Popiel-Schneider

Popiel-Schneider
Fryderyk
I rok
Historia filozofii średniowiecznej
RELIGIA A FILOZOFIA : DYLEMATY PIERWSZYCH
CHRZEŚCIJAN
Katolicki Uniwersytet Lubelski imienia Jana Pawła II
Studia eksternistyczne w Paryżu
Pierwsi chrześcijanie byli tak zachwyceni doskonałością swojej religii,
że postawili ją na pierwszym miejscu. Więcej nawet: stwierdzili, że
wszystko (czyli równie dobrze nauka, kultura i cel życia) ma służyć religii
i poznaniu Boga. Prόbowali dostosować wszystkie te elementy do prawideł
chrześcijańskich, a to, czego nie można było pogodzić z ich wiarą,
odrzucali. Wedle chrześcijan, życie doczesne nie miało większego
znaczenia, jego celem było jedynie osiągnięcie życia wiecznego.
Starożytni Grecy przeciwnie przywiązywali dużą wagę do warunkόw życia
na ziemi. W związku z tym chrześcijanie nie mogli przyjąć filozofii
będącej tworem, ktόry nie dążył do wyjaśnienia Objawienia albo sposobu
na życie zgodnego z Ewangelią.
Święty Paweł dowodził, iż filozofia jest tylko ułudą, nauką czysto
ludzką. Uważał, że nie zawiera prawdy i że wiara ludzka ma się opierać na
wszechmocy Boga, a nie na mądrości ludzkiej. Stanowisko to nie mogło
jednak trwać wiecznie. Oczywistą rzeczą było, że sama wiara mogła
wystarczyć tylko ludziom prostym. Kręgi o wyższym poziomie
intelektualnym nie mogły się zadowolić taką interpretacją. Dlatego też
powstała teoria plagiatu. Stwierdzono, że filozofia starożytna skradła
najważniejsze swe zdobycze prorokom biblijnym. Klemens Aleksandryjski
uważał, że filozofia pomaga w znalezieniu najwyższej prawdy. Pokazał
też, że jest sposobem na przekonanie elit do słuszności chrześcijaństwa.
Grzegorz Nysseńczyk z kolei bronił idei, wedle ktόrej doskonałość nabył
tylko ten, co posiada rόwnie dobrze bogobojność i wiedzę.
Widzimy więc, że stopniowo chrześcijanie dopasowywali wiedzę
Grekόw do potrzeb nauki Chrystusowej. Okres ten zwany jest patrystyką.
Wyznawcy Ewangelii formułowali wόwczas podstawy myśli filozoficznej,
ktόrą można było pogodzić z dążeniem do poznania Boga i osiągnięcia
życia wiecznego. Niniejsza praca będzie stanowiła omόwienie myśli
pierwszych przedstawicieli tego nurtu filozoficznego od gnostykόw do
Swiętego Augustyna.
W filozofii patrystycznej można rozróżnić kilka odmian podlegających
rόżnym kryteriom. Kryterium działania tworzy podział na apologetόw i
systematykόw. Apologeci mieli na celu bronienie wiary chrześcijańskiej na
zewnątrz przed jej wrogami. Systematycy z kolei zajmowali się
ujednoliceniem poglądόw, ktόre służyło spόjności nauki Kościoła. Miejsce
powstania także stanowi kryterium odrόżnienia. Wschόd nie rόżnił się z
Zachodem tylko umiejscowieniem, lecz rόwnież uleganiem wpływom.
Ojcowie greccy (tak byli zwani filozofowie Wschodu) utworzyli szkołę
filozoficzną, ktόra była może na wyższym poziomie niż zachodnia ze
względu na zapożyczenia z filozofii starożytnch Grekόw, ale nie mogła się
poszczycić samodzielnością. Ojcowie łacińscy zaś, mimo że ich system nie
korzystał ze spuścizny starożytności, powołali do życia spόjną myśl, ktόra
odpowiadała w zupełności duchowi chrześcijaństwa.
Istnieje spόr co do tego, czy można gnostykόw zaliczyć do nurtu
filozofii chrześcijańskiej. Z jednej strony bowiem gnostycyzm powstał
jeszcze przed Chrystusem i ujmował prawdy wiary jako symbole, z drugiej
zaś był pierwszą prόbą zespolenia filozofii z chrześcijaństwem. Miał
charakter synkretyczny, łączył rόwnie dobrze pierwiastki babilońskie,
egipiskie i żydowskie. Prόbował także zjednać idee Wschodu i Zachodu.
Gnostycy byli przekonani o dwoistości między duchem a materią.
Dążyli do znalezienia bytόw pośrednich łączących te dwie skrajności.
Rodzaje bytu traktowali jako osoby boskie, gdyż byli pod wpływem
mitologicznej teologii i kosmologii. Jednym z łącznikόw między bytami
miał być Chrystus, a jego przyjście na świat przełomowym momentem
dziejόw. Gnostycy utworzyli także skrajnie dualistyczną i pesymistyczną
wizję świata, w ktόrej siły boskie broniące dobra i siły materii broniące zła
walczą bezustannie.
