Zagrożenia zdrowia psychicznego młodzieży w sytuacjach

Zagrożenia zdrowia
psychicznego młodzieży w
sytuacjach kryzysowych
Aleksander Araszkiewicz
Anna Dudzic- Koc
Katedra i Klinika Psychiatrii
Collegium Medicum UMK
„Make mental health issues a global priority, after all mental
health is an international concern”
(„Niech osiągnięcie zdrowia psychicznego ma
ogólnoświatowe pierwszeństwo i będzie przedmiotem
międzynarodowego zainteresowania”)
Zdrowie psychiczne powinno stać się pierwszoplanowym
zagadnieniem polityki globalnej, ponieważ bywa zagrożone
przez niekorzystną sytuację polityczną, gospodarczą i
społeczną. Sytuacja społeczna może być rozpatrywana
zarówno w aspekcie nierównomiernego rozwoju w skali
światowej, jak kryzysów w skali poszczególnych państw,
wspólnot lokalnych, miejsc pracy, rodzin.
Utrata zdrowia psychicznego ma dalsze negatywne
następstwa zdrowotne, jak i społeczne czy ekonomiczne.
/Światowa Federacja Zdrowia Psychicznego- 2008 r./
Zdrowie psychiczne jest częścią ogólnego zdrowia i
oznacza nie tylko stan niewystępowania zaburzeń czy
chorób psychicznych, lecz także posiadanie potencjału
psychicznego (umiejętności oraz postaw osobistych i
społecznych), które:
umożliwiają człowiekowi zaspokajanie swoich potrzeb,
osiąganie sukcesów, czerpanie radości i satysfakcji z życia,
zwiększają jego zdolność do rozwoju i uczenia się,
radzenia sobie ze zmianami i pokonywania trudności,
sprzyjają nawiązywaniu i utrzymywaniu dobrych relacji
z innymi ludźmi oraz aktywnemu udziałowi w życiu
społecznym”
MŁODZIEŻ W KRYZYSIE
 Lindemann i G. Caplan (1984) podkreślają, iż kryzys
emocjonalny jest przeszkodą na drodze do ważnych dla
jednostki celów życiowych, a dotychczasowe sposoby
radzenia sobie są nieskuteczne; towarzyszy temu okres
dezorganizacji.
 Wyróżnia się: kryzysy rozwojowe (normatywne) -
obecne w rozwoju każdej ludzkiej jednostki i ludzkich
wspólnot oraz kryzysy sytuacyjne (losowe,
traumatyczne) - związane z zaistnieniem szczególnie
trudnych sytuacji, odbieranych subiektywnie przez
jednostkę jako przekraczające jej możliwości poradzenia
sobie.
MŁODZIEŻ W KRYZYSIE
 Zagrożenia związane ściśle z okresem dojrzewania to:
 lęki,
 zaburzenia odżywiania,
 zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne
(agresja),
 nadużywanie substancji psychoaktywnych
 depresja.
• Zachowania te mogą być przejawem destruktywnych
rozwiązań kryzysów emocjonalnych.
PRZEMOC
WŚRÓD MŁODZIEŻY
 Od początku lat 90. obserwuje się tendencję
wzrostową w zakresie rozbojów i wymuszeń, bójek
i pobić oraz uszkodzeń ciała. Wiek sprawców
przestępstw jest coraz niższy.
 U młodzieży przejawiającej tego typu
zachowania najczęściej rozpoznanej się:
 zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem
uwagi (ADHD),
 zaburzenia zachowania,
 zaburzenia opozycyjno-buntownicze.
(Tsirigotis, Gruszczyński, Florkowska, 2005)
AGRESJA I AUTOAGRESJA
 Czynniki wpływające na uczenie się zachowań agresywnych:
 przemoc stosowana przez ojca,
 oswajanie się z okrucieństwem poprzez programy telewizyjne i gry
komputerowe,
 wzmacniane w szkole akty przemocy (bierne przyglądanie się innych
uczniów).
•




Wyniki badań nad młodzieżą gimnazjalną w Łodzi (gr.
dostosowanych i niedostosowanych społecznie):
80% dziewcząt niedostosowanych społecznie przejawia tendencję
do krzywdzenia siebie i samouszkodzeń;
dziewczęta całej badanej grupy uzyskały wyższe od chłopców
wskaźniki nasilenia nieuświadomionych skłonności agresywnych;
dostosowane społecznie dziewczęta uzyskały wyższe niż chłopcy
wyniki w skali słownego wyrażania agresji;
wśród chłopców - wyniki w zakresie nasilenia skłonności
agresywnych nie różnią się w badanych grupach.
