Ruch ludowy w Regnowie
advertisement
Ruch ludowy w Regnowie Regnów leży w centrum Polski, na Wysoczyźnie Rawskiej, w woj. łódzkim. Były to ziemie Królestwa Kongresowego, dawnego zaboru rosyjskiego, które w XIX w., po reformie uwłaszczeniowej rozwijały się dynamicznie. Naturalnie rozwój przemysłu w okręgu łódzkim i przemiany społeczno-gospodarcze na wsi tego regionu nie ominęły powiatu rawskiego i Regnowa. Dotychczasowy rozwój Regnowa wynikał z jego usytuowania ekonomicznego, ześrodkowało się w nim życie dawnego ośrodka dworskiego i parafialnego, następnie gminnego i gospodarczego. W wyniku oddziaływania dworu, parafii, gminy i szkoły powstały tu instytucje i organizacje: gospodarcze, oświatowe, polityczne. Poprzez swą różnorodną działalność, wpływały one na przemiany społeczne i kulturalne, kształtowały wiedzę i świadomość chłopów. Najbogatsze tradycje działalności politycznej w Regnowie posiada niewątpliwie ruch chłopski. Rewolucja 1905 r. znacznie przeobraziła świadomość narodową i polityczną chłopów. Wieś rawska, w tym Regnów, stała się terenem aktywnej działalności wybitnych działaczy chłopskich. Przyjeżdżali tu m.in.: Maksymilian Malinowski, Irena Kosmowska, Tomasz Nocznicki, Stanisław Thugutt, którym udało się uczynić z Regnowa ośrodek ruchu ludowego na całą gminę oraz jeden z bardziej znaczących w powiecie rawskim. Głównym inspiratorem i organizatorem działalności zaraniarskiej był jeden z mieszkańców wsi - Józef Korzycki. Jako bliski przyjaciel Tomasza Nocznickiego, prenumerator "Zarania", nawiązywał kontakty z ludźmi, rozdawał im pisma. W ten sposób udało mu się zgromadzić grupę zwolenników ruchu zaraniarskiego. Na terenie gm. Regnów działały dwa ośrodki korespondencyjne "Zarania" - w Sławkowie i Regnowie. Jednocześnie prowadzono działalność społeczno-gospodarczą, opartą na kółkach rolniczych i spółdzielczości. Najaktywniejszymi uczestnikami tych poczynań byli Jan i Piotr Sobczakowie z Regnowa. Przed I wojną światową Józef Korzycki wraz z Michałem Gwiazdowiczem z Lewina, Janem Sobczakiem z Regnowa, Janem Eliaszem z Torubowic, Janem Siwcem z Kalenia, Stanisławem Korzyckim z Podkonic Dużych i Wawrzyńcem Aleksandrowiczem z Wałowic stanowili zespół, który prowadził działalność niepodległościową wśród chłopów w powiecie rawskim. W tym czasie na czoło najbardziej przodujących wsi w powiecie wysunęły się: Regnów, Sadkowice i Podkonice Duże. Chłopi w tych wsiach budowali domy ludowe, zakładali mleczarnie, organizowali zebrania o charakterze oświatowym. W 1911 roku Józef Korzycki został kierownikiem mleczarni w Regnowie, którą prowadził do wybuchu I wojny światowej. Mleczarnia rozwijała się prawidłowo, a chłopi regnowscy stawali się przykładem dla innych. W czasie I wojny światowej, będąc w ścisłym kontakcie z Tomaszem Nocznickim, Ireną Kosmowską i Jadwigą Dziubińską, Korzycki prowadził w okolicy działalność niepodległościową. W 1918 roku na czele swego oddziału brał udział w rozbrajaniu Niemców w Rawie Mazowieckiej. W grudniu 1915 r. powstało Polskie Stronnictwo Ludowe (od 1916 r. - PSL "Wyzwolenie"). Prezesem Zarządu Głównego został Tomasz Nocznicki, na czoło organizacji w Regnowie wysunęli się zaraniarze: Stanisław i Józef Korzyccy, Jan Sobczak, Jan Eliasz. Stanisław Thugutt, minister spraw wewnętrznych, komisarzem na powiat rawski mianował Michała Gwiazdowicza, który ten fakt tak opisuje: "Ziemiaństwo powiatu rawskiego mało krew nie zalała. Z początku opanował ich strach, a gdy oprzytomnieli, przekonywując się, że żadnych sadystycznych porachunków z nimi nie rozpoczynam rozpoczęli oni kampanię. Rozsiewali najpotworniejsze niedorzeczności nie licujące z żadną godnością ludzką". Regnów stał się bazą PSL "Wyzwolenie", które rozszerzyło swoje wpływy na jego okolice. Nie było jednak jedynym ruchem politycznym w terenie. Już wcześniej na tym terenie rozpoczęła swą działalność Narodowa Demokracja. Aktywność PSL "Wyzwolenie" utrudniała swobodę agitacji społecznej i politycznej ND. Do konfrontacji obydwu ugrupowań dochodziło wielokrotnie w niepodległej Polsce, m.in. na wiecu wyborczym zorganizowanym przez endeków w Nowym Mieście n. Pilicą. Mimo trudnych warunków pogodowych (połowa stycznia 1919 r.) kilkanaście tysięcy ludowców z pow. rawskiego przybyło na nowomiejski rynek, by stawić czoła stronnictwu Romana Dmowskiego. Wśród nich byli też chłopi z Regnowa z Józefem Korzyckim, Antonim Korzyckim (bratem stryjecznym Józefa), Władysławem Gosem i Janem Sobczakiem na czele. "Wiec zakończył się całkowitym zwycięstwem ludowców. - wspominał Antoni Korzycki Niestety władza pozostała w rękach burżuazji, a starosta rawski - Michał Gwiazdowicz znany ludowiec został pozbawiony stanowiska i okrzyczany komunistą". Chłop-komisarz