Gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze

2016-05-13
Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej
Gruczoły zewnątrzi
wewnątrzwydzielnicze
Małe gruczoły zewnątrzwydzielnicze:
w ścianach przewodu pokarmowego i dróg oddechowych
Ślinianki
Gruczoły zewnątrzwydzielnicze
kierują wydzielinę do określonego
miejsca przez przewody
wyprowadzające
Elementy składowe:
• odcinki (jednostki) wydzielnicze
• przewody wyprowadzające
Duże gruczoły zewnątrzwydzielnicze
tworzą odrębne narządy (ślinianki, trzustka, wątroba)
Pęcherzyk surowiczy:
• komórki wydzielnicze
• złożone gruczoły o budowie zrazikowej
• zbudowane z:
- odcinków wydzielniczych
(pęcherzyki surowicze, cewki śluzowe)
- przewodów wyprowadzających
(surowicze produkujące białka)
• komórki mioepitelialne
(kurczliwe)
• blaszka podstawna
Główne składniki
śliny:
Wydzielina surowicza:
woda, jony, białka
• woda
• jony: K+, Cl-, Na+,
HCO3• enzymy (amylaza
ślinowa)
• białka
antybakteryjne
• cukrowce (składnik
śluzu)
1
2016-05-13
Cewka śluzowa:
• komórki wydzielnicze (śluzowe)
• komórki surowicze
(półksiężyc surowiczy)
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
Wydzielina śluzowa (gęsta, lepka):
woda, glikoproteidy o znacznej
zawartości cukrowców
Przewody wyprowadzające:
cewka śl.
• wstawka
wewnątrz zrazika
• przewód prążkowany
pęcherzyk
sur.
wstawka
• przewód międzyzrazikowy
w tkance
łącznej pomiędzy
• przewód główny
zrazikami
przewody
śródzrazikowe
przewód
prążkowany
przewód
międzyzrazikowy
przewód
główny
Wstawka:
• nabłonek jednowartwowy sześcienny
• transportuje jony (głównie chlorkowe
i dwuwęglanowe)
Przewód międzyzrazikowy
nabłonek jednowarstwowy
wacowaty  wielorzędowy
Przewód prążkowany:
• nabłonek jednowarstwowy walcowaty
• prążkowanie przypodstawne
• transportuje jony (głównie sodowe,
potasowe i metali ciężkich)
Przewód główny
nabłonek wielorzędowy 
wielowarstwowy walcowaty
Ślinianka podjęzykowa
Ślinianka przyuszna
• surowicza (tylko
pęcherzyki surowicze)
• śluzowa (tylko
cewki śluzowe)
2
2016-05-13
Ślinianka podżuchwowa
Trzustka
złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część
zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki
trzustkowe Langerhansa). Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty
układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system
przewodów wyprowadzających.
• mieszana (80% pęcherzyki surowicze, 20% cewki śluzowe)
Pęcherzyk trzustkowy
• komórki wydzielnicze
• komórki śródpęcherzykowe
• blaszka podstawna
Komórki śródpęcherzykowe
należą do przewodu
wyprowadzającego (wstawki),
która częściowo „wchodzi”
w głąb pęcherzyka
Komórki wydzielnicze
pęcherzyka trzustkowego
to typowe komórki
produkujące białka
Produkują i wydzielają
enzymy trawienne:
• proteazy
• lipazy
• amylazę
• nukleazy
rozkładające wszystkie
rodzaje substancji
wysokocząsteczkowych
(główne enzymy trawiące
treść pokarmową w jelicie)
Wątroba
jest nie tylko dużym gruczołem,
ale przede wszystkim
„metabolicznym centrum”
organizmu
Przewody wyprowadzające:
• wstawki (nabłonek niski
sześcienny)
• przewody śródzrazikowe
(nabłonek sześcienny)
• przewody międzyzrazikowe
(nabłonek walcowaty)
• przewody główne
(nabłonek walcowaty)
Komórki przewodów wydzielają
alkaliczny płyn, zobojętniający
kwaśną treść pokarmową
przechodzącą z żołądka
do dwunastnicy
Budują ją jednostki strukturalne
- zraziki wątrobowe
3
2016-05-13
Zrazik wątrobowy
Żyła
centralna
