Przyczyny wad wymowy u dzieci i jak im - Sp

Referat wygłoszony na ogólnym zebraniu z rodzicami
w Szkole Podstawowej w Chmielku
w dniu 06 listopada 2003r.
Opracowała: Mariola Małyszek
Temat:
Przyczyny wad wymowy u dzieci i jak im
zapobiegać?
Niniejszy referat przeznaczony jest dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i
wczesnoszkolnym, u których stwierdzono zaburzenia mowy. Przeznaczony jest także dla
rodziców, którym zależy na jak najlepszym przygotowaniu dziecka do podjęcia nauki
szkolnej, a także dla wielu innych słuchaczy, zainteresowanych tym tematem.
Do napisania tego referatu skłoniła mnie duża liczba dzieci uczęszczających
w tym roku szkolnym na zajęcia logopedyczne. W ubiegłym roku szkolnym na zajęcia
uczęszczało 23 uczniów w I semestrze i 26 uczniów w II semestrze. W tym roku
szkolnym liczba uczniów wzrosła dwukrotnie. Niepokojący jest więc wzrost liczby
dzieci mających problemy z wymową.
Umiejętność poprawnego mówienia jest w naszych czasach szczególnie ważna. Coraz
większą rolę odgrywają bowiem środki przekazu opierające się na słowie mówionym.
Tymczasem polskie statystyki podają wysokie wskaźniki wad wymowy u dzieci.
Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zastanawiają się czy ich dziecko mówi
poprawnie, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo, czy też może jest opóźniony lub
zaburzony. Jeśli tak, to czy i w jaki sposób można pomóc dziecku.
Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u
innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez dziecko
poszczególnych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od
psychofizycznego rozwoju dziecka. Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku:




3 lat - porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski
i spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi,
ch];
4 lat - wymawia [s, z, c, dz];
5 - 6 lat - wymawia [sz, ż, cz, dż, r];
7 lat - ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną
technikę mówienia.
Rosnąca wciąż liczba dzieci, u których stwierdza się wadliwą wymowę musi budzić
niepokój i rodzić pytanie o jej przyczyny. Najogólniej można powiedzieć, że istnieją
dwie grupy czynników powodujące niewłaściwą wymowę: zewnątrzpochodne i
wewnątrzpochodne. Istnienie czynników zewnątrzpochodnych uwarunkowane jest
środowiskowo. Przyczyna nie tkwi w dziecku, lecz w jego otoczeniu. Wadliwa
artykulacja powstaje w wyniku istnienia niewłaściwych wzorców językowych. Dziecko
na drodze naśladownictwa przejmuje błędną wymowę głosek i wyrazów.
Naśladownictwo może także dotyczyć złej realizacji prozodii wypowiedzi, czyli akcentu,
rytmu, intonacji. Odbiegająca od normy fonetycznej wymowa polega także na istnieniu
wymowy gwarowej, środowiskowej, czy po prostu występowaniu zwykłych błędów.
Do tej grupy należą również sytuacje, gdy zła wymowa wynika z niewłaściwej atmosfery
domowej i postaw rodziców. Zdarza się, że u dziecka przedłuża się okres seplenienia
fizjologicznego, ponieważ rodzice nie przywiązują wagi do jego wypowiedzi, a czasem
wręcz celowo utrwalają taki sposób mówienia, zwracając się do niego “po dziecinnemu”.
Zdarza się również pogorszenie artykulacji, gdy w rodzinie pojawia się młodsze
rodzeństwo i związane z tym subiektywne poczucie odebrania przez nie miłości
rodziców.
Do czynników wewnątrzpochodnych wywołujących złą wymowę należą między innymi
zmiany w budowie anatomicznej aparatu artykulacyjnego. Mogą one dotyczyć języka,
który jest zbyt duży, zbyt mały lub ma skrócone wędzidełko. Problemem może być
budowa podniebienia twardego. Powstawaniu wad wymowy sprzyjają również zmiany
zgryzu i anomalie zębowe.
