Organizacja i zasady prowadzenia szczepień
advertisement
Organizacja i zasady prowadzenia szczepień Organizacja szczepień W Polsce szczepienia prowadzone są w zakładach opieki zdrowotnej przez lekarzy wykonujących indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską albo grupową praktykę lekarską lub przez pielęgniarki i położne wykonujące indywidualną praktykę, indywidualną specjalistyczną praktykę lub grupową praktykę pielęgniarek i położnych . Osoby przebywające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane do poddania się szczepieniom ochronnym przeciwko chorobom zakaźnym zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, jak również do poddania się szczepieniom w przypadku ogłoszenia stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego. W stosunku do osób małoletnich odpowiedzialność za wykonanie obowiązku poddania się szczepieniom obowiązkowym spoczywa na rodzicach lub opiekunach dziecka. Obowiązkowi poddania się szczepieniom ochronnym nie podlegają osoby przebywające w Polsce przez okres krótszy niż trzy miesiące, za wyjątkiem szczepień przeciwko wściekliźnie i tężcowi. Program szczepień ochronnych ze szczególnym schematem stosowania poszczególnych szczepionek oraz wskazaniami do szczepień obowiązkowych i zalecanych, wynikających z aktualnej sytuacji epidemiologicznej i rozporządzeń, podaje Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu publikowanego do 31 października roku poprzedzającego realizację tego programu zgodnie z art. 17 ust. 11 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 r. Nr 234 poz. 1570 z późn. zm.). W przypadku zagrożenia epidemicznego o wprowadzeniu obowiązku dodatkowych szczepień informują osobne rozporządzenia Ministra Zdrowia lub wojewodów. Obowiązkowe szczepienia ochronne wykonują wyłącznie świadczeniodawcy w ramach umów zawartych z NFZ na świadczenie podstawowej opieki zdrowotnej lub innego zakresu świadczeń, jeśli tak przewiduje umowa. W realizacji szczepień obowiązkowych i zalecanych mogą być stosowane wyłącznie preparaty szczepionkowe zarejestrowane i dostępne na rynku polskim . Program Szczepień Ochronnych składa się z trzech części zasadniczych: IA. Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku. IB. Szczepienia obowiązkowe osób narażanych w sposób szczególny na zakażenie. II. Szczepienia zalecane (nie finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia). III. Informacje uzupełniające. Strona 1 Nadzór nad prawidłowością wykonywania szczepień ochronnych jak również analizę realizacji szczepień prowadzi Państwowa Inspekcja Sanitarna, zgodnie z art.5 Ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985 r. Dystrybucja szczepionek Dystrybucja jest to działalność obejmująca swoim zakresem planowanie, realizację i kontrolę fizycznego przepływu materiałów i finalnych produktów z miejsca pochodzenia do miejsca ich zbycia, co w konsekwencji prowadzi do udostępnianie produktu w miejscu, czasie i formie odpowiadającej potrzebom nabywców. Celem jej jest zarządzanie łańcuchem dostaw. W Polsce szczepień obowiązkowych dokonuje się u dzieci i młodzieży do ukończenia 19 roku życia i u osób szczególnie narażonych na zakażenie (część I „B” PSO). W celu realizacji Programu Szczepień Ochronnych ujętych w Komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie zasad przeprowadzania szczepień ochronnych przeciw chorobom zakaźnym, świadczeniodawcy zgłaszają swoje zapotrzebowanie na biopreparaty do poszczególnych powiatowych stacji sanitarno – epidemiologicznych. Zamówienia są tam analizowane i w uzasadnionych przypadkach weryfikowane w odniesieniu do stanu uodpornienia w poszczególnych grupach wiekowych oraz do liczby mieszkańców objętych programem szczepień z danego terenu. Po sporządzeniu zamówienia zbiorczego przekazywane jest ono do poszczególnych wojewódzkich stacji sanitarno – epidemiologicznych, gdzie