(Pisanko, 2005)
BADANIE 1445 UCZNIÓW SZKÓŁ
PONADPODSTAWOWYCH
(A. Gmitrowicz, A. Lewandowska)
 W badanej grupie 21,9% uczniów doświadczyło przemocy






fizycznej o zdefiniowanym nasileniu.
27,2% chłopców i 13,1% dziewcząt.
BADANI, KTÓRZY DOŚWIADCZYLI PRZEMOCY FIZYCZNEJ
(DPF):
byli 4 razy częściej leczeni psychiatrycznie
½ intensywnie piła alkohol
3 razy częściej używali substancji psychoaktywnych (SPA) i
uciekali z domu w porównaniu z badanymi BPF,
2/3 adolescentów wagarowało,
62% miało problemy z uczeniem się.
W rodzinach osób z DPF:
najczęściej występowało nadużywanie SPA (51,13%),
 1/5 potwierdzała zaburzenia psychiczne oraz
samouszkodzenia w rodzinie,
 co 6 potwierdzał występowanie prób samobójczych u
bliskich,
 co 4 z nich doświadczył przemocy psychicznej ze
strony najbliższych.

RODZAJE NASTĘPSTW
DOŚWIADCZANIA PRZEMOCY W
GRUPIE DPF
70
60
50
40
30
20
10
R
oz
p
am
G ię
ni ty
ew w
U
, a an
ni
gr ie
ka
ni R es
K e oz ja
os ko p
zm nt ac
ar ak z
y tó
no w
cn
e
In
ne
0
Rodzaj
następstw DPF
A. Gmitrowicz, A. Lewandowska
KOSZTY EMOCJONALNE
DOŚWIADCZANIA PRZEMOCY
 W grupie młodzieży DPF stwierdzono:
 większe trudności w wyrażaniu emocji, zwłaszcza
tzw. negatywnych (za ich uzewnętrznianie często były karane
np. jako zbyt słabe, nie zasługujące na miano mężczyzny),
 brak wiary we własne siły oraz poczucia realnego
wpływu na bieg zdarzeń (ponieważ świat oceniają
jako niesprawiedliwy i zagrażający, cechuje je na
ogół niska motywacja osiągnięć),
 bardzo niski poziom poczucia własnej wartości.
B S Lę
W rak mu k
yb k t e
uc on k
hy tro
Sa
l
m M zło i
oo y śc
Za ka śli i
tr le "S
uc cz "
ie en
le ia
ko
w
e
40
35
30
25
20
15
10
5
0
DPF
BPF
A. Gmitrowicz, A. Lewandowska
KOSZTY EMOCJONALNE
DOŚWIADCZANIA PRZEMOCY
 Wielu autorów zgodnie wyróżnia wśród skutków psychicznych



1.
2.
3.
4.
doświadczanej przemocy:
wyższy poziom pobudzenia emocjonalnego w odpowiedzi na
sytuacje trudne; trudniej ulega ono wygaszeniu - w
konsekwencji występuje spiętrzanie afektu,
nadwrażliwość i nadruchliwość.
Niektórzy badacze wyróżniają 4 zasadnicze wzorce
funkcjonowania emocjonalnego dzieci i młodzieży-ofiar
przemocy:
stępienie emocjonalne i brak reakcji na sytuacje społeczne,
nastrój depresyjny i wycofanie się,
chwiejność emocjonalna (najczęściej nagłe przejścia od
zaangażowania i przejawów przyjemności do wycofania i
złości),
nastrój dysforyczny, występujący w odpowiedzi na niewielkie
frustracje,
częste wybuchy agresji nasilające się wraz z dojrzewaniem.
SAMOUSZKODZENIA (SU)
 Samouszkodzenia – to nieakceptowane akty
bezpośredniej autodestruktywności, w których jednostka
zmierza do wyrządzenia sobie natychmiastowej szkody,
a przedmiotem ataku staje się jej własne ciało, przy
czym działanie jej pozbawione jest zamiaru
samobójczego. (Favazza A., 1996)
 Wieloośrodkowe badania ankietowe CASE (Child and
Adolescent Self-harm in Europe) podają, że
rozpowszechnienie SU wśród młodzieży mieści się w
szerokim przedziale od 2% do 23%, a wciągu całego
życia nawet do 35%. (Sullivan C. i wsp., 2004, Eisenkraft 2006)
 Kobiety dokonują samouszkodzeń 3-krotnie częściej.
• Geneza samouszkodzeń:
 czynniki biologiczne (np. niedostateczna stymulacja
układu nerwowego, zaburzenia gospodarki
neurohormonalnej, uszkodzenia mózgu oraz
nieoptymalny poziom pobudzenia),
 czynniki psychospołeczne (w tym: utrudniona
komunikacja osoby dokonującej SU z otoczeniem,
izolacja, przeżywane napięcia emocjonalne,
wzmocnienia pozytywne i negatywne, a także obraz JA
i relacje wczesnodziecięce).
