Przestępczość, jako zjawisko, które coraz bardziej

Przestępczość,
jako zjawisko coraz bardziej rozprzestrzeniające się w
społeczeństwie.
Wysokie poczucie zagrożenia przestępczością1 jest problemem społecznym,
politycznym a także kryminologicznym. Wzrost poczucia zagrożenia współwystępuje z
reguły z takimi zjawiskami jak: pogorszenie standardu życia codziennego obywateli,
zmniejszenie zaufania do wymiaru sprawiedliwości, organów policji - czy szerzej - władz
państwa, ograniczenie możliwości prowadzenia nowoczesnej prewencji kryminalnej, opartej
między innymi na współpracy policji z obywatelami.
Kiedy analizowano pytania o przyczyny i sposoby przeciwdziałania przestępczości
stwierdzono pewną prawidłowość. Gdy pytanie, skierowane do respondentów, dotyczyło
przyczyn przestępstw w przedstawionych im zestawach odpowiedzi do wyboru dominowały
jako uwarunkowania przyczyny psychologiczne i społeczne, natomiast gdy pytanie odnosiło
się do przeciwdziałania przestępczości - najwięcej zaproponowanych do wyboru odpowiedzi
Zob. J. Osiecka, Raport nr 151: „Poczucie zagrożenia przestępczością oraz społeczne opinie o policji w świetle
sondaży opinii publicznej”.
1
dotyczyło roli silnej policji i działania wymiaru sprawiedliwości, a także zaostrzenia kar.
Zarówno pytania o przyczyny, jak i zapobieganie przestępczości odzwierciedlały złożoność
zjawiska poprzez umieszczenie w zestawie odpowiedzi różnego typu uwarunkowań i
środków.
Badając opinie2 o przyczynach przestępczości poproszono respondentów by z listy
ośmiu zjawisk społecznych wybrali dwa, które w najwyższym stopniu wpływają na wzrost
przestępczości.
W powyższym badaniu odpowiedzi kształtowały się następująco:
bezrobocie
63%
bieda, niski poziom życia wielu ludzi
44%
zbyt łagodne wyroki dla przestępców
34%
złe wychowanie dzieci
16%
przyjazdy do Polski wielu cudzoziemców
13%
upadek obyczajów, brak szacunku dla tradycyjnych wartości 11%
zbyt wiele brutalnych filmów w TV i kinach
9%
bezbożność, upadek religijności w społeczeństwie
6%
Zdecydowanie najczęściej wskazywano na takie zjawiska społeczno-ekonomiczne jak
bezrobocie i ubóstwo. Jako powody wzrostu przestępczości wymieniono więc problemy,
które dotyczą dużych grup ludności. Dosyć powszechnie dostrzegane są w społeczeństwie
przyczyny przestępczości leżące w sferze zjawisk makrospołecznych nie zaś po stronie
jednostkowych, np. psychologicznych uwarunkowań działania przestępców. Stosunkowo
duża grupa badanych - około jedna trzecia - wybrała twierdzenie, że wzrost przestępczości
powodują zbyt łagodne wyroki dla przestępców. Zwraca uwagę, że wśród propozycji
odpowiedzi do wyboru najliczniej reprezentowane były przyczyny obyczajowo-kulturowe,
które jednak respondenci stosunkowo rzadko uznawali za główne przyczyny wzrostu
przestępczości. Poza tym narastającym zjawiskiem w Polsce jest brutalizacja przestępstw.
Zjawisko to jest szczególnie widoczne w działaniach grup zorganizowanych oraz w
odniesieniu do przestępstw nieletnich.
Kwestie przestępczości poruszane są w wielu książkach, jednakże najczęściej jest to
literatura psychologiczna. W niej znaleźć można
różnorodne koncepcje dotyczące
przestępczości oraz liczne badania prowadzone nad tym zjawiskiem.
W swoich badaniach K.Friedlander3 stwierdziła, że zaburzenia dewiacyjne i
przestępcze wynikają z zaburzeń relacji między strukturami osobowości. Antyspołeczny
charakter młodych ludzi kształtuje się pod wpływem wielu skumulowanych czynników
wewnątrzrodzinnych i środowiskowych. Na przykład złe warunki materialne utrudniają
podtrzymanie więzi emocjonalnej dziecka z rodzicami oraz prawidłowe kształtowanie się
jego osobowości. Zatem przestępcze zachowanie takiego dziecka należy traktować jako
wyraz jego dążenia do zainteresowania dorosłych, zwłaszcza rodziców, swoją osobą.
