polityka gospodarcza i społeczna
advertisement
POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA dr Izabela Buchowicz Instytut Gospodarstwa Społecznego [email protected] Polityka gospodarcza: • Świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą. • Dyscyplina badająca publiczne działania gospodarcze na trzech poziomach: „bieżących” wyborów dokonywanych przez państwo, wyborów dokonywanych przez instytucje wyższego szczebla (czyli określających „gospodarczą konstytucję” społeczeństwa) oraz identyfikacji społecznych preferencji lub celów. Przedmiot polityki gospodarczej Kluczowym zagadnieniem polityki gospodarczej jest wzrost gospodarczy, który jest warunkiem zapewnienia długookresowej poprawy zaopatrzenia społeczeństwa w dobra rzeczowe i usługi. Wzrost gospodarczy rozumiany jest jako proces ilościowych zmian w gospodarce, będących następstwem zwiększenia potencjału materialnego i osobowego. Cele polityki gospodarczej 1. 2. 3. 4. 5. Dobrobyt Swoboda postępowania Sprawiedliwość Bezpieczeństwo Postęp Celem mierzalnym (wymiernym) jest cel ogólny, który daje się mierzyć w kategoriach zmiennej ekonomicznej, takiej jak dochód lub zatrudnienie Podmioty polityki gospodarczej: • Podmioty kreujące politykę gospodarczą, • Podmioty starające się wpływać na realizowaną politykę gospodarczą, • Podmioty, na które polityka gospodarcza jest ukierunkowana i oddziałuje. Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzających do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie. W zakres polityki społecznej wchodzą wszystkie najważniejsze potrzeby społeczne, bez zaspokojenia których społeczeństwo nie może sprawnie funkcjonować takie jak: ochrona zdrowia, edukacja, mieszkalnictwo, kultura, zabezpieczenie emerytalne i rentowe, potrzeby związane z niepełnosprawnością. Polityki szczegółowe wchodzące w skład systemu polityki społecznej: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Polityka socjalna (zabezpieczenie społeczne), Polityka ochrony pracy, Polityka zatrudnienia, Polityka ochrony zdrowia, Polityka mieszkaniowa, Polityka oświatowa, Polityka kulturalna, Polityka ochrony środowiska naturalnego, Polityka prewencji i zwalczania patologii społecznej, Polityka ludnościowa, Polityka rodzinna, Polityka wobec młodzieży, Polityka wobec ludzi starych. Cele polityki społecznej: 1. Kształtowanie odpowiednich tj. na miarę możliwości gospodarczych, warunku pracy i bytu ludności; 2. Kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych (struktury rodzin zapewniającej zastępowalność pokoleń, odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej ludności tzn. kształtowanie kapitału ludzkiego; 3. Kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich opartych na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równości szans na starcie życia zawodowego. Państwo tworzy odpowiednie prawa zapewniając wszystkim obywatelom odpowiednie możliwości. Podmioty polityki społecznej: /ludzie tworzący, kształtujący i realizujący politykę społeczną/ • Państwowe – organy administracji i samorządy, • Niepaństwowe – centralne i lokalne, • Międzynarodowe – jak ONZ i podmioty realizujące politykę społeczną UE. Modele polityki społecznej: Model liberalny- zakłada, że naturalnymi kanałami, za pomocą których potrzeby powinny być zaspokajane są: rynek prywatny i rodzina. Państwo powinno ingerować w ostateczności i tylko w odniesieniu do tych grup, które nie są w stanie same sobie poradzić. Przyjmuje się, ze zdecydowana większość społeczeństwa jest w stanie zaspokoić swoje potrzeby własnym działaniem przy ewentualnej pomocy rodziny lub organizacji charytatywnych. Model redystrybucyjny – zakłada, że odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi przede wszystkim społeczeństwo. PS zajmuje się redystrybucją dochodów i gwarantuje dostęp do świadczeń i usług opartych na kryterium potrzeb niezależnie od funkcjonowania rynku i wkładu własnego jednostki. Model motywacyjny – programy społeczne powinny jak najmniej zakłócać mechanizmy funkcjonowania gospodarki rynkowej; jest silne uzależnienie prawa do pomocy i wysokości świadczeń; świadczenia przysługują głównie osobom ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają powszechny przedmiotowy charakter. Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy to taki stan gospodarki i podziału jej wytworów, w którym gospodarka zachowuje zdolność do konkurencji na rynkach międzynarodowych, a poziom i sposób zaspokajania potrzeb społeczeństwa nie powoduje ostrych kwestii społecznych. Tak rozumiany rozwój nie wyklucza dopuszczalnych zróżnicowań społecznych i przestrzennych. Podejście uwzględniające realizacje polityki zrównoważonego rozwoju poprzez odpowiednią politykę gospodarczą i społeczną zakłada, że społeczeństwo i jego gospodarka to całość. Dwie ważne polityki gospodarcza i społeczna są realizowane w warunkach gospodarki rynkowej z jej wszystkimi skutkami. Jakość prowadzenia polityki gospodarczej i społecznej zależy w dużym stopniu od rozpoznania ich uwarunkowań, które tworząc ramy dla prowadzenia tych polityk oddziałują na jej cele, kierunki i narzędzia. Uwarunkowania te można podzielić na endogeniczne i egzogeniczne. Uwarunkowania endogeniczne: • Uwarunkowania polityczno-ustrojowe, • Uwarunkowania doktrynalne, • Uwarunkowania związane ze stosowanym systemem ekonomicznym, • Uwarunkowania związane z kapitałem ludzkim, • Uwarunkowania kapitałowe, • Uwarunkowania przyrodnicze. Uwarunkowania egzogeniczne: • Uwarunkowania wynikające z międzynarodowej sytuacji politycznej, • Uwarunkowań związanych z relacjami z innymi państwami, w tym państwami sąsiednimi, • Uwarunkowań odnoszących się do przynależności do międzynarodowych ugrupowań politycznych, militarnych i gospodarczych, • Uwarunkowań wynikających z warunków wymiany międzynarodowej. Uwarunkowania polityczno-ustrojowe – trzy podstawowe ustroje polityczne: • Państwo o ustroju demokratycznym, • Państwo o ustroju autorytarnym (Federacja Rosyjska), • Państwo o ustroju totalitarnym (Korea Północna, Kuba). Uwarunkowania doktrynalne – trzy podstawowe doktryny ekonomiczne: • Doktryna liberalizmu gospodarczego, • Doktrynę interwencjonizmu państwowego, • Doktrynę marksistowską. Uwarunkowania związane z ustrojem ekonomicznym- podstawowe kryteria grupowania ustrojów ekonomicznych: 1. 2. - Własności środków produkcji: Ustrój indywidualistyczny (kapitalistyczny) Ustrój kolektywistyczny. Sposobu regulacji procesu gospodarczego: Systemy kompetytywne (konkurencyjne), Gospodarki regulowanej administracyjnie Uwarunkowania związane z czynnikiem ludzkim: 1. Rozpatrywane w ujęciu społecznym, 2. Rozpatrywane w ujęciu demograficznym Uwarunkowania kapitałowe: Stan i struktura zasobów rzeczowych i finansowych występujących w postaci środków będących w dyspozycji obywateli, podmiotów gospodarczych, jak i państwa. Istotnym elementem jest wyposażenie kraju w produkcyjny i infrastrukturalny majątek trwały, który tworzą: • Inwestycje rzeczowe (budynki, budowle, środki obrotowe, maszyny, grunty); • Inwestycje finansowe (udziały, pożyczki długoterminowe, papiery wartościowe); • Inwestycje niematerialne (licencje, patenty, kształcenie). Uwarunkowania przyrodnicze Podstawowym zakresem oddziaływania państwa na stan gospodarki jest stan i struktura zasobów przyrodniczych: • Zasobów surowców mineralnych, • Obszar kraju, • Zróżnicowanie przestrzeni geograficzno-gospodarczej położenie danego obszaru w kontekście geopolitycznym oraz tranzytowym. Główne formy wykorzystania zasobów przyrodniczych: • Uprawa, • Eksploatacja, • Lokalizacja – decyzje lokalizacyjne, ze względu na swoje długofalowe skutki należą do najważniejszych w działalności gospodarczej. Uwarunkowania egzogeniczne • Uwarunkowania wynikające z warunków wymiany międzynarodowej, • Uwarunkowania wynikające z międzynarodowej sytuacji politycznej i relacji z innymi państwami, • Uwarunkowania odnoszące się do przynależności do ugrupowań międzynarodowych. Polityka budżetowa (fiskalna, skarbowa) zajmuje się racjonalnym kształtowaniem wielkości i struktury dochodów i wydatków budżetowych. Polityka pieniężna (monetarna) polega na oddziaływaniu na podaż pieniądza i kurs walutowy. Jako najważniejsze cele polityki gospodarczej obejmujące polityki budżetową i pieniężną uważa się: Zrównoważony wzrost i rozwój gospodarczy, Wysoki poziom zatrudnienia, Stabilność cen, Równowagę w stosunkach gospodarczych z zagranicą, a także równowagę budżetową, racjonalny poziom długu publicznego i racjonalny (sprawiedliwy) podział dochodu Narzędzia ogólnej polityki gospodarczej wykorzystywane w polityce budżetowej i pieniężnej: 1. Z punktu widzenia ich charakteru (rodzaju): • Ekonomiczne (parametryczne): Polityki budżetowej: stawki podatkowe, subwencje, dotacje celowe, ulgi podatkowe; Polityki pieniężnej: stopy procentowe banku centralnego, stopa rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku; • Pozaekonomiczne (nieparametryczne): Administracyjne: zarządzenia uchwały i decyzje organów władzy, zezwolenia, zalecenia; Prawne: akty normatywne; Informzcyjno-programistyczne:zadania planów i programów, prognozy, informacje; Moralne: odznaczenia, wyróżnienia, apele, propagowanie postaw i działań. 