Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju
advertisement
Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju I. Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju bilans płatniczy, równowaga bilansu płatniczego, mechanizmy równowagi bilansu płatniczego środki polityki przywracania równowagi bilansu płatniczego poziom wydatków, kurs walutowy a równowaga ekonomiczna programy dostosowawcze międzynarodowego funduszu walutowego i banku światowego. II. Polityka handlowa pojęcie polityki handlowej instrumenty (narzędzia) polityki handlowej -argumenty przemawiające za protekcją. kierunki i tendencje zagranicznej polityki handlowej po II Wojnie Światowej. cele i zasady GATT oraz WTO III. Międzynarodowa integracja gospodarcza pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej (definicje, przesłanki, kwestia integracji międzynarodowej a suwerenność państw) modele integracji gospodarczej UNIA EUROPEJSKA jako najbardziej zaawansowana forma integracji gospodarczej formy wspólnej polityki integracyjnej zasady działania jednego rynku zewnętrznego Polska a europejska integracja gospodarcza. 1. Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju bilans płatniczy, równowaga bilansu płatniczego, mechanizmy równowagi bilansu płatniczego Bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczącym określonego okresu, zazwyczaj jednego roku kalendarzowego. Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą, przeznaczonej dla administracji gospodarczej. www.wkuwanko.pl 1 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Oddziałuje on na kierunki polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza: monetarnej, fiskalnej, handlowej, kursu walutowego. Bilans jest zestawieniem sporządzanym według ogólnych zasad księgowości. Transakcje międzynarodowe są w nim sklasyfikowane jako kredytowe (ma) lub debetowe (winien). Transakcje kredytowe to transakcje, które powodują otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych. Transakcje debetowe zaś to takie transakcje, które wymagają płatności na rzecz podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju. Całość transakcji w bilansie płatniczym: dzieli się na dwie podstawowe części rachunek bieżący rachunek kapitałowy Tak więc w bilansie płatniczym odnotowuje się: wzrost lub spadek różnego rodzaju należności i zobowiązań zagranicznych, przyrost lub ubytek majątku rzeczowego za granicą lub zagranicznego w kraju oraz zmiany zapasu złota monetarnego i zasobu specjalnych praw ciągnienia (SDR). Równowaga bilansu płatniczego Z formalnego, rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony. Saldo obrotów bieżących powinno być równe saldu obrotów kapitałowych www.wkuwanko.pl 2 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju skorygowanych o zmianę stanu rezerw. Obroty kapitałowe wyjaśniają nam, z jakich źródeł został sfinansowany deficyt lub na co została zużyta nadwyżka rachunku bieżącego. Jeśli obroty kapitałowe nie równoważą deficytu lub nadwyżki obrotów bieżących, to funkcje te są przejmowane przez rezerwy płatnicze. Nie zrównoważony przez obroty kapitałowe deficyt obrotów bieżących powoduje odpowiednie ich zmniejszenie. Z kolei nadwyżka obrotów bieżących, jeśli nie jest skompensowana eksportem kapitału, powoduje wzrost rezerw płatniczych. Gdy spadek rezerw płatniczych jest znaczny i szybko się zwiększa zagraniczne zadłużenie długoterminowe, zmniejsza się wiarygodność płatnicza kraju. Równowaga rzeczywista ma miejsce wówczas, gdy należności i zobowiązania handlowe są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymująca się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań. Równowaga pozorna ma natomiast miejsce wtedy, kiedy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restryktywnej polityki dewizowej lub handlowej. Oprócz pojęcia bilansu płatniczego jest stosowane pojęcie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej kraju. Przedstawia ona łącznie sumę i strukturę aktywów krajowych za granicą i zagranicznych w kraju, zazwyczaj na koniec roku. Mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego Między równowagą wewnętrzną a równowagą zewnętrzną kraju występuje ścisła współzależność. Jest ona tym silniejsza, im większy jest stopień liberalizacji systemu gospodarczego, w tym stosunków ekonomicznych z zagranicą. www.wkuwanko.pl 3 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Ta ścisła współzależność sprawia, że zagadnienie równowagi płatniczej nie może być analizowane wyłącznie z punktu widzenia kursu walutowego i polityki handlowej oraz międzynarodowych przepływów kapitałowych, lecz szerzej w kontekście równowagi wewnętrznej. Punktem wyjścia w analizie makroekonomicznej czynników kształtujących równowagę wewnętrzną i zewnętrzną jest równanie: Ex-Im/kurs = (O-n+(P-WJ = -obroty kapitałowe, gdzie: Ex - eksport, Im - import, O - oszczędności, 1 - inwestycje, P – podatki, Wb - wydatki budżetowe. Powyższe zależności wyprowadza się z równania: Y = K + 1 + Wb + Ex - Im/kurs oraz O = Y – P - K, gdzie: Y- dochód narodowy, K - konsumpcja. Takie trójczłonowe ujęcie współzależności pozwala kwestię równowagi wewnętrznej i zewnętrznej rozpatrywać z trzech podstawowych punktów widzenia: 1. równowagi rachunku bieżącego i wpływu na nią bilansu handlowego i kursu; 2. równowagi wewnętrznej kształtowanej w dużym stopniu zmianę relacji oszczędności i inwestycji, poziomu podatków i wydatków budżetowych; 3. przepływów kapitałowych z zagranicą W teorii handlu międzynarodowego skupia się uwagę na analizie czynników kształtujących : wymianę handlową, www.wkuwanko.pl 4 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju kurs walutowy zmiany w zdolności konkurencyjnej Z kolei w typowym ujęciu monetarystycznym akcentuje