Czynnikami drugorzędowymi zaś są czynniki, które obejmują szeroko pojęte środowisko, a
więc: funkcjonowanie szkoły jako instytucji wychowawczej, występujące bezrobocie, które
pogarsza status ekonomiczny rodziny oraz demoralizujące oddziaływanie środowiska
rówieśniczego.
CBOS, kwiecień 1994 r.
T. Rymarz. „Psychoanalityczna koncepcja genezy rozwoju zachowań antyspołecznych dzieci i młodzieży”. W:
F. Kozaczuk, M. Radochoński (red.) „Aktualne problemy pedagogiki resocjalizacyjnej w świetle badań
psychologicznych”. Rzeszów 2000, Wydawnictwo WSP.
2
3
Rozważając genezę czynów przestępczych wielokrotnie porusza się kwestię
czynników genetycznych lub wrodzonych, a także problem nieprawidłowości układu
chromosomalnego, czy też zaburzenia hormonalne lub biochemiczne. Jednakże wiele
koncepcji dotyczących tych zagadnień zostało podważonych – na przykład przez genetyczne
ustalenia związane z wykluczeniem możliwości genetycznej transmisji tendencji do
zachowania się w określony sposób4. Poza tym badania, które próbowały wytłumaczyć
zachowania przestępcze aberracjami genetycznymi nie dostarczyły przekonujących dowodów
na potwierdzenie hipotezy o kryminogennej roli czynników genetycznych oraz na istnienie
„chromosomu przestępczości”. Zachowanie przestępcze jest na ogół wypadkową działania
czynników biologicznych i środowiskowych.
Badania prowadzone na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat doprowadziły do
wyodrębnienia czterech podstawowych czynników biopsychicznych, które leżą u podłoża
przestępczości, a są związane z jednostką dokonująca czynu zabronionego ( Strelau, 2000):
A. Charakteropatia – rozumiana jako specyficzny zespól cech osobowości, charakterystyczny
dla jednostek, u których stwierdza się zmiany w strukturze i funkcjonalnych
właściwościach ośrodkowego układu nerwowego. Wspomniane zmiany najczęściej są
wynikiem zadziałania szkodliwego i uszkadzającego bodźca, który z reguły powoduje
organiczne uszkodzenie mózgu. W wyniku zadziałania wspomnianego bodźca staje się
utrudnione lub też niemożliwe przystosowanie psychiczne, co pociąga za sobą
dezadaptację społeczną. Ta ostatnia przejawia się stosunkowo często tendencjami do
zachowania przestępczego ( szczególnie do przestępczości agresywnej).
B. Temperament5 –w tym kręgu znajduje się koncepcja przestępczości Eysencka6. Zwraca on
szczególną uwagę na poziom ekstrawersji i neurotyczności, czyli podstawowych jego
zdaniem wymiarów osobowości. U ekstrawertyków występuje przewaga procesu
hamowania nad procesami pobudzenia, dlatego też trudno się warunkują, co w
konsekwencji utrudnia im socjalizację. Natomiast neurotyczność odzwierciedla poziom
labilności i pobudliwości emocjonalnej. Według Eysencka przestępców powinien
charakteryzować wyższy niż u nieprzestępców poziom obu wyodrębnionych wymiarów.
Jednak należy zauważyć, że badania polskich naukowców7 doprowadziły do bardziej
trafnych wniosków, gdyż w toku badań uwzględniły zróżnicowanie populacji przestępczej
pod względem popełnionych czynów zabronionych.
C. Psychopatia8 – wymiar osobowości, czyli zespól względnie stałych cech zachowania,
związanych ze sferą emocjonalno-popędową i motywacją człowieka.
