edukacja przyrodnicza i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w wieku
advertisement
EDUKACJA PRZYRODNICZA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Katarzyna Kołakowska Izabela Łyjak Człowiek coraz bardziej odgradza się od swego naturalnego środowiska, co przyczynia się do narastającego stępienia potrzebnej mu wrażliwości ekologicznej, zmniejszenia poczucia odpowiedzialności za skutki wykorzystywania środków technicznych, sprzyja rozwojowi niszczycielskich technologii, umacnianiu instrumentalnego stosunku do przyrody” „ CZŁOWIEK Społeczeństwo PRZYRODA do – okolny świat życia całość tego, co otacza człowieka, w czym człowiek tkwi, co na niego oddziaływuje i na co on sam działa Celem wychowania przedszkolnego „jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym” Procesy poznawcze u dzieci dotyczą sfer rzeczywistości odnoszącej się do świata życia społecznego oraz do przyrody Realizacja zadań wynikających z ogólnego celu związana jest z podejmowaniem działań w ramach obszaru edukacji ekologicznej, który w swym zakresie obejmuje następujące cele: • budzenie zaciekawienia otaczającym światem, • rozwijanie zdolności poznawczych, • poznawanie rzeczywistości przyrodniczej poprzez obserwowanie, eksperymentowanie, odkrywanie, • wdrażanie do zachowań akceptowanych społecznie, • wyrabianie właściwego stosunku do otaczającej przyrody, • właściwe reagowanie na cierpienie ludzi i zwierząt, • dostrzeganie zależności pomiędzy stanem naturalnego środowiska a zdrowiem człowieka, • wprowadzanie w świat wartości uniwersalnych, • kształtowanie pozytywnych cech charakteru, takich jak: chęć niesienia pomocy potrzebującym, oszczędność, gospodarność, empatia, • rozwijanie poczucia odpowiedzialności poprzez dokonywanie odpowiednich wyborów, • kształtowanie umiejętności dostrzegania i rozwiązywania problemów przyrodniczych, • dostrzeganie i poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych Działania wychowawczo-dydaktyczne, opierające się na kontaktach dziecka z przyrodą, skupiają się przede wszystkim na: • zapoznawaniu z wyglądem, sposobem życia roślin i zwierząt z najbliższego środowiska w różnych porach roku, • kształtowaniu umiejętności obserwowania rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, • kształtowaniu umiejętności dostrzegania piękna w obiektach i zjawiskach przyrodniczych (tęcza, rosa, szadź, śpiew ptaków, zachód słońca, płatki śniegu pod mikroskopem, pąki kwiatów itp.), • uwrażliwianiu na zło wyrządzane w przyrodzie, w tym również człowiekowi, • kształtowaniu umiejętności współbrzmienia z przyrodą, • rozumieniu współzależności zachodzących w przyrodzie CEL REALIZACJA CELU CZYNNIK ODDZIAŁYWANIA WYCHOWAWCZEGO Poprzez treści z zakresu edukacji przyrodniczej wzbudza się zainteresowanie dzieci otaczającym światem, ukazując jednocześnie miejsce człowieka w przyrodzie. Bezpośrednie obcowanie z naturą stanowi niewyczerpalne źródło wrażeń, przeżyć i aktywnego działania. Budzenie zaciekawienia otaczającym światem jest pierwszym krokiem do budowania więzi emocjonalnej z przyrodą, do wyrabiania właściwego stosunku do otaczającej przyrody. Przybliżanie prawidłowych zachowań pozwala na kształtowanie postawy szacunku dla środowiska, ułatwia zrozumienie zjawisk i praw rządzących przyrodą. Dekalog Świętego Franciszka z Asyżu • Bądź człowiekiem pośród stworzenia, bratem między braćmi. • Traktuj wszystkie rzeczy stworzone z miłością i czcią. • Tobie