był dla obszarników solą w oku. Wreszcie w lutym 1919 r. udało im się spowodować dymisję Gwiazdowicza. "Trzech kandydatów - wspomina Gwiazdowicz odmówiło przyjazdu do Rawy z obawy represji ze strony miejscowych chłopów. Taką opinię ktoś urobił w Warszawie, że ktokolwiek przyjedzie do Rawy na komisarza, to go chłopi wypędzą". W kwietniu Gwiazdowicz został aresztowany pod zarzutem rzekomej obrazy policji, ale sąd licząc się ze wzburzeniem chłopów musiał go uwolnić. W listopadzie 1924 r., w wyniku rozłamu w strukturach PSL "Wyzwolenie", powstała Niezależna Partia Chłopska (NPCh). Jej ukonstytuowanie się było przejawem nie tyle radykalizacji ruchu ludowego, co penetracji jego struktur politycznych przez Komunistyczną Partię Polski, która poprzez NPCh chciała wywierać wpływy na wieś. Powiat rawski okazał się bardzo podatny na głoszone przez partię hasła: współdziałania chłopsko-robotniczego, walki o radykalną reformę rolną i upowszechnianie oświaty. Działacze rawscy: Władysław Kowalski, Antoni Korzycki, Michał Grzywacz zorganizowali na terenie powiatu 19 kół liczących ogółem 340 członków. Wszyscy oni wywodzili się z tego powiatu, mającego bogate, radykalne tradycje polityczne. Ich związanie się z NPCh ugruntowało wpływ partii na tym terenie. Jedną z najbardziej opanowanych przez partię gmin był Regnów, na terenie której działały koła w: Annosławiu, Kazimierzowie, Regnowie, Rylsku. Pod wpływem NPCh znalazł się również oddział regnowskiego Związku Strzeleckiego. NPCh organizowała tajne zgromadzenia w chałupach chłopskich, na których zapoznawano przybyłych z celami partii, kolportowano pisma i ulotki, organizowano także wiece. W dn. 25 V 1925 r. został zorganizowany w Regnowie wiec, na którym przemawiał poseł z ramienia NPCh - Alfred Fiderkiewicz. Na demonstrację przybyli chłopi z całego powiatu w liczbie 7 tysięcy. W marcu 1927 r. NPCh zakończyła swój żywot polityczny. Po delegalizacji działacze tej partii, w styczniu 1928 r., założyli nowe stronnictwo - Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej "Samopomoc" (ZLCh). Jego członkami byli głównie chłopi bezrolni, małorolni i robotnicy folwarczni. Do czołowych działaczy należeli m.in.: Władysław Kowalski, Michał Gwiazdowicz, Antoni Korzycki. Na Krajowy Zjazd ZLCh z powiatu rawsko-mazowieckiego został wydelegowany m.in. Władysław Gos z Regnowa. W październiku 1928 r. w rawskim było już 17 kół wiejskich zrzeszających 125 członków, największe postępy ZLCh osiągnęło w gm. Regnów. Obok pracy politycznej organizacja prowadziła rozbudowę własnych szeregów oraz pracę uświadamiającą wśród chłopów, rozprowadzała ulotki. W połowie lutego 1931 r. ZLCh "Samopomoc" przystąpiła do organizowania manifestacji "Marszu głodnych", przewidzianego na 25 lutego, przed siedzibą starostwa w Rawie Mazowieckiej. Władze, poinformowane z raportów policyjnych o stanie przygotowań, wydały zarządzenia zmierzające do udaremnienia akcji. 20 lutego aresztowano wielu działaczy. W wyznaczonym dniu (25 II 1931 r.) liczne grupy chłopów zmierzały do miasta, wielu uzbrojonych było w kije. Najwięcej ludzi przybyło z gm. Regnów i Lubania. Zbiórka miała się odbyć o godz. 10-ej rano, ale dużo grup przybyło z opóźnieniem, co ułatwiło policji rozpędzenie manifestantów. Wiele osób poturbowano, wiele też trafiło do aresztu na kilka dni. Ciężko pobity przez policję został Władysław Gos. Łącznie aresztowano 170 osób. Manifestacja głodnych była, po walkach robotników rolnych w latach 1919-1921, przykładem największego napięcia antagonizmów społecznych i walki chłopów z sanacją lat trzydziestych w tym regionie. Na terenie gminy Regnów działał nie tylko polityczny ruch chłopski, ale aktywizowała się też młodzież wiejska. Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej "Wici", w 1933 r. liczył 5 oddziałów zrzeszających 36 członków. Dużą aktywność wykazywało szczególnie koło regnowskie, w którym pracował Jan Wojciechowski. W dniu 15 marca 1931 r., w wyniku procesów integracyjnych w ruchu ludowym, z połączenia PSL "Piast", PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwa Chłopskiego, powstało Stronnictwo Ludowe (SL). Było ono najliczniejszą partią opozycji antysanacyjnej, liczącą po zjednoczeniu około 300 tysięcy członków. W pierwszym okresie istnienia SL, działalność stronnictwa w Regnowie nie była zbyt duża, na skutek ogólnego spadku aktywności politycznej chłopów. Władze SL, po uporaniu się ze sprawami organizacyjnymi, przystąpiły do konfrontacji z sanacją na płaszczyźnie strajków. W dniu 27 września 1932 r. Zarząd Powiatowy SL zwołał w Rawie Mazowieckiej zebranie organizacyjne Związku Zawodowego Rolników (ZZR), jako niezależnej od sanacji, reprezentacji społecznych i ekonomicznych