Przypisywane psychopatom skłonności9 do zachowań charakteryzujących się nagłymi
wybuchami i niekontrolowana agresją, nieliczeniem się ze skutkami własnego
postępowania, brakiem zdolności do nawiązywania bliskich związków uczuciowych z
innymi ludźmi, deficytem poczucia lęki czy zwiększonym zapotrzebowaniem na
stymulacje, sugerują występowanie silnego związku pomiędzy przestępczością a
omawianym typem zaburzeń osobowości.
Eysenck wyodrębnił listę cech charakterystycznych dla osób o wysokim poziomie
psychotyczności. Według niej psychotycy, to ludzie: samotni, niedostosowani społecznie,
nieufni, dziwaczni, zimni, szukający mocnych wrażeń, niezważający na
niebezpieczeństwa, nierozsądni i agresywni.
J. Strelau (red.) „Psychologia. Podręcznik akademicki”, t.3, str. 712. Gdańsk 2000, GWP.
Zespół stałych, formalnych cech zachowania, takich jak tempo procesów psychicznych, pobudliwość, siła i
szybkość reagowania. Wymienione cechy dotyczą głównie emocji i czynności ruchowych, przejawiają się zaś w
różnych formach działania jednostki.
6
Psycholog angielski, zajmujący się psychologią osobowości i psychoterapią opartą na teorii uczenia się.
7
na przykład Pospiszyl, 1973; Gierowski, 1979; Strelau, 1978.
8
odchylenia w zakresie charakteru, temperamentu i życia popędowego, ale nie osiągające rozmiarów psychozy.
9
K. Pospiszyl „Psychopatia”. Warszawa, 1985, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
4
5
D. Inteligencja10 – Z przeprowadzonych badań nie można wnioskować o kryminogennej roli
obniżonej inteligencji, traktowanej jako ogólna predyspozycja do zachowania
przestępczego. Jednak niska inteligencja może odgrywać istotną rolę w procesach
socjalizacji przestępców, utrudniając jednostkom przystosowanie społeczne i w ten
pośredni sposób przyczyniać się do naruszania porządku prawnego. Najbardziej poprawne
jest jednak stwierdzenie, że poziom inteligencji ma wpływ na popełnianie określonego
rodzaju przestępstw – na przykład fałszerstwa czy wyłudzenia związane są z wyższą niż
przeciętna sprawnością procesów poznawczych sprawców.
Wyżej wymienione czynniki uwarunkowane są funkcjonalnymi i strukturalnymi
właściwościami ośrodkowego układu nerwowego człowieka. Ale należy pamiętać, że same te
zmienne nie określają jeszcze postaw, celów, dążeń i preferowanych wartości jednostki. One
opisują tylko pewne formalne cechy zachowania. Treść zaś tego zachowania kształtuje się
dopiero w interakcji pomiędzy wrodzonymi predyspozycjami a określonymi kategoriami
bodźców środowiskowych. Przeprowadzone badania wskazały, że każda z wymienionych
zmiennych może powodować wystąpienie zachowań przestępczych, jeśli dołączą się do nich
dodatkowe okoliczności. Zmiennym biopsychicznym można więc przypisać charakter
czynnika fragmentarycznego, pozwalającego w pewnym stopniu odpowiedzieć na pytanie o
psychologiczne uwarunkowania przestępczości.
Literatura psychologiczna przedstawia wiele szkół i kierunków psychologicznych,
które próbują wyjaśnić genezę i istotę przestępczości. Poglądy te mają istotny wpływ na
charakter badań naukowych w tym zakresie, jak również stanowią podstawę do formułowania
ocen diagnostycznych, metod resocjalizacji, psychoterapii i profilaktyki. Jedną z najbardziej
interesujących jest koncepcja psychoanalityczna11.
Podstawą tej koncepcji psychoanalitycznej są wyodrębnione przez Freuda trzy
funkcjonalne struktury osobowości (Id, Ego i Superego), które kształtują się w toku życia
osobniczego człowieka oraz mają decydujący wpływ na jego zachowanie. Id, czyli „ono”, to
tak zwana podświadomość, siedlisko biologicznych popędów. Ego, to „ja”, jaźń, świadomość,
która kontroluje sposób realizacji popędów, jednocześnie uwzględniając warunki sytuacyjne
oraz normy społeczne. Trzecia struktura aparatu psychologicznego to Superego, czyli „nad
ja”, nadświadomość. Superego to dwa podstawowe podsystemy : sumienie oraz „ja idealne”.