przestrzeń
wrotna z triadą
• komórki wątrobowe
(hepatocyty) ułożone
w blaszki
• zatoki wątrobowe
(naczynia włosowate)
• żyła centralna
• przestrzenie wrotne
z triadą:
- tętnica
- żyła
- przewód żółciowy
Hepatocyt
z uwagi na różnorodne funkcje
ma dobrze rozwinięte wszystkie
organelle komórkowe
Główne funkcje hepatocytu:
• produkcja białek osocza
• produkcja cholesterolu
i lipoproteidów
• produkcja kwasów i barwników
żółciowych
• synteza/rozkład glikogenu
(regulacja poziomu glukozy)
• unieczynnianie trucizn
i leków (detoksyfikacja)
zatoka (naczynie)
Bieguny hepatocytu:
• biegun naczyniowy
(wchłanianie
i wydzielanie)
sąsiedni
hepatocyt
• biegun żółciowy
(kanalikowy)
(wydzielanie)
Biegun naczyniowy:
• mikrokosmki
• wydzielanie białek, lipoproteidów,
glukozy
• wchłanianie produktów trawienia
z krwi
Biegun kanalikowy:
• kanalik żółciowy
• połączenia międzykomórkowe
• wydzielanie żółci
zatoka
4
2016-05-13
Zatoki wątrobowe
(typ naczyń włosowatych)
• szerokie, nieregularne
• ściana zbudowana z komórek
śródbłonka z dużymi otworami
• brak blaszki podstawnej
• pełna przepuszczalność
Komórki związane
ze ścianą zatok
wątrobowych:
• komórki BrowiczaKupffera (wewnątrz)
- są to makrofagi,
pełnią funkcje
śródbłonek
obronne
• lipocyty (na zewnątrz)
magazynują lipidy
i witaminę A
komórka Kupffera
lipocyt
przestrzeń
okołozatokowa
Krążenie krwi w wątrobie
Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe
żyła wrotna
tętnice międzypłatowe
żyły międzypłatowe
tętnice międzyzrazikowe
żyły międzyzrazikowe
tętnice okołozrazikowe
żyły okołozrazikowe
zatoki wątrobowe
kanalik żółciowy
S
tętnice wątrobowe
INV
IV
PV
• przewodziki żółciowe
(nabłonek
płaski/sześcienny)
S
żyły centalne
żyły podzrazikowe
• kanaliki żółciowe
(wpuklenia błon
komórkowych)
CV
• międzyzrazikowe
przewody żółciowe
(nabłonek sześcienny)
żyły wątrobowe
IV
przewodziki żółciowe
międzyzrazikowy przewód żółciowy
• przewody wątrobowe
• przewód pęcherzykowy
- pęcherzyk żółciowy
• przewód żółciowy wspólny
Pozawątrobowe drogi żółciowe
i pęcherzyk żółciowy
Gruczoły męskiego układu rozrodczego
Pęcherzyki nasienne
• błona śluzowa pokryta nabłonkiem
jednowarstwowym walcowatym
• błona podśluzowa
• warstwa mięśni gładkich
produkują płyn bogaty w fruktozę
5
2016-05-13
Gruczoł krokowy (prostata)
torebka
gruczoły
podśluzówkowe
gruczoły
śluzówkowe
cewka
moczowa
gruczoły
główne
Komórki gruczołowe prostaty
produkują płyn bogaty w białka
(w tym enzymy proteolityczne)
Gruczoły opuszkowo-cewkowe
Gruczoł mlekowy
Odcinek wydzielniczy:
• komórki wydzielnicze
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
produkują śluz
wydzielanie apokrynowe
kropli lipidowych
GRUCZOŁY DOKREWNE
Komórki wydzielnicze
wydzielają:
• białka mleka (egzocytoza)
• tłuszcze mleka (wydzielanie
apokrynowe)
6
2016-05-13
Typy sygnalizacji międzykomórkowej
za pośrednictwem hormonów
hormon
naczynia
krwionośne
komórki
docelowe
endokrynna
(dokrewna)
Ogólna charakterystyka gruczołów dokrewnych:
• brak przewodów wyprowadzających
• komórki dokrewne
• liczne kapilary o ścianie okienkowej
• brak podjednostek wydzielniczych (wyjątek: tarczyca)
parakrynna
(lokalna)
Na hormon reagują tylko komórki posiadające odpowiednie receptory
Przysadka mózgowa
Przysadka łączy się z podwzgórzem, gdzie znajdują się grupy komórek
neurosekretorycznych (jądra podwzgórza). Produkowane przez nie hormony
transportowane są aksonami do płata przedniego i tylnego.
