S STEL LLA RIU UM

ZDJĘ
ĘCIA
A NIE
EBA NOCĄ
N
Ą
S LLARIU
STEL
UM
Jakkub Kęd
dziora
Zaawidz Kośccielny
paaździernik 2010
1 1. Pierwsze obserwacje nieba (tekst na podstawie porad ze strony http://teleskopy.pl)
Obserwacje nieba, stanowią spore wyzwanie dla osoby początkującej. Wiele osób
kupuje drogi sprzęt, ustawia na balkonie lub w ogródku, aby obserwować niebo.
Rozczarowanie wynika z faktu, że początkujący nie jest w stanie prawie nic znaleźć na
niebie. Księżyc jest dość oczywistym, pierwszym obiektem, prostym do znalezienia - ale
potem zaczynają się problemy. Dość prostymi obiektami są najjaśniejsze planety:
Jowisz, Saturn, Wenus, Mars. Wynika to z ich zazwyczaj dużej jasności. Jeśli coś świeci
bardzo jasno, to istnieje wielka szansa, że jest to planeta. Inne obiekty znaleźć trudniej.
Można oczywiście zakupić bardzo drogi sprzęt który będzie posiadał odpowiednie
systemy do naprowadzania na określony obiekt niebieski. Niewiele jednak można się
w ten sposób nauczyć o niebie ponieważ całą pracę wykonuje za nas elektronika.
Początkujący miłośnik astronomii wcale nie potrzebuje teleskopu. W istocie
teleskop będzie wręcz przeszkadzał w pierwszych tygodniach lub nawet miesiącach
zgłębiania astronomii i nieba gwiaździstego. Na początek wystarczą oczy i lepszy lub
gorszy atlas nieba. Może to być obrotowa mapa nieba, może być mapka z czasopisma
popularno-naukowego. Jest ich kilka, drukujących comiesięczne raporty ("co w
niebiosach piszczy") lub wydrukowany atlas komputerowy.
W tej pracy skorzystano z mapki drukowanej w miesięczniku „Wiedza i życie”
wydawnictwa „Prószyński Media” z października 2010 roku.
Mając mapkę - wystarczy wyszukać dość ciemne miejsce, z dala od lamp i spojrzeć
w niebo. Wbrew pozorom bardzo ciemne niebo nie jest najlepszym rozwiązaniem dla
początkujących. Musi być ciemne na tyle, by było widać najjaśniejsze gwiazdy,
natomiast zbyt ciemne niebo tylko utrudnia życie początkującym. Po prostu nasze oczy
też muszą nauczyć się rozpoznawać gwiazdy jaśniejsze i ciemniejsze, a cywilizacyjnie
jesteśmy coraz bardziej oddaleni od ciemności - wszędzie światła, lampy, elektryczność.
W warunkach umiarkowanych widzimy tylko najjaśniejsze gwiazdy – to wystarcza na
początek obserwacji.
Trudno precyzyjnie powiedzieć i opisać jak nauczyć się rozpoznawania
gwiazdozbiorów. Najlepiej poprosić kogoś zaznajomionego choć trochę z niebem.
Samemu też oczywiście można dojść do wprawy. Ważne jest by znaleźć jakiś punkt
zaczepienia, charakterystyczny punkt na niebie. Przykładowo może to być Wielki Wóz,
2 czyli fragment gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy. Teraz z pomocą atlasu nieba
szukamy sąsiednich jasnych gwiazd, próbujemy złożyć to, co widzimy w narysowane
w atlasie kształty gwiazdozbiorów. Trochę czasu to zajmuje i wymaga cierpliwości
zwłaszcza, że niebo w różnych porach roku i różnych częściach nocy wygląda inaczej,
na skutek dwóch równoczesnych ruchów kuli ziemskiej - obrotowego ruchu ziemi wokół
własnej osi oraz obiegowego po orbicie dookoła Słońca.
Z różnych względów pierwszym instrumentem optycznym, jaki warto kupić jest
lornetka. Dobra lornetka pozwala dostrzec wiele interesujących obiektów. Poza tym
lornetka charakteryzuje się dużo większym polem widzenia niż jakikolwiek sensowny
teleskop i jest o wiele poręczniejsza. Dlatego stanowi gładkie przejście między
obserwacjami okiem nieuzbrojonym a obserwacjami teleskopowymi. Co nie oznacza, że
jest to taki byle-jaki instrument optyczny. Dobra lornetka to podstawowy i ceniony
instrument optyczny każdego miłośnika astronomii.
Posiadam lornetkę Breaker Optical - Jumelles (7x 50) 119 m /1000 m.
