SYTUACJE SZKOLNE DZIECI Z WADAMI WYMOWY. O wadach

SYTUACJE SZKOLNE DZIECI
Z WADAMI WYMOWY.
O wadach wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy
fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Mogą to być drobne
nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek lub ciężkie wady
wymowy, które utrudniają kontakt z otoczeniem.
Wady mowy spotykane często w wieku dziecięcym są czynnikiem
zaburzającym przebieg procesu rozwojowego. Dzieci z opóźnioną mową
rozwijają się wolniej niż dzieci normalnie mówiące. Słownik ich jest ubogi
i zniekształcony. W wypowiedziach uderza brak powiązania myśli, zdania są
urywane, wyrazy niezrozumiałe. Zdarza się, że wyrazy o zamierzonym
znaczeniu na skutek wadliwego ich wymawiania dają powód do nieporozumień.
Psychika dziecka wadliwie mówiącego różni się od psychiki dziecka
mówiącego normalnie. Dziecko takie jest nieśmiałe i nieufne. Często nie chce
w ogóle mówić (mutyzm), aby się nie ujawniła jego wada, która je ośmiesza
w oczach otoczenia. Dzieci te w zespole klasowym są zazwyczaj bierne, gdyż
nie czują się dobrze w klasie. Narasta w nich kompleks niższości, są nieufne,
bojaźliwe, skłonne do płaczu. Na ogół trudno nawiązać z nimi kontakt
słowny.
Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter
dwustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy przyczyniają się do powstawania
trudności w nauce, z drugiej strony przedłużające się niepowodzenia w nauce
powodują powstawanie zaburzeń mowy. Postępy dziecka w nauce i jego
pozycja w klasie w znacznej mierze zależą od tego, jak ono mówi.
Trudności szkolne dziecka wynikające z zaburzeń mowy dotyczą przede
wszystkim edukacji polonistycznej. Dziecko źle mówiące najczęściej pisze z
błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania w swobodnym wypowiadaniu się.
Najczęściej spotykane błędy wiążą się z seplenieniem, reraniem,
ubezdźwięcznianiem głosek dźwięcznych, co prowadzi do zmiany znaczenia
wyrazów. Dziecko ubezdźwięczniające głoski mówi i pisze zamiast bułka –
półka, dom – tom. Błędy wynikające z nieprawidłowego wymawiania głosek
syczących, głoski (r) stosunkowo rzadko zmieniają sens wyrazów, np. szafa –
safa. Mogą jednak wystąpić zniekształcenia, które sprawią, że sens
przeczytanego czy napisanego słowa jest trudny do rozpoznania (szum – sum).
Zmiana znaczenia poszczególnych słów często utrudnia lub uniemożliwia
uchwycenie sensu czytanego tekstu, co ma negatywne znaczenie dla procesu
uczenia się.
Błędy w pisaniu najczęściej pojawiają się u dzieci z zaburzeniami słuchu
fonematycznego. Uczeń nie różnicuje dźwięków zbliżonych fonetycznie (s - sz,
1
c - cz) i w związku z tym nie wie, jaką literę ma napisać, często zamienia jedną
na druga.
U dzieci z wadami wymowy występują niekiedy błędy hiperpoprawności
polegające na umieszczaniu dźwięków w tych słowach, w których w ogóle one
nie występują.
Długotrwały brak sukcesów szkolnych u dzieci z wadami wymowy wywołuje u
nich zaburzenia rozwoju emocjonalnego i uczuciowego.
Zdarza się, że na skutek nieprawidłowej reakcji rodziców i nauczycieli na
występujące dziecka zaburzenia mowy, zaostrzają się u niego objawy
nerwicowe i trudności wychowawcze.
Warunki szkolne często stanowią czynnik sprzyjający nasilaniu się jąkania.
Składają się na nie: stany napięcia nerwowego, przeciążenia nauką, kpiny
kolegów, lęk przed ocenami. Innym zaburzeniem mowy, które narasta w
sytuacjach dłużej trwających niepowodzeń szkolnych, jest opóźnienie rozwoju
mowy.
W tym miejscu nasuwa się pytanie: Jak nauczyciel może pomóc
dziecku z zaburzeniami mowy? W pierwszym rzędzie trzeba dostrzegać te
zaburzenia i to możliwie najwcześniej – w przedszkolu, względnie w klasie
pierwszej, zanim dziecko zetknie się z mową czytaną i pisaną. Akcję
terapeutyczną należy rozpoczynać szybko, aby uchronić dziecko przed
niepowodzeniami szkolnymi.
