Przyroda jest źródłem wiedzy. Każda pora roku stwarza okazję do

Świat przyrody jest najbardziej optymalnym środowiskiem dostarczającym dziecku wielu
wrażeń, spostrzeżeń, doświadczeń oraz prowokującym do werbalizacji swoich emocji i samodzielnego
działania.
Przyroda oddziałuje na dziecko barwą, kształtem, smakiem, zapachem i dźwiękiem. Nauczyciel powinien starać się, aby dzieci jak najczęściej z nią obcowały w naturalnym otoczeniu i aby cząstkę tej natury wnosiły do sali przedszkolnej. Kontakt z naturą pomaga dziecku poznawać i rozumieć
świat, kształci jego wrażliwość estetyczną i emocjonalną oraz kulturę ekologiczną. Naturalne
tworzywo wykorzystywane w zajęciach i zabawach wzbogaca przeżycia dzieci, ich wyobraźnię, wyzwala i ukierunkowuje aktywność twórczą.
Dzieci muszą mieć możliwość odczuwania radości z kontaktu z przyrodą. Zamiast tylko
opowiadać dziecku o przyrodzie nauczyciel tak organizuje działania edukacyjne, by dzieci poznawały
świat wszystkimi zmysłami. Znajomość nazwy jest ważna, ale nie wystarcza do pełnego kontaktu
ze światem przyrody. Trzeba bowiem objąć drzewo, poczuć jego szorstką korę, odpocząć w jego cieniu, odczuć pulsujące w nim życie, by docenić, jakie jest ważne w świecie.
Przyroda jest źródłem wiedzy. Każda pora roku stwarza okazję do obserwowania bogactw
przyrody i różnych zjawisk z nią związanych. Jedną z form rozbudzających zainteresowania przyrodnicze są spacery i wycieczki. Dostarczają one dzieciom dużo radości. Podczas wędrówek przedszkolaki mogą podziwiać zielone łąki z mnóstwem kolorowych kwiatów, drzewa, błyszczące kamienie,
skrzące się krople wody, piękno lasu, śpiew ptaków i wiele innych rzeczy. Stawianie dziecka w roli
obserwatora i eksperymentatora pozwala na rozwiązywanie i sprawdzanie interesujących go problemów w toku własnej działalności. Podczas takich sytuacji edukacyjnych pomagamy wychowankom
w uporządkowaniu obrazu otaczającego świata, w rozwijaniu indywidualnych zainteresowań, zdobywaniu wiedzy i kształtowaniu pojęć.
Aby rozbudzić zainteresowanie dzieci tym, co widzą, żeby patrzyły uważnie i wsłuchiwały
się w to, co je otacza, trzeba dawać im proste zadania (niech opowiedzą o tym, czego się dowiedziały
lub co ciekawego zobaczyły, lub też niech naśladują usłyszane dźwięki). Zebrany w czasie wycieczek
materiał przyrodniczy wzbogaca kącik przyrody. Może też być wykorzystywany do wielu zajęć, zabaw i ćwiczeń. Otaczające nas środowisko: las, pole, ogród, park, łąka, rzeka są podstawowym źródłem zdobywania wiedzy, doświadczeń i przeżyć z zakresu ochrony przyrody. Takie otoczenie ułatwia
wdrażanie dzieci do poszanowania przyrody i uwrażliwia je na piękno natury.
Jesienią można brodzić po kolorowych liściach, zbierać je, układać w bukiety oraz wyjaśniać
dlaczego liście zmieniają kolory i opadają. Można również zbierać żołędzie, kasztany, różne owoce
i nasiona do kącika przyrody, gdzie posłużą jako eksponaty do obserwacji, wymiany spostrzeżeń, rozmów, opowiadań, liczenia i zajęć plastycznych. Spacer daje możliwość dokładnego wyjaśnienia dzieciom istoty zmian i konieczności przystosowania się przyrody (roślin i zwierząt) do aktualnej pory roku. Jest także okazją do eksperymentowania i badania zjawisk związanych z ochroną przyrody. Dzieci
uczą się odczuwania i podziwiania piękna przyrody poprzez aktywny i bezpośredni kontakt z nią i jej
zjawiskami. Mają możliwość oglądania, szukania, zbierania, wyciągania wniosków podczas zabaw
dydaktycznych przeprowadzonych na wycieczkach.
