Kryminologia pozytywistyczna i antynaturalistyczna

Podstawy Kryminologii
Prof. dr hab. Monika Płatek; WPiA
UW
3 -10 listopada 2009
Definicja Kryminologii
• Nauka o przyczynach i uwarunkowaniach
przestępczości (etiologia przestępczości i
patologii).
• O objawach i przyczynach przestępczości.
• O funkcjonowaniu wymiaru
sprawiedliwości.
2
Zadania kryminologii?
• Wyjaśnić zachowania? Jakie?
• Dostarczyć usprawiedliwienia dla działania
organów ścigania przestępczości? Czy
może usprawiedliwić działania władzy?
• Rozszerzyć zrozumienie zjawisk
społecznych?
• Uświadomić różnorodność sposobów
kontroli społecznej
3
Główne nurty (paradygmaty) myśli
kryminologicznej
• Kryminologia klasyczna
• Kryminologia pozytywistyczna: nurt
biopsychologiczny i socjologiczny
• Kryminologia antynaturalistyczna: teoria
naznaczenia społecznego, teorie konfliktu
społecznego, nurt fenomenologiczny, teorie
kryminologii radykalnej, abolicjonizm,
• Kryminologia neoklasyczna: koncepcja
sprawiedliwej odpłaty, teoria kontroli,
ekonomiczna teoria przestępczości.
• Kryminologia feministyczna.
4
Sposoby badania źródeł
przestępczości w kryminologii
• Poszukiwanie jednostkowych źródeł:
Dowody, biologia, społeczeństwo
• Interakcja – przestępstwo i przestępca
zaczynają się od nazwania, nadania
„tytułu”.
• Konflikt – przestępstwo na tle
stosunków społecznych – od Marksa
przez abolicjonizm, sprawiedliwość
naprawczą po feminizm i psychologię
społeczną
5
The Auto-Icon of Jeremy Bentham
(1748-1832) with Bentham's Head
•
• .
6
7
8
9
10
Podstawowe pojęcia: władza,
wiedza, ciało.
Dyscyplinujące źródła idei więzienia
11
Sposoby badania źródeł
przestępczości w kryminologii
• Poszukiwanie jednostkowych źródeł:
Dowody, biologia, społeczeństwo
• Interakcja – przestępstwo i przestępca
zaczynają się od nazwania, nadania
„tytułu”.
• Konflikt – przestępstwo na tle
stosunków społecznych – od Marksa
przez abolicjonizm, sprawiedliwość
naprawczą po feminizm i psychologię
społeczną
12
Społ. próba objaśnienia przestępstwa i kary:
Emil Durkheim : perspektywa
rytuałów potępiających
Solidarność społeczna
Kultura i etyka
Znajomość norm
Nieuniknioność i
pozytywna strona przestępstw
Pozytywna rola kary
13
Emil Durkheim – Teoria kontroli –
teoria anomii społecznej.
• Przestępczość jest zjawiskiem normalnym,
co więcej o ile nie zalewa – pożytecznym.
Przestępczość jest, była i będzie;
• Łamanie norm dynamizuje społeczeństwo
Gdyby stworzyć „społeczeństwo aniołów”
w którym nie popełniano by przestępstw,
to ludzie i tak wynajdą zachowania godne
potępienia, wykreują przestępczość.
14
Definicje
• Solidarność społeczna – fundament
kolektywnego życia i społecznej zgodności
• Społeczne normy i „kolektywna
reprezentacja” – formy społecznej
organizacji
• Kultura i etyka społeczeństwa - ugruntowane
w specyficznej społecznej organizacji
stwarzającej funkcjonalną społeczną przestrzeń
• Kara ucieleśnienie społecznego morale i
porządku – odzwierciedla poziom
przestrzegania norm.
15
Przestępstwo według Durkheima
Przestępstwo nie jest ani dane, ani nie jest naturalne.
To, co jest uznane za przestępstwo nie jest jednolite
i podlega kulturowym i społecznym zmianom . Nie
zawsze jest społecznie szkodliwe lub przeciwne
społecznym interesom .
Przestępstwem są te akty, które poważnie
naruszają kolektywne poczucie przyzwoitości
(acts which seriously violate a society's
conscience collective).
16
Usprawiedliwienie kary
Akt kryminalny narusza święte normy kolektywnego
sumienia i tym samym produkuje/powoduje
punitywną reakcję
Kara służy edukacji moralnej, produkuje/wytwarza
autorytet, służy moralnej edukacji, choć winna
być ostatnim środkiem po który w tym celu
sięgamy
Silny i legitymowany ustalony porządek moralny
wymaga drobnych sankcji dla przywrócenia
pierwotnej harmonii i poradzenia sobie z osoba
ją naruszającą
17
Święte, stałe, kolektywne normy
?