2. Z punktu widzenia sposobu oddziaływania organów władzy: • Bodźcowe (nakłaniające): bez formalnego przymusu nakłaniają do zachowania zgodnego z zamierzeniem podmiotu polityki (np. Ulgi podatkowe); • Imperatywne (autorytatywne, władcze): mają cechy przymusu nakazującego, ograniczającego lub polecającego określone zachowania lub działania przedmiotów polityki. Polityka budżetowa Dochody jednostek gospodarujących i osób fizycznych są źródłem przychodów skarbu państwa. Zagadnieniami ich kształtowania zajmuje się polityka budżetowa (fiskalna). Do jej funkcji należy określanie i racjonalizowanie wydatków i dochodów aparatu państwowego i sektora publicznego. Polityka budżetowa • Świadome działania państwa zmierzające do gromadzenia środków, które są wydawane na realizację różnych zadań stojących przed państwem. • Determinuje zakres polityki socjalnej, a także emerytalnej, zdrowotnej czy edukacyjnej. Budżet • Plan finansowy państwa, za którego realizację odpowiadają organy władzy wykonawczej. • Zestawienie planowanych przychodów i wydatków państwa na dany okres – zazwyczaj rok. • Według ustawy o finansach publicznych: Roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej na okres roku kalendarzowego. Dobra polityka budżetowa odznacza się: 1. 2. 3. Racjonalnym fiskalizmem, Umiejętnością łączenia celów fiskalnych z celami pozafiskalnymi, Stabilnością polityki fiskalnej. Polityka budżetowa może być realizowana w trzech wariantach: 1. 2. 3. Ekspansywny: zwiększenie wydatków budżetowych, zmniejszenie podatków. Restrykcyjny: zmniejszenie wydatków budżetowych, zwiększenie podatków. Neutralny. Narzędzia polityki budżetowej: • Narzędzia podatkowe, • Zasiłki dla bezrobotnych, • Wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych, • Wydatki promujące restrukturyzacje gospodarki w układzie branżowym i przestrzennym, • Wydatki promujące rozwój drobnej wytwórczości wydatki na roboty publiczne, • Deficyt budżetowy, • Dług publiczny, • Poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki. Politykę budżetową prowadzi się w oparciu o budżet (zestawienie dochodów i wydatków). W budżecie kluczowe znaczenie mają dochody podatkowe z podatków pośrednich i bezpośrednich. Zasady dobrego opodatkowania: • Powszechne, proporcjonalne i równe (nie progresywne wobec uzyskiwanych dochodów i bez przywilejów dla kogokolwiek); • Pewne (oznaczone w wysokości, terminach i sposobach płatności oraz ściągalne); • Dogodne (pobierane w czasie i terminach dogodnych dla podatnika – podatki pośrednie, konsumpcyjne); • Tanie Cechy optymalnego systemu podatkowego: 1. 2. 3. 4. 5. Jasność celu, Strategia, Spójność i efektywność, Sprawiedliwość i przejrzystość stosowania przepisów, Pozytywna postawa organów podatkowych sprzyjająca współpracy, Uwarunkowania do prowadzenia polityki budżetowej w Polsce wynikają z Konstytucji RP z 1997 r. • Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 60% rocznego PKB, • Warunki opodatkowania normuje ustawa, • Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Jeżeli ustawa budżetowa nie weszła w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. • Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Podmioty polityki budżetowej: • Minister Finansów • Komitet Stabilności Finansowej Dokumenty regulujące politykę budżetową w Polsce: • Konstytucja RP, • Program Konwergencji (z aktualizacją na lata 2008-2010), • Plan Stabilności i Rozwoju, Dokumenty UE regulujące politykę budżetową: • Europejski plan naprawy gospodarczej, • Pakt Stabilności i Wzrostu, • Strategia Lizbońska, System podatkowy w Polsce: • Podatki bezpośrednie: podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek rolny, podatek leśny, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych, podatek od posiadania psów; • Podatki pośrednie: podatek od towarów i usług VAT, podatek akcyzowy. Całkowita stawka podatkowa w wybranych krajach: Wielka Brytania 35,5% Polska 40,2% Stany Zjednoczone 42,3% Kanada 45,4% Niemcy 50,5% Japonia 55,4% Ukraina 58,4% Hiszpania 60,2% Francja 65,4% Włochy 73,3% Chiny 79,9% Polityka pieniężna Ogólne oddziaływanie na nominalną podaż pieniądza i kurs walutowy. Najważniejszym jej celem jest: • stabilizacja poziomu cen, czyli niska inflacja, • Tworzenie warunków sprzyjających racjonalnemu gospodarowaniu wszystkich podmiotów gospodarczych i osób fizycznych przez stabilizacje pieniądza. Podmiotem polityki pieniężnej jest Bank Centralny, który powinien być instytucja zaufania publicznego oraz dbać o stabilność pieniądza i systemu bankowego. Funkcje Banku Centralnego: emisyjna, banku banków, banku państwa, centrum walutowego kraju. Trzy warianty realizowania polityki pieniężnej: 1. Ekspansywny – zwiększenie nominalnej podaży pieniądza przez: Obniżenie stóp procentowych banku centralnego, Skupowanie papierów wartościowych przez bank centralny w ramach operacji otwartego rynku, Obniżanie stopy rezerw obowiązkowych. 