Zimą spacer umożliwia poznanie zwierząt żyjących w lesie, roznoszenie pokarmów dla ptaków i zwierząt w wyznaczonych miejscach. To również okazja do obserwowania śladów na śniegu,
zbierania „skarbów” do kącika przyrody oraz do eksperymentowania (poznawania właściwości śniegu
i lodu).
Wiosną obserwujemy z dziećmi budzenie się przyrody do życia. Można wybrać się na spacer
w poszukiwaniu śladów wiosny, obserwować ptaki na drzewach, pierwsze kwiaty w ogródkach, pąki
na drzewach i krzewach. Z wycieczki nad stawem można przynieść „żabie dzieci” i założyć hodowlę
żab, a kiedy urosną należy je wypuścić, bo najlepiej będzie im w środowisku, w jakim je znaleziono.
W kąciku przyrody dzieci powinny mieć możliwość obserwowania posianych roślin i pielęgnowania
ich.
Latem dzieci mogą podziwiać rozkwit przyrody, różnorodność kwiatów, zapachów i dźwięków. Nauczyciel wpaja dzieciom, że przyroda to najstarszy i najwytrwalszy muzyk świata. Stosuje
w pracy zagadki słuchowe – dzieci rozpoznają różne dźwięki i odgłosy. Uczula dzieci, aby podczas
1
spacerów i wycieczek umiały się w nie wsłuchiwać (pszczoły, wiatr, deszcz, rzeka, śpiew ptaków itp.).
Poza tym dzieci poznawać mogą cykl rozwojowy mrówki, motyla, obserwować ptaki (zakładanie
gniazd, wylęganie piskląt, opieka nad potomstwem).
Przez cały rok dzieci mogą określać pogodę i zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla
poszczególnych pór roku. Ponadto zabawy przeprowadzone na wycieczkach i spacerach pozwalają
na wyzwalanie u dzieci własnej inwencji, radości i samodzielności, wyrabiają nawyk aktywnego
i przyjemnego wypoczynku. Przed każdym spacerem przypominamy dzieciom, by nie hałasowały
i nie straszyły mieszkańców lasu czy parku, nie zrywały i nie deptały niepotrzebnie roślin, z wszystkimi napotkanymi zwierzątkami (chrząszczami, motylami, mrówkami, ślimakami itp.) obchodziły się
ostrożnie, nie niszcząc ich domków.
Ważnym miejscem w poznawaniu przyrody jest w przedszkolu kącik przyrody. Nauczyciel
powinien go dobrze przygotować. Ważny jest wybór miejsca, gdzie dociera odpowiednia ilość światła
i ciepła oraz gdzie dzieci będą miały łatwy dostęp ze wszystkich stron.
Jesienią powinny w nim się znaleźć różne okazy roślin kwitnących, które szczególnie
przyciągają uwagę dziecka, stwarzają miłą atmosferę. Dobrym pomysłem jest akwarium, gdyż
przypomina w pewnym stopniu środowisko naturalne, gdzie wszystko pociąga swoją tajemniczością
i niezwykłością. Dzieci nie pozostają obojętne na widok pływających ryb – budzą one żywe zainteresowanie, rozwijają dziecięcą spostrzegawczość i chęć poznania. Okres jesieni to bogactwo plonów
i barw w przyrodzie. Kącik przyrody jest zapełniany różnymi okazami przyrodniczymi przyniesionymi przez dzieci – owocami, jarzynami, kwiatami, nasionami drzew, kłosami zbóż itp. Wtedy też magazynujemy w kąciku pożywienie dla ptaków: jarzębinę, mak, zboże itp. Przeprowadzamy wiele ciekawych doświadczeń, np. rozpuszczanie w wodzie, a następnie krystalizację soli i cukru.
