Trzustka to złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). wysepki trzustkowe Układ pokarmowy przewody śródzrazikowe odcinki zewnątrzwydzielnicze tkanka łączna międzyzrazikowa naczynie przewody międzyzrazikowe Trzustka i wątroba naczynia pęczek nerwowy odcinki zewnątrzwydzielnicze przewody śródzrazikowe wysepki trzustkowe Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. Pęcherzyk trzustkowy • komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) • komórki śródpęcherzykowe • blaszka podstawna kom. pęcherzykowe kom. śródpęcherzykowe Komórki śródpęcherzykowe należą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo „wchodzi” w głąb pęcherzyka blaszka podstawna Pęcherzyk otaczają naczynia włosowate Komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) Produkty wydzielnicze komórek pęcherzykowych to typowe komórki produkujące białka i wykazujące wyraźną polaryzację. Jej efektem jest dwubarwność komórek i całego pęcherzyka • siateczka szorstka, Golgi • kwasochłonne ziarna wydz. • kanaliki międzykomórkowe Proenzymy: (aktywowane w dwunastnicy) trypsynogen chymotrypsynogen prokarboksypeptydaza proelastaza profosfolipaza A2 Aktywne enzymy: alfa-amylaza lipaza trójglicerydowa DNaza RNaza Inne: kofaktor lipazy inhibitor trypsyny kwaśny proteoglikan proteazy 1 Przewody wyprowadzające: komórki śródpęcherzykowe • wstawki (nabłonek płaski do niskiego sześciennego) wstawka • przewody śródzrazikowe (nabłonek sześcienny) wstawka przewód śródzrazikowy kom. śródpęcherzykowe Komórki nabłonkowe wstawek i przewodów śródzrazikowych transportują jony i wydzielają zasadowy, bogaty w wodorowęglany płyn (neutralizacja kwaśnej treści pokarmowej) Podczas regeneracji mogą się przekształcać w komórki pęcherzykowe i komórki wysepek trzustkowych Komórki śródpęcherzykowe są morfologicznie i czynnościowo podobne do komórek wstawki Wątroba • przewody międzyzrazikowe (nabłonek walcowaty): - kom. główne (najliczniejsze, podobne do komórek przewodów śródzrazikowych) - kom. podstawne (niezróżnicowane) - kom. szczoteczkowe - kom. dokrewne jest nie tylko dużym, złożonym gruczołem, ale przede wszystkim „metabolicznym centrum” organizmu Funkcje: • przemiany metaboliczne substancji endo- i egzogennych • produkcja białek osocza • produkcja lipidów • produkcja i wydzielanie żółci • magazynowanie witamin i Fe • udział w eliminacji patogenów i starych erytrocytów • przewody główne - nabłonek walcowaty o podobnym składzie komórkowym - warstwa tkanki łącznej - warstwa mięśniówki gładkiej świnia Wątrobę budują jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe „Klasyczny” zrazik wątrobowy człowiek przestrzenie wrotne żyła centralna przestrzenie wrotne żyła centralna żyła centralna W wątrobie niektórych zwierząt (np. świni) zraziki są oddzielone tkanką łączną. W wątrobie ludzkiej brak ciągłych przegród łącznotkankowych, ale zraziki można wyodrębnić dzięki specyficznej architekturze miąższu wątrobowego. • komórki wątrobowe (hepatocyty) ułożone w blaszki • zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) • żyła centralna • przestrzenie wrotne (tkanka łączna) z triadą (struktury międzyzrazikowe): - tętnica - żyła - przewód żółciowy 2 T żyła centralna Różne sposoby podziału miąższu wątrobowego przestrzeń wrotna PŻ żyła centralna żyła centralna żyła centralna Ż przestrzenie wrotne zrazik klasyczny przestrzenie wrotne zrazik wrotny (Malla) przestrzenie wrotne gronko wątrobowe triada Osią gronka wątrobowego są naczynia okołozrazikowe Strefy gronka wątrobowego: 1 – bogata w tlen (aktywnego metabolizmu) 2 – pośrednia (zmiennego metabolizmu) 3 – uboga w tlen (niskiego metabolizmu) Blaszki hepatocytów i zatoki są otoczone siecią włókien srebrochłonnych Hepatocyty stref 1 i 3 różni ą si ę aktywności ą metaboliczn ą i cechami morfologicznymi: przepływ krwi Strefa 1 Strefa 2 Strefa 3 Hepatocyt W związku z jego wieloma różnorodnymi funkcjami, jest najbogatszą w organelle komórką organizmu Strefa 1: (wysoka aktywność) duże mitochondria z licznymi grzebieniami, obfita siateczka szorstka i gładka, dużo glikogenu Strefa 3: (niska aktywność) małe mitochondria z rzadkimi grzebieniami, obfitsza siateczka gładka, mało glikogenu, wczesne zmiany degeneracyjne naczynie okołozrazikowe tlen detoksyfikacja uwalnianie glukozy glikoliza rozkład kw. tłuszcz. synteza kw. tłuszcz. Nakładaj ące si ę na siebie strefy gronka w ątrobowego można odnieść do obszarów klasycznego zrazika: strefa 1 = obszar wokół przestrzeni wrotnej (okołowrotny) strefa 3 = obszar wokół żyły centralnej (okołocentralny) Funkcje hepatocytu: • metabolizm cukrowców: obrót glukoza-glikogen, glukoneogeneza • metabolizm lipidów: rozkład chylomikronów, synteza cholesterolu i fosfolipidów, produkcja VLDL • synteza białek osocza (nie dotyczy immunoglobulin) • produkcja i wydzielanie żółci • detoksyfikacja • funkcja dokrewna: produkcja insulinopodobnych czynników wzrostu 1 i 2 (dawniej somatomedyn), erytropoetyny i cytokin • wydzielanie IgA Bieguny hepatocytu: • siateczka szorstka • siateczka gładka • aparat Golgiego • mitochondria • lizosomy • peroksysomy • złogi glikogenu • drobne krople lipidowe zatoka (naczynie) • biegun naczyniowy wchłanianie i wydzielanie sąsiedni hepatocyt • biegun żółciowy (kanalikowy) sekrecja Hepatocyty mogą być: • dwujądrzaste (25%) • poliploidalne (30-80 %) i mają znaczne zdolności regeneracyjne zatoka 3 Biegun naczyniowy: • mikrokosmki • obfita siateczka szorstka • wchłanianie produktów trawienia (obecnych w krwi spływającej z przewodu pokarmowego) • wydzielanie glukozy, białek, lipoproteidów śródbłonek światło zatoki przestrzeń Dissego mikrokosmki Zatoki wątrobowe • odmiana kapilarów o nieciągłej ścianie • szerokie, nieregularne • komórki śródbłonkowe z otworami o różnej wielkości • brak blaszki podstawnej • pełna przepuszczalność Przestrzeń okołozatokowa Dissego: pomiędzy biegunami naczyniowymi hepatocytów a ścianą zatoki (śródbłonkiem) Biegun żółciowy: • kanalik żółciowy (symetryczne wpuklenia błon komórkowych) z mikrokosmkami • połączenia międzykomórkowe (uszczelnienie i wzmocnienie kanalika) • liczne diktiosomy i lizosomy • wydzielanie żółci i IgA Komórki związane ze ścianą zatok wątrobowych: Komórki śródbłonkowe zatok wątrobowych mają zdolność do intensywnej endocytozy krążących w krwi „odpadków” – makromolekuł zarówno pochodzących z patogenów, jak i powstałych na skutek procesów fizjologicznych. Wraz z komórkami Kupffera tworzą wydajny system oczyszczania krwi w wątrobie i uczestniczą w procesach wchodzących w skład odporności wrodzonej. • komórki Browicza-Kupffera • lipocyty • komórki ziarniste śródbłonek kom. ziarnista komórka Kupffera lipocyt przestrzeń okołozatokowa Krążenie krwi w wątrobie żyła wrotna tętnice wątrobowe tętnice międzypłatowe żyły międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe żyły międzyzrazikowe tętnice okołozrazikowe żyły okołozrazikowe tętniczki wlotowe żyłki wlotowe zatoki wątrobowe kom. Kupffera • komórki Browicza-Kupffera – makrofagi rezydujące w wątrobie: fagocytują bakterie, uszkodzone komórki, stare erytrocyty; produkują cytokiny wpływające na funkcje hepatocytów, komórek śródbłonkowych i komórek ziarnistych żyły centralne kom. gwiaździste żyły podzrazikowe żyły wątrobowe • kom. gwiaździste (Ito) – specyficzna odmiana miofibroblastów, magazynują lipidy i wit. A; regulują przepływ krwi przez zatoki, w warunkach patologicznych produkują włókna kolagenowe (zwłóknienie wątroby) • komórki ziarniste – limfocyty NK 4 Wątroba jest najwiekszym producentem chłonki w ustroju Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe kanaliki żółciowe • kanaliki żółciowe • przewodziki żółciowe (cholangiole) niski nabłonek sześcienny: cholangiocyty i kom. owalne 1 Przepływ: 1 – przestrzeń Dissego 2 – przestrzeń chłonna Malla (pomiędzy hepatocytami a tkanka łączną przestrzeni wrotnej) 3 – międzyzrazikowe naczynie chłonne w przestrzeni wrotnej • międzyzrazikowe przewody żółciowe nabłonek sześcienny do walcowatego (cholangiocyty) 3 Cholangiocyty wydzielają alkaliczny płyn bogaty w wodorowęglany 2 hepatocyty przewodziki żółciowe Komórki owalne to komórki macierzyste wątroby: mogą się namnażać i różnicować w komórki nabłonkowe przewodów i hepatocyty 1 Przepływ krwi, chłonki i żółci w zraziku wątrobowym: krew – dośrodkowo (do żyły centralnej), chłonka i żółć – odśrodkowo (do przestrzeni wrotnych) • przewody wątrobowe • przewód pęcherzykowy – pęcherzyk żółciowy • przewód żółciowy wspólny międzyzrazikowy przewód żółciowy cholangiocyty Pozawątrobowe drogi żółciowe mięśniówka warstwa włóknista Krew Chłonka Żółć • nabłonek jednowarstwowy walcowaty (kom. jasne, pojedyncze kom. dokrewne i szczoteczkowe) • blaszka właściwa • mięśniówka gładka • warstwa włóknista/surowicza Komórki jasne: • mikrokosmki • połączenia międzykomórkowe • mitochondria w górnej i dolnej części • wpuklenia bocznej błony komórkowej • funkcja: resorbcja wody i jonów Pęcherzyk żółciowy • nabłonek i układ warstw jak w przewodach pozawątrobowych • liczne fałdy błony śluzowej • nieliczne małe gruczoły śluzowe w blaszce właściwej • wpuklenia śluzówki w obręb mięśniówki (wczesne zmiany patologiczne?) 5