została powierzona Ziemia jak ogród: rządź nią z mądrością. • Troszcz się o człowieka, o zwierzę, o zioło, o wodę i powietrze, aby Ziemia nie została ich zupełnie pozbawiona. • Używaj rzeczy z umiarem, gdyż rozrzutność nie ma przyszłości. • Tobie jest powierzona misja odkrycia misterium posiłku: aby życie napełniało się życiem. • Przerwij węzeł przemocy, aby zrozumieć, jakie są prawa istnienia. • Pamiętaj że świat nie jest jedynie odbiciem twego obrazu, lecz nosi w sobie wyobrażenie Boga Najwyższego . • Kiedy ścinasz drzewo, zostaw choć jeden pęd, aby jego życie nie zostało przerwane. • Stąpaj z szacunkiem po kamieniach, gdyż każda rzecz posiada swoją wartość. W przyrodzie i poprzez przyrodę człowiek poznaje świat wartości, bez których jego rozwój byłby niepełny. Właściwa troska o środowisko wskazuje równocześnie na rozwój życia duchowego: „Kto z szacunkiem odnosi się do przyrody, umie obronić się przed pokusą pychy i wynoszenia się nad innych, nie traci przy tym właściwej sobie samodzielności i oryginalności. Myśli we wspólnocie z innymi. Podejmuje działania indywidualne, lecz w poczuciu odpowiedzialności za drugich”. Poprzez edukację przyrodniczą, biorąc pod uwagę relację dziecko – przyroda dokonuje się harmonijny i wszechstronny rozwój człowieka. Zamierzeniem edukacji ekologicznej jest ukształtowanie u wychowanków świadomego stosunku do środowiska przyrodniczego, szacunku dla różnych form życia, właściwych postaw wobec przyrody i jej ochrony. Postawa nie jest jednak wrodzoną właściwością. Kształtuje się przez długotrwały kontakt ze środowiskiem zewnętrznym pod wpływem czynników związanych z aktywnością własną a także pod wpływem osób i instytucji, z którymi jednostka ma do czynienia w trakcie swego rozwoju. Proces kształtowania się postaw wymaga od samego początku stymulacji i pomocy poprzez umiejętne zbliżenie jednostki do przyrody. Pierwszymi osobami wprowadzającymi dziecko w tajemniczy świat przyrody, jej praw i piękna są rodzice i rodzina. To oni pierwsi budzą szacunek i miłość do różnych form życia, kształtują postawy wobec przyrody, pomagają dziecku jej doświadczać. Edukację przyrodniczą należy rozpoczynać w przedszkolu. Świadome i planowane zbliżenie do przyrody umożliwia duża otwartość dziecka w wieku przedszkolnym, wrażliwość na otoczenie - zwłaszcza przyrodnicze, gotowość do jego poznawania, wchodzenia z nim w bezpośredni, polisensoryczny kontakt, do działania i przeżywania. W przedszkolu dzieci poznają przyrodę w sposób: • pośredni – za pomocą ilustracji, literatury dziecięcej, filmów, modeli przyrodniczych • bezpośredni – poprzez spacery, wycieczki, prace hodowlane w kąciku przyrody, zabawy w ogrodzie przedszkolnym Dzięki hodowli roślin i zwierząt dzieci poznają budowę i funkcje życiowe organizmów, uczą się wielu umiejętności praktycznych oraz mają możliwość kształtowania takich cech charakteru jak: odpowiedzialność, cierpliwość, dokładność, sumienność. Powodzenie w prowadzeniu hodowli daje poczucie sukcesu, sprawstwa, zadowolenia, budzi wiarę we własne siły. Zapoznawanie dzieci w wieku przedszkolnym z otoczeniem społecznym i przyrodniczym powinno opierać się na bezpośrednich doświadczeniach i przeżyciach w powiązaniu z działaniem. Tak prowadzona edukacja przyrodnicza zaspokaja: potrzeby emocjonalne i estetyczne (nawiązywanie kontaktów z przyrodą i wytworami stworzonymi przez człowieka) potrzeby poznawcze dzieci (poznawanie