( Seligman i wsp., 2001)
WŚRÓD MŁODZIEŻY
DOKONUJĄCEJ SU STWIERDZA SIĘ
Doświadczenia z dzieciństwa a
samookaleczenia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
wykorzystanie seksualne
zaniedbania opieki
nadużycia emocjonalne
brak komunikacji
przemoc fizyczna
strata/rozłąka
inne
Procent odpowiedzi
49 %
49 %
43 %
27 %
25%
17 %
19 %
(Arnold L. 1995)
POWODY SAMOUSZKODZEŃ
 Najczęstszymi metodami samouszkadzania się uczniów
jest nacinanie skóry, przede wszystkim w celu
rozładowania napięcia i pod wpływem impulsu.
 Samouszkadzanie ma przeważnie charakter
mechanizmu obronnego w sytuacji psychologicznie
trudnej.
 Funkcje:
 dokonywane w celu zwrócenia na siebie uwagi, przy
braku możliwości porozumienia z otoczeniem.
 sposób wyrażenia i/lub karania siebie za własne potrzeby
emocjonalne.
 w szczególnych przypadkach staje się atakiem na własną
egzystencję.
NADUŻYWANIE ŚRODKÓW
PSYCHOAKTYWNYCH WŚRÓD
MŁODZIEŻY
 W ciągu ostatnich 5 lat odnotowuje się spadek liczby uczniów
palących papierosy oraz 9% spadek zażywających narkotyki
(kontakt z nimi miało 15% uczniów).
 Badania wykazują 10% wzrost rozpowszechnienia stosowania
alkoholu wśród 15-16-latków w latach 1992-1995.
 Badania CBOS na 2008 rok donoszą, iż 75% małoletnich
uczniów deklaruje, że przynajmniej raz w ciągu ostatnich 30
dni piło piwo, 54% - wódkę, a 29% - wino.
Wśród osób uzależnionych od alkoholu
wskaźnik ryzyka samobójstwa
jest 9,8-krotnie większy niż w populacji ogólnej.
Wiele prób samobójczych podejmowanych jest
właśnie pod wpływem alkoholu.
SAMOBÓJSTWA
WŚRÓD MŁODZIEŻY
 W Polsce według badań epidemiologicznych liczba
zamachów samobójczych dzieci do 14 rż. wynosi
około 100 rocznie. W latach 1990-2000 odnotowano
30% wzrost liczby samobójstw w grupie młodzieży
poniżej 19 rż.
 W 2006 r. osoby w wieku 15-19 lat stanowiły 4,56,7% wszystkich samobójstw.
 Młodzież w wieku 15-19 lat podejmuje najwięcej prób
samobójczych.
Zgony spowodowane zamierzonym samouszkodzeniem w
województwie kujawsko-pomorskim w 2000 r. w porównaniu do
zgonów w wypadkach komunikacyjnych
KOBIETY
OGÓŁEM
Wypadki
367
samobójstwa
38
Wypadki
87
samobójstwa
253
MĘŻCZYŹNI
Wypadki
284
samobójstwa
215
Zewnętrzne przyczyny zgonów w województwie
kujawsko-pomorskim w 2004 r.
Zewnętrzne przyczyny
zgonów
6,1%
Zewnętrzne przyczyny zgonów
Wypadki komunikacyjne
Ogólna liczba zgonów
93,9%
29,3%
Samobójstwa
28,1%
Kobiety
21,3%
Mężczyźni
78,7%
Znamienne jest, że w województwie kujawsko –pomorskim
odsetek zgonów, których przyczyną było samobójstwo
(28,1%), jest równie wysoki jak liczba zgonów
spowodowanych wypadkami komunikacyjnymi (29,3%)
Zestawienie liczby samobójstw z podziałem na grupy
wiekowe i płeć w odniesieniu do województwa
kujawsko- pomorskiego w 2004 roku przedstawiono
na rycinie 3.
CECHY WSPÓLNE SAMOBÓJSTW
 Schneidman wyróżnił :
 cel - poszukiwanie rozwiązania problemów;
 zadanie- pozbawienie siebie świadomości, aby nie myśleć;
 bodziec wywołujący – ból psychiczny nie do zniesienia;
 stresor wywołujący – sfrustrowane potrzeby psychiczne;
wewnętrzna postawa to ambiwalencja wobec życia;
 stan emocjonalny – poczucie bezradności i
beznadziejności;
 stan poznawczy – zawężenie horyzontów;
 rodzaj działania – ucieczka;
 formą interpersonalnego komunikowania się jest
przekazanie komuś zamiaru samobójczego.