dokumenty ponownie są weryfikowane, scalane i przesyłane do Głównego Inspektoratu Sanitarnego w Warszawie. Odbiór preparatów szczepionkowych odbywa się sukcesywnie z Centralnej Bazy Rezerw Sanitarno – Epidemiologicznych w Zduńskiej Woli do poszczególnych magazynów wojewódzkich stacji sanitarno–epidemiologicznych. Każdorazowo przed dostawą uzgadniane są ilości i asortyment zamówionych preparatów. Następnie preparaty odbierane są zgodnie z rozdzielnikiem przez powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne i przekazywane do zakładów opieki zdrowotnej. Nieodzownym elementem dystrybucji jest transport i magazynowanie preparatów szczepionkowych. W celu zapewnienia idealnych warunków dla magazynowania i transportowania szczepionek konstruujemy „zimny łańcuch”, w którym na każdym poziomie uwzględnione są specyficzne wymagania. Konstrukcja „zimnego łańcucha” uwzględnia nie tylko powierzchnie magazynowe z odpowiednim wyposażeniem sprzętowym, ale również transport oraz odpowiednio przeszkoleni pracownicy magazynów i osoby odpowiedzialne za transport. zwracanie szczególnej uwagi na zachowanie odpowiedniej temperatury przechowywania i transportu szczepionek, przechowywanie preparatów bez bezpośredniego promieniowania słonecznego, prowadzenie systematycznego, ciągłego monitoringu właściwej temperatury w urządzeniach chłodniczych, zapewnienie efektywnej dystrybucji szczepionek, nie dopuszczenie do przerwania „zimnego łańcucha”, przestrzeganie dat ważności szczepionek, Strona 2 Do magazynowania szczepionek wykorzystujemy specjalnie przystosowane magazyny, lodówki, zamrażarki, ewentualnie komory chłodnicze i termotorby. Temperaturą optymalną do przechowywania preparatów szczepionkowych jest temperatura od +2ºC do +8ºC. Wśród podstawowych wskazań dotyczących przechowywania szczepionek możemy wyróżnić m.in.: zapewnienie zasilania zastępczego dla urządzeń chłodniczych na wypadek braku dopływu energii elektrycznej, dbanie o wyposażenie sprzętowe. Należy podkreślić, iż tylko właściwa dystrybucja i systematyczny nadzór nad stosowaniem preparatów szczepionkowych, pozwoli na ich efektywne wykorzystanie i skutecznie uodpornienie populacji poddanej szczepieniom. Wzywanie do szczepień i egzekwowanie obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym od osób uchylających się od szczepień Skuteczność działania szczepionek zależy między innymi od zachowania prawidłowego cyklu szczepień i odstępów czasu między dawkami różnych typów szczepionek. Niezbędna jest do tego ścisła współpraca między lekarzem i pielęgniarką oraz stałe uświadomienie rodzicom celowości prowadzonych szczepień. Zadaniem lekarza podstawowej opieki zdrowotnej wybranego przez osobę ubezpieczoną jest: powiadamianie osoby ubezpieczonej o obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym, poinformowanie o szczepieniach zalecanych, wpisanie do karty uodpornienia informacji na temat daty wezwania do stawienia się na obowiązkowe szczepienia ochronne, uaktualnianie w karcie uodpornienia adresu zamieszkania. Lista osób, które pomimo wielokrotnych wezwań nie zgłosiły się z dziećmi na szczepienie przekazywana jest wraz ze sprawozdaniem kwartalnym ze szczepień ochronnych - „Nadzór nad kartami uodpornienia” właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu. Państwowy powiatowy inspektor sanitarny podejmuje działania przymuszające osoby uchylające się od obowiązku szczepień ochronnych do poddania szczepieniom m.in.: wysyła wezwania (za potwierdzeniem odbioru) do stawienia się na obowiązkowe szczepienia ochronne, przeprowadza kontrolę instruktażową z zakresu szczepień w środowisku domowym mającą na celu pouczenie rodziców o dobrodziejstwie szczepień ochronnych oraz skutkach uchylania się od szczepień. wysyła się zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego z urzędu, wystawia decyzje nakazującą opiekunowi