przyrody, kultury, przejawów życia społecznego) potrzeby ludyczne i hedonistyczne (podejmowanie wszelkich form zabawy). potrzeby więzi społecznych (nawiązywanie interakcji werbalnych i niewerbalnych z rówieśnikami i osobami dorosłymi), potrzeby twórcze (rozwijanie twórczości plastycznej, muzycznej, językowej, ruchowej itp.) Regeneruje również siły psychiczne i fizyczne dzieci, jest doskonałą formą odskoczni od stresogennego środowiska, pozwala na wyzbycie się negatywnych emocji oraz odpoczynek – zarówno czynny jak i bierny. Przykazania ekologiczne Jam jest Pan Bóg twój, który stworzył niebo i Ziemię. Weź pod uwagę, że w tym stworzeniu jesteś moim partnerem. Obchodź się więc troskliwie z powietrzem, wodą, Ziemią i zwierzętami, tak jakby byli to twoi bracia i siostry. Weź pod uwagę, że dając ci życie, dałem ci także odpowiedzialność, wolność i ograniczone rezerwy surowców Ziemi. Nie okradaj przyszłości. Szanuj dzieci, dając im możliwość długiego życia. Rozbudzaj w swoich dzieciach miłość do natury. Rozważ, że ludzkość może wprawdzie używać technologii, lecz raz zniszczonego życia nie może tworzyć na nowo. Zatroszcz się o to, aby w twojej wsi, mieście, kraju tworzyły się grupy, które będą się z zaangażowaniem starały o to, aby zapobiec grożącym katastrofom. Odsuń się od wszelkich broni, które powodują niedające się naprawić zniszczenia w podstawowych uwarunkowaniach życia. Ćwicz samodyscyplinę, także przy podejmowaniu małych decyzji w swoim życiu. Znajdź w swoim cotygodniowym wypoczynku czas (w sobotę czy niedzielę), aby żyć ze światem, a nie tylko go używać. Pomyśl o tym: nie posiadasz Ziemi – jesteś jej stróżem. Już na etapie wychowania przedszkolnego dzieci powinny wiedzieć, że przyrodę należy chronić wszędzie – nie tylko w rezerwatach przyrody, parkach narodowych i krajobrazowych, ale również: • na miedzach, w rowach, na ścierniskach, gdzie przez wypalanie suchych traw ogień zabija trzmiele i pszczoły, biedronki, mrówki oraz inne organizmy, • na nasypach kolejowych, gdzie znajduje schronienie wiele drobnych zwierząt, które można zniszczyć związkami chemicznymi wyciekającymi z nieszczelnych cystern, • na łąkach i polach, gdzie często zwalcza się chwasty przy użyciu herbicydów, • na drogach i ścieżkach, gdzie można przejechać pojazdem jeża, żabę czy zaskrońca Znaczenie edukacji przyrodniczej ma ogromny wpływ na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym. W efekcie działań związanych z edukacją przyrodniczą dokonuje się rozwój człowieka w kontekście korzyści dla przyszłości związanej ze środowiskiem przyrodniczym. Człowieka żyjącego w poczuciu poszanowania wszelkiego życia, odkrywającego piękno tkwiące w każdym stworzeniu, również w sobie samym; człowieka żyjącego w poczuciu odpowiedzialności, która powinna obejmować nas samych, osoby najbliższe, innych ludzi, zwierzęta, rośliny, środowisko; człowieka skłonnego do współodczuwania, który umie postawić się w roli rośliny, zwierzęcia, czy też innego człowieka. Właściwie prowadzona działalność wychowawczodydaktyczna wyróżni dziecko, które w dorosłym życiu nigdy nie będzie pragnęło zawładnąć przyrodą ani jej sobie podporządkować, lecz zechce żyć z nią w zgodzie, harmonii i przyjaźni, w poczuciu odpowiedzialności za jej los. Literatura: T. Parczewska, Edukacja ekologiczna w przedszkolu, Lublin 2009, WUMC-S M. Sawicki, Edukacja środowiskowa, Warszawa 1997, WNSemper Dziękujemy za uwagę: Katarzyna Kołakowska Izabela Łyjak
