Konstytucja RP
advertisement
Konstytucja RP Przed 1989 r.w Polsce obowiązywała konstytucja uchwalona w 1952 r. ze zmianami wprowadzonymi m.in. w 1976r. Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. trwały rozmowy między przedstawicielami opozycji solidarnościowej a władzą komunistyczną tzw. Obrady Okrągłego Stołu. 7 kwietnia 1989 r. Sejm dokonał pierwszej nowelizacji konstytucji, wprowadzając m.in. dwuizbowy parlament i instytucję prezydenta. W grudniu nastąpiła kolejna nowelizacja konstytucji. Zmieniono nazwę państwa na „Rzeczpospolita Polska” wprowadzono zasadę demokratycznego państwa prawa i pluralizmu politycznego. W 1992 r. parlament przyjął ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji. Ustawa przewidywała, że konstytucję uchwalą wspólnie sejm i senat połączone w zgromadzenie narodowe a następnie projekt ten zostanie poddany pod referendum 17 października 1992 r. uchwalono tzw. Małą Konstytucję, która określała relację między naczelnymi organami państwa i tym samym uchylała ciągle obowiązujące zapisy z konstytucji PRL. Równocześnie trwały prace nad nową konstytucją. 2 kwietnia 1997 r. zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję. 25 maja 1997 r. odbyło się referendum konstytucyjne, w którym Polacy niewielką większością głosów opowiedzieli się za konstytucją. 17 października 1997 r. konstytucja weszła w życie. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte w Konstytucji Zasada demokratycznego państwa prawnego „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. [...] Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. (Art.. 1,7) Zasada unitarnej formy państwa „Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym”. (Art. 3) Zasada zwierzchniej władzy narodu „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. [...] Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. (Art. 4) Zasada podziału władzy „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. [...] Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, władzę sądowniczą sądy i trybunały”. (Art. 10) Zasada pluralizmu politycznego „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają się na zasadzie dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. [...] Rzeczpospolita zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych , organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji” (Art. 11,12) Zasada republikańskiej formy rządów Zasada ta nie została wyrażona w konstytucji wprost. Mimo to znajduje swój wyraz w oficjalnej nazwie państwa – Rzeczpospolitej Polskiej. W języku polskim słowo „Rzeczpospolita” jest odpowiednikiem słowa „republika” Zasada decentralizacji władzy państwowej i samorządności „Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. [...] Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy państwowej”. (Art. 15,16) Polskie konstytucje • Konstytucja 3 maja 1791 r. • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. (konstytucja marcowa) • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1925 r. (konstytucja kwietniowa) • Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r. • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Wybory do Sejmu i Senatu • Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i obywatele. • Wybory przeprowadzają Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. • Każdy obywatel może wnieść do Sądu Najwyższego protest przeciwko ważności wyborów. Sąd Najwyższy podejmuje uchwałę o ważności lub nieważności wyborów. • Cisza wyborcza rozpoczyna się 24 godziny przed dniem wyborów i trwa aż do zakończenia głosowania. W tym czasie jest zabronione podawanie do wiadomości publicznej wyników sondaży przedwyborczych oraz prowadzenie agitacji wyborczej. • Finansowanie kampanii wyborcze jest jawne. Posłowie i senatorowie • Sejm składa się z 460 posłów a senat ze 100 senatorów. • Mandat parlamentarny ma charakter generalny (wyraża wolę całego narodu), nieodwołalny (parlamentarzystów nie można odwołać), niezależny (posła nie obowiązują instrukcje wyborcze). • Parlamentarzyści dysponują