Warto tutaj wspomnieć o sytuacji przejściowej, jaką stwarza wymiana siekaczy z
mlecznych na stałe. Często jest to okres, gdy nie nastąpiło jeszcze utrwalenie właściwej
wymowy międzyzębowej. Zwłaszcza dotyczy to dzieci, u których mięśnie języka są
osłabione. Należy także zwrócić uwagę na przerost trzeciego migdałka. Nadmierne jego
rozmiary powodują utrudniony przepływ powietrza przez jamę nosową. Ciągłe
oddychanie przez rozchylone usta prowadzi także do osłabienia mięśni żuchwy i mięśni
języka. Przyczyną wady wymowy może być również rozszczep warg i podniebienia. W
wielu przypadkach niewłaściwa wymowa jest spowodowana niesprawnością narządów
artykulacyjnych. Mówiąc nie zdajemy sobie sprawy z pracy jaką wykonują poszczególne
narządy artykulacyjne, szczególnie język i wargi.
Często przyczyną wady wymowy może być nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie
narządu słuchu oraz zaburzenia percepcji słuchowej. Na poziom percepcji słuchowej
składa się:
o
o
o
o
słuch fizjologiczny (niedosłuch),
słuch fonematyczny (zwany też mownym),
pamięć słuchowa,
umiejętność kojarzenia.
Słuch fonematyczny, jest to zdolność rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy.
Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej. Wadliwą artykulację stwierdza się
również w przypadku upośledzenia umysłowego. Dziecko może także wymawiać
niewłaściwie w wyniku wolniejszego tempa kształtowania się artykulacji, będącego
przejawem indywidualnego tempa i rytmu rozwoju. Wówczas jego wymowa odpowiada
wymowie dziecka młodszego.
Bardzo ważne jest zatem zapobieganie i korekcja wad wymowy, ponieważ jest to
również zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko źle
mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania
w swobodnym wypowiadaniu się. To wszystko wiąże się z otrzymywaniem niższych
ocen w szkole. Dziecko może być również narażone na wyśmiewanie kolegów, wtedy
skutkiem będą zaburzenia zachowania.
Jak zatem postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo? Otóż należy pamiętać
o kilku następujących zasadach:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne.
Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka
dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.
W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się
z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa
otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą wymowę dziecka.
Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia.
W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch.
Konieczna jest wtedy kontrola lekarska.
Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością,
cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe
pytania, co przyczynia się do korzystnego rozwoju mowy.
Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało
dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć
do mówienia, a co za tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.
Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie
wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.
Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować
niedosłuch, a w następstwie dyslalię.
Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy
warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest
zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń
mowy.
Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą
w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego
rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy.
Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.
o
Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania i mówienia
poszczególnych głosek. Dziecko nieprzygotowane pod względem
sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące
słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla
niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo.
Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne
do zlikwidowania.
Rodzice wiele mogą i potrafią zrobić dla swojego dziecka. Zapewne wiedzą,
że dla jego rozwoju potrzebny jest także prawidłowy rozwój mowy, że nie wystarczy
tylko nakarmić je i ubrać. Rezultat terapii logopedycznej zależy w bardzo dużym stopniu
od rodziców. Pomóżcie zatem swojemu dziecku opanować prawidłową wymowę.
Konieczne jest dokładne, systematyczne wykonywanie w domu ćwiczeń zalecanych na
zajęciach logopedycznych.
Nie wynaleziono jeszcze cudownej pigułki, która sprawi, że wasze dziecko będzie
mówiło poprawnie. Nie należy więc na nią czekać. Bardzo ważne jest zatem:
zaangażowanie rodziców oraz motywacja i systematyczność ćwiczeń.
Literatura:
1. Kinga Kozłowska – “Wady wymowy możemy usunąć”.
2. E. Spałek, C. Piechowicz-Kułakowska – “Jak pomóc dziecku z wadą wymowy”.
3. Ewa Słodownik-Rycaj – “O mowie dziecka”.