016_bog_i_czlowiek_u..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. BÓG I CZŁOWIEK U ŚW. AUGUSTYNA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, BÓG I CZŁOWIEK U ŚW. AUGUSTYNA – lekcja 16 ŚW. AUGUSTYN Św. Augustyn (354 – 430) urodził się w Tagasta (dziś Souk Ahras w Algierii), z ojca poganina i matki chrześcijanki. Matka Augustyna, św. Monika, pochodziła z rodziny o tradycji chrześcijańskiej i bardzo pragnęła, by jej syn przyjął chrzest. Pragnienie to spełniło się jednak dopiero po 33 latach. Jako młodzieniec Augustyn żył swobodnie, lubił zabawy, chętnie uczęszczał do teatru. Św. Augustyn i św. Monika, A. Scheffer (1846) ŚW. AUGUSTYN Po studiach w Tagaście i w Madurze udał się na dalsze kształcenie do Kartaginy, metropolii Afryki Północnej. Tam związał się z kobietą, z tego związku urodził się syn Adeodatus (z łac. "dany od Boga"). Augustyn żył z nią 15 lat. Pisma Cycerona pobudziły go jednak do badań filozoficznych. Chociaż wychowany przez matkę w chrześcijaństwie, pierwotnie wyznawał manicheizm, później, odkrywszy braki tej doktryny, przerzucił się na sceptycyzm akademicki. Monika nie zrażając się trudnościami modliła się za niego, błagając Boga o nawrócenie. Dopiero w 386 r. lektura dzieł neoplatońskich skłoniła go do powrotu do dogmatycznej filozofii, a kazania biskupa Ambrożego nawróciły go do Kościoła. Ochrzczony w 387 r., powrócił do Afryki i tam spełniał czynności kapłańskie, od 395 r. jako biskup Hippony. Z zapałem bronił nauki Kościoła i zwalczał wszelkie herezje, nawet te, które jego samego pociągały dawniej. Ruiny Kartaginy Cyceron ŚW. AUGUSTYN Augustyn uważał, że celem człowieka jest szczęście i filozofia ma je znaleźć. Ale szczęście może dać jedynie - Bóg. Wbrew sceptykom do szczęścia potrzebne jest poznanie, ale nie wszelkie, tylko poznanie Boga i własnej duszy. Badania przyrody zaś to "poszukiwania bardzo ciekawe i - bardzo próżne". "Pragnę znać Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej." To ograniczenie Augustyna przetrwało całe średniowiecze. Również wbrew sceptykom uznał, że poznanie jest możliwe. Co prawda zmysły podlegają złudzeniom, ale nie podlegają im zawsze i myśl nie we wszystkim zależy od zmysłów, lecz posiadając własne tryby rozumowania może sama niektóre prawdy ustalać. Augustyn, Aureliusz Augustyn, ŚW. AUGUSTYN Szukał takiego sposobu poznania, który nie podlega błędom i stanowi niezawodny punkt wyjścia dla wiedzy. Uznał, że błędy powstają wtedy, gdy wypowiadamy twierdzenia o rzeczach, a nie gdy dotyczą zjawisk. Postrzeżenia stają się pewne, o ile rozważa się ich treść, a nie rzeczy, które je wywołują. "Nie twierdź nic więcej jak to, że tobie rzeczy się takimi przedstawiają, a nie będziesz miał zawodu.” Augustyn znalazł jeszcze inną niezawodną podstawę wiedzy. Zauważył bowiem, że zarzuty sceptyków przeciw poznaniu dotyczą tylko poznania rzeczy zewnętrznych, ale nie przeżyć wewnętrznych. Twierdzenia niezawodne nie ograniczają się więc do zjawisk, ale obejmują również przeżycia wewnętrzne. Jeżeli o istnieniu rzeczy zewnętrznych można wątpić, to o własnym życiu wątpić niepodobna. Własna myśl jest faktem ze wszystkich najpewniejszym to słynna zasada Augustyna. Najstarsza znana podobizna Augustyna (VI w.), znajdująca się w bazylice na Lateranie ŚW. AUGUSTYN "Ty, który chcesz poznać