immunitetem parlamentarnym. Jest to przywilej, który uniemożliwia pociągnięcie ich do odpowiedzialności karnej (immunitet formalny) lub aresztowanie (nietykalność) bez zgody sejmu oraz zwalnia z odpowiedzialności za czyny związane z działalnością parlamentarną np. wystąpienia (immunitet materialny). Immunitet ma chronić niezależność parlamentarzystów i zapewniać im swobodę wykonywania swoich funkcji. • Posłowie i senatorowie tworzą koła i kluby parlamentarne, które zrzeszają przedstawicieli poszczególnych partii politycznych, Klub może utworzyć 15 posłów (7 senatorów), a do utworzenia koła wystarczy 3 parlamentarzystów. Kluby mają własne władze i regulaminy, przygotowują projekty ustaw, ustalają wspólne stanowisko. W głosowaniach bardzo często wprowadza się dyscyplinę klubową, czyli zobowiązanie wszystkich członków klubu do głosowania w określony sposób. • Kluby i koła dzielą się na koalicyjne (popierające rząd i tworzące jego zaplecze parlamentarne) oraz opozycyjne (sprzeciwiające się polityce rządu). Organizacja i funkcjonowanie sejmu i senatu • Sejm i senat obradują na posiedzeniach. Pierwsze zwołuje prezydent, a kolejne marszałkowie. Obrady parlamentu mają charakter jawny(mogą być transmitowane), Jednak gdy dobro państwa tego wymaga mogą być utajnione. • Organy sejmu: - marszałek sejmu jest wybierany przez posłów ze swojego grona na pierwszym posiedzeniu. Jest drugą osobą w państwie po prezydencie. Organizuje obrady sejmu oraz im przewodniczy. Ustala harmonogram prac, reprezentuje sejm wobec innych organów. Jego zastępcami są wicemarszałkowie, którzy nie są jednak samodzielnymi organami Sejmu. - Prezydium Sejmu tworzą marszałek oraz wicemarszałkowie. Jest to organ kierujący pracami sejmu, ustala plan jego prac oraz koordynuje prace komisji. - Konwent Seniorów składa się z członków Prezydium oraz przewodniczących klubów i kół parlamentarnych. Do jego kompetencji należy opiniowanie planu prac sejmu i ustalanie porządku poszczególnych posiedzeń. - Komisje sejmowe są organami sejmu, do których kompetencji należy rozpatrywanie spraw będących przedmiotem obrad sejmu, wyrażanie opinii w sprawach przekazywanych pod ich obrady. Komisje dzielą się na stałe oraz nadzwyczajne – powoływane przez sejm w jakiejś konkretnej sprawie. Szczególnym rodzajem komisji jest komisja śledcza, powoływana dla zbadania określonej sprawy. Jej członkowie mają prawo do przesłuchania świadków. • Organami senatu są marszałek senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów oraz komisje Rodzaje większości w parlamencie • Większości zwykłej – liczba głosów za jest większa niż liczba głosów przeciw, liczba głosów wstrzymujących się jest bez znaczenia; • Większości bezwzględnej – liczba głosów za jest większa niż suma głosów przeciw i wstrzymujących się • Większości kwalifikowanej – większość głosów jest wyrażona ułamkiem, np. 2/3, 3/5 Funkcje parlamentu Ustrojodawcza Funkcja ustrojodawcza parlamentu to prawdo do zmiany ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprzez zmianę konstytucji. Procedura zmiany konstytucji: • Projekt ustawy o zmianie konstytucji może wnieść co najmniej 1/5 posłów, senat lub prezydent. • Zmiana następuje gdy ustawa zostaje uchwalona w jednakowym brzmieniu przez sejm i senat • Sejm podejmuje decyzjęwiększością2/3 głosów, a senat większością bezwzględną w obecności co najmniej połowy senatorów. • Jeśli zmiana konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII, to 1/5 posłów, senat, lub prezydent mogą zażądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. • Po zakończeniu tych procedur ustawa trafia do podpisu do prezydenta. Ustawodawcza Funkcja ustawodawcza parlamentu polega na tworzeniu aktów prawnych rangi ustawowej. Parlament jest najważniejszym organem prawotwórczym w państwie, co wynika z systemu trójpodziału władz. Ustawy mogą regulować wszystkie sprawy w państwie. TRYB USTAWODAWCZY W wypadku ustawy budżetowej: • Rada Ministrów posiada wyłączność inicjatywy ustawodawczej; • Senat nie ma możliwości odrzucenia ustawy