Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży również i u osób dorosłych

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży.
Większość osób z problemem „S” oscyluje pomiędzy pragnieniem
śmierci a chęcią życia. Wykazują one ambiwalencję i oczekują, że
otoczenie podejmie próbę ratowania ich.
POJĘCIE SAMOBÓJSTWA.
Samobójstwo to proces stanowiący ciąg reakcji składających
się na zachowanie samobójcze, które istnieje od momentu,
gdy w świadomości człowieka odebranie sobie życia pojawia
się, jako cel działania.
TEN, KTO BIERNIE AKCEPTUJE ZŁO,
JEST ZA NIE TAK SAMO ODPOWIEDZIALNY JAK TEN, CO JE POPEŁNIA.
Istota tej wypowiedzi zawiera ważne przesłanie. Nikt nie ma prawa patrzeć z „boku” na
ofiarę jakiejkolwiek przemocy, czy to fizycznej, psychicznej, seksualnej, ekonomicznej gdzie
konsekwencje tych czynów mogą doprowadzić ofiarę do desperacji, w wyniku, czego do
popełnienia samobójstwa, natomiast sprawca czuję się bezkarny i dalej wyrządza krzywdę i
zło. Im więcej osób jest zaangażowanych w powstrzymaniu sprawcy, tym efekt działań
przyniesie większe sukcesy w walce z tym przykrym i niebezpiecznym zjawiskiem zachowań
ludzkich. Jeden z ważnych czynników, który może doprowadzić do samozniszczenia życia,
które powinno być największym darem istnienia całej naszej populacji.
Długo zastanawiałam się, od czego powinnam zacząć swoją prezentację. Problem jest na tyle
ważny i istotny, że nie mogę i nie powinnam niczego pominąć, wszak chodzi tu o:
ŻYCIE I ZDROWIE LUDZKIE.
Nie ma życia ludzkiego „usłanego kwieciem”, nawet gdyby ktoś jak w bajce urodził się
królewną czy królewiczem. Niepowodzenia, smutki, przykrości, choroby lub niedostatki
zdarzają się każdemu i w każdym przedziale wiekowym, nie omijając nawet- wydawałoby się
beztroskiego – dzieciństwa. Dobrze, jeżeli dziecko czy młody człowiek wynosi z domu
rodzinnego doświadczenie miłości, wsparcia i zrozumienia oraz silne poczucie wartości
1
ideowo- moralnych, doświadczenie wiary i wartości, które umacniają w chwilach stresów i
niepokojów młodzieńczych.
Osobnicza psychofizyczna struktura człowieka powoduje, że jeden łatwiej radzi sobie z
przeciwnościami losu, umie stawić czoła nawet dramatycznym sytuacjom, a inny bez
wsparcia zamyka się w sobie, załamuje się.
W młodzieńczym wieku te psychiczne siły odpornościowe dopiero kształtują się, młodzi są
jednak jak trzcina kołysząca się na wietrze. W tym okresie u człowieka występuje szczególna
drażliwość zwłaszcza w obliczu niezrozumienia, a szczególnie zlekceważenia, ośmieszenia,
nie mówiąc o szyderstwie czy agresji rówieśniczej, zarówno fizycznej jak i psychicznej,
przybierającej postać dręczenia lub szantażu.
Dobrze, jeżeli młodemu człowiekowi towarzyszą kochający rodzice, pomocni nauczyciele,
wychowawcy oraz rówieśnicze grono prawdziwych przyjaciół. W przeciwnym wypadku do
rozpaczy, depresji i jej następstw w postaci rezygnacji z życia już tylko krok. Wszyscy obecni
wokół dziecka mogą mu pomóc lub stać się współwinnymi kroku ostatecznego, tragicznego i
nieodwracalnego.
„Każda dobra dusza jest, jako ta świeca, sama się wypala, lecz
innym przyświeca.” - Porównanie duszy, psychiki, wrażliwości człowieka do
świecy jest bardzo trafne. Życie tak jak świeca nieraz pali się długo, aż wypali się do końca a
nieraz wiatr, słaby knot, zalanie woskiem potrafi sprawić, że gaśnie zaraz po wypaleniu czy
też w połowie. Nieraz zdarza się tak, że ktoś ją zgasi przez przypadek lub celowo. Bywa, też
tak, że ktoś ją złamie, zgniecie wosk, czy też zrobi na nim rysy.
Demonstracja długiej cienkiej świecy – wypalonej i normalnej.
Prośba by jeden ze słuchaczy podszedł i spróbował złamać te dwie
świece (świeca długa łamie się bez problemu, krotka normalna nie).
Ta cienka świeca obrazuje psychikę dziecka, jest delikatna łatwo ją zniszczyć i złamać,
doprowadzić do tego, że nie będzie się już nigdy paliła tak jak ta krótka. Ta krótka to życie
osoby dorosłej starszej. Ona już wypaliła się na tyle, że nie tak łatwo ją zranić. Można ją
równie zniszczyć, ale nie jest to takie łatwe, jak w przypadku tej długiej cienkiej świecy.
Problem samobójstw wśród dzieci i młodzieży osiąga coraz większą skalę. Statystyki policyjne
podają zatrważające dane liczbowe, odnoszą się one tylko do prób samobójczych ze
skutkiem śmiertelnym nie ma natomiast żadnego rejestru zachowań samobójczych bez
skutku śmiertelnego.
Co skłoniło młodego człowieka do podjęcia tak tragicznego kroku?
Na to pytanie nie znajdziemy jednoznacznej odpowiedzi, na całym świecie samobójstwo jest
jedną z przyczyn zgonów w grupie wiekowej od 15 do 19 lat. W Polsce od 15 roku życia do 25
lat.