Twórca psychoanalizy nie przedstawił psychologicznej koncepcji wyjaśnienia
przestępczości. Wydaje się, że utożsamiał pojęcie przestępczości z agresją oraz wiązał jej
genezę z poczuciem winy.
Wielu psychiatrów i psychologów tworzyło własne koncepcje wyjaśniania genezy
zachowań przestępczych, wykorzystując założenia rozwoju jednostki i procesu socjalizacji w
ujęciu psychoanalitycznym. Można sformułować główne tezy, na których w takich
rozważaniach się opierano:
 Jednostka popełniła przestępstwo, ponieważ ma poczucie winy, które to można
zredukować poprzez otrzymanie kary. Poczucie winy może wynikać z popełnienia
zabronionych czynów lub z niewłaściwego rozwiązania kompleksu Edypa.
 Przestępca popełnia czyny zabronione, bo jest jednostką antyspołeczną, której socjalizacja
była zaburzona, co utrudniło prawidłowy rozwój ego.
Odzwierciedla poziom rozwoju umysłowego człowieka i jego możliwości poznawczych. Inteligencja
rozumiana jest najczęściej jako plastyczność działania i umiejętność wykorzystania posiadanej wiedzy i
doświadczenia w nowych sytuacjach.
11
Koncepcja teoretyczna stworzona przez S. Freuda, wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój
osobowości człowieka działaniem nieświadomych mechanizmów motywacyjnych pozostających we
wzajemnym konflikcie.
10
 Zachowanie przestępcze jest sposobem uzyskiwania rekompensaty za niemożność
zaspokojenia potrzeb w ramach związków rodzinnych.
 Osoba popełnia przestępstwo, ponieważ takie zachowanie jest aprobowane przez ludzi dla
niej znaczących, a w ten sposób uzyskuje ich akceptację i aprobatę.
 Niektóre jednostki podejmują działania antyspołeczne, ponieważ mają nadmiernie karzące
superego, nie mogą więc prawidłowo lub też wcale zaspokajać sfery popędowej.
Przestępcy tego typu najczęściej są neurotykami.
Kryminolodzy rozważając założenia polityki kryminalnej, tworząc strategie prewencji i
zwalczania przestępczości w coraz większym stopniu odnoszą się do społecznych
uwarunkowań tych działań i biorą pod uwagę różnego rodzaju społeczne emocje i postawy.
Jednocześnie przestrzegają przed traktowaniem społecznych przeświadczeń na temat
przestępczości jako realnego wskaźnika zakresu tego zjawiska. Według kryminologów
decydującą rolę w procesie socjalizacji, gdzie jako socjalizację uważa się proces rozwoju
społecznego człowieka, będący efektem zarówno kierowanych i zamierzonych, jak i
niezamierzonych oddziaływań otoczenia społecznego, odgrywają warunki środowiskowowychowawcze, w jakich przebiega rozwój człowieka. Warunki te mogą nie sprzyjać
prawidłowemu uspołecznianiu. Dzieje się tak bardzo często w populacji przestępców i w
związku z tym procesowi nieprawidłowej socjalizacji przypisuje się istotne znaczenie
kryminogenne. Czynniki takie, jak : negatywna atmosfera życia rodzinnego, częste kłótnie i
nieporozumienia między rodzicami, brak akceptacji i właściwego kontaktu emocjonalnego z
najbliższymi, częstość występowania sytuacji stresowych i frustracyjnych, przewaga
niekonsekwentnie stosowanych kar fizycznych w wychowaniu, autokratyczny lub
niekonsekwentny system wychowawczy czy częste wzory agresywnego zachowania się w
rodzinie i w środowisku rówieśniczym doprowadzają do zaburzeń procesów socjalizacji
sprawców przestępstw oraz do manifestowania przez nich różnorodnych objawów
nieprzystosowania społecznego już w okresie dzieciństwa i adolescencji. Zaburzenia
socjalizacji to mimo wszystko najczęściej zaburzenia osobowości, jej podstawowych struktur
i funkcji. Można wyróżnić dwie podstawowe postacie takich zaburzeń: osobowość
antysocjalna12 oraz asocjalna13.