się problematykę przepływów kapitałowych. W ujęciach pośrednich w większym stopniu zwraca się uwagę na znaczenie makroproporcji gospodarczych i ich zmian. Przyjmuje się, że równowaga zewnętrzna jest pochodną równowagi wewnętrznej. Ujęcie klasyczne Ujęcie klasyczne objaśnia mechanizm przywracania równowagi płatniczej wyłącznie w systemie waluty złotej. Dodatni bilans handlowy oraz związany z tym napływ kruszców powoduje wzrost ilości pieniądza w obiegu i w konsekwencji wzrost cen. To z kolei zmniejsza atrakcyjność cenową eksportu, a zwiększa importu. Ujęcie neoklasyczne Ujęcie neoklasyczne dotyczy działania mechanizmu dostosowawczego nie w warunkach waluty złotej, lecz papierowej. Główną uwagę zwraca się na kurs walutowy. Jego zmiany w powiązaniu ze zmianami cen płatniczych stanu rezerw płatniczych stanowią podstawę neoklasycznego mechanizmu wyrównawczego Podobnie jak w ujęciu klasycznym, neoklasycy zasadniczo ograniczają się do wpływu zmian cen i reakcji popytu na te zmiany. Uwzględniają jednak obroty kapitałowe. Z tego punktu widzenia ujęcie to jest pełniejsze. www.wkuwanko.pl 5 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju W podejściu neoklasycznym, podobnie jak w klasycznym, pomija się nie tylko zmiany dochodu i zatrudnienia, lecz także zmiany strukturalne i instytucjonalne oraz rolę państwa w przywracaniu równowagi płatniczej. Ujęcie keynesowskie Dotyczy ono systemu waluty papierowej. W odróżnieniu od ujęcia klasycznego uwzględnia się w nim, oprócz: samoczynnego mechanizmu rynkowego aktywną rolę państwa oraz zmiany w poziomie dochodu narodowego w kraju i za granicą Ujęcie monetarne W latach siedemdziesiątych wraz z odejściem od systemu kursów stałych i postępującą liberalizacją obrotów kapitałowych oraz rozwojem rynku eurodolarowego rozwinęła się też teoria monetarna przywracania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Wychodzi się w niej z założenia, że współcześnie mamy do czynienia z sytuacją wysokiego i stale zwiększającego się stopnia zintegrowania rynków towarowych, finansowych i kapitałowych. W konsekwencji obserwujemy przepływy towarów i pieniędzy z krajów o ich względnej obfitości do krajów o ich względnych niedoborach. W ujęciu monetarystów bilans płatniczy kraju przedstawia przepływy netto kapitału między krajami. Kapitały wykazują skłonność do przepływów z krajów, gdzie względnie tańsze i łatwiej dostępne do krajów gdzie są droższe. Teoria racjonalnych oczekiwań www.wkuwanko.pl 6 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Teorię monetarną uzupełnia teoria racjonalnych oczekiwań. Wychodzi się w niej z założenia, iż polityka stabilizacyjna wywołuje recesję m.in. dlatego, że inflacja słabnie wolniej, niż zmniejsza się podaż pieniądza wskutek utrzymywania się oczekiwań inflacyjnych. Zadaniem polityki stabilizacyjnej jest więc przełamanie oczekiwań inflacyjnych i dostosowanie tempa wzrostu cen do zmian w podaży pieniądza. Przełamaniu oczekiwań inflacyjnych służy ogłaszanie przez władze monetarne zamiaru podjęcia polityki stabilizacyjnej oraz informowanie o tym, jaka będzie podaż pieniądza w przyszłości. Taka polityka zmniejsza niepewność i ryzyko oraz tworzy przesłanki dostosowania tempa zmian cen do zmian podaży pieniądza. Środki polityki przywracania równowagi bilansu płatniczego Przedstawione wyżej mechanizmy przywracania równowagi płatniczej nie w każdym przypadku okazują się skuteczne. Z takich też względów poszczególne kraje bardzo rzadko się zdają na automatyzm poszczególnych mechanizmów przywracania równowagi bilansu płatniczego lub też ściśle się stosują do przedstawionych koncepcji teoretycznych. Doceniając jednak konieczność przywracania równowagi bilansu płatniczego, dążą one do osiągnięcia tego celu za pomocą dostępnych środków. Do podstawowych środków mających wpływ na zewnętrzną równowagę ekonomiczną zaliczamy: System monetarny i politykę monetarną System fiskalny i politykę fiskalną System i politykę dochodową System kształtowania cen i politykę cenową oraz warunków konkurencji Środki administracyjno-prawne www.wkuwanko.pl 7 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju System monetarny i polityka monetarna odnoszą się do uwarunkowań prawno-formalnych działania instytucji w sferze podaży pieniądza. System ten może być w większym lub mniejszym stopniu przedmiotem kontr i regulacji państwowej. O ile bank centralny z zasady koncentruje się problemach stabilizacji i równowagi monetarnej, o tyle ministerstwo finansów kształtuje proces przemian instytucjonalnych i dąży do pogodzenia celów rozwojowych z polityką monetarną. Ministerstwo Finansów zazwyczaj i zarazem odpowiedzialne jest za politykę budżetową, fiskalną, a w przypadku Polski także za rozwój rynku kapitałowego, zmiany systemu ubezpieczeń społecznych itd. Polityka monetarna oddziałuje na zmiany podaży pieniądza, poziom stopy procentowej i rezerw bankowych. System fiskalny i polityka fiskalna odnoszą się do zmian w podatkach oraz poziomie wydatków i strukturze wydatków budżetowych. Mają one zasadnicze znaczenie dla podziału dochodu narodowego na akumulację i konsumpcję, w tym na zakres wydatków socjalnych. Polityka fiskalna jest ekspansywna wówczas, gdy rząd zwiększa wydatki i (lub) zmniejsza podatki. Działania takie powodują wzrost popytu i podaży krajowej i przez mechanizm mnożnika pobudzają wzrost importu (w stopniu zależnym od krańcowej skłonności do importu). Restryktywna polityka fiskalna ma miejsce wówczas, gdy rząd zmniejsza wydatki i (lub) zwiększa podatki, które obniżając krajowy popyt i produkcję, prowadzą do zmniejszenia importu. Zmiana systemu fiskalnego oznacza zmianę zasad i proporcji podziału chodu narodowego. Zmniejszenie lub zwiększenie sfery świadczeń społecznych na