dziecka natychmiastowe stawienie się wraz z dzieckiem w punkcie szczepień celem uzupełnienia brakujących szczepień ochronnych. Decyzji nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności. wysyła upomnienie wzywające do wykonania obowiązku nałożonego decyzją, nakłada grzywnę. Strona 3 W przypadku nie dopełnienia w/ w obowiązku w oznaczonym terminie państwowy powiatowy inspektor sanitarny wszczyna postępowanie egzekucyjne w administracji zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. W związku z powyższym do osoby uchylającej się od obowiązkowych szczepień ochronnych: Jeżeli pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej obowiązek nie zostanie wykonany państwowy powiatowy inspektor sanitarny kieruje wniosek o ukaranie do Sądu Rejonowego Wydziału Grodzkiego. Kwalifikacja do szczepień Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa przeprowadzenie szczepienia ochronnego obejmuje kwalifikacyjne badanie lekarskie i wykonanie szczepienia. Kwalifikacyjne badanie lekarskie do szczepień ochronnych przeprowadza wyłącznie lekarz posiadający niezbędną wiedzę z zakresu szczepień ochronnych, znajomości wskazań oraz przeciwwskazań do szczepień, a także niepożądanych odczynów poszczepiennych. Po przeprowadzeniu kwalifikacyjnego badania lekarskiego lekarz potwierdza lub wyklucza zakwalifikowanie osoby badanej do szczepień ochronnych podpisem w karcie uodpornienia i książeczce szczepień, a wynik tego badania wpisuje w dokumentacji medycznej tej osoby. Dokumentacja i sprawozdawczość ze szczepień Obowiązujące przepisy prawne nakładają na osoby przeprowadzające szczepienia ochronne obowiązek prowadzenia dokumentacji medycznej tych szczepień. Informacje o wszystkich wykonanych szczepieniach powinny być odnotowane równolegle w dwóch podstawowych dokumentach tj. w karcie uodpornienia i książeczce szczepień. Książeczka szczepień stanowi dokument osoby szczepionej i jest przechowywana przez tę osobę, przez jej ustawowego przedstawiciela lub faktycznego opiekuna. Natomiast karta uodpornienia stanowi ,,dokument wewnętrzny” systemu opieki zdrowotnej i jest przechowywana przez świadczeniodawcę sprawującego opiekę profilaktyczną nad daną osobą, a w przypadku osób nie ubezpieczonych przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. W przypadku zmiany świadczeniodawcy kartę uodpornienia należy przekazać nowemu świadczeniodawcy, natomiast w przypadku wykonania szczepień ochronnych przez innego świadczeniodawcę niż sprawujący opiekę profilaktyczną, kartę uodpornienia należy przekazać w/w świadczeniodawcy za pokwitowaniem lub potwierdzeniem odbioru. Jeżeli szczepienie ochronne zostanie wykonane przez świadczeniodawcę nie dysponującego kartą uodpornienia jest on zobowiązany do dokonania odpowiedniego wpisu w książeczce szczepień pacjenta, wydania osobie szczepionej zaświadczenia o wykonaniu szczepienia oraz poinformowania osoby szczepionej jej przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna ciążącym na nim obowiązku przekazania zaświadczenia wykonaniu szczepienia świadczeniodawcy. Strona 4 Świadczeniodawca przechowujący karty uodpornienia i prowadzący szczepienia ochronne obowiązany jest do prowadzenia rejestru otrzymanych kart uodpornienia, rejestru przekazanych kart uodpornienia oraz rejestru zgłoszeń niepożądanych odczynów poszczepiennych. Sprawozdawczość ze szczepień Świadczeniodawcy przechowujący karty uodpornienia i prowadzący szczepienia obowiązani są do przesyłania państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu sprawozdań, które przekazywane są następnie państwowym wojewódzkim inspektorom sanitarnym: Mz-54 roczne sprawozdanie ze szczepień ochronnych, sprawozdania kwartalne (sprawozdanie ze zużycia szczepionek, sprawozdanie z realizacji szczepień ochronnych, nadzór nad kartami uodpornienia). raporty o wielkości posiadanych zapasów magazynowych