Podkultura przestępcza powstaje w zorganizowanych grupach przestępczych, bandach,
gangach, szajkach. Ważnymi składnikami tej podkultury są: silne normy innego życia, tatuaż,
gwara przestępcza, upodobanie do specyficznej przestępczej poezji. Takie elementy
przestępczej podkultury oddziaływają silniej na jednostkę przebywającą w większych
grupach. Wobec tego w zakładach karnych, gdzie skupieni są przestępcy, wpływy te dają o
sobie znać w sposób najbardziej intensywny.
Z zagadnieniem przestępczości ściśle związane jest pojęcie kary14. Kara jest
podstawowym środkiem wychowawczym, jest też reakcją na bezprawie i na działania
naruszające porządek społeczny. Kara jest wyrazem negatywnej oceny postępowania
jednostki, która zmierza do spowodowania zmiany tego postępowania. Jest osobistą
dolegliwością zadaną przez ustawowo uprawniony organ państwowy sprawcy przestępstwa
lub wykroczenia jako wyraz potępienia jego zachowania. Kara, jaką wymierza sąd na
podstawie prawa karnego, ma charakter prawny, bo zmierza do ochrony porządku prawnego,
ale ma ona też wyraźny aspekt etyczny , bowiem wszelkie zasady współżycia chronione
przez prawo oparte są na zasadach moralnych. Warunkiem słuszności kary jest
Identyfikowanie się z wartościami i celami obowiązującymi w podkulturze przestępczej.
Brak wykształconych mechanizmów psychologicznych, które odpowiadają za uspołecznienie. Wpływa to na
zaburzenie zdolności adaptacyjnych jednostki.
14
W ujęciu psychologicznym kara jest każdą konsekwencją zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo
pojawienia się danego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości .
12
13
odpowiedzialność sprawcy. Nie ma zatem kary, jeśli nie wykaże się winy. Człowieka zaś
można uznać za nieodpowiedzialnego za swoje zachowanie, gdy mamy do czynienia z:
chorobą psychiczną, niedorozwojem psychicznym lub też ograniczoną świadomością czynu.
Sąd wymierza karę w zależności od oceny czynu przestępczego. Dolegliwość należy
do istoty kary i ma dotykać sprawce osobiście. Kara jest dolegliwa, bo godzi w istotne dobra
osoby karanej, w jej majątek, wolność, prawa obywatelskie, a nawet w życie. Kara ma
charakter przymusowy, gdyż wymierzona jest niezależnie od tego, czy sprawca się z tym
godzi, czy też nie. Sąd w ocenie czynu przestępczego nie uwzględnia tylko stopnia winy
(jeden z aspektów oceny czynu) ale też skutki czynu i stopień zagrożenia bezpieczeństwa
oraz interesu społecznego. Karząc za czyn przestępczy, sąd jednocześnie karze sprawcę, jak i
powiadamia społeczeństwo o wymierzonej karze15. Skuteczność kary wymierzonej zależy w
sposób istotny od postawy karanego, od jego wewnętrznego stosunku do kary. Zatem karany
powinien uznać, że kara jest sprawiedliwa i uzasadniona.
Wyróżnia się różne rodzaje kar16: zasadnicze (pozbawienia wolności, ograniczenia
wolności, śmierci oraz grzywna), dodatkowe (pozbawienie praw publicznych, pozbawienie
praw rodzicielskich lub opiekuńczych, zakaz zajmowania określonych stanowisk,
wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności, zakaz
prowadzenia pojazdów, przepadek rzeczy, podanie wyroku do publicznej wiadomości w
szczególny sposób).
Jak już wcześniej pisałam wykonanie kary pozbawienia wolności ma na celu
wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych
postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku
prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa. Dla osiągnięcia tego
właśnie celu prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach
określonych systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych.
