrolowana agresja widoczna jest u znaczącej części nietrzeźwych
wśród sprawców przestępstw z użyciem przemocy i przestępstw seksualnych.
Bezpośrednich dowodów dostarczają nam również zestawienia dotyczące sprawców
wypadków drogowych. Wykazanie pozostałych rodzajów wpływu alkoholu na przestępczość
wymaga jednak bardziej skomplikowanych zabiegów. Oznacza to indywidualne badanie
sprawców, ich sytuacji życiowej, dalszych losów po popełnieniu przestępstwa, relacji z
otoczeniem itp. Obecnie dysponujemy w Polsce bogatym materiałem świadczącym niezbicie,
że nadużywanie alkoholu szczególnie przez dzieci i młodzież stanowi czynnik determinujący
rozwój zachowań patologicznych.
W latach osiemdziesiątych porównano 100 nieletnich sprawców przestępstw popełnionych
pod wpływem alkoholu z grupą kontrolną 100 losowo wybranych. Wszyscy byli
rówieśnikami, okres badania przypadał na przedział między 21 a 26 rokiem ich życia. W
badanej grupie nieletnich przestępców zdecydowana większość była karana w wieku
dorosłym i zdecydowana większość nadużywała alkoholu. Z reguły osiągali oni znacznie
niższe wykształcenie i tym samym status społeczny od swych rówieśników z grupy
kontrolnej.
Omawiane badania dostarczają nam również wielu danych o etiologii alkoholizmu, wśród
nieletnich przestępców.
Zdecydowana większość z nich pochodziła z rodzin dysfunkcyjnych, znaczące były odsetki
rodzin niepełnych, z przynajmniej jednym rodzicem nałogowo pijącym, czy też z przeszłością
kryminalną. W grupie kontrolnej znacznie rzadziej występowało inwalidztwo rodziców i
negatywny wpływ niedostosowanego społecznie rodzeństwa. Za istotny czynnik odróżniający
grupę badaną należy uznać trzykrotnie większy udział osób obarczonych niedorozwojem lub
ociężałością umysłową niż w grupie kontrolnej.
Odnosząc się do problemu spożywania alkoholu przez osoby nieletnie wynika z badań
przeprowadzonych przez Marię Jarosz , że alkoholizm, jako dewiacja samodzielna,
praktycznie nie występuje, przeważnie towarzyszy mu cały szereg innych objawów
niedostosowania, takich jak: ucieczki z domu, wagary, palenie papierosów. Można
powiedzieć, że spożywanie alkoholu jest jednym z elementów niedostosowania społecznego
dzieci i młodzieży. Jest też niestety stałym elementem większości subkultur młodzieżowych i
odgrywa tam znaczącą rolę.
Picie alkoholu jest nie tylko modne, ma też funkcję inicjacyjną, świadczy o przechodzeniu do
świata ludzi dorosłych, uwiarygodnia zwłaszcza w kontaktach ze starszymi kolegami. Często
stanowi też przedmiot współzawodnictwa, którego wynik ma istotne znaczenie dla pozycji w
grupie.
Przy tej okazji warto wspomnieć o jeszcze jednej funkcji alkoholu w odniesieniu do
przestępczości, w tym nieletnich, mowa mianowicie o przełamywaniu strachu przed
5
popełnieniem przestępstwa i redukcji napięcia po jego popełnieniu. To picie "na odwagę" ma
też znaczenie swoiście magiczne, jak toast za pomyślność.
W wielu wypadkach motywacją do popełnienia przestępstwa jest chęć zdobycia alkoholu lub
środków na jego zakup, co nie musi być oczywiście dowodem uzależnienia, ale jest
poważnym wskazaniem co do wartości alkoholu dla sprawców, którzy skłonni są podjąć
określone ryzyko.
Przedstawione tu związki alkoholu z przestępczością można podsumować, jako zespół
czynników o zróżnicowanym charakterze, począwszy od wpływu środowiska rodzinnego, czy
innych grup pierwotnych mających silny wpływ na przebieg socjalizacji nieletniego, aż po
jego cechy osobnicze.
Dane statystyczne wskazują, że współwystępowanie alkoholu z niektórymi zwłaszcza
rodzajami przestępstw nie może być kwestią przypadku i że kryminogenna rola alkoholu jest,
ogólnie biorąc, bardzo poważna. Wynika ona także z samego charakteru oddziaływania
alkoholu na organizm ludzki, alkohol bowiem powoduje „ z jednej strony wybitne wzmożenie
pobudliwości na podniety, z drugiej strony osłabia siłę działania wyższych funkcji
psychicznych, paraliżując kontrolę różnych hamulców, jakie na skutek życia społecznego
powstają w psychice każdego.
Ze statystyk wynika, że nieletni znajdujący się pod wpływem alkoholu stanowią znaczącą
grupę sprawców. Odsetek ten jest niższy niż wśród dorosłych lecz i tak bardzo znaczący. Dla
przykładu: pod wpływem alkoholu znajdowało się blisko 30% nieletnich podejrzanych o
dokonanie zabójstwa i około 25% podejrzanych o gwałt w 1997 roku.
W analogicznym okresie wśród dorosłych stwierdzono blisko 54% nietrzeźwych
podejrzanych o dokonanie zabójstwa i 45,4 % wśród podejrzanych o dokonanie gwałtu. W
obu przypadkach można mówić o znaczącej liczbie osób znajdujących się w czasie
popełnienia przestępstwa pod wpływem alkoholu. Jest więc jasne, że związek między
spożywaniem alkoholu a popełnieniem przestępstwa nie był przypadków.
BIBLIOGRAFIA:
1. B. Hołyst „Kryminologia”
2. E. Bielecki „Wpływ wartości na zachowania przestępcze jako przedmiot badań
kryminologii”
3. J. Krawczyk „Losy życiowe młodych mężczyzn, którzy w nieletności popełnili co
najmniej jedno przestępstwo pod wpływem alkoholu”
4. J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski „Kryminologia“
6
5. A. Laskowski, A.Rejzner, E. Tokarczyk „Demoralizacja i przestępczość dzieci i
młodzieży”x60
7