Mateusz Waberski Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr 1 w Opolu

Praca Mateusza Waberskiego , Publiczne Liceum Ogólnokształcące Nr 1 w Opolu
Scharakteryzuj hierarchię źródeł prawa w Rzeczypospolitej Polskiej ze
szczególnym uwzględnieniem ustawy i sposobu jej powstania.
W hierarchii źródeł prawa Rzeczypospolitej Polskiej kluczową rolę odgrywa ustawa
zasadnicza, z którą wszystkie akty prawne niższego rzędu muszą być zgodne. Uchwalona w
dniu 2 kwietnia 1997 roku i obowiązująca obecnie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest
więc najważniejszym aktem prawnym, mającym charakter sztywny, nadrzędny i pełny. Na
straży Konstytucji stoją najważniejsze urzędy państwowe, z Prezydentem na czele, zaś zasady
jej nadrzędności pilnuje Trybunał Konstytucyjny.
Konstytucja z 1997 roku ma bardzo ogólny charakter, stanowi fundament ustroju
państwa, broni praw i wolności obywateli, określa sposób wyboru i kompetencje
najważniejszych organów władzy w państwie.
Drugie miejsce w hierarchii źródeł prawa zajmują ratyfikowane umowy
międzynarodowe. Są one bardzo ważne ze względu na politykę zagraniczną państwa. Mogą
dotyczyć chociażby członkostwa RP w układach, sojuszach, paktach politycznych lub
wojskowych. Ratyfikacji dokonuje Prezydent RP, a umowy wchodzą bezpośrednio do
porządku prawnego naszego kraju. Najważniejsze z umów, tzn. traktaty międzynarodowe,
wymagają przed ratyfikacją specjalnej, ustawowej zgody sejmu.
Po przystąpieniu Polski do unii Europejskiej kolejne miejsce w hierarchii źródeł
prawa mają rozporządzenia i dyrektywy Unii Europejskiej. Wynika to z zobowiązań Polski do
dostosowania niektórych norm prawa krajowego do norm prawa wspólnotowego.
Następne miejsce w hierarchii źródeł prawa zajmuje ustawa i rozporządzenie z mocą
ustawy. Ustawa jest podstawowym i najbardziej powszechnym aktem prawnym, za pomocą
którego można regulować wszelkie dziedziny życia, a jej rolę i powstanie rozwinę w dalszej
części pracy. Natomiast rozporządzenia z mocą ustawy w systemie prawa RP występują tylko
w czasie wojny. Wydaje je Prezydent na wniosek Premiera, ale jedynie w sytuacji, gdy Sejm
nie może zebrać się na posiedzenie. Rozporządzenie z mocą ustawy musi zostać zatwierdzone
przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
Rozporządzenia to następny akt w hierarchii źródła prawa. Wydawane są przez
władzę wykonawczą i są uszczegółowieniem ustawy. Rozporządzenie w RP może wydawać
Prezydent, Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, minister kierujący działem administracji
rządowej i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Ostatnie miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmują akty prawa miejscowego. Są
to uchwały wydawane przez organy samorządu terytorialnego takie jak rada gminy, powiatu,
sejmik województwa. Obowiązują tylko na terenie, który jest właściwy organowi, który je
wydał (np. tylko w danej gminie).
Chciałbym skupić się na szczególnej roli ustawy w systemie prawny RP. Otóż proces
powstawania ustawy może nastąpić tylko na wniosek określonych grup lub organów
posiadających inicjatywę ustawodawczą. W Polsce są to grupa 15 posłów lub Komisje
Sejmowe, Senat, Prezydent, Rada Ministrów i inicjatywa ludowa, czyli grupa 100 tysięcy
obywateli polskich posiadających prawo do głosowania.
Projekt ustawy Marszałek Sejmu może przekazać z powrotem wnioskodawcy ze
względu na błędy w sporządzeniu projektu, albo odczytać na posiedzeniu Sejmu lub
posiedzeniu komisji. Wnioskodawca musi uwzględnić m.in. cel wydania ustawy i sytuację
(obecną) w systemie prawa i zmiany spowodowane ewentualnym wprowadzeniem ustawy.