interesów chłopów. Do komitetu organizacyjnego ZZR wybrano m.in. Franciszka Marcinkowskiego z Regnowa. To właśnie ZZR, z ramienia Stronnictwa Ludowego, organizował strajk chłopski w latach 1932-1933. Powołano powiatowe i wojewódzki komitet strajkowy. Domagano się obniżenia opłat targowych na sprzedaż produktów w mieście, oddłużenia wsi, obniżenia cen towarów przemysłowych, podwyższenia cen płodów rolnych. Wrześniowy strajk 1932 r. miał skłonić władze państwowe do działań na rzecz poprawy sytuacji ekonomicznej wsi. Słabość struktur ZZR spowodowała ograniczenie wystąpień tylko do części woj. warszawskiego, w pow. rawskim strajki (również te z okresu Wielkiego Strajku Chłopskiego w 1937 r.) nie miały szerokiego oddźwięku. Na terenie 23 powiatów woj. warszawskiego, w marcu 1938 r. działały 603 koła SL, z czego w pow. rawskim - 20 kół skupiających 373 członków. Nie były to liczby imponujące, ale prace organizacyjne zmierzające do rozbudowy struktur SL, trwały nieprzerwanie aż do wybuchu II wojny światowej. W pierwszej połowie 1939 r., mimo krytyki sanacji, wszystkie zebrania kół SL, zjazdy i uroczystości odbywały się pod znakiem troski o losy państwa. Ludowcy manifestowali gotowość do obrony granic przed hitlerowskim najeźdźcą i w tym zakresie popierali w całej rozciągłości rząd. Podczas wojny obronnej Polski w 1939 r. powiat rawsko-mazowiecki znalazł się w zasięgu bezpośrednich działań wojennych. Na tym odcinku front został przełamany już 6 września, w rezultacie czego 7 września Niemcy wkroczyli do Rawy, a w ciągu następnych dni cały rejon powiatu znalazł się pod okupacją. Na przełomie 1934/1940 na ziemi rawskiej zaczęły samorzutnie powstawać organizacje niepodległościowe. Działalność ich przejawiała się w gromadzeniu i ukrywaniu broni pozostałej z kampanii wrześniowej oraz w patriotycznej, antyniemieckiej propagandzie. W połowie 1940 r. ludowcy rozpoczęli działalność konspiracyjną, opartą na przedwojennych strukturach Stronnictwa Ludowego. Na terenie Rawy organizatorami SL "Roch" byli nauczyciele - ludowcy: Piotr Szostek, Józef Frączak, Andrzej Falecki, Antoni Urbański z Zagórza, Jan Wyczański, którzy swą działalnością objęli m.in. gm. Regnów. W drugiej połowie 1940 r. Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego powołało własną organizację zbrojną - Bataliony Chłopskie. Powiat rawsko-mazowiecki wchodził w skład II Okręgu obejmującego woj. warszawskie. Działacze kierownictwa powiatowego SL "Roch" wspólnie z komendą powiatową BCh, przystąpili do tworzenia struktur gminnych i gromadzkich BCh. W 1941 r. zakończyły organizację terenu i powołały gminne trójki polityczne SL "Roch" oraz komendantów BCh w gminach. Dla gmin: Regnów i Gortatowice utworzono jedną, wspólną trójkę, której przewodniczącym został Piotr Kiela z Pukinina, a członkami: Władysław Piotrowski "Wąż" i Jan Wojciechowski z Regnowa. Od 1941 r. przewodniczącym kierownictwa powiatowego SL "Roch" był Piotr Sygitowicz. Pierwszym komendantem obwodu został działacz ZMW RP "Wici" - Antoni Urbański ps. "Dębczak" z Zagórza. W czerwcu 1942 r. w obawie przed dekonspiracją przeniesiony został do Warszawy, a na jego miejscu znalazł się Hieronim Ligocki "Leszek", podchorąży rezerwy, nauczyciel z Kazimierzowa, od lutego 1941 r. - komendant BCh na gminę Regnów. W marcu 1943 r. Antoni Urbański wrócił do Rawy i znów objął funkcję komendanta obwodu BCh, rozszerzając jednocześnie dotychczasową sieć organizacyjną przez rozbudowę istniejących już grup BCh, m.in. w gm. Regnów. Walka z placówkami gospodarczymi funkcjonującymi na rzecz okupanta stanowiła ważny cel w walce zbrojnej BCh. Oddziały BCh organizowały akcje sabotażowe na obiekty gospodarcze, paraliżując ich działalność. W kwietniu 1943 r. oddział pod dowództwem Franciszka Felaka "Brzozy" zniszczył urządzenia mleczarni w Regnowie. Podobnej akcji na tę samą mleczarnię dokonał w pierwszych dniach lipca 1943 r. oddział pod dowództwem Antoniego Urbańskiego "Dębczaka". Niezależnie od struktur SL "Roch" w południowo-wschodniej części powiatu rawskomazowieckiego już od 1940 r. działała samodzielna grupa konspiracyjna, w której skupiała się część przedwojennych działaczy SL. Utworzył ją Czesław Michurski "Rom" pod nazwą Ruch Uludowienia Narodu (RUN). Organizacja ta swą działalnością objęła także gm. Regnów. W początkach 1944 r. Piotr Sygitowicz i Hieronim Ligocki nawiązali kontakt z Czesławem Michurskim proponując jego grupie wejście w skład "Rocha". Ostatecznie 29 września 1944 r. w mieszkaniu Jana Wojciechowskiego w Regnowie odbyła się narada z udziałem m.in.: Czesława Michurskiego, Jana Wyczańskiego "Krzema" oraz Hieronima Ligockiego i Tadeusza Szeląga "Stanisława Łedy" - przedstawicieli Okręgu II