2. Restrykcyjny – zmniejszanie nominalnej podaży pieniądza przez: Podwyższanie stóp procentowych banku centralnego, Sprzedawanie papierów wartościowych przez bank centralny w ramach operacji otwartego rynku, Podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych. 3. Neutralny. Politykę pieniężną można realizować zgodnie z dwoma modelami (typami): • Polityki stałej zasady – realizowanie z góry przyjętego celu i brak reakcji na sytuację gospodarczą. • Polityki dyskrecjonalnej (uznaniowej, elastycznej reakcji, swobody decyzji) – dostosowywanie się do sytuacji w gospodarce. • Cel finalny (strategiczny)- Jest najważniejszym celem polityki pieniężnej banku centralnego, kształtującym długookresową sytuację makroekonomiczną gospodarki. • Cel pośredni (taktyczny)- W zależności od strategii polityki pieniężnej, bank centralny przyjmuje za cel pośredni wartości, które są w zasięgu oddziaływania instrumentów polityki pieniężnej. • Cel operacyjny-Jest to zmienna krótkookresowa, znajdująca się pod bezpośrednim oddziaływaniem instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego Cele Polityki Pieniężnej Strategia Polityki Pieniężnej Strategia polityki pieniężnej jest to sposób postępowania banku centralnego prowadzący do osiągnięcia strategicznych celów polityki pieniężnej, za pośrednictwem instrumentów polityki pieniężnej. Rodzaje: - Strategia tradycyjna - Strategia wieloparametryczna Charakterystyka poszczególnych strategii • • • • • Strategia kontroli podaży pieniądza Strategia kontroli kursu walutowego Strategia kontroli stóp procentowych Strategie bezpośredniego celu inflacyjnego Strategia eklektyczna Ostateczny efekt oddziaływania polityki pieniężnej na gospodarkę (wzrost, bezrobocie, inflacja) jest trudny do precyzyjnego rozpoznania. Wzajemne relacje pomiędzy polityką pieniężną a zachowaniami różnych podmiotów (banków, przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, instytucji, zagranicy) są odmiennie rozłożone w czasie. Powoduje to nie tylko przesunięcie konsekwencji oddziaływań polityki pieniężnej w czasie, ale również różną trwałość skutków. Uwarunkowania dla prowadzenia polityki monetarnej w Polsce wynikające z Konstytucji RP: • Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej; NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza. • Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej i Zarząd NBP. • Prezes NBP jest powołany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na 6 lat. • W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równiej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. • Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. Dokumenty programowe polityki pieniężnej: Strategia polityki pieniężnej Założenia polityki pienięznej Narzędzia polityki pieniężnej stosowane przez NBP: 1. Stopy procentowe NBP Referencyjna, Lombardowa, Depozytowa, Redyskonta weksli, Kredytu refinansowego, 2. Operacje otwartego rynku Podstawowe, Dostrajające Strukturalne, 3. Rezerwa obowiązkowa 4. Operacje depozytowo-kredytowe, - Depozyt na koniec dnia, - Kredyt lombardowy, - Kredyt w złotych i w euro, 5. Interwencje walutowe I. Strategia rozwoju • Strategią rozwoju nazywa się rozmaite sposoby oddziaływania w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego. • Podstawowym problemem w projektowaniu strategii rozwoju jest znalezienie sposobu, aby przerwać zespół współzależności tworzących w gospodarce błędne koło niedorozwoju i ubóstwa. Błędne koło niedorozwoju i ubóstwa Niski poziom produkcji Nikłe tempo akumulacji kapitału Niski poziom przeciętnych dochodów Nikłe oszczędności inwestycyjne II. Typy strategii rozwoju 1. 2. 3. 4. 5. Strategia liberalna Strategia gospodarki otwartej Strategia industrializacji Strategia rozwoju rolniczego Strategia redystrybucyjna 1. Strategia liberalna • Inaczej monetarystyczna lub ortodoksyjna • Polega na dążeniu do poprawy alokacji zasobów przez wykorzystanie wskazówek dawanych przez rynek i zdaniu się na jego mechanizmy • Znajduje zastosowanie w sytuacjach kryzysowych • Dużą rolę przypisuje sektorowi prywatnemu Cele strategii liberalnej • Stabilizacja gospodarki i dobre funkcjonowanie rynków • Poprawa alokacji zasobów i w skutek tego podniesienie poziomu produkcji i dochodów oraz poprawa poziomu życia • Sprzyjanie wysokiemu poziomowi oszczędzania w celu zwiększenia stopy wzrostu • Zapewnienie bardziej efektywnego wykorzystania kapitału 2. Strategia gospodarki otwartej • Duża rola handlu zagranicznego • Duże znaczenie oszczędności i wzrostu stopy oszczędności • Aktywna rola państwa w rozwoju Aktywna rola państwa w rozwoju • Władze publiczne mają prowadzić politykę stymulacji podaży i powinny ułatwiać udzielanie pożyczek lub stosować zachęty fiskalne • Państwo powinno stosować politykę liberalizacji handlu 3. Strategia industrializacji • Kładzie nacisk na ekspansję sektora przetwórczego w celu podwyższenia stopy wzrostu gospodarczego • Przywiązuje dużą wagę do podniesienia poziomu akumulacji Sposoby podwyższenia stopy wzrostu gospodarczego • Rozwój produkcji dóbr przetwórczych • Rozwój przemysłu dóbr kapitałowych • Proeksportowa orientacja sektora przetwórczego Podniesienie poziomu akumulacji • Jest ono osiągane poprzez interwencję władz publicznych • Interwencja uzasadniana jest możliwością przyspieszenia wzrostu gospodarczego • Faworyzowanie