Jak obserwować niebo

Jak obserwować niebo?
Wstęp
Od wieków nocne niebo przyciąga wzrok ludzi. Jedni widzą w nim tylko zbiór jasnych
punkcików, które rozświetlają noc, inni potrafią wyczytać z nich drogę, a dla jeszcze innych
jest to wspaniała opowieść, swoista mitologia przeniesiona na nieboskłon.
Do obserwowania nieba potrzebujesz:
• najlepiej nocnego, bezchmurnego nieba,
• miejsca z dala od świateł miasta,
• mapę nieba,
• lornetkę, lunetę, teleskop,
• dużo czasu.
Półkula północna
Na naszej szerokości geograficznej o każdej porze roku możemy oglądać inny zestaw
gwiazdozbiorów. Oczywiście, część z nich się nie zmienia – są to tzw. gwiazdozbiory
okołobiegunowe, które krążą wokół Gwiazdy Polarnej (w Polsce są to: Wielka
Niedźwiedzica, Mała Niedźwiedzica, Cefeusz, Kasjopeja, Smok i Żyrafa). Zmienia się za to
ich położenie względem obserwatora (oczywiście tylko pozornie, bo tak naprawdę to my z
całą Ziemią się obracamy i zmieniamy położenie na orbicie), np. Wielki Wóz w zimie „stoi”
na dyszlu, a w lecie wygląda jak prawdziwy wóz. Wielu gwiazdozbiorów nie widzimy w
ogóle, a część tylko częściowo pojawia się nad horyzontem. Są to gwiazdozbiory półkuli
południowej.
Warunki obserwacji
Obserwować niebo można praktycznie o każdej porze nocy (a nawet dnia, jeśli ma się
odpowiedni sprzęt). Ważne jest, aby nie pojawiały się żadne chmury czy inne zjawiska, które
uniemożliwiają widzenie fragmentu lub całości nieboskłonu. W obserwacjach
gwiazdozbiorów bardzo przeszkadza też księżyc, zwłaszcza w pełni, bo świeci bardzo jasno i
„zasłania” wiele gwiazd w swoim sąsiedztwie.
Gwiazdozbiory
Punktem wyjściowym do
obserwacji gwiazdozbiorów na
północnym niebie jest konstelacja
Wielkiej
Niedźwiedzicy
(Wielkiego Wozu, rysunek obok).
Jest to bardzo charakterystyczny
układ gwiazd, dość dużych
rozmiarów, z jasno świecącymi
gwiazdami. Bardzo ważne jest,
aby na początku nauczyć się
szybko i łatwo rozpoznawać go na
niebie, gdyż bardzo ułatwia to dalsze poszukiwania początkującym
obserwatorom.
Znając Wielki Wóz i potrafiąc odnaleźć go na niebie, bardzo
łatwo można odszukać Gwiazdę Polarną, która wskaże nam kierunek
północny. Tylni bok Wielkiego Wozu (przeciwległy do dyszla) należy
przedłużyć cztero/pięciokrotnie do góry, aż do dość jasnej gwiazdy –
jest to Północna Gwiazda (zakończenie dyszla Małego Wozu). A jak
wskazać północ? Północ jest „pod” Gwiazdą Polarną.
Innymi charakterystycznymi gwiazdozbiorami nieba północnego
są: Kasjopeja, Lutnia, Łabędź, Orion. Kasjopeja – widziana jako W
lub M przez cały rok, duża konstelacja z jasnymi gwiazdami; leży
naprzeciwko Wielkiej Niedźwiedzicy. Lutnia – romb z dodatkową
gwiazdą, bardzo jasną, Wegą, która należy do tzw. Trójkąta Letniego
(razem z Denebem w Łabędziu i Altairem w Orle). Łabędź – charakterystyczny „połamany”
krzyż, leżący na Drodze Mlecznej. Orion – konstelacja zimowa, wojownik walczący z
Bykiem.
Nie tylko gwiazdy
Na niebie można obserwować wiele innych rzeczy, nie
tylko gwiazdozbiory. Czasem pojawiają się komety – głowa +
warkocz. Jest to przepiękne zjawisko, szkoda, że
takie rzadkie… Polecam też obserwację
meteorów (meteroidów), które często błędnie
nazywane są „spadającymi gwiazdami”. W
rzeczywistości są to spalające się w atmosferze
ziemskiej malutkie okruchy skalne. Najlepszym
terminem do podziwiania tego zjawiska jest
środek sierpnia, gdyż wtedy występuje
największe nasilenie tzw. roju Perseidów.
Ponadto
bardzo
ciekawym
obiektem
obserwacyjnym są wszelakie mgławice. Jedną z
nich jest śliczna Wielka Mgławica w Orionie,
widoczna nawet nieuzbrojonym okiem na południe od pasa myśliwego.
Planety
Czasem na niebie można zauważyć mrugającą gwiazdę. Zazwyczaj jest to jedna z
pozostałych planet Układu Słonecznego. Gołe oko ma problemy w ich dojrzeniu, ale
uzbrojone np. w teleskop, daje możliwość rozpoznania ich i zaobserwowania wielu
ciekawostek występujących na ich powierzchni i poza nią. Polecam zwłaszcza popatrzeć na
Saturna, Marsa czy Jowisza.
Księżyc i inne zjawiska
Oczywiście, to tylko część zjawisk, jakie możemy
podziwiać nocą. Nie zapominajmy o Księżycu, który ma
bardzo ciekawą powierzchnię, pełną kraterów i dolin, albo
chociażby o cudnej zorzy polarnej, którą widać czasami
nawet w Polsce!
Zakończenie
Niebo to tylko twarz wszechświata, ale warto ją znać, nie tylko ze względów
estetycznych. Zachęcam wszystkich do samodzielnego studiowania nocnego nieba. Odkryjcie
jego magię!
phm. Magdalena Karczmarczyk
Ten artykuł stanowi dodatek do 5. numeru „Żywiołaka”
Gazety 4 Szczepu Harcerskiego „Żywioły”
www.zywiolak.4zywioly.c0.pl
www.4zywioly.c0.pl