edukację, zdrowie, kulturę, odpoczynek, pomoc społeczną ważne znaczenie dla poziomu akumulacji i równowagi makroekonominej w dłuższym okresie. www.wkuwanko.pl 8 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju System i polityka dochodowa wiążą się w znacznym stopniu z budżetem i podatkami zasadami kształtowania płac w przedsiębiorstwach publicznych i państwowych oraz systemem ubezpieczeń społecznych (funduszowy czy repartycyjny). Znaczący wpływ na równowagę wewnętrzną i pośrednio płatniczą ma także system, roszczeniowy lub negocjacyjny, kształtowania płac przez związki zawodowe i pracodawców. System cen i polityka cenowa. Mechanizm dostosowania rynkowego obejmuje środki cenowe i dochodowe. Mechanizm cenowy opiera się na reakcjach zmian popytu i podaży na zmiany cen deficytowych krajach deficytowych i krajach nadwyżkowych. Do cen zaliczamy nie tylko ceny towarów i usług, lecz także pieniądza (stopę rocentową) oraz pracy (płace). Kurs walutowy jest też ceną pieniądza krajowego wyrażonego w walutach obcych. Z punktu widzenia równowagi płatniczej mechanizm cenowy działa odmiennie w warunkach systemu waluty złotej pieniądza papierowego jak również kursu stałego i zmiennego. Środki administracyjno-prawne. Administracja Centralna ma inicjatywę ustawodawczą i zasadniczy wpływ na kształt systemu społeczno-ekonomicznego, prawodawstwo i rozwój instytucji tworzących infrastrukturę sprawnej gospodarki rynkowej. Rola państwa oraz znaczenie środków administracyjno-prawnych zależnych od układu sił politycznych i sytuacji gospodarczej kraju. Postępujący proces liberalizacji i integracji gospodarczej, zwłaszcza krajów wysoko rozwiniętych, oraz rozbudowa międzynarodowych instytucji współpracy, zmniejszają skalę autonomicznego kształtowania polityki gospodarczej. poziom wydatków, kurs walutowy a równowaga ekonomiczna Na podstawie zaprezentowanego przeglądu środków przywracania równowagi bilansu płatniczego łatwo zauważyć, że większość z nich odnosi się także do wewnętrznej równowagi ekonomicznej danego kraju. www.wkuwanko.pl 9 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Może to rodzić sytuację, w której dany kraj staje przed wyborem między osiągnięciem równowagi zewnętrznej i wewnętrznej. Dylemat ten, w odniesieniu do oddziaływania na kurs walutowy i wielkość wydatków, ilustruje się zazwyczaj za pomocą diagramu Swana Oś pozioma diagramu oznacza zmiany w poziomie popytu i w realnych wydatkach krajowych, a oś pionowa zmiany kursu walutowego. Ujęcie takie pozwala przeanalizować wpływ zmiany poziomu wydatków i kursu walutowego na równowagę wewnętrzną i zewnętrzną. Wzrost na osi y oznacza dewaluację, spadek zaś - rewaluację waluty. Na wykresie linia równowagi rynkowej LRR ma charakter opadający, a równowagi płatniczej LRP - wznoszący. Linia równowagi rynkowej oznacza pełne zatrudnienie i brak inflacji. Zakłada się, że ceny są stabilne do momentu osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Linia równowagi płatniczej z założenia jest równa linii bilansu handlowego (zakłada się brak przepływów kapitałowych). Punkt przecięcia się obu linii wykreśla punkt równowagi ogólnej O. Pola zakreślone przez linię równowagi rynkowej i płatniczej charakteryzują cztery strefy nierównowagi. Każda ze stref ma więc dwie wyróżniające ją cechy związane z odchyleniem od punktu równowagi O. Jeśliby przy poziomie popytu krajowego odpowiadającym punktowi kurs walutowy kształtował się na poziomie R3, to odnotowalibyśmy nadwyżkę płatniczą, pełne zatrudnienie oraz tendencje inflacyjne. Natomiast gdyby kurs ten uległ rewaluacji do poziomu R,, odnotowalibyśmy - przy takim samym poziomie popytu krajowego pojawienie deficytu handlowego oraz bezrobocia. Podobnie, zwiększając bądź zmniejszając poziom popytu krajów z punktu Dz do D3 lub D~ spowodowalibyśmy, przy nie zmienionym ku walutowym, wzrost deficytu i inflację albo nadwyżkę handlową i 1 robocie. Wykres ułatwia określenie działań, jakie należy podjąć, aby osiągnąć poziom równowagi rynkowej i płatniczej. www.wkuwanko.pl 10 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Przykład 1 Załóżmy, że znajdujemy się w sytuacji deficytu płatniczego i bezrobocia, tj. w polu IV w punkcie C. Wówczas do osiągnięcia punktu równowagi O niezbędne są dwa działania: dewaluacja i ograniczenie popytu krajowego. Gdybyśmy ograniczyli się do jednego sposobu oddziaływania, moglibyśmy osiągnąć tylko jedną równowagę. Przykład 2 Przyjmijmy, że znajdujemy się w polu nadwyżki i inflacji w punkcie D. Chcąc przywrócić równowagę, tj. osiągnąć punkt O, musimy podjąć także dwa działania. Po pierwsze, dokonać rewaluacji waluty, po drugie-zmniejszyć popyt krajowy. Gdybyśmy się znajdowali w tym samym polu nadwyżki i inflacji w punkcie E, oprócz rewaluacji powinniśmy zwiększyć popyt krajowy. programy dostosowawcze międzynarodowego funduszu walutowego i banku światowego Zadaniem programów dostosowawczych jest nie tylko przeprowadzenie reform mających na celu przywrócenie równowagi płatniczej, lecz także, a może przede wszystkim, zbudowanie trwałych podstaw stabilnego rozwoju ekonomicznego. Stabilizacja gospodarcza i opanowanie inflacji stanowią podstawę programów dostosowawczych MFW i Banku Światowego. Programy dostosowawcze są uzgodnionym przez kraj członkowski z MFW planem postępowania, mającym zapewnić przywrócenie równowagi makroekonomicznej, w tym płatniczej. Kraj, który realizuje uzgodniony program dostosowawczy, może liczyć nie tylko na pomoc merytoryczną w jego realizacji, lecz także na pomoc finansową ze strony MFW i Banku Światowego. Programy dostosowawcze zawierają tzw. kryteria wykonawcze. Kryteria te obejmują: www.wkuwanko.pl 11 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju agregaty monetarne związane