18
Niezmienne normy moralne:
•
•
•
•
•
•
•
Nie zabijaj
Nie kłam
Nie kradnij
Miłość bliźniego
Braterstwo
Tolerancja
Opiekuńczość
19
20
W osiemnastu krajach członkowskich Rady Europy (Szwecja,
Norwegia, Cypr, Łotwa, Bułgaria, Islandia, Rumunia, Grecja,
Portugalia, Finlandia, Austria, Dania, Chorwacja, Niemcy,
Ukraina, Węgry, Holandia, Hiszpania) obowiązuje prawny
zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci. W Polsce
karcenie fizyczne dzieci w celu wychowawczym oraz w
społecznie akceptowanych granicach jest prawnie dozwolone.
35% Polaków uważa, ze nigdy nie powinno się stosować kar
fizycznych wobec dzieci. 50% sądzi, że czasami są one
usprawiedliwione, a 13%, że rodzicie mogą karać dzieci biciem
zawsze, kiedy uznają, że jest to skuteczna metoda
wychowawcza (OBOP 2005).
21
CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY PRZYWRÓCIĆ KARĘ
ŚMIERCI?
CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY ZNIEŚĆ KARĘ ŚMIERCI?
VI.93 VI.95 VIII,01
Tak 28 32 66
Nie 64 62 24
Trudno powiedzieć 8 6 10 (OBOB 2001)
JAKI POWINIEN BYĆ, PANA(I) ZDANIEM,
NAJWAŻNIEJSZY CEL KARY?
VI.93 VI.95 VIII.01
Ochrona społeczeństwa przed przestępcami przez ich
uwięzienie 32 45 45
Spowodowanie, aby inni ludzie nie popełniali przestępstw
31 26 26
Odpłata, zadośćuczynienie sprawiedliwości 9 11 15
22
Poprawa skazanego 26 16 13
Inne cele 2 2 1
OBECNIE W POLSCE PRZYGOTOWYWANA JEST NOWELIZACJA
PRAWA
KARNEGO. Z ODCZYTANEJ LISTY PROSZĘ WYBRAĆ TRZY
NAJWAŻNIEJSZE
PANA(I) ZDANIEM CELE, JAKIE POWINNA TA REFORMA SPEŁNIAĆ.
Można było wskazać trzy odpowiedzi
VI.93 VI.95 VIII.02
ochrona społeczeństwa przed przestępczością 95%
Surowe karanie 46% 55% 73%
Naprawienie szkody wyrządzonej przestępczością Ułatwienie skazanym powrotu do społeczeństwa
po odbyciu kary 67% 61% 17%
Obniżanie kosztów ekonomicznych
ograniczania i zwalczania przestępczości 37% 30%
Przestrzeganie praw ludzkich skazanych 40% 35%
Inne 2% 3% 1%
Trudno powiedzieć - - 3% (OBOB 2002)
93% 77%
- 42%
12%
6%
23
Teorie strukturalne - Robert Merton
Wszyscy podlegają naciskowi społecznemu celem
skłonienia ich do osiągnięcia uznanych w tym
społeczeństwie wartości. Społeczeństwo
wytwarza wspólną strukturę kulturową .
Osiągnięcia tych kulturowo wyznaczonych
celów: udział w konsumpcji, we władzy,
osiągnięcia naukowe lub kulturalne, sława,
samodzielne stanowisko; jest uznawane za
miernik sukcesu. Obok celów istnieją także
społecznie akceptowane środki.
24
Sposoby przystosowania wg. Mertona
• Konformizm: cele +środki;
• Innowacja: cele – brak środków;
• Rytualizm: odrzucenie celów, akceptacja środków;
(idealny urzędnik, doktór, nauczycielka, celnik etc.);
• Wycofanie – cele i środki silnie zinternalizowane,
ale niedostępne: zawiodły, nieosiągalne; zaniechanie
dążenia do celów, działalność zastępcza
(włóczęgostwo, alkoholizm, narkomania);
• Bunt – odrzucenie kulturowo określonych celów i
środków. (Rewolucja) * Nowe cele, nowe środki
25
Strukturalna teoria przystosowania
się/Anomii Roberta Mertona(1910-2003)
• Konformizm - człowiek sukcesu
• Innowacja – bywa, że przestępca lub
wynalazca
• Rytualizm – idealna urzędniczka,
nienaganna lekarka, wzorowa
nauczycielka; lęk o status
• Wycofanie się – bywa, że pije, bywa, że
myśli, od filozofa po narkomana;
defetyzm, kwietyzm, eskapizm
• Bunt – hippis, rewolucjonista, terrorysta
26
27
Travis Hirschi – teoria kontroli - 1969
Przyczyną przestępczości jest osłabienie, zerwanie więzi
społecznych, gdyż zmniejsza to gotowość jednostki
do przestrzegania norm społecznych.
Elementy więzi społecznych:
1. Przywiązanie (attachment)
2. Zaangażowanie (commitment)
3. Zaabsorbowanie (involvement in conventional
activities)
4. Przekonania (belief) – gotowość do przestrzegania
norm prawnych, akceptacja norm
28
Hirschi i Gottfredson - 1990
• Ogólna teoria przestępczości:
Zachowanie kryminalne jest wynikiem zbyt
niskiej samokontroli, która to cecha
osobowości łączy się z tendencją do
zachowań hedonistycznych, wymagających
szybkiego zaspokajania potrzeb
doraźnych, co jest następstwem
niewłaściwego wychowania.