3 2. Październikowe niebo (na podstawie miesięcznika „Wiedza i życie”; październik 2010)
Mapa przedstawia niebo nad Polską w nocy z 1 na 2 października o godzinie 24:00.
4 Mapki można używać przez cały miesiąc, pamiętając jednak, że każdej następnej nocy
gwiazdy zajmą widoczne na niej ustawienie względem horyzontu o cztery minuty
wcześniej. Mapka przedstawia niebo , jakie zobaczymy 1 października o 23:00
i 31 października o 21:00 (zmiana czasu!). Jeżeli rozpoczniemy obserwację przed porą,
którą opisuje mapka, część obiektów zaznaczonych na jej wschodniej stronie nie będzie
jeszcze widoczna na niebie, nisko nad zachodnim horyzontem ujrzymy zaś niewidoczne na
ilustracji gwiazdy (można je znaleźć na mapce z poprzedniego miesiąca).
Przystępując do obserwacji, należy obrócić mapkę w taki sposób, by oznaczenie
strony świata, ku której jesteśmy zwróceni, znalazło się na dole. Gwiazdy widoczne tuż
nad horyzontem będą wówczas odpowiadały gwiazdom znajdującym się na dole mapki.
Oprócz gwiazd na mapce znajdują się widoczne gołym okiem planety. Zaznaczono także
położenie Księżyca w kilkudniowych odstępach. Jasności obiektów oznaczono za pomocą
różnych rozmiarów kółek – największe przedstawiają najjaśniejsze gwiazdy i planety.
Prócz planet na mapce zaznaczono schematycznie obszar Drogi Mlecznej oraz
przedstawiono położenie ekliptyki, wzdłuż której w ciągu roku porusza się Słońce.
W pobliżu tej linii odnajdziemy wszystkie planety i Księżyc.
Skala jasności gwiazd, symbole oraz fazy Księżyca oznaczone na mapce.
5 Październikowe niebo jest przecięte na dwie niemal równe części wstęgą Drogi
Mlecznej, która wynurza się spod horyzontu w punkcie "wschód" i chowa się pod niego
w punkcie "zachód". W połowie jej długości, wprost nad naszymi głowami, świeci
gwiazdozbiór „Kasjopeja”. Tuż pod Kasjopeją, nad północnym zachodem, widać jej
cesarskiego męża - Cefeusza. Według legendy Kasjopeja była piękną, lecz zarozumiałą
królową Etiopii, żoną króla Cefeusza (Kefeusa) i matką Andromedy. Chełpiąc się swą
urodą obraziła nereidy, które rozgniewane, wraz z Amfitrytą, wzburzyły wody powodując
powodzie. Na niebie jest przedstawiona, gdy siedzi na krześle.
Również pod Kasjopeją, lecz nad północnym wschodem, osoby obdarzone dobrym
wzrokiem mogą dostrzec niepozorny gwiazdozbiór Żyrafy.
6 Obok Żyrafy, na tle Drogi Mlecznej, leży charakterystyczny, regularny "latawiec",
w jaki układają się najjaśniejsze gwiazdy Woźnicy. Według jednych źródeł gwiazdozbiór
ten upamiętnia syna Heliosa, Faetona (który tak nieumiejętnie powoził ojcowskim
ognistym rydwanem, że wraz z nim, czyli ze Słońcem, spadł z nieba). Według innych
niebieskim Woźnicą jest Erichtonios, syn boga ognia i sztuki kowalskiej Hefajstosa.
10 października tuż po zachodzie Słońca zobaczymy Księżyc koło Marsa w Wadze.
21 października nasz satelita odwiedzi Urana i Jowisza w Rybach.
7 W Internecie możemy odnaleźć mnóstwo informacji na temat obserwacji nieba.
Znajdziemy porady co do sprzętu przydatnego przy obserwacjach, znajdziemy wskazówki
dotyczące wyboru miejsca obserwacji, sposobów wyszukiwania obiektów na niebie.
Znajdziemy dokładne opisy poszczególnych gwiazd, gwiazdozbiorów, planet – chociażby
na kartach Wikipedii (http://pl.wikipedia.org) oraz na innych stronach.
Z łatwością odnajdziemy również mapy nieba – nie tylko w wersji statycznych
obrazów ale także mapy nieba online. Na tego rodzaju mapie bardzo szubko ustalimy co
widać na niebie dowolnej nocy w roku. Taką mapę znajdziemy pod adresem:
http://teleskopy.pl/obrotowamapanieba.html. Uwidocznione są na niej wszystkie gwiazdy
do około 5 wielkości gwiazdowej (tj. widoczne gołym okiem w normalnych warunkach).