Kącik przyrody bardzo ciekawy jest wczesną wiosną, kiedy to zamienia się w mini-ogród
kwiatowo-warzywny. Siejemy wtedy różne jarzyny i kwiaty. Dzieci obserwują ich wzrost od ziarenka
aż do wydania owocu. Przedszkolaki obserwują też gałęzie drzew i krzewów, na których zjawiają się
pierwsze pąki i kwiaty.
Bardzo ważny dla człowieka jest problem ochrony przyrody, środowiska oraz ekologii. Dlatego od najmłodszych lat powinniśmy uczyć dzieci szacunku dla otaczającej je przyrody. Nauczyciel
powinien wdrażać je do poprawnych zachowań w kontakcie z przyrodą, jej ochrony, segregowania
śmieci, wykorzystywania odpadów. Kiedy mały człowiek zobaczy i nauczy się, że śmieci-nieużytki
można w różny sposób wykorzystać (nie muszą zaśmiecać naszego najbliższego otoczenia – skwerów,
trawników), poczuje się częściowo odpowiedzialny za naszą Ziemię.
Najskuteczniejsza nauka poszanowania przyrody opiera się na konkretnych działaniach. Organizuje się różnego rodzaju akcje, konkursy ekologiczne, wystawy plastyczne. Nauczycielki proponują
zajęcia otwarte, spotkania z ciekawymi ludźmi, imprezy grupowe i ogólnoprzedszkolne oraz wspólne
wycieczki krajoznawcze. Przedszkolaki mają bezpośredni kontakt z przyrodą. Dzięki tym kontaktom
uczą się odpowiedzialności za najbliższe środowisko i przygotowują do aktywnego i twórczego
uczestniczenia w życiu otoczenia. Poznają zjawiska i mechanizmy rządzące naturą. Widzą jak budująca lub destrukcyjna może być działalność człowieka. Uczą się, jak chronić przyrodę. Ważne jest to,
aby przeżycia i doświadczenia pozostały w dzieciach na stałe. W tym celu na zajęciach dzieci mogą
recytować wiersze i śpiewać piosenki o przyrodzie, naśladować ruchy drzew i zwierząt, rysować, tworzyć opowiadania, układać dialogi kwiatów, ptaków i zwierząt. W czasie zabawy bowiem najłatwiej
jest trafić do dziecięcej wrażliwości. Dzieci uczą się też wtedy korzystać z pomocy naukowych takich,
jak: mikroskop, lupa, magnes. Same badają, wyciągają wnioski i zapamiętują. W ten sposób wiedzą,
skąd się bierze deszcz, dlaczego opadają liście, jak powstaje grzmot i jak zrobić filtr do wody. Przedszkolaki bezpośredni kontakt z naturą przeżywają bardzo emocjonalnie, co z kolei prowadzi do trwałego zapamiętywania.
Wiele mówi się o potrzebie ochrony środowiska. Działania podejmowane w przedszkolu dają
szansę na kształtowanie pozytywnych, zgodnych z prawami natury, postaw umożliwiających dziecku
poznanie i pokochanie otaczającego je świata. Przedszkole powinno rozbudzić zamiłowanie do przyrody, kształtować opiekuńczy do niej stosunek. Spotkania z przyrodą wyzwalają aktywność umysłową
przejawiającą się m.in. w zaciekawieniu kącikiem przyrody, książkami, ilustracjami oraz rozmowami
na ten temat. W spotkaniu z przyrodą pomocna jest literatura dziecięca, w której opisane są kwitnące
sady, malownicze zakątki górskie, morze.
2
Nie do przecenienia jest rola wycieczki w edukacji przedszkolnej. Korzyści, jakie wynoszą
dzieci z wycieczek utrwalają nas w przekonaniu, że zajęcia w sali, choćby z najbardziej wyszukanymi
pomocami, nie zastąpią zobaczenia czegoś bezpośrednio, doświadczenia i przeżycia. Jest to cenny
sposób zdobywania wiedzy, którą następnie rozbudowujemy podczas zabaw i zajęć w przedszkolu.
Po prostu – zobaczyć, doświadczyć i bezpośrednio przeżyć –
to znaczy lepiej zrozumieć świat.
Opracowała: mgr Małgorzata Mrotek
3