BCh, na której grupę RUN przyjęto w skład SL "Roch". W gminie Regnów i Gortatowice zorganizowano 1 pluton i 2 sekcje BCh, razem 45 ludzi. Komendantami plutonu byli kolejno: Hieronim Ligocki z Kazimierzowa, Józef Piotrowski z Kazimierzowa, a następnie Antoni Rydz. Członkiem komendy był Jan Wojciechowski z Regnowa. Szkolenia praktyczne i teoretyczne oddziałów odbywały się w rawskich lasach, prowadzili je: Jan Wyczański, Władysław Berent, Stanisław Porczyk "Krzemień". Wiosną 1944 r. w gm. Regnów i Gortatowice powstał Oddział Specjalny BCh, jego dowódcą został Antoni Rydz "Zauski". W skład oddziału weszli również: Józef Dominiak, Jan Marciniak, Wacław Ostalski, Władysław Piotrowski i Zdzisław Weiss. Wyrokiem Sądu Komendy Rejonowej gm. Gortatowice skazano na śmierć niemieckiego wójta Wichmana z Regnowa i Dalkie z Gortatowic za znęcanie się nad ludnością polską. Wyroki śmierci wykonał Oddział Specjalny Antoniego Rydza w 1944 r.. Ważnym punktem łączności SL "Roch" był dom Jana Wojciechowskiego w Regnowie. W mieszkaniu tym odbywały się narady kierownictwa powiatowego SL "Roch" i komendy obwodu BCh. 20 października 1942 r. żandarmeria niemiecka usiłowała aresztować Hieronima Ligockiego "Leszka" i jego żonę Janinę, z domu Wojciechowską, oraz łącznika BCh Stanisława Bujalskiego. Poszukiwani zdołali się ukryć, aresztowano tylko matkę Bujalskiego, która wkrótce zginęła w Oświęcimiu. Hieronim Ligocki wraz z żoną, w listopadzie 1942 r., przeniósł się do Warszawy, gdzie do wyzwolenia pracował w Komendzie Okręgu II BCh. Stanisław Bujalski "Brzoza" zagrożony aresztowaniem przeniósł się do Warszawy, gdzie ukończył kurs podchorążych. Walczył w Powstaniu Warszawskim jako żołnierz AK, zginął 30 sierpnia 1944 r. w zbombardowanym budynku przy ul. Zielnej. W działalność z ruchem oporu zaangażowana była również inteligencja regnowska. Niestety, nie wszystkim udało się uniknąć represji. 4 czerwca 1942 r. gestapo aresztowało kierownika szkoły - Władysława Ciasia, który nie wrócił już z obozu w Oświęcimiu. Niemcy wywieźli również Andrzeja Marciniaka i jego syna Henryka oraz woźnego Urzędu Gminy - Piotra Strzemińskiego, któremu udało się szczęśliwie powrócić. Aresztowania przez gestapo uniknął Wincenty Fiks, który po udziale w kampanii wrześniowej, uciekł z obozu jenieckiego i znalazł schronienie u braci w Regnowie. Tutaj był uczestnikiem ruchu oporu przeciwko okupantowi, najpierw w organizacji Komenda Obrońców Polski, a następnie w BCh. Po ucieczce do Warszawy brał udział w Powstaniu Warszawskim i jako porucznik rezerwy WP dowodził plutonem AK. W Regnowie ukrywał się też syn przedwojennego dziedzica majątku dworskiego - Abram Talman, któremu udało się zbiec z rawskiego getta. Niestety, zginął pod koniec okupacji, zastrzelony we wsi przez Niemców. W latach 1943 - 1944 zorganizowano w obwodzie rawskim 4 rejony Armii Krajowej (AK): Rawa Mazowiecka, Gortatowice, Spała, Nowe Miasto, obejmujące zasięgiem sąsiednie gminy. Gmina Regnów należała do rejonu rawskiego, który liczył 5 kompanii. Kompanią gm. Regnów dowodził kpr. Wacław Gierlich. Uzbrojenie oddziałów pochodziło jeszcze z kampanii wrześniowej 1939 r. i nie pokrywało zapotrzebowania. Prawdopodobnie w 1944 r. na terenie gm. Regnów miał miejsce zrzut broni dla AK z samolotów angielskich. W Regnowie nie było właściwie działań wojennych, więc wieś nie uległa zniszczeniu. Ofensywa wojsk radzieckich w styczniu 1945 r. zakończyła się ucieczką Niemców i wyzwoleniem ziem województwa łódzkiego. Już kilka dni później partie polityczne przystąpiły do formowania organów władzy. Działacze ruchu ludowego od pierwszych dni wolności włączyli się w organizację administracji państwowej i samorządowej, czy też powoływanie komitetów parcelacyjnych. Ta aktywność ludowców miała wpływ na rozwój organizacyjny Stronnictwa Ludowego. Chłopi brali udział w akcjach politycznych i gospodarczych inspirowanych przez SL, wstępowali w szeregi stronnictwa. Jednym z podstawowych zadań było powołanie Rad Narodowych. W ich skład mogli wchodzić przedstawiciele wszystkich demokratycznych partii politycznych, związków młodzieżowych, organizacji społecznych, związków zawodowych i bezpartyjni. W niektórych gminach pow. rawsko-mazowieckiego władzę przejmowała tylko jedna partia lub organizowało ją społeczeństwo bez oglądania się na władze zwierzchnie. Świadczą o tym daty pierwszych zebrań organizacyjnych, jak również nazwy powoływanych władz. Już 19 I 1945 r. powstał "Tymczasowy Zarząd Gminy w Regnowie". Pierwszym zarządzeniem wójta było polecenie zbiórki pozostawionej broni i amunicji. 