ludności o dużej krańcowej skłonności do oszczędzania 4. Strategia rozwoju rolniczego • • • • Kładzie nacisk na wzrost produkcji rolnej Dąży do zwiększenia podaży żywności Wymaga wspierania przemysłu Wprowadzanie nowych, wysoko wydajnych kultur rolnych(„strategia zielonej rewolucji”) • Mana celu ograniczenie zasięgu występowania ubóstwa 5. Strategia redystrybucyjna • Główny cel – poprawa poziomu dochodu i bogactwa • Zakłada brak sprzeczności między polityką rozwojową, a polityką dążącą do przyspieszenia wzrostu • Przykłady państw, które zbliżyły się do niej najbardziej – Korea Południowa i Tajwan Czynnikami wpływającymi na wybór strategii mogą być: • • • • • Występujące ograniczenia w dziedzinie zasobów Osiągnięty poziom ekonomiczny Struktura ekonomiczno-społeczna Stosunki z otoczeniem Polityczna orientacja ugrupowań rządzących III. „Strategie dla Polski” 1994r. – „Strategia dla Polski” 1996r. – „Strategia dla Polski – pakiet 2000” 1995r. – „Droga do roku 2010” 1999r. – „Strategia finansów publicznych i rozwoju gospodarczego. Polska 2000-2010” 5. 2002r. – „Przedsiębiorczość – rozwój – praca” 6. 2005r. – NPR 7. 2012r. – „Strategia rozwoju kraju 2020” 1. 2. 3. 4. Polityka strukturalna – oddziaływanie państwa na układ elementów gospodarki narodowej i relacje pomiędzy tymi elementami. Strukturę gospodarki narodowej charakteryzuje się poprzez mierniki: - ilościowe – wielkość zatrudnienia, wielkość produkcji, wielkość inwestycji; - jakościowe – nowoczesność produkcji, poziom wykształcenia pracowników, innowacyjność gospodarki. Polityka strukturalna ma na celu: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Poprawę efektywności ekonomicznej gospodarki, a w tym także przekształcenia własnościowe podnoszące efektywność działania przedsiębiorstw; Uodpornienie gospodarki na kryzysy gospodarcze; Zwiększenie wzrostu gospodarczego; Przeciwdziałanie bezrobociu strukturalnemu i ograniczeniu bezrobocia cyklicznego; Unowocześnienie gospodarki; Zwiększenie konkurencyjności produktów gospodarki wewnętrznej na rynkach międzynarodowych; Kierowanie strukturą rozwoju gospodarczego kraju umożliwiające uodpornienie na zmiany w dostępności zasobów (naturalnych, energetycznych, demograficznych) Polityka strukturalna może być realizowana w następujących postaciach: Polityka dostosowawcza (adaptacyjna) – prowadzenie przez rząd zmian, które spowodują: rozwój nowych dziedzin gospodarki’ restrukturyzację istniejących gałęzi, ochronę przed upadkiem wybranych dziedzin gospodarki z powodów społecznych, ekonomicznych, bezpieczeństwa. 2. Polityka zapobiegawcza – wykorzystanie mechanizmu rynkowego do uzyskania efektywności i wzrostu gospodarczego. 3. Polityka antycypacyjna – przewidywanie nowych warunków działania oraz propagowanie, propagowaniu zobowiązań, które zmienią warunki działania w przyszłości, ułatwianie dostosowywania się przedsiębiorstw do nowych warunków. 1. Polityka strukturalna może być realizowana w następujących postaciach: Polityka dostosowawcza (adaptacyjna) – prowadzenie przez rząd zmian, które spowodują: rozwój nowych dziedzin gospodarki’ restrukturyzację istniejących gałęzi, ochronę przed upadkiem wybranych dziedzin gospodarki z powodów społecznych, ekonomicznych, bezpieczeństwa. 2. Polityka zapobiegawcza – wykorzystanie mechanizmu rynkowego do uzyskania efektywności i wzrostu gospodarczego. 3. Polityka antycypacyjna – przewidywanie nowych warunków działania oraz propagowanie, propagowaniu zobowiązań, które zmienią warunki działania w przyszłości, ułatwianie dostosowywania się przedsiębiorstw do nowych warunków. 1. Typowe sektory poddawane restrukturyzacji: górnictwo, hutnictwo, rolnictwo, bankowość, ubezpieczenia, przemysł zbrojeniowy, chemia ciężka, transport, łączność. Polityka regionalna: Obszar działalności władz, który ma na celu najbardziej racjonalne z punktu widzenia kraju rozmieszczenie działalności gospodarczej i kształtowanie procesów społecznych w przyszłości. Władze kierują się najefektywniejszym z punktu widzenia zagospodarowania całości terytorium, przy uwzględnieniu interesu regionu, powiatu, gminy rozlokowaniem produkcji. Zagospodarowanie kraju musi uwzględniać lokalizacje produkcji, która odpowiada: • • • • • • Występowaniu zasobów naturalnych, Sieci osadniczej, Stanowi i planom rozwoju infrastruktury, Zachowaniu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, Prowadzeniu innej działalności gospodarczej lub społecznej, Oszczędzaniu środowiska naturalnego. Odmiany polityki regionalnej: 1. 2. 3. - 4. 5. 