poszczególnych preparatów szczepionkowych. Wyżej wymienione sprawozdania po weryfikacji w wojewódzkich stacjach sanitarno – epidemiologicznych przekazywane są zgodnie z kompetencjami do Głównego Inspektoratu Sanitarnego i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Zakład Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny na podstawie otrzymanych sprawozdań rocznych (Mz-54) opracowuje roczny biuletyn ,,Szczepienia Ochronne w Polsce”, który stanowi oficjalne źródło informacji o realizacji szczepień w Polsce. Rodzaje uodpornienia sztucznego Uodpornienie sztuczne oznacza działania mające na celu wytworzenie odporności przez organizm w wyniku procesów wynikających z interwencji medycznej o charakterze profilaktycznym lub leczniczym. Mechanizmy uodpornienia sztucznego obejmują cztery grupy interwencji: uodpornienie czynne-rozwijające się w wyniku szczepienia; uodpornienie bierne – rozwijające się w wyniku podania immunoglobulin pozajelitowo; uodpornienie bierno-czynne- rozwijające się po podaniu immunoglobulin i szczepionki; uodpornienie adoptywne- rozwijające się w wyniku przekazania swoistych limfocytów T . Uodpornienie czynne polega na wprowadzeniu do organizmu szczepionki, tj. preparatu zawierającego antygeny drobnoustrojów chorobotwórczych. W wyniku tego dochodzi do stymulacji odpowiedzi immunologicznej, humoralnej (wytwarzania swoistych przeciwciał) i komórkowej. Strona Sztuczne uodpornienie bierno-czynne polega na wprowadzeniu do organizmu jednocześnie lecz w oddzielnych iniekcjach, szczepionki i preparatu do uodpornienia biernego, najczęściej immunoglobuliny. 5 Sztuczne uodpornienie bierne polega na wprowadzeniu do organizmu preparatu zawierającego gotowe przeciwciała pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, Metoda bierno-czynnego uodpornienia jest stosowana poza profilaktyką chorób zakaźnych, np. w postaci wlewów dożylnych aktywowanych allogenicznych limfocytów w połączeniu z immunoglobulinami w eksperymentalnej terapii zespołów autoimmunologicznych lub neurodegeneracyjnych. Wskazania i przeciwwskazania do szczepień Wskazania do szczepień można podzielić na wskazania zdrowotne oraz wskazania społeczne. Najważniejszym celem zdrowotnym szczepień ochronnych jest zapobieganie określonemu zakażeniu lub chorobie zakaźnej u zaszczepionej osoby lub populacji. Wprowadzenie powszechnych szczepień ochronnych może doprowadzić do: eradykacji drobnoustroju chorobotwórczego i eliminacji choroby zakaźnej (zakażenia występują tylko u człowieka i tylko człowiek jest rezerwuarem zarazka) częściowej lub regionalnej eliminacji zakażeń (w przypadku istnienia innych rezerwuarów), istotnego ograniczenia zachorowalności i transmisji zakażenia w zaszczepionej populacji. Drugim celem zdrowotnym prowadzenia szczepień jest pierwotna profilaktyka powikłań wynikających z zachorowania w wybranych grupach osób. Grupy ryzyka mogą wynikać z wieku, przewlekłych schorzeń, zaburzeń odporności, prowadzonego leczenia itd. Wskazania do szczepień w grupach ryzyka dotyczą najczęściej tych chorób zakaźnych, które ze względów społecznych, ekonomicznych lub technicznych nie można wyeliminować na całym globie. Wskazania socjalne obejmują te sytuacje, w których szczepienia stosowane są w celu ograniczenia ryzyka zachorowania ze względów społecznych, ekonomicznych lub epidemiologicznych. Celem szczepień w tych przypadkach jest zmniejszenie zagrożenia dla społeczeństwa w wyniku przerwania drogi transmisji zakażenia oraz ochrony populacji wrażliwej na zakażenie, szczególnie w zakażeniach o dużym potencjale epidemicznym. PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH Przeciwwskazania do szczepień możemy podzielić na ogólne i specyficzne. Nie wykonuje się szczepień żywymi i zabitymi szczepionkami w: ostrych stanach chorobowych, zaostrzeniu przewlekłego procesu chorobowego, przypadku wystąpienia