W zupełności wystarcza to do zorientowania się we wzajemnym położeniu
gwiazdozbiorów, ustaleniu optymalnego czasu obserwacji danego obiektu itp. Gwiazdy
z przerywaną obwódką to gwiazdy zmienne. Na mapie znaleźć można także najjaśniejsze
obiekty mgławicowe, głównie z katalogu Messiera.
Obracając mapę (myszką komputera) względem nieruchomego profilu horyzontu
(z zaznaczonymi kierunkami N - północny, W - zachodni, E - wschodni, nie zaznaczony
kierunek S - południowy to dolna krawędź mapy) ustawiamy ją na odpowiedni dzień
i godzinę obserwacji i otrzymujemy wygląd nocnego nieba.
Obrotowa mapa nieba online
(zrzut ekranowy strony http://teleskopy.pl/obrotowamapanieba.html).
8 Fotografowanie nieba nocą wymaga specjalnego sprzętu fotograficznego. Na pewno
konieczny jest aparat z dobrym obiektywem z dużym powiększeniem optycznym
(ogniskowa 35-380 mm, zoom x10) czyli tzw. Ultra Zoom. Przydało by się także aby
aparat posiadał funkcję ręcznego ustawiania ostrości (MF) oraz punktowy pomiar światła.
Dosyć istotnym elementem wyposażenia jest także statyw. Amatorskimi małymi
aparatami nie uzyskamy zadowalających obrazów.
Zdjęcie nieba nocą wykonane amatorskim aparatem fotograficznym.
Pomimo
braku
technicznych
możliwości
sfotografowania
widocznych
gwiazdozbiorów dużo satysfakcji przyniosły obserwacje gołym okiem oraz za pomocą
lornetki.
9 3 Stellarrium 3.
Stellarium to
S
t darmowyy astronomicczny prograam komputeerowy na liccencji GPL,, służący
do reealistycznej symulacji wyglądu gw
wiezdnego nieba. Wykkorzystuje bbibliotekę OpenGL.
O
Charrakteryzuje się dopraccowaniem strony
s
grafi
ficznej aplikkacji. Pracuuje pod systemami
Linuux, BSD, Windows
W
oraaz Mac OS X. Można powiedzieć
p
ć, ze jest to darmowe, domowe
d
planeetarium.
N
Najważniej
sze funkcjee programu:
• baza dan
nych zawierrająca ponaad 600 000 gwiazd orazz planety U
Układu Słon
necznego
i ich najw
większe ksiiężyce,
• możliwo
ość ściągnięęcia dodatkoowej bazy danych
d
z ponnad 210 millionami gwiiazd,
• odwzoro
owanie otooczenia, zjjawisk atm
mosferycznyych (np mgły), wsschodów
i zachoddów Słońca oraz zaćmieeń,
• różne me
etody projekkcji obrazu (standardow
wa i "szerokki kąt widzeenia"),
• możliwo
ość ustaleniaa miejsca obbserwacji, zarówno
z
naa Ziemi, jak i na innych
h ciałach
Układu Słoneczneg
S
o,
• opcja wy
yświetlania artystycznyych interpreetacji gwiazddozbiorów,
• baza gwiiazdozbioró
ów kultur zaachodniej, egipskiej,
e
chhińskiej, korreańskiej i innych.
i
O
Ostatnie
weersje prograamu mają juuż całkowiciie spolszczoony interfejss.
10 Z
Zrzut
ekranoowy z progrramu Stellarrium
Pierwsza wersja
P
w
prograamu ukazałła się w roku
u 200. Aktuualna wersjaa z dnia 02..06.2010
ma numer
n
0.10.55.
Strona główna progrramu: htttp://stellariu
S
um.org/pl/.
Tu znaajdziemy linki
l
do
ściąggnięcia weersji instalaacyjnej proogramu w zależnoścci od possiadanego systemu
operaacyjnego.
Stellarium wiki,
S
w
portal o programiie Stellarium
m (polska wersja):
w
h
http://stellari
ium.org/wikki/index.php
p/StronaG%
%C5%82%C
C3%B3wnaa
Strony wikki pozwalająą na wspólnne budowan
S
nie bazy wiedzy
w
o prrogramie Sttellarium
przezz jego użżytkowników
w. Jeśli więc
w
ktoś chce uczeestniczyć w tym wsspólnym
przeddsięwzięciuu to należyy dokonać rejestracji i już możnna edytowaać strony tej
t wiki.
Więkkszość linkków zawarttych na strronie Wikii prowadzi niestety nnadal do stron
s
po
angieelsku.
P
Poniżej
zam
mieszczone obrazy to zrrzuty ekran
nowe z progrramu Stellaarium.
11 12 13 14 15