6. Wspieranie finansowe regionów najsłabiej rozwiniętych gospodarczo. Wspieranie finansowe regionów mających szansę zostać „biegunami wzrostu” dla całej gospodarki kraju. Finansowanie restrukturyzacji gospodarki regionów, w których: dominowały nierentowne, przestarzałe i niszczące środowisko gałęzie gospodarki, dominowała jedna gałąź gospodarki tracąca ekonomiczny sens istnienia. Inwestycje publiczne w rozwój infrastruktury technicznoekonomicznej i społecznej. Proces planowania przestrzennego, który zapewnia ład w gospodarowaniu przestrzenią. Dofinansowanie instytucji pozarządowych, których celem działalności jest rozwój gospodarczy i społeczny regionu. P o l i t yk a P r z e m ys ł o w a Rodzaj polityki mikroekonomicznej, zaraz obok polityki rolnej. Jest połączeniem przedsięwzięć mikroekonomicznych oddziaływujących na ogólne mechanizmy alokacji związanych z popieraniem konkurencji oraz innych, specyficznych oddziaływań w odniesieniu do poszczególnych sektorów, które wpływają na faktyczną alokację produkcji i zasobów. Cele polityki przemysłowej Zwiększenie zdolności konkurencyjnej przemysłu na rynkach zagranicznych, Stymulowanie zmian strukturalnych w przemyśle, Poprawa efektywności wykorzystania zasobów przez ich właściwą alokację, Pobudzenie aktywności innowacyjnej w przemyśle. Rodzaje polityki przemysłowej Polityka przemysłowa oparta na preferencjach strukturalnych, nazywana sektorową (selektywną, interwencjonistyczną) Polityka przemysłowa polegająca na promowaniu rozwoju przemysłu przy pomocy środków polityki makroekonomicznej, nazywana polityką ogólną (liberalną). Polityka sektorowa Promuje lub/i wspiera wybrane gałęzie przemysłu czy też przedsiębiorstwa. Jej istotę stanowi zróżnicowanie podejście do rozwoju poszczególnych branż i zastosowaniu określonych preferencji rozwojowych. Kierunek działania: • Realizowany przez politykę aktywną • Realizowany przez politykę pasywną POLITYKA OGÓLNA wpływa bezpośrednio na strukturę rzeczową produkcji przemysłowej, nie musi prowadzić do zniekształcania szeroko pojętych cen przynależność branżowa nie wpływa na decyzję o jej zastosowaniu Narzędzia polityki przemysłowej 1. Tradycyjne: Sektorowe Horyzontalne 2. Narzędzia wspierania konkurencyjności przemysłowej Instrumenty sektorowe Selektywne formy działań adresowanych do wybranych sfer działalności gospodarczej i oddziaływujących w sposób bezpośredni na ich rozwój. Instrumenty horyzontalne Narzędzia o szerokim zakresie oddziaływania i powszechnym charakterze. Uruchamiane są dla realizacji celów, tj. promocja nowych technologii, poprawa ochrony środowiska, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, edukacja, kształcenie zawodowe, pośrednio przemysł. Instrumenty wspierania konkurencyjności przemysłowej Wspomagające działania efektywnościowe, umożliwiające osiąganie wysokich przychodów i wysokiego tempa tworzenia nowych miejsc pracy, tj. wzmacnianie inwestycji niematerialnych, infrastruktury, tworzenie przyjaznego dla biznesu otoczenia ekonomicznego i prawnego, oddziaływanie na redukcję kosztów, internacjonalizacja działalności gospodarczej. Inny podział narzędzi polityki przemysłowej Zewnętrzne - stosowane wobec partnerów handlowych, promujące produkty oraz firmy na rynkach zagranicznych Wewnętrzne - oddziaływujące w zakresie rynku krajowego Inny podział narzędzi polityki przemysłowej Pasywne - obejmują działania pomocowe, z którymi wiąże się transfer ze środków publicznych, a beneficjentami są wyłącznie adresaci działań publicznych Aktywne - przygotowują firmy i sektory do samodzielnego radzenia sobie w przyszłości Formy finansowania pomocy państwowej Bezpośrednie transfery Instrumenty kredytowe Instrumenty podatkowe Instrumenty kapitałowe Inne Polityka zatrudnienia – praktyczna działalność organów władzy publicznej szczebla centralnego i lokalnego mająca na celu oddziaływanie na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia. Instrumenty polityki zatrudnienia: • Pośrednictwo pracy • Poradnictwo zawodowe • Bilanse siły roboczej • Przepisy prawa • Zasiłki dla bezrobotnych Bezrobocie – problem ekonomiczny – nierównowaga pomiędzy podażą siły roboczej (zasoby pracy) a popytem na pracę (miejsca pracy) Bezrobocie – kwestia społeczna – stan bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość do jej podjęcia, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. Formy bezrobocia ze względu na występowanie: 1. jawne 2. ukryte Bezrobocie ze względu na przyczyny: 1. Frykcyjne 2. Sezonowe 3. Koniunkturalne 4. Transformacyjne 5. Strukturalne Formy bezrobocia ze względu na czas trwania: 1. Krótkookresowe 2. Długookresowe 3. Chroniczne Formy bezrobocia ze względu na obszar: 1. Powszechne 2. Regionalne Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1998-2010 w % 1998 – 10,4 1999 – 13,1 2000 – 15,1 2001 – 17,5 2002 – 18,0 2003 – 18,0 2004 – 19,0 2005 – 17,6 2006 – 14,9 2007 – 11,4 (UE-7,4) 2008 – 9,3 (UE-6,7) 2009 – 11,9 (UE-8,9) II kw. 2010 – 11,6 (UE-9,9) Skutki bezrobocia: • Ekonomiczne • Społeczne • Prawne • Polityczne • Psychologiczne • Zdrowotne • obyczajowe Społeczne skutki bezrobocia: • • • • • • • • • • • Degradacja ekonomiczna, Degradacja pozycji społecznej, Trudna sytuacja