z podażą pieniądza, jak M1, M2, M3, dodatnią stopą procentową, ograniczeniem rozmiarów deficytu budżetowego, stopą inflacji, poziomem rezerw dewizowych, saldem rachunku bieżącego, polityką podatkową, liberalizacją systemu bankowego, obrotami handlowymi z zagranicą, zmianami własnościowymi. Pozytywna okresowa ocena realizacji uzgodnionego z MFW programu dostosowawczego warunkuje uruchomienie kolejnych transz pożyczek stabilizacyjnych Oprócz stabilizacji makroekonomicznej ważnym celem programów dostosowawczych jest liberalizacja obrotów handlowych i kapitałowych kraju. W programach dostosowawczych, zalecanych i finansowanych częściowo przez MFW, postuluje się: jednoczesne stosowanie aktywnej polityki monetarnej i fiskalnej oraz kursowej. Zaleca się także liberalizację polityki gospodarczej wzmożoną kontrolę podaży pieniądza. W programach dostosowawczych realizowanych w krajach Azji Wschodniej, Ameryki www.wkuwanko.pl 12 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Łacińskiej czy Europy Środkowej i Wschodniej bardzo duże znaczenie przypisuje się : zmniejszeniu deficytu budżetowego, stosowanie dodatniej stopy procentowej mobilizowaniu oszczędności krajowych Według MFW czynniki te mają zasadniczy wpływ na poziom inflacji rozmiary deficytu handlowego i poziom rezerw płatniczych Realizacja programów dostosowawczych zalecanych przez MFW bardzo często prowadzi do recesji. Podstawowymi składnikami takiej polityki dostosowawczej są: stosowanie dodatniej stopy procentowej, likwidacja subsydiów, liberalizacja cen, radykalne ograniczenie podaży pieniądza, wydatków budżetowych, w tym zwłaszcza na cele socjalne, liberalizacja handlu zagranicznego, dewaluacja waluty i jej stabilizacja. Doświadczenia z realizacji programów stabilizacyjnych m.in. w Ameryce Łacińskiej: w Chile, Kolumbii, Wenezueli, Boliwii i Argentynie, a następnie w Europie Środkowej, w tym w Polsce, i Azji Południowo-Wschodniej wskazują na zależność programów dostosowawczych od poziomu rozwoju, stanu równowagi ogólnej i konkretnych uwarunkowań prawno-instytucjonalnych. www.wkuwanko.pl 13 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju W konsekwencji programy te, jakkolwiek nawiązują do teorii absorpcji i przesunięcia oraz teorii monetarnych, różnią się m.in. w sprawach dotyczących roli państwa oraz tempa i sekwencji procesu liberalizacyjnego. 2. Polityka handlowa pojęcie polityki handlowej. Kraj realizuje jakieś w sferze wymiany handlowej z zagranicą, stosując instrumenty (narzędzia) - politykę handlową. Polityka ta ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia oraz bilansu płatniczego (handlowego). Cele: zastosowanie środków ograniczających import (np. ceł importowych), jak i pobudzających wzrost eksportu (np. subsydiów eksportowych). W praktyce pojęcia, polityka handlowa i zagraniczna polityka ekonomiczna, są zazwyczaj używane zamiennie. - instrumenty (narzędzia) polityki handlowej. Instrumenty polityki handlowej najogólniej można podzielić na: środki parataryfowe i środki pozataryfowe. Środki (bariery) parataryfowe działają podobnie jak cła, służą ograniczaniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego. Obejmują one też środki pobudzania eksportu przez obniżenie ceny dobra krajowego (np. subsydia). Należą do nich: różnego rodzaju opłaty importowe, minimalne ceny importu, subsydia eksportowe, depozyty importowe itp. Pozostałe środki, inne niż cła i bariery parataryfowe, określamy mianem pozataryfowych. Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Cła należą do najstarszych instrumentów protekcji. Głównym zadaniem ceł jest ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a niekiedy także bilansu płatniczego. Trzy ich rodzaje: cła wartościowe, cła specyficzne, cła kombinowane. Cła mogą być ustalone na czas nieograniczony lub mieć np. cel sezonowy . Cła mogą być pobierane od: importu, eksportu lub tranzytu towarów przez terytorium kraju. Subsydia eksportowe Zadaniem subsydiów eksportowych jest pomoc w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym. Subsydia mogą być udzielane w formie: bezpośredniej lub pośredniej. Stosowanie subsydiów powoduje istotne skutki dla partnerów handlowych. Zwiększony napływ subsydiowanych wyrobów na rynek światowy powoduje obniżenie ceny światowej www.wkuwanko.pl 14 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju danego wyrobu. Dumping Istota dumpingu jest zbliżona do subsydiów: oba instrumenty oznaczają sprzedaż za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym. Różnica polega na tym, że dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa, subsydia zaś przez rząd. Istotą dumpingu jest więc sprzedawanie takich samych produktów po różnych cenach. Przedsiębiorstwo eksportujące, które sprzedaje po cenie dumpingowej za granicą, stara się zrekompensować swoje straty przez podniesienie cen na rynku wewnętrznym. Tracą na tym konsumenci. W kraju będącym importerem sprzedaż po cenach dumpingowych umożliwia nabywanie tańszych produktów, ale godzi w interesy producentów krajowych. Kraj dotknięty lub zagrożony skutkami dumpingu (podobnie jak subsydiów) ma prawo się bronić. Zmienne opłaty wyrównawcze stanowią różnicę między zmienną rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie (gwarantowane przez rząd) ceną rynku wewnętrznego. Ceny gwarantowane. Ograniczenia ilościowe, nazywane też kwotami lub kontyngentami oznaczają wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu (lub eksportu). W skrajnym przypadku limit taki może wynosić "zero" i wtedy mamy czynienia z zakazem importu (eksportu). Kontyngent może być ustalany w ujęciu wartościowym lub ilościowym. Kwoty mogą być ustalone w sposób globalny (kwota dla wszystkich zagranicznych dostawców) lub mogą być podzielone między poszczególnych dostawców. Wydawanie licencji jest dość prostym (dla importera) sposobem realizacji ustalonych kwot. Licencje są wydawane do wyczerpania wielkości takiej kwoty. Licencje mogą być także wprowadzane bez ustanowienia ograniczeń ilościowych. Służą one wówczas np. Dobrowolne ograniczenia eksportu VERs. - argumenty przemawiające za protekcją.: 1. Argument ochrony zatrudnienia. Zgodnie z nim restrykcje importowe, ograniczając import, zachęcają producentów krajowych do zwiększenia produkcji dóbr konkurujących z importem, a tym samym i zatrudnienia. 