23 I 1945 r. odbyło się posiedzenie organizacyjne "Krajowej Rady Gminy Regnów", która wybrała wójta i powołała Milicję Obywatelską. W gm. Regnów przewodniczący Rady Narodowej pełnił równocześnie funkcję w samorządzie. Rada Narodowa gm. Regnów w końcu lutego 1945 r. liczyła 6 członków, w tym: 3 z PPR i 3 z SL. Jej przewodniczący należał do SL. Zarząd gm. Regnów w końcu lutego 1945 r. składał się z 3 członków, w tym: 2 z SL i 1 bezpartyjny. Wójt należał do SL. W dniu 18 marca 1945 r. odbył się zjazd powiatowy działaczy ruchu ludowego i ZMW "Wici". Omawiano problem rozwoju SL, jego współpracę z innymi partiami demokratycznymi, kwestię dokonujących się na wsi przemian. Dokonano wyboru Zarządu Powiatowego SL, którego prezesem został Cz. Michurski, a skład stanowili: P. Sygitowicz, A. Wójcik, E. Czajkowska, W. Wiśniak i J. Wojciechowski z Regnowa. Na Zjeździe podjęto też decyzję o powołaniu Związku Samopomocy Chłopskiej, nad którym przewodnictwo objął Jan Wojciechowski. 13 listopada 1945 r. rozpoczęło działalność koło Polskiego Stronnictwa Ludowego. W działalności SL wystąpił wyraźny kryzys organizacyjny i polityczny. Zadania stojące przed SL nie ograniczały się tylko do utrzymania wewnętrznej jedności organizacyjnej, ale dotyczyły również konfliktu z Polskim Stronnictwem Ludowym, który przybrał na sile w okresie poprzedzającym Referendum i wybory do Sejmu Ustawodawczego. Na szeroką skalę rozpoczęto działania uniemożliwiające funkcjonowanie PSL. Uznano, że należy zniszczyć strukturę organizacyjną PSL, podważyć jego wiarygodność i uderzyć w działaczy szczebla lokalnego - podstawową siłę PSL. W pierwszej kolejności represjami objęto członków zajmujących stanowiska w administracji terenowej. W piśmie skierowanym 27 VI 1946 r. do Ministra Administracji Publicznej - Władysława Kiernika czytamy m.in.: "Naczelny Sekretariat pozwala sobie zakomunikować Panu Ministrowi o nowym fakcie, systematycznie prowadzonej przez wojewodę łódzkiego, akcji skierowanej przeciwko PSL. W dn. 12 VI br., w godzinach pozabiurowych, do lokalu Starostwa w Rawie Maz. wojewoda łódzki Dąb-Kocioł wezwał na odprawę wicestarostę powiatowego, kierownika Powiatowego Urzędu Ziemskiego oraz 2 referentów Starostwa i oświadczył: »Wszystkie stanowiska, szczególnie w administracji samorządowej i ogólnej, a więc: sołtysi, wójci, cały personel Starostwa, muszą być obsadzone przez ludzi swoich, wszyscy z PSL muszą być i będą usunięci«. Wojewoda stwierdził, że przeprowadza i będzie dalej przeprowadzał czystkę, gdyż ma takie instrukcje od władz przełożonych - Rady Ministrów. Komunikując o powyższym, Sekretariat Naczelny prosi Pana Ministra o przeprowadzenie dochodzenia i użycia skutecznych środków dla położenia tamy samowoli wojewody łódzkiego". Ostra kampania przeciwko PSL doprowadziła do tego, że wybory do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r., odbyły się w atmosferze terroru. Zakończyły się zwycięstwem Bloku Demokratycznego. Kandydujący z niego działacze SL: Czesław Michurski, Władysław Kowalski i Antoni Korzycki zostali wybrani posłami. Sfałszowane wyniki wyborów nie odzwierciedlały faktycznego wpływu organizacji ludowych. Wskazywały, że największe poparcie Blok uzyskał w gminach: Marianów, Wałowice, Boguszyce, Regnów oraz Rawa Mazowiecka i Biała Rawska. Po wyborach ruch ludowy znalazł się w nowej, skomplikowanej sytuacji politycznej. Władze, zwalczając PSL, systematycznie wzmacniały Stronnictwo Ludowe. Chłopi, którym reforma rolna dała na własność ziemię, nie pasowali do stalinowskiego obrazu społeczeństwa. Egzekwowano od nich “obowiązkowe dostawy”, zakładano spółdzielnie produkcyjne mające na celu gospodarowanie kolektywne. Z czasem presja się nasilała. Ale jednocześnie w tym samym okresie państwo wydawało znaczne środki na elektryfikację wsi, która w przeważającej części nie miała jeszcze prądu. Ruszyła też kampania walki z analfabetyzmem, tanio sprzedawano książki (głównie te, które służyły “budowie socjalizmu”). 16 listopada 1947 roku Zjazd Powiatowy rawskiego SL zapoczątkował nowy etap. Zachęcano do rezygnowania z podnoszenia liczby członków na rzecz jakości pracy Zarządów Gminnych i kół gromadzkich, organizowania narad miesięcznych i konferencji plenarnych aktywu Stronnictwa oraz propagowania czytelnictwa prasy ludowej. W 1947 r. Rada Państwa ogłosiła konkurs: "Sprawozdanie z działalności gminy", w którym udział wzięło 12 gmin z powiatu rawsko-mazowieckiego. Sąd konkursowy po rozpatrzeniu 256 nadesłanych z całego kraju sprawozdań, przyznał nagrody 15 gminom, wyróżnienie przypadło także gminie Regnów. W lutym 1948 r., w wyniku współdziałania Związku Samopomocy Chłopskiej i Powiatowej Rady Narodowej, ogłoszono współzawodnictwo gmin w zakresie podnoszenia produkcji rolnej i hodowlanej, organizowania pomocy sąsiedzkiej, mechanizacji rolnictwa oraz podnoszenia stopy