jądra wielkokomórkowe
PODWZGÓRZE
jądra drobnokomórkowe
część gruczołowa
część nerwowa (płat tylny)
Z jąder drobnokomórkowych do płata
przedniego przekazywane są hormony
Uwalniające i hamujące, które regulują
aktywność wydzielniczą komórek tego płata
Płat przedni przysadki
komórki:
kwasochłonne
• somatotrofy
• mammotrofy
hormon wzrostu (GH)
prolaktyna (PRL)
zasadochłonne
• kortykotrofy
kortykotropina (ACTH)
• tyreotrofy
tyreotropina (TSH)
• gonadotrofy
folitropina (FSH)
i lutropina (LH)
Z jąder wielkokomórkowych do płata
tylnego przekazywane są dwa hormony,
które tam dostają się do naczyń
krwionośnych
7
2016-05-13
Tarczyca zbudowana jest z podjednostek wydzielniczych:
pęcherzyków tarczycowych wypełnionych koloidem
Płat tylny przysadki:
• aksony komórek
neurosekretorycznych
podwzgórza
• pituicyty (odmiana astrocytów)
• kapilary
W płacie tylnym przekazywane są
z aksonów do kapilarów dwa hormony:
• oksytocyna
• ADH (wazopresyna)
Pęcherzyk tarczycowy:
• wyścielony jednowarstwowym
nabłonkiem o zmiennej wysokości
(komórki pęcherzykowe)
• wypełniony płynem bogatym w białka
(koloid)
• opleciony siecią
kapilarów
Komórki pęcherzykowe
• nieaktywne - płaskie
• aktywne - sześcienne
lub walcowate
Etapy produkcji hormonów tarczycowych (T3 i T4)
• faza wydzielania: produkcja i wydzielanie do koloidu tyreoglobuliny
• faza jodowania: dołączanie jodu do tyreoglobuliny (w koloidzie)
• faza resorbcji: pobieranie jodowanej tyreoglobuliny do komórek, trawienie
jej w lizozomach i uwalnianie produktów (T3 i T4) do kapilarów
Komórki C (okołopęcherzykowe) zlokalizowane na obwodzie pęcherzyków
produkują kalcytoninę
aktywne
nieaktywne
8
2016-05-13
Cztery małe przytarczyce są zlokalizowane w torebce otaczającej tarczycę
Nadnercze składa się z kory i rdzenia
o odmiennym pochodzeniu, budowie i funkcji
Elementy składowe:
• komórki główne
(produkują parathormon)
• komórki oksyfilne (bogate
w mitochondria, degenerujące)
• wysepki tkanki tłuszczowej
• naczynia krwionośne
Kora nadnerczy wykazuje obecność trzech warstw
o różnym układzie komórek
w. kłębkowata
KORA
w. pasmowata
RDZEŃ
KORA
w. siatkowata
medulla
Komórki kory nadnerczy produkują hormony steroidowe
Hormony kory nadnerczy
W. KŁĘBKOWATA
Charakterystyka komórek
produkujących hormony
steroidowe:
• bogata gładka siateczka śródplazmatyczna
• mitochondria o rurkowatych
grzebieniach
• krople lipidowe w cytoplazmie
mineralokortykosterydy
(np. aldosteron)
W. PASMOWATA
glikokortykosterydy
(np. kortyzol)
W. SIATKOWATA
androgeny nadnerczowe
(np. DHEA)
9
2016-05-13
Rdzeń nadnerczy
Wysepki trzustkowe (Langerhansa) to ograniczone skupiska komórek
dokrewnych rozsiane w miąższu trzustki
• komórki chromochłonne
(produkują adrenalinę
i noradrenalinę)
• komórki zwojowe
• naczynia krwionośne
B
A
Typy komórek
Typ
%
Lokalizacja
w wyspie
Produkowany
hormon
A
B
D
PP
10-35%
55-80%
5%
1%
obwodowa
centralna
rozsiane
rozsiane
glukagon
insulina
somatostatyna
polipeptyd trzustkowy
D
PP
Szyszynka rozwija się z fragmentu centralnego układu nerwowego...
... dlatego obecne w niej
komórki są przekształconymi
komórkami nerwowymi
lub glejowymi
Elementy składowe:
• pinealocyty
(produkują melatoninę)
• komórki podporowe
(zmodyfikowane astrocyty)
• kapilary
10
2016-05-13
System rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, APUD)
Szyszynka ma połączenie
nerwowe z narządem
wzroku i reguluje
rytm dobowy organizmu
światło
Szyszynka
System komórek dokrewnych rozmieszczonych w różnych narządach
i posiadających wspólne cechy:
• pochodzenie: z tkanki nerwowej
• produkowane hormony:
peptydy i aminy biogenne
Lokalizacja komórek systemu:
1. Centralny układ nerwowy
• komórki neurosekretoryczne podwzgórza
• pinealocyty
• komórki dokrewne przysadki
2. Gruczoły dokrewne
• komórki C (tarczyca)
• komórki główne (przytarczyce)
• komórki A, B, D, PP (wysepek trzustkowych)
• kom. chromochłonne (rdzeń nadnerczy)
3. Rozproszone komórki dokrewne
w nabłonkach wyścielających:
• przewód pokarmowy i jego gruczoły
• drogi oddechowe
11