budżetowej; • Prezydent nie dysponuje prawem weta. Kreacyjna Funkcja kreacyjna przejawia się wyborem innych organów państwowych. Sejm: • Powołuje lub odwołuje Radę Ministrów, • Wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunały Stanu; • Powołuje na wniosek prezydenta prezesa NBP Sejm wspólnie z senatem powołują: • Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 członków sejm, 1 członka senat); • Członków Krajowej Rady Sądownictwa (4 – sejm, 2 – senat); • Członków Rady Polityki Pieniężnej ( po 3 członków sejm i senat); • Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Kontrolna Funkcja kontrolna przysługuje tylko sejmowi, który ma prawo kontrolować rząd i inne organy państwa. Instrumenty kontroli: • Absolutorium to zatwierdzenie działalności finansowej rządu. Jego udzielenie oznaczam że rząd nie naruszył ustawy budżetowej. Nieudzielanie absolutorium jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że rząd naruszył ustawę budżetową. Może się to zakończyć dymisją rządu lub pociągnięciem ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej. Zapytanie i interpelacje stanowią sposób zwracania się posłów do członków rządu z prośbą o udzielenie informacji. Mają one formę pisemną i mogą dotyczyć spraw o charakterze jednostkowym (zapytania) lub zasadniczym (interpelacje). Posłowie mogą także zadawać pytania w sprawach bieżących. Adresaci zapytań i interpelacji mają obowiązek udzielenia informacji. Komisje śledcze są powoływane przez sejm, aby wyjaśnić jakąś sprawę. Mają prawo przesłuchiwania osób przed nie wezwanych na zasadach określonych w kodeksie karnym. Pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej to prawo do stawania przed Trybunałem Stanu najwyższych urzędników państwowych w wypadku naruszenia przez nich konstytucji lub ustaw. Wotum Zaufania to uchwałą sejmu wyrażająca poparcie dla polityki rządu. Wotum nieufności to uchwala sejmu wyrażająca brak poparcia dla polityki rządu lub ministra. Jest ono uchwalane większością ustawowej liczby posłów (231). W wypadku wotum nieufności dla rządu wiąże się ono z wyborem nowego premiera (konstruktywne wotum nieufności). Współtworzenie kierunków polityki państwa Współtworzenie kierunków polityki państwa polega na podejmowaniu decyzji w niektórych dziedzinach polityki wewnętrznej i międzynarodowej. • Sejm podejmuje uchwałę o stanie wojennym w wypadku napaści lub gdy wymagają tego podpisane umowy (np. sojusze wojskowe. • Sejm i senat wyrażają zgodę na ratyfikowanie umów międzynarodowych dotyczących pokoju, sojuszy wojskowych, członkostwa w organizacjach międzynarodowych, wolności i praw obywatelskich. • Sejm ma prawo zarządzić referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. • Senat sprawuje opiekę nad Polakami i Polonią za granicą. System organów państwowych Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu, który sprawuje ją przez swych przedstawicieli wybieranych do parlamentu, a także przez wyrażanie woli w drodze referendum. Sejm i Senat są zatem organami Narodu i za ich pośrednictwem sprawuje on władzę. Cech tych konstytucja nie przypisała żadnemu innemu organowi państwa. Organami państwa w zakresie władzy ustawodawcze są Sejm i Senat. Polski parlament jest dwuizbowy. Sejm i Senat mogą podejmować jedynie takie działania, które są przewidziane w Konstytucji RP. Pozycja izb nie jest równa. Niewątpliwie większe znaczenie ma Sejm. Jest to izba polityczna nadająca kierunek polityce państwa (uchwala ustawy) i decydująca o losach rządu. Rola Senatu jest znacznie skromniejsza. Senat uczestniczy w uchwalaniu ustaw przez Sejm, bierze także udział w podejmowaniu niektórych innych decyzji przez wyrażanie zgody na akty Sejmu lub Prezydenta ( bez prawa ich inicjowania) bądź tworząc wraz z Sejmem specjalne ciało – Zgromadzenie Narodowe, wyposażone w ściśle określone, szczególne kompetencje odnoszące się do Prezydenta RP Sejm i Senat łączą się w Zgromadzenie Narodowe w wypadkach wyraźnie wskazanych w konstytucji, tworząc wówczas odrębny, nowy organ państwa uprawniony do podejmowania przewidzianych