życiowej ludności przez poprawę jej warunków materialnych, zdrowotnych i kulturalnych. Jedną z gmin, które osiągnęły najlepsze wyniki, był Regnów. Rok 1949 również zaznaczył się czynnym udziałem Regnowa w życiu społecznogospodarczym kraju. Chcąc upamiętnić czynem Święto Ludowe, 5 czerwca, chłopi regnowscy podjęli szereg zobowiązań i wezwali do współzawodnictwa wszystkie gromady kraju. Dowodem aktywnej działalności ludowców regnowskich jest ich apel z 29 V 1949 r. skierowany do chłopów w całej Polsce, wzywający do współzawodnictwa. Relacjonując ogólnopolskie obchody Święta Ludowego “Zielony Sztandar” szczegółowo opisał manifestację chłopów w Rawie Mazowieckiej. O rozmiarach uroczystości mówią dane: około 20 tysięcy uczestników, w tym ponad 16 tysięcy chłopów. W uroczystościach uczestniczyli przedstawiciele centralnych władz państwowych i partyjnych z Marszałkiem Sejmu - Władysławem Kowalskim na czele. Czyn Kongresowy, realizowany przez całe społeczeństwo powiatu, poza walorami politycznymi, przyniósł wartości materialne: wyremontowano szkoły, naprawiono drogi, zelektryfikowano wsie, podjęto zobowiązania dotyczące produkcji rolnej. W ramach Czynu uruchamiano kursy dla analfabetów, zakładano koła ZMP, tworzono KGW. Jesienią 1949 roku nastąpiło ożywienie działalności SL i PSL w powiecie. Na posiedzeniu Zarządu Wojewódzkiego PSL, z udziałem Prezydiów zarządów powiatowych, odbytym w Łodzi w dniu 1 X 1949 r., ustalono terminy zebrań Zarządów Powiatowych i Zjazdów Powiatowych oraz wytypowano prelegentów-aktywistów "dla obsłużenia Walnych Zebrań Kół i opieki nad ich akcją przedkongresową". W powiecie rawskim, na terenie 8 gmin, działało wówczas 28 kół PSL. Termin zebrania Zarządu Powiatowego wyznaczono na 9 X, a Zjazdu Powiatowego na 13 XI 1949 r. Jako najbardziej aktywnego prelegenta gm. Regnów, wyznaczono do prowadzenia zebrań wiejskich kół PSL, Franciszka Marcinkowskiego - członka Zarządu Powiatowego PSL w Rawie Maz.. Zjednoczenie stronnictw ludowych, poprzedzone kampanią zebrań gromadzkich i gminnych SL i PSL, zakończyło rozbicie ruchu ludowego i otworzyło nowy etap w jego działalności. W dniach 27 i 28 XI 1949 r. odbył się Kongres Zjednoczeniowy, który powołał Zjednoczone Stronnictwo Ludowe - uchwalił program partii i wyłonił nowe władze (w ich składzie dominowali przedstawiciele SL). Wkrótce po Kongresie powołano wojewódzkie zespoły kierownicze. Uchwałą wojewódzkiego Komitetu Wykonawczego ZSL w Łodzi, z 28 grudnia 1949 roku, został powołany Tymczasowy Powiatowy Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Rawie Mazowieckiej. Przewodniczącym Komitetu został członek SL - Jan Wojciechowski. Pierwszy statutowy zjazd ZSL w Rawie odbył się 2 kwietnia 1950 roku. Dokonano wówczas oceny dotychczasowej działalności ruchu ludowego w powiecie i określono kierunki przyszłej pracy ZSL. Wybrano również Powiatowy Komitet Wykonawczy ZSL w składzie: Jan Wojciechowski - przewodniczący, R. Lipczyk i E. Krukowa - wiceprzewodniczący, T. Sitek - sekretarz, J. Grad - skarbnik. "Na przełomie lat pięćdziesiątych Stronnictwo zmuszane było do realizowania w całej rozciągłości nie tylko założeń programowych komunistów, ale i dostosowywania się do ich praktyki działania. W praktyce tej zakładano, że stronnictwo będzie aktywnie współdziałać przy kolektywizacji polskiego rolnictwa. Idea kolektywizacji sprzeczna była jednakże z założeniami programowymi polskiego ruchu ludowego, w których indywidualna własność i własny warsztat chłopa były istotą postulowanego ustroju gospodarczego Polski. Nie tylko sprawy gospodarcze, ale i ideologiczne budziły ogromne spory i kontrowersje w gronie działaczy ZSL. (...) Władze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, opanowane przez komunistów i ludowych działaczy lewicowych, zmierzały do budowania modelu partii chłopskiej o charakterze socjalistycznym. Dostosowywali oni więc jej program, struktury organizacyjne oraz formy działalności tak, aby były zgodne z założeniami i ideami PZPR". Lata 1945-56 to okres najbardziej intensywnej kolektywizacji wsi, która miała być instrumentem nie tylko przebudowy ustroju rolnego, lecz także przemian społecznych i politycznych wsi. Jednym ze sposobów wywierania nacisku na chłopów było rozszerzenie systemu obowiązkowych dostaw artykułów rolnych: zbóż i ziemniaków, a następnie mleka i zwierząt rzeźnych. Rolnikom indywidualnym narzucano administracyjne plany i rodzaje zasiewów, nie licząc się ani z ich możliwościami, ani z jakością gleb czy warunkami klimatycznymi. Taka polityka nie pozwalała na specjalizację gospodarstw rolnych, często prowadziła chłopów do rezygnacji z samodzielnego gospodarowania i przejścia do spółdzielni. Kolektywizacja miała ekonomicznie