2. Argument poprawy bilansu płatniczego. Argument ten głosi że ograniczenia importowe prowadzą do poprawy bilansu handlowego, a więc i płatniczego. 3. Argument poprawy terms of trade. Argument ten posłużył do sformułowania koncepcji optymalnej protekcji celnej, tj. takiego poziomu stawki celnej, który maksymalizuje dobrobyt. 4. Argument ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu. Argument ten (ang. infant industries) jest wykorzystywany do uzasadnienia celowości przejściowej protekcji wobec niektórych gałęzi przemysłu w celu umożliwienia im rozwoju do czasu, gdy będą w stanie konkurować www.wkuwanko.pl 15 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju z zagranicznymi producentami na warunkach rynkowych. 5. Argument niedoskonałości rynku krajowego. Zwolennicy tego argumentu zgadzają się, że wolny handel może przynieść maksymalne korzyści dla kraju. Aby tak się jednak stało, muszą być spełnione różne warunki, w tym swobodne i niezakłócone działanie w gospodarce mechanizmu wolnego rynku i konkurencji. kierunki i tendencje zagranicznej polityki handlowej po II Wojnie Światowej. Z punktu widzenia stopnia protekcji rynku krajowego najogólniej można wyodrębnić dwa kierunki polityki handlowej. Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych. Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych. Jej przeciwieństwem jest polityka protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu. Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem. Potwierdzały one przy tym ogólną prawidłowość, występującą w okresach poprzednich, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną w skali międzynarodowej. Za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych. Z punktu widzenia stopnia otwartości (zamknięcia) gospodarek czołowych krajów w okresie powojennym można wyodrębnić kilka podokresów: 1.1947-1973 (od opracowania statutu GATT i pierwszych negocjacji w sprawie redukcji ceł do ostrej recesji w świecie); dominowały wówczas tendencje liberalizacyjne w handlu i wzrost otwartości gospodarek narodowych; 2.1974-1986 (od recesji do rozpoczęcia negocjacji Rundy Urugwajskiej); nastąpił wzrost działań i presji protekcjonistycznych przy jednoczesnym osłabieniu zainteresowania dalszą liberalizacją; 3.od 1986 r. (od rozpoczęcia Rundy Urugwajskiej) do 1 stycznia 1995 r., tj. powołania Światowej Organizacji Handlu, w skrócie WTO był to okres, w którym negocjatorzy zobowiązali się do nie wznoszenia nowych barier w handlu, niezgodnych z GATT; umożliwiło to zahamowanie nacisków protekcjonistycznych; 4.od 1 stycznia 1995 r. (czyli od powołania WTO, która zastąpiła GATT i ma od www.wkuwanko.pl 16 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju niego znacznie większe kompetencje). Podział ten, a zwłaszcza daty krańcowe, ma oczywiście charakter umowny. W analizach ekonomicznych bardzo trudno jest precyzyjnie ustalić granice czasowe między różnymi zjawiskami. cele i zasady GATT oraz WTO Głównym forum liberalizacji handlu międzynarodowego w całym okresie powojennym był Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade, w skrócie GATT). Wszedł on w życie 1 stycznia 1948 r. Układ ten powstał jako rozwiązanie tymczasowe, mające służyć powołaniu Międzynarodowej Organizacji Handlu (MOH). Organizacja ta miała być - obok wcześniej utworzonych MFW i Banku Światowego (w 1944 r.) - trzecią instytucją międzynarodową ułatwiającą współpracę gospodarczą między krajami. Głównym celem GATT była stopniowa obniżka stawek celnych i osłabienie innych barier w handlu międzynarodowym (liberalizacja handlu) oraz eliminowanie dyskryminacji i przyczynienie się w ten sposób do rozwoju handlu międzynarodowego". Podejście takie było związane z całą filozofią GATT. Nawiązywała ona do zasad klasycznej teorii ekonomii. Przypomnijmy, że w teorii tej zakładano wyższość wolnego handlu nad sytuacją, w której państwo reguluje kierunki i zakres wymiany gospodarczej z zagranicą. GATT był oparty na kilku podstawowych zasadach, które tworzyły swego rodzaju kodeks dobrego postępowania w handlu międzynarodowym i były podporządkowane realizacji zadań Układu. Zasady te przejęła ,Światowa Organizacja Handlu (WTO). Podstawową zasadą jest niedyskryminacja i równość traktowania. Znajduje ona wyraz w bezwarunkowej klauzuli największego uprzywilejowania (KNU) obowiązującej w stosunkach między stronami Układ Ogólnego. Jej istotą jest równość traktowania zagranicznych partnerów: nie można przyznać szczególnych korzyści jednemu partnerowi i tylko jemu ponieważ wszyscy mają do nich jednakowe prawa. Najważniejszym dopuszczonym odstępstwem od KNU jest możliwość tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych (art. XXIV Układu), tj. równości korzyści i koncesji. GATT (WTO) nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też do udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów od partnera. Podczas rokowań następuje więc wymiana koncesji uznanych przez partnerów za równoważne. Trzecią ważną zasadą jest możliwość interwencji w handlu (np. w celu ochrony rodzimego przemysłu) w zasadzie jedynie za pośrednictwem stawek celnych, a nie za pomocą innych