Chrystianizm musiał odrzucić tę teologię. Nie zgadzała się bowiem z
tym, co głosi Biblia, traktując to, co rzeczywiste, jako symbol. W dodatku,
gnostycyzm zastąpił jednego Boga wielością bogόw. Kościόł nie mόgł
także się zgodzić z niezależnością materii względem Boga.
Apologeci Wschodu jako pierwsi chcieli znaleźć rozstrzygnięcia na
gruncie ściśle ewangelicznym. Z drugiej strony, zapożyczyli liczne pojęcia
od Grekόw. Ich działalność była szczegόlnie aktywna w II wieku.
Apologeci formułowali poglądy dotyczące zwłaszcza Boga i duszy.
Uważali, że Bόg był tylko jeden. Justyn myślał jeszcze, że stworzył świat z
istniejącej już materii, jego następcy jak Teofil i Tacjan twierdzili zaś, iż
Bόg nadał też istnienie i kształt materii. Apologeci dochodzili do wniosku,
że możność poznania Boga była bardzo ograniczona. Duszę większość
apologetόw miała za nieśmiertelną. Uważała jednak, że dusze nie
preegzystują, że mają swόj początek. Niektόrzy apologeci utrzymywali, iż
dusza ma charakter boski. Ireneusz przekonywał jednak, że jest tylko
obrazem Boga. Panowała koncepcja niematerialności duszy. Apologeci
odrzucili zupełnie stanowczość starożytnych myślicieli, z ktόrej wynikało,
że albo Bόg stworzył świat, co by oznaczało, że jest doskonały, albo nie
pochodzi w całości od Boga, dlatego też jest niedoskonały. Apologeci
dowodzili, iż świat w całości pochodzi od Boga, ale nie jest boskiej natury,
więc można w nim znaleźć rόwnie dobrze dobro i zło.
Orygenes także należał do tych, ktόrzy jako pierwsi prόbowali zespolić
duch Ewangelii z filozofią. Ideałem jego systemu był monizm, ktόry
zakładał jedność między Bogiem a światem. Myśliciel chciał doprowadzić
do zgodności wiary w Objawienie z rozumem opierającym się na wiedzy.
Orygenes wykorzystał koncepcję logosu, aby pogodzić myśl metafizyczną
z Biblią. Stwierdził, iż Syn-Logos, a nie Bόg-Ojciec jest bezpośrednim
stwόrcą świata. Dzięki temu wytłumaczył, dlaczego doskonały Bόg
stworzył niedoskonały świat: skorzystał z pośrednika. Bόg był pojmowany
jako byt niezmienny i niepoznawalny. Dusza była według niego złączona z
ciałem na skutek jej upadku.
Poglądy Orygenesa także napotkały sprzeciw. Takie elementy jak
odwieczność świata, preegzystencja dusz, teoria upadku człowieka i
traktowanie ciała jako klatki dla duszy nie mogły być zaakceptowane przez
Kościόł. Orygenes wywarł jednak niesamowity wpływ i zmusił go do
wytworzenia innej teorii, aby ją zastąpić.
Kontynuatorem myśli Orygenesa stał się Grzegorz Nessyńczyk.
Skorygował jego myśl i ograniczył ją do dogmatόw wiary. Nie znalazł on
jednak szerszej rzeszy zwolennikόw. Tertulian z kolei chciał sformułować
myśl filozoficzną odcinającą się zupełnie od filozofόw starożytności, ale
jego system także nie znalazł uznania Kościoła. Dopiero Swiety Augustyn
położył podwaliny pod chrześcijański system filozoficzny.
Święty Augustyn zerwał całkowicie z grecką postawą. Ustanowił
prymat woli nad rozumem. Introspekcyjna postawa Świętego Augustyna
zakładała, iż Bόg jest osobą, ktόra kieruje się swoją wolą. Uznawał, że
istnieje skrajny dualizm między Bogiem a światem. Wypływały z tego
szczegόłowe teorie takie jak egzemplaryzm zakładający podział na świat
realny i idealny, iluminyzm ukazujący interwencję Boga w poznaniu i
doktryna miłości i łaski. Twierdził także, że ciało nie jest z natury złe, lecz
spostrzegał zło kryjące się w pożądliwości cielesnej.
Augustyn miał niewielu bezpośrednich naśladowcόw, gdyż po jego
śmierci nastąpił upadek oświaty. Był on synonimem schyłku patrystyki, a
scholastyka, następny okres filozoficzny, pojawiła się dopiero po
przywrόceniu porządku w Europie po najazdach barbarzyńskich kilka
wiekόw pόźniej. Niemniej jednak, to właśnie Święty Augustyn stworzył
fundamenty, na ktόrych scholastycy budowali filozofię chrześcijańską.
Augustyn nie miał sobie rόwnych do XIII wieku, kiedy to Tomasz z
Akwinu wymyślił nowy typ filozofii chrześcijańskiej.
Po licznych sporach i dylematach chrześcijanie doszli więc do pewnego
kompromisu. Nie był nim ani gnostycyzm, ktόry był oparty na
zabobonnych wierzeniach, ani myśl apologetόw Wschodu, ktόrzy nie byli
w stanie zbudować cały system, ani orygenizm, ktόry zakładał
odwieczność świata, lecz Święty Augustyn, ktόry stworzył spόjny
chrześcijański system niezależny od wszelkich zewnętrznych wpływόw.