i administracyjnie podporządkować wieś tworzone spółdzielnie stawały się przedsiębiorstwami państwowymi i podlegały centralnemu planowaniu. Większość z nich była źle zorganizowana i prowadzona. Na efekty takiej formy zarządzania nie trzeba było długo czekać. Jesienią 1956 r. spółdzielnie zaczęły się rozpadać, nastąpiło żywiołowe załamanie akcji kolektywizacyjnej. Chłopi masowo występowali i ze spółdzielni, i z PZPR. "W okres przemian popaździernikowych 1956 roku ZSL wkroczyło w złej kondycji organizacyjnej i jeszcze gorszej politycznej. (...) Po przeanalizowaniu sytuacji politycznej kierownictwo ZSL postanowiło wzmóc działalność gospodarczą, społeczną i polityczną, w tych wszystkich obszarach, które były tradycyjnie domeną ruchu ludowego, a także poszerzać je w innych, wykorzystując wszelkie tarcia i rozgrywki wewnętrzne w PZPR. Szczególny nacisk kładziono na inicjatywy społeczne, które nie tylko aktywizowały środowisko wiejskie, ale przyczyniały się do modernizacji wsi i polepszenia warunków życia". W 1967 r. Koło ZSL w Regnowie liczyło 30 członków, wielu światłych chłopów oraz inteligencji pracującej w instytucjach związanych z rolnictwem. Zarząd gromadzki z siedzibą w Regnowie obejmował 9 kół istniejących w okolicznych wsiach, jego prezesem był długoletni ludowiec - Władysław Gos. Choć liczba członków była niewielka, to jednak ZSL dokładał starań w inicjowanie akcji i przedsięwzięć wiejskich, np.: budowa szkoły, dróg. Lata siedemdziesiąte to okres wyraźnego podporządkowania ruchu ludowego PZPR. Przyniosły one ograniczenie charakteru politycznego i suwerenności ZSL. Władze uznały, że społeczeństwo pogodziło się z systemem i jego regułami. Przy ciągłym deficycie żywności zabiegi propagandy potęgowały niechęć do mieszkańców wsi. Dopiero w latach 80. Stronnictwo zaczęło odzyskiwać swoje oblicze. "Wieś przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych - korzystając z pomyślnej koniunktury - intensywnie odbudowywała się i modernizowała. (...) Coraz większą presję na władze centralne stronnictwa wywierały struktury terenowe, które wyzwalały się spod wpływu PZPR". Głębokim i szybkim zmianom w systemie władzy i gospodarowania towarzyszyły przemiany poglądów politycznych. Aktywność partyjna mieszkańców Regnowa i okolicznych wsi zawsze związana była z tradycjami ruchu ludowego, o czym świadczą niżej przedstawione dane. 4 20 13 6 7 5 1987 18 13 12 14 6 39 13 6 10 6 Wólka trońska Rylsk Rylsk Duży 14 Sowi dół 11 Regnów 13 Regnów GS Podskarbich Szlacheckie 15 Annosław 1986 rok Podskarbich Królewskie Kazimierzów Tabela 1. Liczba członków wiejskich kół ZSL. 1988 18 13 12 14 6 39 13 9 10 6 1989 18 15 11 12 10 38 12 9 10 5 1990 PSL Odrodzenie 31 W schyłkowym okresie istnienia systemu komunistycznego działacze byli za utrzymaniem jedności ruchu ludowego. Po 1989 r. w Polsce uformował się nowy system polityczny przestały istnieć ograniczenia polityczne. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe zakończyło swoja działalność w listopadzie 1989 r. na XI Nadzwyczajnym Kongresie, który był jednocześnie Kongresem Odrodzenia Ruchu Ludowego. Powołano wówczas Polskie Stronnictwo Ludowe - Odrodzenie. W 1990 r. Kongres Jedności Ruchu Ludowego połączył to Stronnictwo z grupą niezależnych ludowców skupionych w PSL "Wilanowskim" w jedno Polskie Stronnictwo Ludowe. Przed PSL stanęły nowe zadania wynikające ze specyficznych warunków transformacji ustrojowej. Wraz z reaktywacją Urzędu Gminy w Regnowie, w dniu 29 stycznia 1995 r. założono Gminne Koło PSL. Prezesem tymczasowego zarządu został wójt gminy Tomasz Wojdalski. Większość lokalnych działaczy samorządowych gminy działa w PSL. Pozycję regnowskiego koła wzmacnia fakt, iż jeden z jego członków Józef Matysiak jest zarazem członkiem Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego. Tabela 2. Liczba członków Gminnego Koła PSL w Regnowie. rok liczba członków 1995 25 1996 35 1997 41 (w tym 17 z Regnowa) Na gminnych zebraniach partii, ich uczestnicy dyskutowali o problemach rolników, m. in.: relacjach cen żywca, płodów rolnych, wprowadzeniu na form upraw i hodowli oraz o problemach lokalnej służby zdrowia. Delegaci zjazdy wojewódzkie PSL przedstawiali tam zagadnienia dotyczące mieszkającej na terenie gm. Regnów. miejscowych wieś nowych wybierani na społeczności Kilkudziesięcioletnia tradycja ruchu ludowego w Regnowie sprawia, że do dziś mieszkańcy wsi uważają PSL za najpopularniejszą partię, i przede wszystkim jej udzielają swego poparcia. Świadczy o tym fakt, że w 1993 r. mieszkaniec Regnowa Janusz Wojciechowski został wybrany posłem na Sejm RP, później zajmował stanowisko prezesa Najwyższej Izby Kontroli, dziś jest wicemarszałkiem Sejmu. Wyniki wyborów