www.wkuwanko.pl 17 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju instrumentów polityki handlowej. Cła zostały uznane za w zasadzie jedyny dozwolony środek interwencji państwa w handlu ze względu na to, że wpływają na poziom ceny i tym samym na popyt, a więc nie naruszają zasadniczo mechanizmów rynkowych. Kolejną zasadą jest tzw. klauzula narodowa. Zgodnie z nią produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż analogiczne produkty pochodzenia krajowego (art. III GATT). Zasada ta dotyczy w szczególności obciążeń podatkowych (zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich), a także innych przepisów i wymagań w zakresie sprzedaży, zakupu, przewozu, dystrybucji i użytkowania tych towarów na rynku wewnętrznym. Podstawowe funkcje, jakie GATT pełnił w okresie powojennym, można ująć następująco: stworzenie i nadzorowanie systemu zasad w handlu, ułatwiających jego prowadzenie i zapewniających jego uczestnikom stabilność warunków wymiany; prowadzenie rokowań w sprawie redukcji ceł i zniesienia innych utrudnień w rozwoju handlu międzynarodowego oraz hamowanie tendencji protekcjonistycznych; dokonywanie oceny sytuacji w handlu światowym i poszukiwanie sposobów usunięcia przeszkód krępujących jego rozwój; rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań prze członków wobec innych członków Układu Ogólnego; okresowa modyfikacja przepisów i procedur Układu w celu dostosowania ich do zmian w gospodarce światowej. Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu (GATT) został zastąpiony Światową Organizacją Handlu, powołaną 1 stycznia 1995 r. (World Trade Organization, w skrócie WTO), o szerszych kompetencjach niż GATT. Głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje porozumień Rundy Urugwajskiej. Organizacja ta stanowi też forum: negocjacji dotyczących dalszej liberalizacji międzynarodowego obrotu towarowego, usługowego, w zakresie inwestycji zagranicznych związanych z obrotem towarowym oraz praw własności intelektualnej. W Światowej Organizacji Handlu przewiduje się też www.wkuwanko.pl 18 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju procedurę rozstrzygania sporów bardziej skuteczną od dotychczasowej i jednolitą dla wszystkich dziedzin objętych regulacjami. W wyniku Rundy Urugwajskiej i utworzenia WTO - powstał system jednolitych reguł w międzynarodowym obrocie gospodarczym. Warunkiem uczestnictwa w WTO jest bowiem albo przyjęcie wszystkich porozumień Rundy (zawartych na ponad 500 stronach), albo też odrzucenie ich. Na początku 1997 r. członkami WTO było 128 krajów. Polska przystąpiła do WTO 1 lipca 1995 r., po zakończeniu procedury ratyfikacji wszystkich uzgodnień Rundy Urugwajskiej. 3. Międzynarodowa integracja gospodarcza pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej (definicje, przesłanki, kwestia integracji międzynarodowej a suwerenność państw) Pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej Definicje integracji Międzynarodowa integracja gospodarcza jest rozumiana jako proces scalania (zespalania) gospodarek narodowych. Scalanie to nie oznacza jednak dodawania potencjałów ekonomicznych, lecz tworzenie nowych organizmów gospodarczych o odmiennych właściwościach. Sprawa pierwsza - to integracja rozumiana jako stan i jako proces. Zdaniem Z. Kameckiego, przez integrację należy rozumieć wytworzenie się, na podstawie wykształconej jednolitej struktury ekonomicznej, pewnego organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów. Sprawa druga - to integracja rozumiana jako proces regulowany przez mechanizm wolnego rynku lub też kształtowany przez państwo. Według B. Balassy integracja jest procesem likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, pracy, kapitału i usług w celu stworzenia warunków do niezakłóconego www.wkuwanko.pl 19 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju funkcjonowania mechanizmu wolnego rynku. Sprawa trzecia - to korzyści z integracji; czy jedne kraje mogą na niej zarabiać, a inne tracić? Zdaniem P. Bożyka i M. Guzka, przez pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej należy rozumieć rozwijanie takich powiązań, które wszystkim krajom należącym do ugrupowania integracyjnego przynoszą korzyści większe od możliwych do osiągnięcia w przypadku braku integracji. Przesłanki i warunki integracji Współczesna międzynarodowa integracja gospodarcza jest procesem obiektywnym. U jej podstaw znajdują się wymagania współczesnego etapu rozwoju gospodarczego, w tym zwłaszcza konieczność zapewnienia wielkiej skali produkcji, szybkiego postępu technicznego, rozwoju specjalizacji i kooperacji zarówno w samej produkcji, jak i w badaniach naukowych oraz - w związku z tym - konieczność dysponowania szerokimi rynkami zbytu. Integracja międzynarodowa i ponadnarodowa a suwerenność państw W przypadku integracji międzynarodowej nie ma formalnego zagrożenia dla suwerenności państw członkowskich; tworzone organy - instytucje integracyjne - koncentrują bowiem swoją uwagę na koordynacji wewnętrznej i zagranicznej polityki poszczególnych państw. Mogą one wydawać zalecenia nie mające jednak mocy wiążącej wobec swych adresatów, którzy powinni - ale nie muszą - podporządkować się tym zaleceniom. Zalecenia międzynarodowych organów integracyjnych są swego rodzaju propozycjami, sugestiami, czy też życzeniami wobec krajów członkowskich. Nabierają one mocy prawnej dopiero po zatwierdzeniu przez rządy poszczególnych państw i przekształceniu ich w uchwały, zarządzenia bądź też innego rodzaju akty prawne. www.wkuwanko.pl 20 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju modele integracji gospodarczej Pojecie modelu i mechanizmu integracji Przez pojęcie modelu integracji będziemy rozumieli całościowy obraz układu integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości, w tym zwłaszcza podział kompetencji między organami międzynarodowymi lub ponadnarodowymi a rządami państw członkowskich oraz między centralnymi ośrodkami władzy gospodarczej w poszczególnych krajach a przedsiębiorstwami. Zgodnie z tą definicją model integracji obejmuje przede wszystkim zasady podejmowania decyzji dotyczących powiązań międzynarodowych. Najprostszym rozwiązaniem jest strefa wolnego handlu. Oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów. Kraje te zachowują jednocześnie autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę handlową wobec krajów trzecich. Przykładem strefy wolnego handlu jest EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), utworzona na podstawie układu, który wszedł w życie w maju 1960 r. Preferencja polega w tym przypadku na zniesieniu i niestosowaniu ceł oraz ograniczeń w obrotach handlowych między krajami unii (preferencja taka ma miejsce również w strefie wolnego handlu), dyskryminacja zaś - na wprowadzeniu i stosowaniu wspólnej dla krajów unii zewnętrznej taryfy celnej. Zniesienie ceł wewnątrz unii powoduje, iż pewne rodzaje towarów wytwarzane w poszczególnych krajach unii mogą być, odwrotnie niż poprzednio, oferowane na rynkach innych krajów unii po cenach konkurencyjnych w stosunku do towarów miejscowych. Wspólny rynek jest wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej formą integracji; oznacza on bowiem nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, lecz, także swobodę przepływu kapitału i siły roboczej w obrębie ugrupowania integracyjnego. www.wkuwanko.pl 21 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Utworzenie wspólnego rynku wymaga zwłaszcza ujednolicenia polityki cenowej w obrębie ugrupowania Unia walutowa obejmuje, poza strefą wolnego handlu, unią celną i wspólnym rynkiem, koordynację (lub unifikację) polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego Unia ekonomiczna obejmuje, poza strefą wolnego handlu, unią celną wspólnym rynkiem i unią walutową, koordynację (lub unifikację) szczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, i to zarówno ogólnej, i w poszczególnych działach gospodarki. Unia polityczna oznacza koordynację (lub unifikację) zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej krajów wchodzących w skład ugrupowania integracyjnego. UNIA EUROPEJSKA jako najbardziej zaawansowana forma integracji gospodarczej Integracja krajów Europy Zachodniej rozpoczęła się od utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (1952 r.), a następnie Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1958 r.). Z początkiem 1958 r. wszedł w życie Traktat Rzymski, ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą. W skład EWG weszły pierwotnie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. W 1973 r. do EWG przystąpiły: Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 r. - Grecja, w 1986 r. zaś - Hiszpania i Portugalia. Członkowie Rady są związani instrukcjami rządów i reprezentują interesy swoich państw. Funkcję przewodniczącego pełnią kolejno w okresach półrocznych. Rada Unii Europejskiej jest organem zapewniającym koordynację ogólnej polityki gospodarczej członków Wspólnoty i ma prawo podejmowania decyzji. Jednolity Akt Europejski wprowadził korekty w sposobie realizacji przez Komisję Wspólnot (nazywaną obecnie Komisją Europejską) jej kompetencji wykonawczych. www.wkuwanko.pl 22 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Zasadniczą cechą statusu prawnego członków Komisji Europejskiej jest ich niezależność od rządów państw członkowskich. Komisja Europejska inicjuje i przygotowuje większość decyzji Rady Ministrów. Jednocześnie podejmuje ona własne decyzje, formułuje zalecenia i opinie. Nie są one jednak w przeważającej części prawnie wiążące; jedynie w przypadkach konkretnie wskazanych przez Traktat Rzymski decyzje Komisji są obowiązujące dla krajów członkowskich. Jednolity Akt Europejski jednocześnie zwiększył rolę Parlamentu Europejskiego w procesie podejmowania decyzji. W sumie kompetencje Parlamentu są skromne; pełni on funkcje doradcze w stosunku do innych organów i w ograniczonym zakresie funkcje kontroli politycznej działalności Komisji. Niewielkie zmiany zostały wprowadzone przez Jednolity Akt Europejski do funkcji Trybunału Sprawiedliwości. Funkcją Trybunału jest zapewnienie poszanowania prawa przy interpretowaniu i wykorzystaniu Traktatu Rzymskiego. Orzeka on przede wszystkim o legalności (zgodnie z Traktatem) decyzji podejmowanych przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską, a także rozstrzyga spory w sprawie wykonania zobowiązań przyjętych przez państwa. Trzecim ważnym dokumentem (poza Traktatem Rzymskim i Jednolitym Aktem Europejskim) jest Układ z Maastricht o Unii Europejskiej, podpisany w dniach 9-10 grudnia 1991 r. Układ ten zawiera zamierzenia Wspólnot Europejskich do końca tego wieku. Obejmują one postanowienia: dotyczące unii ekonomicznej i monetarnej, wspólnej polityki obronnej, obywatelstwa Unii Europejskiej, wspólnej polityki zagranicznej, dalszego zwiększania uprawnień Parlamentu Europejskiego. Zatwierdzenie tego Układu przez parlamenty krajów członkowskich i Parlament Europejski oraz wejście w życie 1 listopada 1993 r. należy traktować jako zaaprobowanie wspólnego programu budowy unii ekonomicznej i monetarnej, w końcowym etapie www.wkuwanko.pl 23 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju prowadzące do przyjęcia jednej waluty - EURO, wspólnej dla wszystkich krajów członkowskich. Unia stanowi obszar bez granic wewnętrznych, ze wspólną polityką zagraniczną i jedną polityką obronną, obywatelstwem itp. formy wspólnej polityki integracyjnej Wspólna polityka handlowa została