Komisje Sejmowe pracują nad projektem i podczas drugiego czytania zgłaszają poprawki. Do
czasu zakończenia drugiego czytania wnioskodawca może wycofać projekt. Jeżeli poprawki
zostaną zgłoszone podczas debaty to projekt wraca do komisji, jeżeli nie ma zastrzeżeń
można ustawę niezwłocznie przenieść do trzeciego czytania, gdzie Sejm przeprowadza nad
nią głosowanie. Ustawę zaakceptowaną przez Sejm przekazuje się Senatowi, który ma 30 dni
na podpisanie ustawy, zgłoszenie poprawek lub weta. Jeżeli Senat zgłosił poprawki ustawa
powraca do odpowiednich komisji po czym Sejm znowu przeprowadza głosowanie.
Następnie ustawę przekazuje się Prezydentowi, który ma 21 dni na jej podpisanie,
przekazanie jej Sejmowi (weto prezydenta może być przegłosowane większością 3/5 głosów)
w celu usunięcia niedociągnięć lub skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego z prośba o
zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Jeżeli Trybunał orzeka jej niezgodność – ustawa upada,
jeżeli orzeka niezgodność co do niektórych części Prezydent może podpisać ustawę z
pominięciem tych części. Po otrzymaniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o zgodności
ustawy z konstytucją Prezydent musi ją podpisać i zarządzić ogłoszenie w Dzienniku Ustaw
RP - organie promulgacyjnym.
Ważnym etapem jest tez okres vacatio legis, który trwa głównie 14 dni (można go
przedłużyć) jest to okres od ogłoszenia ustawy do wejścia jej w życie (chroni tak zwane
”interesy w toku” – powołuję się tu na Garlickiego ”Prawo Konstytucyjne”).
Ustawie może też być nadany tryb pilny, wtedy Sejm ma 14 dni na podpisanie ustawy a
Prezydent 7 dni. Trybu pilnego nie nadaje się ustawom podatkowym, budżetowym,
dotyczącym własności i funkcjonowania władzy państwowej, kodeksom, ustawom
zmieniającym konstytucje i tym którym konstytucja zabrania nadania trybu pilnego.
Tryb powstawania ustawy może być nieco inny, np. w przypadku uchwalania ustawy
budżetowej, której Senat nie może odrzucić, bądź w przypadku kodeksów, kiedy powołuje się
nad ich pracami Komisję nadzwyczajną a wnioski o poprawki składa grupa 15 posłów.
Szczególny tryb zmiany dotyczy Konstytucji a szczególnie I, II i XIII rozdziału gdzie
wymagane jest referendum lub większość 2/3 głosów w Sejmie.
W Polsce można też spotkać się z ustawami upoważniającymi np. do członkowstwa RP
w układach, sojuszach, paktach politycznych lub wojskowych.
Z inicjatywy ustawodawczej najczęściej korzysta Rada Ministrów a wnioski i projekty
ustaw sporządzane przez grupy posłów to głównie wnioski opozycji, które nie mają racji bytu
wobec koalicyjnej większości.
Reasumując hierarchia źródeł prawa w RP opiera się na z zasadzie zgodności aktów
niższej rangi z aktami wyższej rangi. Akty niższego rzędu mają za zadanie głównie
uszczegóławiać akty prawne wyższego rzędu. Szczególna rolę w systemie prawa oprócz
Konstytucji odgrywa ustawa, która reguluje wiele dziedzin życia, często ulega zmianom
(które mają o wiele łatwiejszy tryb od zmiany Konstytucji) a wniosek o jej utworzenie
przysługuje jedynie pięciu podmiotom, w tym grupie obywateli, a więc ma to wyraz w jakoby
stanowieniu prawa przez społeczeństwo.