(Hołyst, 2002)
CZYNNIKI RYZYKA
 Czynniki środowiskowe:
 sieroctwo naturalne;
 rodzina dysfunkcyjna (nadmierny rygoryzm rodziców,
alkoholizm ojca, konflikt z matką, stosowanie
przemocy fizycznej i psychicznej);
 konflikt z rodzeństwem;
 samobójcza śmierć w najbliższym otoczeniu;
 Czynniki społeczno-kulturowe:
 kryzys i większy relatywizm wartości
 przemoc w mediach
(Hołyst, 2002 )
CZYNNIKI RYZYKA
 Czynniki indywidualne:
 zaburzenia emocjonalne w zakresie lęku, depresji;
 niedostateczna kontrola impulsów;
 problemy w funkcjonowaniu społecznym (powtarzanie klas,
wagary, ucieczki z domu);
 niska tolerancja na sytuacje trudne i stresy;
 wycofanie;
 brak zainteresowań;
 używanie substancji psychoaktywnych;
 zachowania autoagresywne;
 wyrażanie poczucia bezsensu i beznadziejności;
 utrata uznawanego systemu wartości;
 osamotnienie;
 silne mechanizmy obronne
;
(Hołyst, 2002; Gmitrowicz, 2007)
ZABURZENIA PSYCHICZNE A
SAMOBÓJSTWA
 Ryzyko samobójstwa w grupie osób z zaburzeniami
afektywnymi niegdyś wynosiło 15%, natomiast w
2006 roku zmalało do 7 - 8%.
 Wskaźnik ten dla schizofrenii utrzymuje się na
poziomie 4,9%.
 Zaburzenia lękowe zwiększają współczynnik ryzyka
prób samobójczych 3,6 -krotnie.
 Najbardziej zwiększa się ryzyko samobójstwa, gdy
występują dwa lub więcej zaburzeń psychicznych.
SYTUACJA ŻYCIOWA
SUICYDENTÓW (15-25- letnich)
%
SYTUACJA
1. rodzina niepełna lub rozbita
2. obecność znienawidzonego ojczyma
47%
3. brak jakiejkolwiek opieki rodzicielskiej (dom
dziecka)
4. brak spokojnej i właściwej atmosfery rodzinnej w
43%
percepcji badanych z rodziny pełnej
5. w okresie 2 miesięcy przed zamachem
samobójczym, zerwanie związku z partnerem
seksualnym z powodu utraty uczucia partnera lub
niewierności
30%
6. problemy w nauce – przewaga stopni
niedostatecznych, trudności z otrzymaniem
zaliczeń pomimo przeciętnego poziomu inteligencji
76%
Sułowska i Sztompka
Regionalny Program Zapobiegania
Samobójstwom Młodzieży
 3 ETAPY:
1. Edukacja nauczycieli i opiekunów w zakresie:
 Identyfikowania zachowań autoagresywnych, z intencją
samobójczą i bez niej,
 Identyfikowania czynników ryzyka wystąpienia tych zachowań.
2. Edukacja uczniów w zakresie:
 czynników chroniących zdrowie psychiczne,
 wczesnego sygnalizowania problemów rodzinnych
 rozpoznawania u siebie i kolegów symptomów depresji i lęku
trening rozwoju emocjonalnego i kompetencji społecznych.
3. Identyfikacja za pomocą wyuczonych metod
diagnostycznych uczniów należących do grupy ryzyka
samobójstw.
A. Gmitrowicz, Klinika Psychiatrii Młodzieżowej
Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
 W styczniu 2005r. Ministrowie Zdrowia z 52 krajów
regionu Europejskiego WHO (także Polski) i Dyrektor
Regionalnego Biura WHO w Europie podpisali w
Helsinkach Deklarację o Ochronie Zdrowia
Psychicznego dla Europy.
 Problem zapobiegania samobójstwom jest
uwzględniony jako jeden z ważniejszych celów.
Plan obejmuje 12 najważniejszych zadań na lata
2005-2010 spośród, których punkt 3 dotyczy:
„włączenia programów prewencji problemów
zdrowia psychicznego i prewencji samobójstw
do polityki narodowej”.
PROFILAKTYKA ZACHOWAŃ
SAMOBÓJCZYCH
 Profilaktyka zachowań samobójczych powinna uwzględniać:
 projekty szkolne oparte na programie nauczania, które wdrożone






będą standardowo we wszystkich szkołach i ośrodkach szkolnowychowawczych;
szkolne programy dla młodzieży z grup ryzyka skupiające się na
zdobywaniu umiejętności;
badania przesiewowe wykrywające młodzież o wysokim stopniu
ryzyka;
szkolenia osób pilnujących porządku, a także lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej;
interwencje terapeutyczne przeznaczone dla młodzieży ze
skłonnościami suicydalnymi;
ograniczenie dostępu do metod popełnienia samobójstwa;
tworzenie ośrodków interwencji kryzysowej.
Dziękuję za uwagę