do Sejmu w 1997 r. po raz kolejny potwierdziły, że mieszkańcy gm. Regnów sprzyjają PSL, bowiem aż 80 % głosów poparcia otrzymał kandydat na posła Józef Matysiak, który dziś pełni obowiązki starosty powiatu rawskiego. Dziś chłopi wchodzą w życie ogólnonarodowe i państwowe, awans ludności wyraża się przede wszystkim w przełamywaniu izolacji przestrzennej. Wskutek przemian wywołanych industrializacją, urbanizacją, upowszechnianiem oświaty i kultury, zmianami technicznymi (elektryfikacja, telefonizacja, mechanizacja, motoryzacja) procesy zachodzące w Regnowie są odzwierciedleniem procesów mających miejsce w kraju. ANEKS "Ludowcy z Regnowa wzywają chłopów Polski do Czynu Chłopskiego na dzień Święta Ludowego DNIA 15 maja br. ogólne zebranie gromadzkie w Regnowie w powiecie Rawa Mazowiecka (województwo łódzkie) postanowiło jednomyślnie wykonać szereg dodatkowych prac z okazji tegorocznego święta Ludowego i wezwać do współzawodnictwa wszystkie gromady wiejskie w całej Polsce. Z wielkim entuzjazmem uchwalona rezolucja brzmi następująco: PODNIESIENIE W ROKU 1950 WYDAJNOŚCI ZBÓŻ CHLEBOWYCH I ROŚLIN PASTEWNYCH O 12 PROCENT W STOSUNKU DO ZBIORÓW Z ROKU 1949. ZWIĘKSZENIE DO KOŃCA ROKU 1949 STANU POGŁOWIA: TRZODY CHLEWNEJ O 15 PROC., BYDŁA ROGATEGO O 12 PROC., KONI O 10 PROC., DROBNEGO INWENTARZA O 10 PROCENT. ZAKONTRAKTOWANIE WSZYSTKICH SPRZEDAWANYCH SZTUK TRZODY CHLEWNEJ ZWIĘKSZENIE DO KOŃCA ROKU 1949 DOSTAW ŻYWCA O 25 PROC. PONAD PLAN. ZWIĘKSZENIE DOSTAW DO 4.VI. br. ZIEMNIAKÓW DLA GÓRNIKÓW O 150 PROC. PONAD PLAN. RACJONALNE ZAGOSPODAROWANIE RESZTÓWKI ZSCh. ZBUDOWANIE WŁASNYM WYSIŁKIEM DO KOŃCA 1951 R. DOMU LUDOWEGO, W KTÓRYM MIEŚCIĆ SIĘ BĘDZIE GMINNA SPÓŁDZIELNIA, ŚWIETLICA, SALA TEATRALNA I BIBLIOTEKA. KAMIEŃ WĘGIELNY POD BUDOWĘ TEGO DOMU ZAŁOŻONY ZOSTANIE DO 4 CZERWCA BIEŻĄCEGO ROKU. PRZYSTĄPIENIE DO CZWARTEGO CZERWCA BR. KAŻDEGO SAMODZIELNEGO MAŁO I ŚREDNIOROLNEGO GOSPODARZA NA CZŁONKA ZSCh I GMINNEJ SPÓŁDZIELNI “SAMOPOMOC CHŁOPSKA” UAKTYWNIENIE KOMITETU DZIAŁALNOŚCI SPÓŁDZIELNI. CZŁONKOWSKIEGO PRZY GS I USPRAWNIENIE ZWIĘKSZENIE OBROTU SPÓŁDZIELNI O 100 PROC. WZYWAMY WSZYSTKICH CHŁOPÓW W CAŁEJ POLSCE DO WZIĘCIA UDZIAŁU W PODOBNYM CZYNIE CHŁOPSKIM DLA UCZCZENIA TEGOROCZNEGO ŚWIĘTA LUDOWEGO. REGNÓW rzucił apel chłopom całej Polski. Ten Regnów który był, jest i będzie przodującym ogniskiem radykalnego postępowego Ruchu Ludowego. W Regnowie powstało pierwsze w powiecie Koło “Wyzwolenia”, założone przez obecnego Marszałka Sejmu i Przewodniczącego Rady Naczelnej naszego Stronnictwa ob. Władysława Kowalskiego, rodaka powiatu rawsko-mazowieckiego. Wielu miejscowych działaczy obchodzi 25-lecie swojej wiernej pracy i służby w radykalnych szeregach Stronnictwa Ludowego. Pierwsze Koło “Wyzwolenia” w Regnowie liczyło 500 członków. Było to dowodem, jak dalece byli już wówczas wyrobieni politycznie lewicowi działacze chłopscy Regnowa, jak powszechną stała się tam świadomość potrzeby silnej, lewicowej organizacji chłopskiej w walce o postęp. Nic też dziwnego, iż wielu czołowych działaczy często, gościło w regnowskich chatach, jak Tomasz Nocznicki, Gwiazdowicz, Malinowski, Korzycki, Eliasz i wielu innych. REGNOWA nie łamie ani nie opóźnia w pracy nawet okupacja hitlerowska. Walczą Regnowianie w szeregach. A.L. i BCh., rozpowszechniają prasę lewicową, pracują gospodarczo. Z inicjatywy ob. Jana Wojciechowskiego powstaje w r. 1940 Spółdzielnia Spożywców. Po uzyskaniu wolności Spółdzielnia ta przekształca się na Gminną Spółdzielnię Samopomocy Chłopskiej. Jako jedyna Spółdzielnia w powiecie uruchamia i prowadzi kilka obiektów przemysłowych jak zmechanizowaną cegielnię i krochmalnię w Rylsku Dużym i gorzelnię w Rylsku Małym. Obroty tej Spółdzielni wynoszące w r. 1946 pięć milionów złotych, wzrosły w r. 1947 do 17 milionów, a w r. 1948 do 38 milionów złotych. Planowo prowadzona praca spółdzielcza umożliwia Spółdzielni udzielanie pomocy materialnej przedszkolu oraz szkole podstawowej na terenie gminy. (...) REGNOWIANIE rozumieją jak duże znaczenie mają prace gospodarcze. I stąd trzy bloki ziemniaków kwalifikowanych, jeden blok nasienny selekcyjnego jęczmienia, stała kontrola próbna udojów w gospodarstwach indywidualnych, konkurs wychowu buhajów i jałówek, kontraktacja trzody chlewnej wykonana w 115 procentach. KOBIETY zorganizowane w Kole Gospodyń Wiejskich prowadzą kursy z zakresu gospodarstwa domowego i samokształceniowe. SOJUSZ chłopsko-robotniczy nie jest w Regnowie tylko hasłem czy frazesem. Regnów utrzymuje stałą łączność z ekipą robotniczą z PZPB nr 2 w Łodzi. Awangardową gminą staje się Regnów, fundując swoje prace na tradycjach radykalizmu chłopskiego. Apel rzucony przez Regnów podejmie cała Polska. Autor: Ewa Marcinkowska