29
W co należy inwestować, zdaniem
Sherman/Gottfedsona, aby przeciwdziałać
przestępczości
30
Kryminologia pozytywistyczna: nurt
biopsychologiczny i socjologiczny
• Koncepcje ekologiczne
szkoła
Chicagowska
31
Robert E. Park, Ernest Burgess;
• Strefy rozwoju miasta:
Centralna – loop, city,
bussines district;
Przejściowa-zone in
Transition;
Mieszkania pracownicze
Willowa
Podmiejska – commuters zone (1925)
32
33
Coming to Chicago in 1914 in the
Department of Sociology and
Anthropology, Park acquired an ideal
laboratory to study the phenomenon of
collective behavior and interaction.
Chicago, like any great city, was
civilization compressed into a small
geographical area but with its diversity
left intact. Park wrote:
The city is a state of mind, a body of
customs and traditions, and of organized
attitudes and sentiments that inhere in
this tradition. The city is not, in other
words, merely a physical mechanism
and an artificial construction. It is
Robert E. Park, "The Negro: The
involved in the vital processes of the
Origins of Slavery," lecture notes.
people who compose it, it is a product of
34
nature and particularly of human nature
.
Strefa przejściowa – t. Burgesa
Fazy najmu- osłabienie wspólnoty sąsiedzkiej;
inwazji biznesu; pokoi do wynajęcia; napływu
grup rasowych i narodowościowych o niskim
statusie kulturowym; wkraczanie przestępczości i
występku; chaosu społecznego, biznes i przemysł
obejmują dzielnice w całkowite posiadanie.
Przestępczość jest wynikiem naturalnego procesu
rozwoju miasta, a strefa przejściowa jest ostają dla
tych, którzy przegrali walkę o byt.
35
Teoria uczenia się zachowań
przestępczych – Edwin Sutherland
• Teoria zróżnicowanych powiązań:
1. Zachowanie przestępcze jest wyuczone;
2. ZP zostaje wyuczone w interakcjach z
innymi osobami w procesie
komunikowania się.
3. Zasadnicza część uczenia się
przestępnego zachowania dokonuje się
w grupach o bliskich osobistych
powiązaniach.
36
Teoria zróżnicowanych powiązań
• Zachowanie przestępne jest wyuczone
• W interakcjach z innymi osobami, w
procesie komunikacji
• W grupach bliskich osobistych powiązań
• Jednostka staje się przestępcą wskutek
nadwyżki definicji sprzyjających
naruszaniu przepisów prawa nad
definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu
przepisów prawa
37
4.ZP obejmuje: techniki popełniania
przestępstw, specyficzne ukierunkowanie
motywów, dążeń, racjonalizacji, postaw.
5. Powyższe w powiązaniu z normami
prawnymi może być wiążące lub
niewiążące – w zależności czy uznaje się
czy nie uznaje za ważne przestrzeganie
prawa.
6. Jednostka staje się przestępcą wskutek
nadwyżki definicji sprzyjających
naruszeniu przepisów prawa nad
definicjami nie sprzyjającymi naruszeniu
prawa.
38
7. Zróżnicowane powiązania mogą się różnić
częstotliwością, trwałością, pierwotnością,
intensywnością.
8. W procesie uczenia się ZP poprzez powiązania z
kryminalnymi i niekryminalnymi wzorcami
występują te wszystkie mechanizmy, które
występują przy każdym uczeniu się.
(naśladownictwo)
9. Ponieważ ZP jest wyrazem ogólnych potrzeb i
wartości , nie można go wyjaśnić odwołując się
do tych potrzeb i wartości , gdyż zachowanie
nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb
i wartości. (złodzieje kradną, robotnicy pracują)
39
Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy
Nie istnieją podkultury dewiacyjne. Istnieje podkultura
dewiacji lub przestępczości.
Pojęcie „podkultura dewiacyjna” sugeruje odrębność
danej klasy wartości i norm zachowania w stosunku do
kultury dominującej.
W praktyce większość wyznaje dwa systemy wartości:
oficjalne- konformistyczne, związane są z czasem
pracy, nauki, z działalnością polityczną lub społeczną
• Skryte, nieoficjalne- dewiacyjne, związane s tym co
dzieje się w czasie wolnym od kontrolnej obserwacji
innych ważnych osób (weekendy, czas prywatny,
święta).
• PATRZ: wartości codzienne i uroczyste
40
Gresham Sykes i David Matza –
teoria technik neutralizacji
• Zaprzeczenie odpowiedzialności – pod górkę
do szkoły; zbieg okoliczności, „wepchnięty” w
to,
• Zaprzeczenie bezprawia – na biednego nie
trafiło; nie ma krzywdy, nie twoja sprawa;
• Zaprzeczenie ofiary – zasłużył/a sobie na to –
bo zupa była za słona; bo homoseksualista,
• Potępienie potępiających – ścigający nie są
lepsi, policja jest przekupna, a rodzice źli.
• Powołanie się na wyższe racje –
• ratowanie chorego; kolizja wartości.
41