przez prawo decyzji. Zgromadzenie jest zwoływane przez marszałka Sejmu. Marszałek przewodniczy również jego obradom, gdy ich celem jest: przyjęcie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta, uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, podjęcie decyzji o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, wysłuchanie orędzia Prezydenta. Posłowie i senatorowie są reprezentantami całego narodu, nie są związani instrukcjami wyborców i nie mogą być odwołani. W sensie prawnym każdy poseł i senator, niezależnie od tego, z ramienia jakiego komitetu wyborczego został wybrany i niezależnie od wielkości poparcia otrzymanego w wyborach, jest reprezentantem narodu. Posłowie i senatorowie cieszą się szczególnymi przywilejami. Mają one zapewnić właściwe warunki do pełnienia mandatu. Posłowie i senatorowie ponoszą odpowiedzialność za działania wchodzące w zakres wykonywania mandatu jedynie przed odpowiednimi izbami parlamentarnymi. Jest to tzw. immunitet materialny, trwale wyłączający inne rodzaje odpowiedzialności. Nie mogą oni jednakże swymi działaniami naruszać dóbr osobistych, np. czci osób trzecich. Poza tym posłowie i senatorowie nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani aresztowani lub zatrzymani bez zgody Sejmu lub odpowiednio Senatu. Jest to tzw. Immunitet procesowy (formalny) oraz prawo nietykalności. Reprezentanci narodu mają ponadto inne przywileje, stwarzające materialne podstawy wykonywania mandatu, takie jak: prawo do uposażenia i diet parlamentarnych, do środków na utrzymanie biur poselskich, do bezpłatnych przejazdów publicznymi środkami lokomocji, do urlopu w macierzystych zakładach pracy na czas pełnienia kadencji itd. Sejm i Senat obradują w tzw. permanencji. Oznacza to, iż są one zawsze gotowe do zebrania się na posiedzenia plenarne. Obrady izb są jawne, chyba że izby podejmą decyzję o tajności obrad, kierując się dobrem państwa. Sejm i Senat są wybierane na 4 lata. Przed upływem tego terminu kadencja izb może lub musi zostać skrócona na mocy uchwały Sejmu lub zarządzenia Prezydenta RP. Prezydent może skrócić kadencję Sejmu (kadencja Senatu upływa zawsze wraz z kadencją Sejmu), gdy ustawa budżetowa nie zostanie mu przedstawiona do podpisu w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi jej projektu. Natomiast musi ją skrócić, kiedy nie powiodą się podejmowane na przemian przez Prezydenta i Sejm trzy kolejne próby powołania rządu. Taka sytuacja oznacza bowiem, iż stronnictwa polityczne reprezentowane w Sejmie okazały się całkowicie niezdolne do ukształtowania większości potrzebnej do powołania rządu. Nowe wybory mogą stworzyć możliwość wyjścia z impasu politycznego. Rola prezydenta w państwie • Prezydent jest jednoosobowym organem wykonawczym państwa. • W konstytucji jest określony jako najwyższy przedstawiciel RP, gwarantuje ciągłość władzy państwowej, stoi na straży suwerenności, bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium. Oznacza to, że jest głową państwa. Wybór i odwołanie prezydenta • Prezydent jest wybierany na 5-letnią kadencje w wyborach powszechnych, tajnych, równych bezpośrednich i większościowych. • Ta sama osoba może pełnić tę funkcję tylko dwa razy. • Czynne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich przysługuje osobom pełnoletnim, posiadającym polskie obywatelstwo, a bierne osobom, które w dniu wyborów ukończyły 35 lat i korzystają z pełni praw wyborczych. • Kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 100 tys. obywateli. • Prezydentem zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnych głosów. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyskał takiej większości, za 14 dni odbywa się druga tura wyborów z udziałem dwóch kandydatów, którzy w pierwszej turze otrzymali najwięcej głosów. Prezydentem zostaje kandydat, który w drugiej turze otrzymał większą liczbę głosów. • Każdy obywatel ma prawo wnieść protest przeciwko ważności wyborów. Decyzję w tej sprawie podejmuje Sąd Najwyższy • Kadencja rozpoczyna się w dniu złożenia przez niego przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. • Kadencja prezydenta może ulec skróceniu w wypadku śmierci, zrzeczenia się urzędu, stwierdzenia nieważności wyborów, uznania przez Zgromadzenie Narodowe niezdolności do sprawowania funkcji lub orzeczenia Trybunału Stanu, który stwierdzi, że prezydent złamał konstytucję lub ustawę (prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej). W stan oskarżenia stawia prezydenta Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów. Uprawnienia prezydenta Uprawnienia prezydenta dzielą się na: • Uprawnienia zwykłe - wymagają kontrasygnaty, czyli podpisu premiera, co oznacza, że przejmuje on odpowiedzialność polityczną za podjętą decyzję. • Prerogatywy – nie wymagają zgody premiera (wymienione są w Art. 144 Konstytucji RP). Należą do nich m.in. Uprawnienia wobec parlamentu, powoływanie najwyższych urzędników państwowych i tradycyjnie uprawnienia prezydenta. Uprawnienia względem parlamentu • Zarządzanie wyborów i zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb • Inicjatywa ustawodawcza • Prawo weta zawieszającego wobec ustaw parlamentu (sejm może je odrzucić większością 3/5 głosów) • Podpisywanie ustaw i ich ogłaszanie. • Prawo skrócenia kadencji sejmu, gdy nie uda mu się wyłonić rządu lub nie uchwali budżetu w wyznaczonym terminie. • Występowanie z wnioskiem do sejmu o powoływanie prezesa NBP • Prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy s konstytucją Uprawnienia względem Rady Ministrów • Powoływanie rządu • Dokonywanie zmian w rządzie na wniosek premiera • Zwoływanie w sprawach szczególnej wagi Rady Gabinetowej (rada ministrów pod przewodnictwem prezydenta; nie posiada ona jednak kompetencji Rady Ministrów) • Wystąpienia z wnioskiem do sejmu o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Uprawnienia względem władzy sądowniczej • Powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa • Powoływanie prezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych • Reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych • Ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych • Mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach lub przy organizacjach międzynarodowych • Przyjmowanie listów uwierzytelniających oraz odwołujących przedstawicieli innych państw w Polsce Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi i obronnością • W czasie pokoju sprawowanie władzy za pośrednictwem ministra obrony (jako najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych) • W sytuacjach zagrożenia zarządzanie powszechną lub częściową mobilizację • Wydawanie decyzji o użyciu sił zbrojnych dla obrony kraju • Zarządzanie wprowadzenia stanu wyjątkowego, gdy nie może tego uczynić parlament. Tradycyjne uprawnienia • Nadawanie obywatelstwa polskiego • Nadawanie orderów i odznaczeń • Prawo łaski • Nadawanie tytułów profesorskich Organami państwa w zakresie władzy wykonawczej są Prezydent RP i Rada Ministrów. Zgodnie z przyjętą powszechnie zasadą systemów parlamentarnych egzekutywa w naszym kraju została podzielona między te dwie podstawowe instytucje ustrojowe Konstytucja powierza Prezydentowi RP funkcję najwyższego reprezentanta Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Do podstawowych zadań prezydenta należy czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji RP, stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalność i niepodzielność jego terytorium. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej pochodzi z wyborów powszechnych, może więc powoływać się na bezpośredni mandat Narodu. Prezydent jest wybierany przez Naród na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Ponownie może być wybrany tylko jeden raz. Prezydentem może zostać każdy polski obywatel, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory Prezydenta RP zarządza Marszałek Sejmu. Prawo zgłaszania kandydatów na prezydenta przysługuje co najmniej stu tysiącom obywateli, którzy mają prawo wybierania do Sejmu. Za wybranego uważa się kandydata który otrzyma więcej niż połowę głosów, bez względu na frekwencję wyborczą. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Prezydent RP ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej, oddziałując na sposób funkcjonowania innych naczelnych władz państwa, w tym zwłaszcza na parlament i rząd. Jest to koncepcja prezydenta silnego, o władczych uprawnieniach w stosunku do innych organów państwowych, ale niezajmującego się bieżącym zarządem spraw państwa. Prezydent RP nie może sprawować jakiegokolwiek innego urzędu lub mandatu. Dla stabilności i efektywności władzy wykonawczej konieczna jest harmonijna współpraca Prezydenta z rządem. Konstytucja upoważnia Prezydenta do zwoływania w sprawach szczególnej wagi Rady Gabinetowej, którą tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta. Nie przysługują jej jednak kompetencje Rady Ministrów. Prezydent ma uprawnienia dotyczące wszystkich sfer działania państwa, co umożliwia mu aktywne wpływanie (przez pobudzanie, współdziałanie , korygowanie, blokowanie) na działalność wszystkich trzech władz. Wiele z tych uprawnień ma pierwszoplanowe znaczenie polityczne. Gdy urząd Prezydenta jest opróżniony, do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta zastępuje go Marszałek Sejmu. Podobnie dzieje się wówczas, gdy Prezydent tymczasowo (np. na skutek choroby) nie może sprawować urzędu. Gdyby jednak Marszałek Sejmu nie mógł wykonywać tej funkcji, wówczas przejmuje ją Marszałek Senatu. Osobom zastępującym Prezydenta przysługują wszystkie jego uprawnienia. Nie mogą one jednak skrócić kadencji Sejmu. Widać w tym trochę ustawodawcy co niepogłębianie destabilizacji struktur państwowych w okresie braku jasności co do obsady urzędy Prezydenta RP. Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw (odpowiedzialność konstytucyjna) oraz za popełnienie przestępstwa (odpowiedzialność karna). Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić jedynie na mocy uchwały Zgromadzenia Narodowego, podjętej na wniosek co najmniej ¼ ogólnej liczby członków Zgromadzenia. Taką uchwałę Zgromadzenie Narodowe może podjąć tylko większością 2/3 ustawowej liczby jego członków. Rola Rady Ministrów w państwie • Rada Ministrów to kolegialny organ władzy wykonawczej. Jednak zarówno premier, jak i ministrowie mają własne kompetencje. • Rada prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa. Skład i organizacja W skład Rady Ministrów wchodzi premier i ministrowie. W skład Rady mogą także wchodzić wicepremierzy oraz przewodniczący komitetów utworzonych na mocy ustaw. Prezes Rady Ministrów (premier) stoi na czele rządu, kieruje i organizuje pracę rządu, koordynuje i kontroluje pracę członków rządu oraz kieruje pracą terenowych organów administracji. Sprawuje także nadzór nad samorządem. Minister to naczelny organ administracji rządowej. Do zadań ministra należy kierowanie określonymi działami administracji państwowej i wypełnianie zadań zleconych im przez premiera. Ministrowie dzielą się na kierujących pewnymi działaniami administracji oraz ministrów bez teki, którzy wypełniają zadania powierzone im przez premiera. Minister do kierowania swoim działem administracji państwowej wykorzystuje specjalną instytucję – ministerstwo Uprawnienia Rady Ministrów • Wykonywanie ustaw i prawo inicjatywy ustawodawczej; • Wydawanie rozporządzeń; • Kontrolowanie i koordynacja prac organów administracji państwowej; • Uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonywaniem • Ochrona interesów skarbu Państwa • Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego • Sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi (zawieranie umów międzynarodowych); • Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego kraju i ogólne kierowanie obronnością. Administracja rządowa Na administrację rządową składają się rząd i podległe jemu urzędy, zarówno centralne, jak i lokalne, za pomocą których rząd realizuje swoje zadania. Na szczeblu lokalnym przedstawicielem rządu jest powoływanie przez premiera wojewoda. Do niego należy: • Wykonywanie zadań zleconych przez rząd • Reprezentowanie