siebie, czy wiesz, że istniejesz? Wiem. Skąd to wiesz? Nie wiem. Czy odczuwasz się jako substancję prostą czy złożoną? Nie wiem. Czy wiesz, że poruszasz się? Nie wiem. Czy wiesz, że myślisz? Wiem.” Wszystko jest wątpliwe oprócz tego, że jestem i że myślę. "Czy powietrze, czy ogień jest źródłem życia, co do tego ludzie wątpili, ale któż może wątpić, że pamięta, że rozumie, że chce, że myśli, że wie, że sądzi? Bo choćby wątpił, niemniej żyje; jeśli wątpi, pamięta, dlaczego wątpi; jeśli wątpi, rozumie, że wątpi; jeśli wątpi, to chce się upewnić; jeśli wątpi, to myśli; jeśli wątpi, to wie, iż nie wie; jeśli wątpi, to sądzi, iż nie należy twierdzić". "Wejdź w samego siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda." św. Augustyn, S. Martini ŚW. AUGUSTYN Zasada ta, stanowiła zupełne odwrócenie dotychczasowego poglądu na poznanie. Była zerwaniem z obiektywizmem, poza który starożytność nie wyszła. Dotąd myśl szukająca prawdy, zwracała się ku rzeczom zewnętrznym, teraz została odwrócona i skierowana ku wewnętrznemu życiu poznającego. To odwrócenie dokonało się w epoce religijnie nastrojonego filozofowania, oddziałało tu chrześcijańskie zobojętnienie na zewnętrzne warunki życia i skoncentrowanie się na życiu wewnętrznym, które wiedzie do zbawienia. ŚW. AUGUSTYN Co umysł, poza własnymi przeżyciami, poznaje najlepiej? Rzeczy zewnętrzne? Nie - według Augustyna, lepiej poznaje prawdy wieczne. Umysł, wbrew potocznemu przekonaniu, zgodnie z poglądem Platona, myśląc uświadamia sobie przede wszystkim prawdy ogólne i niezmienne. Nie jest twórcą tych prawd, ale wyłącznie ich odbiorcą, bo ograniczony umysł ludzki nie może wytwarzać prawd wiecznych. Umysł może wiedzę przejmować wprost, bez pośrednictwa ciała i zmysłów. Skoro więc jest tylko odbiorcą, to przedmioty, które poznaje, muszą istnieć poza nim. Prawdy wieczne w myśli są odbiciem prawd wiecznych, istniejących obiektywnie. Podobnie do Platona, Augustyn doszedł do uznania idealnego świata, ale dla niego ten był złączony z Bogiem. Wieczne istnienie jest właściwe tylko Bogu, więc prawdy wieczne istnieją w Bogu, są ideami Bożymi. Jeśli więc dusza poznaje prawdę, to dzięki temu, że istnieje Bóg i udziela jej swych idei. Św. Augustyn ŚW. AUGUSTYN Bóg udziela duszy wiedzy drogą oświecenia (illuminatio) - iluminizm /pogląd filozoficzny, według którego źródłem poznania prawdy jest oświecenie umysłu przez Boga/. Umysł bezpośrednio widzi prawdę, tak jak oczy widzą rzeczy. Poznanie umysłowe ma charakter intuicyjny, umysł dochodzi do prawdy wprost bez rozumowania. Poznanie Boga było przede wszystkim aktem bezpośredniej intuicji, kontemplacji. Intuicyjne oglądanie bóstwa jest możliwe przez oświecenie. Łaska oświecenia przypada dobrym, przygotowaniem do oświecenia jest nie ćwiczenie umysłu, ale oczyszczenie serca. Illuminatio ŚW. AUGUSTYN Augustyn przyjmował, że poznanie przechodzi szereg stopni, poznanie mistyczne jest ukoronowaniem racjonalnego. Opierając się na apriorycznej wiedzy o ideach, częściowo racjonalnie, częściowo mistycznie dowodził zasadniczych tez metafizyki: • istnienia Boga, • nieśmiertelności duszy. Skoro mamy niezachwianą świadomość prawd wiecznych, a wszystko, co wieczne, może istnieć jedynie w Bogu, więc Bóg istnieje. Jak inni dowodzili istnienia Boga jako przyczyny świata, tak