Pogłębiona indywidualizacja wymiaru i wykonania kary wymaga zintegrowanych
przedsięwzięć profilaktycznych, represyjnych i resocjalizacyjnych w ramach jednolitej
polityki kryminalnej. Poza tym, w wyżej wspomnianym oddziaływaniu, przy poszanowaniu
ich praw i wymaganiu wypełniania przez nich obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim
pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych,
nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i
światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne. Tutaj właśnie rozpoczyna się proces
resocjalizacyjny17. Zasady resocjalizacji zmierzają co prawda do osiągania optymalnego
rozwoju społeczno-moralnego jednostki i do najlepszego dostosowania jej do życia
społecznego, ale uwzględniają konieczność dostosowania się do ograniczonych możliwości i
trudności w rozwoju jednostek z zaburzeniami organicznymi lub środowiskowymi.
W Polsce zaobserwować można (co wynika z danych zawartych w rocznikach
statystycznych18), iż wskaźnik przestępczości w naszym społeczeństwie ciągle wzrasta.
Faktem jest również, że coraz więcej jest przestępców powrotnych (czyli recydywistów),
którzy niejednokrotnie wracają do więzienia krótko po odsiedzeniu poprzedniego wyroku.
Mimo oddziaływań resocjalizacyjnych, nie udaje się zmienić nastawienia, postaw i
zachowania tych ludzi. Dla wielu z nich przestępstwo jest sposobem na życie, pewnego
rodzaju ideologią, której oni są zwolennikami.
Efektywność kary jest problemem, który nurtuje nie tylko badaczy ale także wielu
innych członków naszego społeczeństwa. W kręgu tej tematyki skoncentrowano się głównie
Kara jest więc ostrzeżeniem dla innych – spełnia funkcję hamulca przed czynem zabronionym. Ma ona
doprowadzić do pojawienia się strachu przed karą i przypomnienia o nieuchronnej konsekwencji złego czynu.
16
K. Buchała, A. Zoll „Polskie prawo karne”. Warszawa 1997, Wydawnictwa Prawnicze PWN, str. 360.
17
Resocjalizacja to oddziaływanie wychowawcze na jednostki źle przystosowane do środowiska społecznego.
18
„Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej”. Warszawa 2000, Główny Urząd Statystyczny.
15
na zagadnieniu surowości kary lub jej restryktywności. Jak wskazują badania opinii
publicznej19 (Karolczak-Biernacka, 1998) społeczeństwo polskie uważa, że za dużo jest
przestępstw, zaś kary są często za łagodne w odniesieniu do popełnionego przestępstwa. Poza
tym, w ostatnim czasie rozgorzała na nowo dyskusja dotycząca wprowadzenia i stosowania
kary śmierci oraz zaostrzenia artykułów kodeksu karnego związanych ściśle z karaniem za
popełnienie przestępstwa. Ludzie uważają, iż takie sankcje obniżą wskaźnik popełniania
przestępstw, co w konsekwencji wpłynie na większą skuteczność oddziaływania kary i
skuteczność oddziaływań resocjalizacyjnych.
Wpływ na zwiększenie skali przestępczości w Polsce mają20 obecne warunki
ekonomiczne w Polsce, duża skala bezrobocia, obniżający się poziom wykształcenia
społeczeństwa oraz brak środków finansowych. Warunki te stwarzają całkiem nową sytuację
społeczną, wobec której niejednokrotnie polskie prawo staje się bezsilne, a system karania
nieefektywny. Wraz z rozwojem technologii, a także nowymi możliwościami i
perspektywami, jakie obecnie stwarza Internet, nadeszły nowe, nieznane rodzaje
przestępczości. Rozpiętość przestępstw popełnianych za pośrednictwem Internetu21 jest
szeroka i zróżnicowana. Wiele z nich zostało jedynie przeniesionych do Internetu z życia
codziennego: piramidy finansowe; wyłudzenia (wyślij pieniądze, a otrzymasz to czy owo);
puste obietnice wielkich zysków bez pracy i inwestycji; materiały dla domowego biznesu;
fałszywe obietnice otrzymania karty kredytowej, darmowych z pozoru „prezentów”; tanie
książki, zazwyczaj poradniki, które nigdy nie docierają do adresata; usługi, które nigdy nie
zostają wykonane; loterie, ruletki, konkursy, w których nigdy nie ma zwycięzcy (i głównej
nagrody). Przestępstwa te określane terminem scaming są popełniane najczęściej, lecz ich
szkodliwość ogranicza się na ogół do utraty niewielkiej sumy pieniędzy, strat natury moralnej
i zdenerwowania. Jednak zdarzają się przestępstwa znacznie groźniejsze i brzemienne w
skutkach. Zapewne wiele osób słyszało o hakerach czy choćby wirusach komputerowych, ale
z pewnością nie wszyscy wiedzą, co to jest warez, „koń trojański”, mailing bomb i czym
grozi np. cracking, phreaking czy carding.