rządu wobec samorządów • Sprawowanie nadzoru nad samorządami Oprócz wojewody w województwie działają także organy administracji rządowej. Dzieli się je na • Administrację zespoloną – organy podporządkowane bezpośrednio wojewodzie, np. Straż wojewódzka; • Administrację niezespoloną – organy podlegające poszczególnym ministrom, np. urzędy skarbowe, komendy policji Pozycja ustrojowa i kompetencje. Drugim organem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP oraz kieruje całością administracji rządowej. W konstytucji przyjęto zasadę domniemania kompetencji na rzecz Rady Ministrów. Do zadań Rady Ministrów należy w szczególności zapewnienie wykonywania ustaw wydawanie rozporządzeń w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień oraz podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania konstytucyjnych uprawnień rządu. Rada Ministrów jest koordynatorem i kontrolerem działalności organów administracji rządowej i ponosi za ich pracę odpowiedzialność przed Sejmem. Na radzie Ministrów ciąży coroczny obowiązek uchwalenia projektu budżetu państwa. Po uchwaleniu go przez Sejm jest ona zobowiązana zapewnić jego wykonanie. Do niej należy ochrona interesów Skarbu Państwa. Rada Ministrów sprawa ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju, zawiera umowy międzynarodowe sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny. Radę Ministrów tworzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz przewodniczący określonych w ustawie komitetów. W przypadku niepowołania wiceprezesa Rady Ministrów jego obowiązki może pełnić jeden z ministrów. Prezes Rady Ministrów potocznie nazwany premierem, jest nie tylko przewodniczącym kolegium ministrów – pierwszym wśród równych, lecz również kierownikiem prac rządu oraz koordynatorem i kontrolerem pracy poszczególnych ministrów. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień prezes Rady Ministrów wydaje rozporządzenia. Zapewnia realizację polityki Rady Ministrów i określa sposoby tej realizacji. Jest ponadto zwierzchnikiem korpusu Służby Cywilnej. Sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym z punktu widzenia legalności jego działania. Główna rola w procesie powoływania rządy przypada na przemian Prezydentowi i Sejmowi. Procedura ta niewątpliwie stwarza większości parlamentarnej pełne możliwości powoływania odpowiadającego jej rządu. Inicjatywa wychodzi od Prezydenta, który powołuje rząd w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenie Sejmu lub przyjęcia dymisji Rady Ministrów. Powołania rządu dokonuje się w następujący sposób. Prezydent desygnuje (wyznacza) Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek powołuje Radę Ministrów w składzie zaproponowanym przez Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów powinien w ciągu 14 dni od powołania rządu przedstawić Sejmowi program działania rządu i zwrócić się o udzielenie wotum zaufania, które Sejm może wyrazić bezwzględną większością głosów. Jeżeli Prezydent nie powoła rządu lub Sejm nie uchwali wotum zaufania dla rządu powołanego przez Prezydenta, Sejm może sam w ciągu następnych 14 dni taką samą większością wybrać rząd. Prezydent powołuje wówczas wybraną w ten sposób Radę Ministrów. Gdy i ta próba się nie powiedzie, inicjatywa wraca do Prezydenta, który w ciągu kolejnych 14 dni powołuje nowy rząd. Aby ten rząd się utrzymał, wystarcza udzielnie mu zaufania przez Sejm zwykłą większością. Gdy sejm i tym razem zaufania odmówi, Prezydent jest zobowiązany skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory. Po wyborach cala procedura tworzenia rządy zaczyna się od początku. Polityczna działalność rządu przed parlamentem należy do istotnych cech systemy parlamentarnego. W Polsce Prezes Rady Ministrów składa na ręce Prezydenta Rzeczypospolitej dymisję rządu w następujących wypadkach: 1. Na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. 2. W razie nieudzielenia przez Sejm wotum zaufania Radzie Ministrów 3. W razie uchwalenia przez Sejm wotum nieufności Radzie Ministrów. 4. W razie własnej rezygnacji.