on dowodził - jako źródła prawdy. Dusza musi być wieczna, bo uświadamiając sobie prawdy wieczne ma udział w wieczności. Św. Augustyn ŚW. AUGUSTYN Pogląd Augustyna na świat był konsekwentnie teocentryczny /teocentryzm pogląd stawiający Boga w centrum zainteresowań filozoficznych, moralnych, naukowych itd., podporządkowujący sens istnienia człowieka celom pozaziemskim, zaś wszystkie dziedziny życia – religii/, Bóg był ośrodkiem jego filozofii. W swoim poglądzie na świat przeprowadził przewagę Boga nad stworzeniem i całkowitą zależność stworzenia od Boga PRZEWAGA BOGA NAD ŚWIATEM •Bóg jest "najwyższym bytem" (summa essentia), bo On jeden istnieje z własnej natury, wszystko zaś inne mogłoby nie być. On jeden jest bytem niezależnym, wszelki inny byt istnieje tylko dzięki zrządzeniu boskiemu. •Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania: poznanie przemijających zjawisk nie ma bowiem wartości wobec poznania bytu absolutnego. •Bóg jest najwyższym dobrem i zarazem przyczyną wszelkiego dobra. Jak wszelki byt istnieje przez Boga, tak samo i wszelkie dobro jest dobrem tylko przez Boga. ŚW. AUGUSTYN PRZEWAGA DUSZY NAD CIAŁEM • Dusza jest substancją samoistną, nie jest ani własnością ciała, ani rodzajem ciała. Nie ma w sobie nic materialnego, posiada tylko takie funkcje, jak myśl, wola, pamięć. Nie ma nic wspólnego z funkcjami biologicznymi. Dusza nie tylko jest różna od ciała, ale jest od niego doskonalsza, bo bliższa Boga. Gdy ciało jest zniszczalne, ona jest niezniszczalna. Jest nieśmiertelna, bo poznając prawdy wieczne ma udział w wieczności. • Duszę znamy lepiej niż ciało. To dusza, a nie ciało poznaje Boga. • Wobec wyższości duszy nad ciałem, należy dbać o duszę, a nie o ciało. Rozkosz zmysłowa jest godna potępienia, bo wzbudza pragnienie dóbr cielesnych i skłania do wywyższania ich ponad dobra duchowe. Święty Augustyn z Hippony ŚW. AUGUSTYN • • • PRZEWAGA SIŁ IRRACJONALNYCH DUSZY NAD ROZUMEM Zasadniczą postacią życia duchowego nie jest rozum, lecz wola. Natura człowieka przejawia się nie w tym, co wie, lecz w tym, czego chce. Filozofia Augustyna przeszła tym samym od intelektualizmu do woluntaryzmu. Czynniki irracjonalne mają przewagę nie tylko w dziedzinie działania, ale i w dziedzinie samego poznania. Prawdę o Bogu, poznać może nie rozum, lecz wiara. A wiara jest rzeczą woli, a jeszcze bardziej rzeczą uczucia, czyli "serca". "Nie pojmiesz patrząc, staraj się zrozumieć wierząc. Natęż ostrze oczu twego serca i patrz, a nastaw uszy serca i słuchaj.” "Zrozum, byś mógł wierzyć, wierz, byś mógł zrozumieć". "Są rzeczy, którym wierzyć nie będziemy, jeśli ich nie zrozumiemy, i są inne, których nie zrozumiemy, jeśli nie będziemy w nie wierzyć." Jeśli prawdę zdobywa się nie samym rozumem, to tym bardziej – dobro. Jeśli poznanie jest rzeczą woli i uczucia, to tym bardziej - działanie. Nie wystarcza więc znać dobro, aby je czynić, trzeba dobro kochać. Tylko z miłości płyną dobre czyny, zwłaszcza z miłości do dobra najwyższego, do Boga. Szczęście można osiągnąć jedynie przez miłość, bo przez miłość, a nie przez wysiłek myśli, można się zbliżyć do Boga. "serce". ŚW. AUGUSTYN Cała filozofia Augustyna była więc ześrodkowana w Bogu, jedynym bycie absolutnym i doskonałym. Wobec Niego świat doczesny traci znaczenie, a jeśli ma znaczenie, to tylko