Uważam, że aby zmniejszyć zasięg wyżej opisanego zjawiska należy znowelizować
zasady dotyczące karania (dotyczy to głównie kar stosowanych za popełnienie konkretnych
rodzajów przestępstw) oraz dokonać zmian w programach resocjalizacyjnych, którym
poddawane są osoby zarówno podczas odbywania kary, jak i po jej zakończeniu. Zdaję sobie
jednak sprawę, iż zaproponowane przez mnie zmiany najprawdopodobniej nie przyniosą
poprawy obecnej sytuacji, jeśli nadal w Polsce będzie tak duży poziom bezrobocia oraz
trudna sytuacja ekonomiczna tak dużej części naszego społeczeństwa.
Literatura cytowana:
Aronson, E (1998.) „Człowiek istota społeczna”, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Błachut, J, Szewczyk M, Wójcikiewicz J (red.) (2001.) „Nauka wobec przestępczości. Księga
ku czci Profesora Tadeusza Hanauska”, Warszawa, Instytut Ekspertyz Sądowych.
B. Karolczak-Biernacka. „Młodzież wobec przestępczości. Diagnoza postaw”. Warszawa 1998, IBE.
J. Osiecka, Raport nr 151: „Poczucie zagrożenia przestępczością oraz społeczne opinie o policji w świetle
sondaży opinii publicznej”.
21
Zob. www.stud.wsi.edu.pl; www.vagila.pl
19
20
Buchała K, Zoll, A (1997.) „Polskie prawo karne”, Warszawa, Wydawnictwa Prawnicze
PWN.
Freud, S (1997.) „Psychopatologia życia rodzinnego”, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Girdwoyń, P (2001.) „ Wersje kryminalistyczne. O wykrywaniu przestępstw”, Warszawa,
Wydawnictwa Prawnicze PWN.
Hołyst, B (1987.) „Kryminologia. Podstawowe problemy”, Warszawa, Wyd. Prawnicze.
Karolczak-Biernacka, B (1998.) „Młodzież wobec przestępczości. Diagnoza postaw”,
Warszawa, IBE.
Kawula, S, Machel, H (red). (1999.) „ Młodzież a współczesne dewiacje i patologie.
Diagnoza. Profilaktyka. Resocjalizacja”, Warszawa, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lipkowski, O (1977.) „Resocjalizacja”. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Mika, S (1969.) „Skuteczność kar w wychowaniu”, Warszawa: PWN.
Moir, A, Jessel, D (1998.) „Zbrodnia rodzi się w mózgu“, Warszawa, Książka i Wiedza.
Pleńska, D (1974.) „Zagadnienia recydywy w prawie karnym”, Warszawa: Wydawnictwo
Prawnicze.
Pospiszyl, K (1999.) „Resocjalizacja. Teoretyczne podstawy oraz przykłady programów
oddziaływań”, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie.
Przestępczość w naszym kraju - www. he.com.pl
„Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej” (2000.) Warszawa, Główny Urząd
Statystyczny.
Rymarz, T „Psychoanalityczna koncepcja genezy rozwoju zachowań antyspołecznych dzieci
i młodzieży”. W: Kozaczuk, F, Radochoński, M (red.) (2000.) „Aktualne problemy
pedagogiki resocjalizacyjnej w świetle badań psychologicznych”, Rzeszów, Wydawnictwo
WSP.
Siemaszko, A, Gruszczyński, B, Marczewski, M (1999.) „Atlas przestępczości w Polsce 2”,
Warszawa, Oficyna Naukowa.
Stańko-Kawecka, B (2000.) „Prawne podstawy resocjalizacji”, Zakamycze.
Strelau, J (red.) (2000.) „Psychologia. Podręcznik akademicki”, (t.1,2,3), Gdańsk, GWP.
Stukan, J (2001.) „Seryjni Mordercy”, Wydawnictwo Prometeusz.
x60