dzieci, Bezrobocie młodzieży – zniekształcony proces aktywizacji zawodowej, Dewaluacja kwalifikacji zawodowych, Obniżenie aspiracji edukacyjnych, Osłabienie woli pracy, Frustracja, apatia, agresja, Obojętność, osłabienie poczucia więzi rodzinnych i społecznych, Zahamowanie rozwoju osobowego, Zachowania dewiacyjne i patologiczne. Cechy bezrobocia w Polsce: • Wysoki odsetek kobiet • Duże zróżnicowanie przestrzenne • Długookresowy charakter • Wysoki odsetek młodzieży • Niski poziom wykształcenia bezrobotnych Samorząd terytorialny wobec problemu bezrobocia: • lokalna polityka zatrudnienia • „drugi” rynek pracy • ulgi inwestycyjne • świadczenia pomocy społecznej • zapobieganie marginalizacji bezrobotnych i wykluczeniu środowisk bezrobotnych Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy to taki stan gospodarki i podziału jej wytworów, w którym gospodarka zachowuje zdolność do konkurencji na rynkach międzynarodowych, a poziom i sposób zaspokajania potrzeb społeczeństwa i jego funkcjonowanie nie powoduje ostrych kwestii społecznych. Tak rozumiany rozwój nie wyklucza dopuszczalnych zróżnicowań społecznych i przestrzennych. Kwestia społeczna: • to zjawisko i okoliczności tworzące stan napięcia społecznego, wywołujące powszechne zaniepokojenie i dążenie do rozwiązania problemu. •Konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków danej społeczności. Przykłady kwestii społecznych: • • • • • • • • Ubóstwo, Bezrobocie, Edukacja, Mieszkalnictwo, Zdrowie, Migracje, Ekokwestia, Patologia społeczna. Kwestie społeczne charakteryzują się: • Występowaniem na masowa skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin, • Utrwalającym się ubóstwem poszczególnych środowisk i kategorii ludności, • Piętrzącymi się konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa. Stopień dolegliwości wybranych kwestii społecznych: Umiarkowany Intensywny Krytyczny Niedostatek Bieda Nędza Dyskomfort mieszkaniowy Brak samodzielnego mieszkania Bezdomność Bezrobocie czasowe Bezrobocie długotrwałe Bezrobocie chroniczne Stygmatyzacja Marginalizacja Wykluczenie Niepewność socjalna Uzależnienie od pomocy Bezradność Zabezpieczenie społeczne – całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych społecznie uznanych za ważne potrzeb. Elementy systemu zabezpieczenia społecznego: • • • • • • Ubezpieczenia społeczne Ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności Ochrona zdrowia Rehabilitacja inwalidów Pomoc społeczna Uzupełniające świadczenia społeczne Zakres przedmiotowy wyznacza katalog ryzyk społecznych: • • • • • • • • Ryzyko choroby Ryzyko macierzyństwa Ryzyko inwalidztwa Ryzyko starości Ryzyko śmierci żywiciela Ryzyko bezrobocia Ryzyko nagłego wypadku Ryzyko wypadku przy pracy Zasady zabezpieczenia społecznego: • Zasada zaopatrzeniowa – finansowanie z podatków • Zasada ubezpieczeniowa – finansowanie ze składek • Zasada opiekuńcza – finansowanie z darowizn Ogólna charakterystyka zabezpieczenia społecznego świadczenia Finansowanie Zasada podziału Świadczenia Zasada ubezpiecze- społeczna niowe Zależne od składek Składki członkowskie Zasada solidarności Świadczenia Zasada zaopatrzesubsydiarniowe ności i solidarności Określone przez państwo Środki publiczne Zasada indywidualn ości Świadczenia Zasada opiekuńcze subsydiarności i celowości Zależne od potrzeb Środki publiczne Zasada indywidualn ości Typ Zasada udzielania świadczeń Elementy systemu zabezpieczenia społecznego: • • • • • • Ubezpieczenia społeczne Ubezpieczenia osobowe i majątkowe Ochrona zdrowia Rehabilitacja inwalidów Pomoc społeczna Uzupełniające świadczenia społeczne Podstawowe filary ubezpieczeń społecznych: • Ubezpieczenia emerytalne • Ubezpieczenia chorobowe • Ubezpieczenia wypadkowe • Ubezpieczenia od bezrobocia • Ubezpieczenia pielęgnacyjne Ubezpieczenie emerytalne to ogół rozwiązań instytucjonalnych zmierzających do zapewnienia uczestnikom systemu odpowiednich dochodów w postaci pieniężnych świadczeń emerytalnych na okres starości. Zasady powstawania ubezpieczenia emerytalnego: 1. 2. 3. Gromadzenie środków emerytalnych, Powstawanie uprawnień i kapitałów emerytalnych, Wypłaty świadczeń emerytalnych Finansowanie ubezpieczenia emerytalnego: • Metoda repartycji Układ międzygeneracyjny Zasada społeczna • Metoda kapitałowa Własna inicjatywa Zasada indywidualna Elementy (filary) systemu zabezpieczenia na starość: • Ubezpieczenia obowiązkowe • Fundusze emerytalne • Ubezpieczenia indywidualne Cele reform emerytalnych, tendencje zmian • • • • przełożenie odpowiedzialności z państwa na jednostkę rozwijanie świadomości osób ubezpieczających się aktywizacja zawodowa wydłużanie wieku emerytalnego (wraz z wydłużającą się długością życia) Ubezpieczenie emerytalne: • wysokość składki zależna od osiąganego dochodu z pracy, • nabycie prawa do świadczenia uzależnione os okresu opłacania składki Przyczyny