jako dzieło i odblask Boga. Bez Boga nie można ani działać, ani poznawać, ani istnieć. Potrzebne jest oświecenie, aby poznać prawdę, potrzebna łaska, aby czynić dobrze i być zbawionym. W całej przyrodzie nic nie może się dziać bez udziału sił nadprzyrodzonych. Wszystkie gałęzie wiedzy łączyły się u Augustyna, bo wszystkie miały ten sam przedmiot - Boga. • • • • Bóg jako jedyny byt i prawda - to rzecz metafizyki; Bóg jako źródło poznania - to przedmiot teorii poznania; Bóg jako jedyne dobro i piękno - to przedmiot etyki; Bóg jako osoba wszechmocna i pełna miłości - to rzecz religii. Stary podział wiedzy na logikę, fizykę i etykę pozostał co prawda w mocy, ale jego podstawa uległa u Augustyna zmianie: wszystko to nauki o Bogu, jedna jako o przyczynie poznania, druga - bytu, trzecia - dobra. Wizja św. Augustyna V. Carpaccio ŚW. AUGUSTYN Sprawa dobra i zła stanowi główną trudność filozofii Augustyna. Z jednej strony świat, jako dzieło i objaw Boga, nie może nie być dobry. Jednak z drugiej strony istnienie zła w świecie jest niewątpliwe. Rozwiązanie zaproponowane przez Augustyna, stworzyło podwaliny chrześcijańskiej "teodycei” /gałąź teologii zajmująca się problemem jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła/, czyli obrony doskonałości stworzenia. Zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem wolnych stworzeń. "Bóg dobrą ustanowił przyrodę, lecz zatruła ją zła wola". Zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie, jest do niej potrzebne. Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem niż mniejsze bez zła. Zło pochodzi od człowieka, dobro - od Boga, czyli zło jest rzeczą przyrody, a dobro - rzeczą łaski. Dobrzy są jedynie ci, co dostąpili laski. Są więc dobrzy nie z siebie, lecz z laski Bożej. Człowiek jest więc odpowiedzialny za zło, ale nie za dobro. Istnienie zła w świecie jest niewątpliwe. ŚW. AUGUSTYN Augustyn położył podwaliny pod nową chrześcijańską filozofię. Zerwał z klasyczną postawą Greków, z jej obiektywizmem i intelektualizmem, jego postawa była introspekcyjna, a wola miała pierwszeństwo przed rozumem. Pojął Boga jako nieskończonego, a świat jako twór nadprzyrodzony i dzieło łaski. Pojmowanie zaś Boga jako nieskończonego sprawiło, że świat musiał się wobec Niego wydać znikomy. Cała koncepcja filozoficzna Augustyna oparta była na większym zaufaniu do woli, wiary, miłości i łaski niż do rozumu i doświadczenia. Św. Augustyn ŚW. AUGUSTYN Augustyn miał niewielu bezpośrednich następców, ponieważ wkrótce po jego śmierci nastąpił zupełny upadek oświaty. Ale gdy parę wieków potem scholastycy podjęli na nowo budowę chrześcijańskiego poglądu na świat, oparli się na podstawach stworzonych przez Augustyna. Był najbardziej wpływowym myślicielem chrześcijaństwa, dzięki niemu prąd myśli idealistycznej, wywodzący się od Platona wpłynął na średniowiecze. Doktryna augustyńska długo stanowiła jedyny typ ortodoksalnej filozofii, dopiero w XIII w. Tomasz z Akwinu przeciwstawił jej nowy typ filozofii chrześcijańskiej, mimo tego wpływ Augustyna działał i później. Grób św. Augustyna BIBLIOGRAFIA • Chadwick H., Augustyn, Warszawa 2000. • Łojek M., Teksty filozoficzne dla szkół średnich, Warszawa 1987. • Św. Augustyn, Wyznania, Kraków 2007. • Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Warszawa 2002.