nasilonej reakcji uczuleniowej na substancje znajdujące się w szczepionce (np. produkty podłoży bakteriologicznych, antybiotyki, czynniki konserwujące, adsorbenty). Strona Stany stanowiące przeciwwskazanie do stosowania szczepionek żywych to ciężkie wrodzone i nabyte niedobory odporności, białaczki, chłoniaki, uogólniony proces nowotworowy, 6 Szczepienia powinny być odroczone do momentu ustąpienia ostrych objawów chorobowych, w chorobach przewlekłych niezwłocznie podjęte w okresie stabilizacji przewlekłego procesu chorobowego. chemioterapia, radioterapia, wysokie dawki steroidów, przeszczepy szpiku oraz transplantacje narządów. Leczenie immunosupresyjne - leki cytostatyczne, kortykosterydy i radioterapia są okresowym przeciwwskazaniem do szczepień żywymi szczepionkami . Sytuacje kliniczne, w których istnieją przeciwwskazania do wykonywania wielu ( ale nie wszystkich ) szczepień, to: reakcje anafilaktyczne w wywiadzie; zakażenie wirusem HIV; stan po przeszczepie szpiku; zaburzenia odporności; ciąża. ODSTĘPY MIĘDZY SZCZEPIENIAMI Brak jest przeciwwskazań do jednoczasowego podania różnych szczepionek. Muszą one być podane w różne miejsca i nie mogą być mieszane w jednej strzykawce. Szczepionki żywe, nie podane w tym samym czasie, powinny być aplikowane po minimum 4 tygodniach przerwy z powodu możliwości interferencji odpowiedzi immunologicznej. Dotyczy to MMR i Var. Podanie żywej i zabitej szczepionki nie wymaga zachowania tego odstępu. Dotyczy to również żywych szczepionek doustnych ( OPV i RV). Odstęp między kolejnymi dawki tej samej szczepionki powinien być zgodny ze wskazaniami producenta. Rodzaj szczepionki Odstępy między szczepieniami Zalecane najkrótsze odstępy między dawkami różnych szczepionek 2 lub więcej inaktywowane Inaktywowane i żywe Podane w tym samym czasie lub dowolnie między dawkami, z zachowaniem niezbędnego odstępu dla uniknięcia nałożenia się ewentualnego niepożądanego odczynu poszczepiennego kolejne szczepienie Podane w tym samym czasie lub odstępie 4 tygodni, gdy nie podano ich podczas tej samej wizyty żywe, doustne szczepionki ( p/ rotawirusom , p/ durowi brzusznemu ) podane Strona 7 2 lub więcej żywe parenteralne, doustne* podane w tym samym czasie lub dowolnie między dawkami, z zachowaniem niezbędnego odstępu dla uniknięcia nałożenia się ewentualnego niepożądanego odczynu poszczepiennego kolejne szczepienie jednoczasowo lub w dowolnym czasie przed lub po inaktywowanych lub żywych podanych drogą iniekcji ODSTĘP CZASU POMIĘDZY STANEM CHOROBOWYM A SZCZEPIENIEM: Zakażenie Zapalenie gardła Zapalenie uszu Angina Zapalenie zatok Zapalenie oskrzeli Zapalenie płuc (łagodne) Zakażenia układu moczowego Zapalenie opon mózgowordzeniowych Zapalenie płuc (ciężkie) Zapalenie kości Posocznica Inne zakażenia narządowe Odra, świnka, różyczka, Antybiotykoterapia (dni) Szczepienie po leczeniu (dni) 7-9 7 10-14 14 powyżej 14 30 30 gorączka trzydniowa Ospa wietrzna 60-90 Odporność zbiorowiskowa Pojęcie odporności zbiorowiskowej albo populacyjnej powstało na bazie obserwacji, że obecność w populacji osób uodpornionych przeciwko danej chorobie zakaźnej zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę, również osób nie uodpornionych w tej populacji. Istotą odporności zbiorowiskowej jest zmniejszenie się szans zachorowania osobnika nie uodpornionego wraz ze wzrostem proporcji uodpornionych w danej populacji. Pojęcie to ma zastosowanie do chorób szerzących się drogą zakażenia jednych osobników przez drugich, czyli do chorób zaraźliwych. W miarę wzrostu ilości zaszczepionych lub przechorowujących wzrasta liczba uodpornionych i maleje liczba osób podatnych. Strona 8 W populacjach otwartych, w których przybywa nowych osobników np. rodzą się dzieci, można oczekiwać cyklicznych wzrostów i spadków zachorowań. Przykładem są cykliczne wzrosty i spadki zachorowań na choroby wieku dziecięcego.