trudności z finansowaniem ubezpieczeń emerytalnych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Spadek liczby urodzeń, Wydłużenie trwania życia, Obniżenie wieku przerywania aktywności zawodowej, Opóźnienie wchodzenia w okres aktywności zawodowej, Wzrost bezrobocia, Potrzeba dynamizacji świadczenia (dopasowania go do wzrastających dochodów z pracy). Ubezpieczenie wypadkowe: • składka opłacana przez pracodawcę, • możliwość podniesienia wysokości składki w zakładach o szczególnie dużej liczbie wypadków przy pracy, • świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług. Ubezpieczenie od bezrobocia: • składka zależna od wysokości wynagrodzenia, • nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu opłacania składki, • ograniczony okres udzielania świadczenia finansowego, • świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług. Ubezpieczenie pielęgnacyjne: • składka zależna od wysokości wynagrodzenia lub zryczałtowana, • nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu opłacania składki, • świadczenia w formie rzeczowej, finansowej i usług, • świadczenia wyodrębnione z ubezpieczenia chorobowego. Zdrowie – wg WHO – to nie tylko brak choroby, ale także pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków otaczającego świata Ochrona zdrowia – zorganizowana działalność, której celem jest utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku, w którym rozwija się, żyje i pracuje oraz zapobieganie chorobom i ich leczenie, przedłużanie życia, poprawa stanu zdrowia psychicznego i fizycznego, szerzenie oświaty sanitarnej, organizowanie opieki lekarskiej i pielęgniarskiej. Publiczna ochrona zdrowia zmierza do: • zapobiegania chorobom, • Przedłużania życia, • Rozwoju zdrowia i zwiększeniu sprawności. Polityka ochrony zdrowia oznacza przyjęta przez państwo koncepcję ochrony zdrowia obywateli, której wyrazem jest system zorganizowanych działań, urządzeń, instytucji i norm prawnych służących zdrowiu społeczeństwa. Szacunek wpływu czterech czynników na przyczyny śmierci: 1. Styl życia 51% 2. Środowisko 20% 3. Genetyczne 19% 4. Służba zdrowia 10% Uwarunkowania zdrowia człowieka: • Czynniki biologiczne – wyposażenie genetyczne i predyspozycje wrodzone, cechy systemu immunologicznego itp. • Zachowania jednostkowe – zwyczaje dietetyczne, palenie i picie, ogólna skłonność do ryzyka. • Środowisko psychospołeczne – status społeczny i ekonomiczny, podatność na informację z zewnątrz itp.. • Środowisko fizyczne – warunki mieszkaniowe, cechy środowiska pracy, cechy bliższego i dalszego otoczenia człowieka. Koncepcje (modele) finansowania opieki zdrowotnej cecha Model Bismarcka Model Beveridge’a Model Siemaszkowski prawo do świadczeń Wynika z przynależności do określonej instytucji i płacenia składek Uprawnienia obywatelskie, równy dostęp do świadczeń Uprawnienia obywatelskie Finansowanie usług Z funduszy tworzonych ze składek i samorządnie zarządzanych W sposób zdecentralizowany z budżetu państwa Z budżetu państwa, realizowane na zasadach centralnego planowania Kraj występowania Niemcy, Francja, Belgia, Holandia Szwecja, Wielka Białoruś, Brytania, Irlandia Ukraina, Serbia, Czarnogóra Ubezpieczenie zdrowotne: • Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy, • Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług Polityka edukacyjna – akcentuje sprawy wychowawcze i potrzebę ciągłości kształcenia Polityka oświatowa – dotyczy systemu szkolnego. Polityka rodzinna i polityka edukacyjna mają istotne znaczenie dla ukształtowania przyszłości danego społeczeństwa w dłuższej perspektywie. Inwestycje w kwalifikacje człowieka są najtańszym, sposobem podnoszenia poziomu konkurencyjności gospodarki. Dlatego też kształcenie staje się ustawiczną potrzebą człowieka i gospodarki. Cele polityki edukacyjnej w Polsce: 1. 2. 3. 4. Utrzymanie aspiracji edukacyjnych społeczeństwa. Zmniejszenie dużych różnic w dostępie do wykształcenia. Ze względu na zwiększenie luki wykształcenia pomiędzy ludźmi młodszymi i starszymi konieczne będzie rozbudowanie form kształcenia dla ludzi starszych, włączenie ich w system edukacyjny. Ciągłe podnoszenie jakości kształcenia i zewnętrzny pomiar efektów kształcenia. Funkcje kształcenia: 1. 2. 3. 4. Funkcje społeczne Funkcje ekonomiczne Funkcje kulturowe Funkcje poznawcze Realizacja każdej z osobna i wszystkich razem funkcji edukacyjnych jest zawsze zależna od uwarunkowań, w których się dokonuje. Cele reformy edukacji: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Upowszechnienie wykształcenia na poziomie średnim i wyższym, Wyrównywanie szans w dostępie do edukacji, Podniesienie jakości edukacji, Dobre efekty edukacji mierzone poziomem wiedzy i umiejętności, Dobre przygotowanie do dorosłego życia, Spadek bezrobocia, Zmniejszenie zjawisk agresji i przemocy. Bariery edukacyjne: • Bariera terytorialna • Bariera kosztów