przewidziana już w Traktacie Rzymskim. Utworzeniu unii celnej towarzyszyło zarazem ujednolicenie przepisów regulujących wzajemną wymianę towarową, m.in. dotyczących stref i składów wolnocłowych, kalkulacji wartości celnej towarów, reguł ich pochodzenia. Wspólna polityka przemysłowa była w praktyce realizowana w dwojaki sposób: przede wszystkim pośrednio, w wyniku tworzenia strefy wolnego handlu, unii celnej, wspólnego rynku, unii ekonomicznej i walutowej, a także bezpośrednio - przez ujednolicanie polityki przemysłowej sensu stricto w krajach członkowskich. Ujednolicaniu polityki przemysłowej służyło zwiększanie swobody przepływu czynników produkcji w obrębie EWG, w tym zwłaszcza znoszenie ograniczeń w tym przepływie. Podstawowym celem wspólnej polityki przemysłowej EWG miało się stać - w myśl memorandum - zwiększenie zdolności adaptacyjnej przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu do szybko zmieniających się warunków, w tym zwłaszcza przez zmiany strukturalne, szybszy postęp techniczny, zapobieganie dewastacji środowiska przyrodniczego itp. Utrzymaniu tej ceny służą cła i opłaty wyrównawcze chroniące przed tanim importem spoza Unii Europejskiej. Jednocześnie kraje Unii stosują system scentralizowanych zakupów (po cenach gwarantowanych), przeciwdziałających spadkowi ceny poniżej poziomu gwarantowanego (gdy podaż przewyższa popyt). Eksport z Unii Europejskiej do krajów trzecich jest subsydiowany w związku z istnieniem różnic cen w Unii i na rynku światowym. Finansowaniu tego systemu służy Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej (FEOGA). Finansowanie ma miejsce wtedy, gdy na rynku Unii Europejskiej pojawiają się www.wkuwanko.pl 24 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju nadwyżki oraz kiedy trzeba subwencjonować eksport. zasady działania jednego rynku zewnętrznego Zasady działania jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej Podstawę instytucjonalną utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej stanowi Jednolity Akt Europejski, który wniósł poprawki i uzupełnienia do Traktatu Rzymskiego, zreformował system instytucjonalny Wspólnoty i zapowiedział utworzenie do końca 1992 r. wspólnego rynku towarów, usług, pracy i kapitału . Szczegółowy program realizacji jednolitego rynku wewnętrznego, opracowany przez zespół pod kierownictwem J. Delorsa (tzw. Biała Księga), został opublikowany 14 czerwca 1985 r. i przyjęty przez Radę Europejską, tj. szczyt przywódców krajów członkowskich Unii Europejskiej, w Mediolanie 28-29 czerwca tego roku. Zawierał on wykaz głównych przedsięwzięć, których realizacja miała być zakończona do końca 1992 r. Obejmowały one: zapewnienie całkowicie wolnego przepływu towarów, usług i czynników produkcji w obrębie Unii Europejskiej (a więc wyeliminowanie do końca tych ograniczeń i przeszkód taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych, których nie udało się usunąć zgodnie z ustaleniami Traktatu Rzymskiego bądź które zostały w tym czasie wprowadzone), utworzenie Europy Obywateli (tzn. niczym nie skrępowanego przepływu ludzi), umocnienie Europejskiego Systemu Walutowego, wprowadzenie wspólnej polityki rozwoju naukowego i technologicznego oraz wspólnej polityki ochrony środowiska przyrodniczego. 1 lutego 1987 r. został opublikowany tzw. Pakiet Delorsa pt. Powodzenie Jednolitego Aktu Europejskiego: nowa granica dla Europy. Zawierał on strategię budowy jednolitego rynku wewnętrznego i wskazania, aby do końca 1992 r. zbudować taki rynek, będący głównym składnikiem unii ekonomicznej. Z dniem 1 stycznia 1993 r. jednolity rynek wewnętrzny stał się faktem. www.wkuwanko.pl 25 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju Polska a europejska integracja gospodarcza. Zasady stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi Układ o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi i etapy jego realizacji Układ o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi został podpisany 16 grudnia 1991 r. 1 marca 1992 r. weszła w życie tzw. Umowa Przejściowa. Na jej podstawie jest tworzona strefa wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Proces budowy tej strefy trwał do końca 1998 r Polska zniosła cło na 1500 pozycji, obejmujących surowce i wyroby przemysłowe w naszym kraju nie wytwarzane. Zarówno Unia Europejska, jak i Polska zachowały autonomię w kształtowaniu swojej polityki rolnej w przyszłości. W tej dziedzinie nie przewiduje się utworzenia strefy wolnego handlu do końca obowiązywania układu o stowarzyszeniu. Wspólnoty Europejskie zobowiązały się częściowo zliberalizować import rolny z Polski według kryteriów zróżnicowanych czasowo i towarowo. Polska natomiast zobowiązała się obniżyć o 10 punktów cła na 15% importu rolnego z terenu Wspólnot. Bilans wzajemnych korzyści Polski i Wspólnot Europejskich w okresie realizacji Układu Zawarcie umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi wpłynęło pozytywnie na korzyści Polski ze współpracy z tym ugrupowaniem. Po pierwsze, korzyści te wynikają ze: www.wkuwanko.pl 26 Bilans płatniczy i równowaga płatnicza kraju zwiększenia dostępu do bardzo chłonnego rynku Wspólnot. W ślad za tym Polska wydłużyła serie produkowanych wyrobów, zwiększyła skalę wytwarzania, poprawiła efektywność gospodarki. Istnieje wiele dziedzin, gdzie polscy producenci mają komparatywną przewagę na rynku Wspólnot, przede wszystkim ze względu na niższe koszty robocizny. Po drugie, stymulujący dla polskiej gospodarki jest wzrost konkurencji na jej rynku wewnętrznym, wynikający z otwarcia gospodarki dla wyrobów importowanych z Unii Europejskiej. Po trzecie, źródłem korzyści dla Polski jest stabilizujący wpływ Układu o stowarzyszeniu na jej politykę ekonomiczną. www.wkuwanko.pl 27