Zaburzenia mowy dają się wychwycić już w pierwszych kontaktach
z grupą. Rozpoznanie i określenie zaburzeń u podopiecznych ma stanowić
początek działań ochronnych i kompensujących. Specjalistyczny charakter tych
oddziaływań wymaga od nauczycieli odpowiedniego przygotowania
merytorycznego. Przy podejmowaniu przez nauczyciela jakichkolwiek działań
tego typu, ważne jest zapoznanie się z podstawami wiedzy z zakresu zaburzeń
mowy, z którymi może spotkać się najczęściej w praktyce. Łatwiejsze będzie
oddziaływanie, jeśli pozna się przyczyny zaburzeń, ich przebieg i wpływ na
sytuację szkolną dziecka.
Znajomość problemu oraz troska o los dziecka z pewnością wzmocnią
przekonanie nauczyciela, że:
- zaburzenia mowy nie mogą być powodem obniżania ocen,
- do czasu wyrównania niedoborów można stosować w pewnych
sytuacjach bardziej liberalne oceny, a odpowiedzi ustne oceniać za treść,
nie za formę,
- przy odpowiedziach ustnych trzeba dawać więcej czasu na podjęcie
wątku, ponieważ dzieci z zaburzeniami mowy wolniej myślą i wolniej
odpowiadają na pytania,
- korzystniejsza dla nich jest odpowiedź z ławki niż przy tablicy,
- lepiej odpowiadają nie ponaglane,
- nie powinny być pytane jako pierwsze w klasie,
- odpowiedzi nie mogą być przerywane zwracaniem uwagi na potknięcia
wynikające z zaburzeń mowy,
2
- takie dziecko lepiej funkcjonuje, jeśli dostrzega się jego wysiłki
zmierzające do łagodzenia zaburzenia i nagradzania je,
- jeśli w pracach klasowych otrzyma zadania, które będzie mogło wykonać
dobrze i zostać za nie publicznie pochwalone – zostanie silniej włączone
w zespół klasowy,
- znając problemy dziecka o zaburzonej mowie, należy czuwać nad
atmosferą w klasie, by nie dopuścić do sytuacji upokarzających je.
Jeśli nauczyciel wie, że uczeń z jego klasy uczęszcza na zajęcia logopedyczne,
powinien dołożyć starań, by wesprzeć wysiłki dziecka i terapeuty.
Terapeutyczne znaczenie dla dziecka ma spokojny, bezpieczny, rytmiczny tryb
życia domowego; te same godziny snu, posiłków, stałe obowiązki, jednolite
wymagania.
Uczeń objęty logoterapią posiada zeszyt dokumentujący pracę i zawierający
aktualne ćwiczenia. Można go wykorzystać do pracy szkolnej poprzez :
- zwrócenie uwagi na poprawność wymowy ćwiczonej głoski,
- włączenie wiersza wyuczonego na zajęciach do repertuaru występu
klasowego,
- przygotowanie dziecka wspólnie z logopedą do występu publicznego.
Nauczyciel powinien posiadać pewne cechy osobowe, które ułatwiałyby mu
pracę z uczniem mającym wadę wymowy. I tak:
- mówiąc do uczniów, nauczyciel powinien zwracać się do nich twarzą, by
mogli obserwować prawidłowe układy artykulacyjne głosek, mimikę
twarzy,
- niezaprzeczalnym walorem jest łatwość nawiązywania kontaktów,
wyrozumiałość, umiejętność wczucia się w sytuację ucznia,
- niezwykle delikatnym problemem w pracy z dziećmi jest obiektywizm
oceniania,
- cierpliwe słuchanie wypowiedzi dziecka z zaburzeniami mowy i
dyskretne nią sterowanie stwarza atmosferę zrozumienia i życzliwości,
- zachęcanie dziecka do mówienia i stawianie pytań adekwatnych do jego
możliwości, pozwala mu na zdobywanie pewności siebie.
Nauczyciel wyposażony w takie cechy zabezpiecza podstawowe potrzeby
psychiczne dziecka: poczucie bezpieczeństwa, potrzebę miłości, uznania
oraz sukcesów. Stanowi filar w terapii swojego ucznia, podnosząc jego
pewność siebie, samopoczucie i samoocenę. Stąd krok do osiągnięcia
wyższych wyników w nauce.
OPRACOWANIE:
mgr MAGDALENA ORYCH
3