Przyczyny wad wymowy u dzieci i jak im zapobiegac

Przyczyny wad wymowy u dzieci i jak im
zapobiegać?
Niniejszy referat przeznaczony jest dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym
i wczesnoszkolnym, u których stwierdzono zaburzenia mowy. Przeznaczony jest
także dla rodziców, którym zależy na jak najlepszym przygotowaniu dziecka do
podjęcia nauki szkolnej, a także dla wielu innych słuchaczy, zainteresowanych tym
tematem.
Do napisania tego referatu skłoniła mnie duża liczba dzieci uczęszczających
na zajęcia logopedyczne. Niepokojący jest więc wzrost liczby dzieci mających
problemy z wymową.
Umiejętność poprawnego mówienia jest w naszych czasach szczególnie ważna.
Coraz większą rolę odgrywają bowiem środki przekazu opierające się na słowie
mówionym. Tymczasem polskie statystyki podają wysokie wskaźniki wad
wymowy u dzieci. Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zastanawiają się
czy ich dziecko mówi poprawnie, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo, czy też
może jest opóźniony lub zaburzony. Jeśli tak, to czy i w jaki sposób można pomóc
dziecku.
Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej,
u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez
dziecko poszczególnych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu
środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka. Normą rozwojową jest,
jeśli dziecko w wieku:




3 lat - porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski
i spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki,
g, gi, ch];
4 lat - wymawia [s, z, c, dz];
5 - 6 lat - wymawia [sz, ż, cz, dż, r];
7 lat - ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną
technikę mówienia.
Rosnąca wciąż liczba dzieci, u których stwierdza się wadliwą wymowę musi
budzić niepokój i rodzić pytanie o jej przyczyny. Najogólniej można powiedzieć,
że istnieją dwie grupy czynników powodujące niewłaściwą wymowę:
zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne. Istnienie czynników zewnątrzpochodnych
uwarunkowane jest środowiskowo. Przyczyna nie tkwi w dziecku, lecz w jego
otoczeniu. Wadliwa artykulacja powstaje w wyniku istnienia niewłaściwych
wzorców językowych. Dziecko na drodze naśladownictwa przejmuje błędną
wymowę głosek i wyrazów. Naśladownictwo może także dotyczyć złej realizacji
prozodii wypowiedzi, czyli akcentu, rytmu, intonacji. Odbiegająca od normy
fonetycznej wymowa polega także na istnieniu wymowy gwarowej,
środowiskowej, czy po prostu występowaniu zwykłych błędów.
Do tej grupy należą również sytuacje, gdy zła wymowa wynika z niewłaściwej
atmosfery domowej i postaw rodziców. Zdarza się, że u dziecka przedłuża się okres
seplenienia fizjologicznego, ponieważ rodzice nie przywiązują wagi do jego
wypowiedzi, a czasem wręcz celowo utrwalają taki sposób mówienia, zwracając się
do niego “po dziecinnemu”. Zdarza się również pogorszenie artykulacji, gdy w
rodzinie pojawia się młodsze rodzeństwo i związane z tym subiektywne poczucie
odebrania przez nie miłości rodziców.
Do czynników wewnątrzpochodnych wywołujących złą wymowę należą między
innymi zmiany w budowie anatomicznej aparatu artykulacyjnego. Mogą one
dotyczyć języka, który jest zbyt duży, zbyt mały lub ma skrócone wędzidełko.
Problemem może być budowa podniebienia twardego. Powstawaniu wad wymowy
sprzyjają również zmiany zgryzu i anomalie zębowe.
Warto tutaj wspomnieć o sytuacji przejściowej, jaką stwarza wymiana siekaczy
z mlecznych na stałe. Często jest to okres, gdy nie nastąpiło jeszcze utrwalenie
właściwej wymowy międzyzębowej. Zwłaszcza dotyczy to dzieci, u których
mięśnie języka są osłabione. Należy także zwrócić uwagę na przerost trzeciego
migdałka. Nadmierne jego rozmiary powodują utrudniony przepływ powietrza
przez jamę nosową. Ciągłe oddychanie przez rozchylone usta prowadzi także do
osłabienia mięśni żuchwy i mięśni języka. Przyczyną wady wymowy może być
również rozszczep warg i podniebienia. W wielu przypadkach niewłaściwa
wymowa jest spowodowana niesprawnością narządów artykulacyjnych. Mówiąc
nie zdajemy sobie sprawy z pracy jaką wykonują poszczególne narządy
artykulacyjne, szczególnie język i wargi.
Często przyczyną wady wymowy może być nieprawidłowa budowa
i funkcjonowanie narządu słuchu oraz zaburzenia percepcji słuchowej. Na poziom
percepcji słuchowej składa się:
o
o
o
o
słuch fizjologiczny (niedosłuch),
słuch fonematyczny (zwany też mownym),
pamięć słuchowa,
umiejętność kojarzenia.
Słuch fonematyczny, jest to zdolność rozpoznawania i różnicowania dźwięków
mowy. Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej. Wadliwą artykulację
stwierdza się również w przypadku upośledzenia umysłowego. Dziecko może także
wymawiać niewłaściwie w wyniku wolniejszego tempa kształtowania się
artykulacji, będącego przejawem indywidualnego tempa i rytmu rozwoju.
Wówczas jego wymowa odpowiada wymowie dziecka młodszego.
Bardzo ważne jest zatem zapobieganie i korekcja wad wymowy, ponieważ jest to
również zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko
źle mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania
w swobodnym wypowiadaniu się. To wszystko wiąże się z otrzymywaniem
niższych ocen w szkole. Dziecko może być również narażone na wyśmiewanie
kolegów, wtedy skutkiem będą zaburzenia zachowania.
Jak zatem postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo? Otóż należy
pamiętać o kilku następujących zasadach:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne.
Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka
dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.
W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się
z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa
otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą wymowę dziecka.
Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną
otoczenia.
W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch.
Konieczna jest wtedy kontrola lekarska.
Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia
obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi,
zadawać dodatkowe pytania, co przyczynia się do korzystnego
rozwoju mowy.
Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie
powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę.
Hamuje to chęć
do mówienia, a co za tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.
Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie
wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.
Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą
powodować niedosłuch, a w następstwie dyslalię.
Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy
warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest
zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną
zaburzeń mowy.
Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką
prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie
naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie
mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy,
a w szczególności do jąkania.
Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania i mówienia
poszczególnych głosek. Dziecko nieprzygotowane pod względem
sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące
słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla
niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać
nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki
artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.
Rodzice wiele mogą i potrafią zrobić dla swojego dziecka. Zapewne wiedzą,
że dla jego rozwoju potrzebny jest także prawidłowy rozwój mowy, że nie
wystarczy tylko nakarmić je i ubrać. Rezultat terapii logopedycznej zależy w
bardzo dużym stopniu od rodziców. Pomóżcie zatem swojemu dziecku opanować
prawidłową wymowę. Konieczne jest dokładne, systematyczne wykonywanie w
domu ćwiczeń zalecanych na zajęciach logopedycznych.
Nie wynaleziono jeszcze cudownej pigułki, która sprawi, że wasze dziecko będzie
mówiło poprawnie. Nie należy więc na nią czekać. Bardzo ważne jest zatem:
zaangażowanie rodziców oraz motywacja i systematyczność ćwiczeń.
.