2
Zapobieganie samobójstwom dzieci i młodzieży jest,
zatem sprawą największej wagi. Ze względu na fakt, że
w tym wieku jak podają dane, większość ludzi chodzi do
szkoły. Zatem szkoła jest doskonałym miejscem dla
odpowiednich działań zapobiegawczych.
Analizując powyższe stwierdzenie to my wychowawcy, nauczyciele i pedagodzy musimy
odpowiednio i umiejętnie zareagować na sygnały świadczące o sytuacji kryzysowej grożącej
samobójstwem.
Profesor Hołyst uważa, że zwątpienie w sens własnego życia oraz niskie poczucie własnej
wartości prowadzą do uświadomienia sobie pustki egzystencjonalnej oraz poczucia bezsensu
istnienia. Jest to, jego zdaniem bardzo groźny moment w przebiegu suicydalnego, tj.
wyobrażania sobie, pragnienia, a wreszcie usiłowań i dokonania samobójstw. Brak radości
życia prowadzić może do obniżenia lub całkowitej utraty poczucia jego sensu i w efekcie do
niejednokrotnie skutecznej autoagresji wśród dzieci i młodzieży. Statystyki biją na alarm:
wzrasta alarmująco liczba samobójstw wśród dzieci i młodzieży.
Niezwykle ważnym zagadnieniem jest, więc umiejętność skutecznego im zapobiegania. Samo
ostrzeganie czy apelowanie do dorosłych, współodpowiedzialnych za życie i wybór życia czy
śmierci, jako decyzji egzystencjonalnej nie wystarczy jednak. Do podjęcia efektywnych
przeciwdziałań wychowawczych potrzebna jest wiedza na temat psychicznych uwarunkowań
aktów samobójczych nastolatków, umiejętność rozpoznawania zapowiedzi, sygnałów
wysyłanych przez desperata zanim podejmie ostateczny krok oraz umiejętne podjęcie
działań prewencyjnych.
Wiedza ta powinna być szeroko propagowana wśród dorosłych, a
szczególna odpowiedzialność w tym względzie spoczywa na rodzicach
i nauczycielach, którzy jako osoby z najbliższego otoczenia
dorastającego mogą pomóc mu w uzyskaniu wiary w sens ISTNIENIA.
To my dorośli powinniśmy wesprzeć młodego człowieka w trudnych chwilach. Tym bardziej,
że większość osób, które myślą o popełnieniu samobójstwa, ma postawę ambiwalentnącharaktryzyjący się sprzecznymi uczuciami, postawami i opiniami. Nie są pewne, czy chcą
umrzeć. Często nastolatek podejmuje próbę samobójczą po to, by zwrócić na siebie uwagę,
na swoje problemy i cierpienie. Młody człowiek w okresie dorastania przeżywa trudne chwile
wynikające ze specyfiki okresu, w którym się znajduje. Stoją przed nim ważne zadania;
zakończenie procesu separacji od rodziny, określenie własnej szeroko pojmowanej
tożsamości (psychologicznej, psychoseksualnej, interakcyjnej, społecznej), ustalenie
własnego systemu wartości i określenie własnych celów życiowych.
Znaczenia w tym czasie nabierają rozważania światopoglądowe, skłaniające do odpowiedzi
na pytanie, co jest w życiu ważne, do czego należy dążyć, jaka jest wartość tego, co robimy.
3
To rozbudzenie skłania do uważnego, krytycznego przyglądania się otoczeniu,
konfrontowania tego, co się poznało, dowiedziało, czy przeczytało, z tym jak się toczą sprawy
tego świata. I oto w otoczeniu nastolatka pojawiają się zjawiska, których wcześniej nie
dostrzegał- fałsz, obłuda, brak autentyczności w kontaktach międzyludzkich. Młody człowiek
ocenia w tym czasie wszystko bardzo surowo. Nie stosuje w stosunku do ludzi taryfy ulgowej,
a wartości traktuje w sposób bezwzględny. Doznaje skutkiem tego głębokiego
rozczarowania, może się zdarzyć, że wokół siebie nie widzi nic i nikogo wartościowego. Widzi
tylko zjawiska negatywne, ocenia świat, jako mało wartościowy, niegodny żadnych starań.
Wybiera w związku z tym postawę wycofania, dystansu i żyje w poczuciu głębokiego
osamotnienia. To subiektywne poczucie bywa niekiedy bardzo silne, dominujące i
utrudniające nastolatkowi życie do tego stopnia, że urasta w skrajnych przypadkach do roli
głównego życiowego problemu mogącego skłonić go do najgorszego, czyli samobójstwa.
Prawdopodobieństwo podjęcia tego kroku zwiększa się w związku z
tym, że osobowość nastolatka jest bardzo chwiejna i wrażliwa. Często
pojawia się zmienność nastrojów, chwiejność w stosunkach
międzyludzkich i stany depresji.
Stoi przed nim wiele konfliktów, które musi przezwyciężyć.
Konflikt między potrzebą samodzielności (pobudzoną osiąganiem dojrzałości płciowej
i dużym wzrostem możliwości intelektualnych), a ograniczeniami narzucanymi przez
rodziców i przedłużającą się zależnością materialną.
Konflikt między potrzebą samodzielności, a lękiem przed odpowiedzialnością
Konflikt między dążeniem do niezależności, a potrzebą oparcia (silną jeszcze z uwagi
na brak wielu kompetencji i doświadczeń)
Konflikt między przywiązaniem do rodziców, a rozbudzonym krytycyzmem w
myśleniu
Konflikt między wizjami idealnymi, a realnym obrazem świata, ludzi i siebie samego
Konflikt między poziomem rozwoju w różnych sferach funkcjonowania (dorosłości, w
jednej dziedzinie np. intelektualnej czy fizycznej, towarzyszący „brak dorosłości” w
innych dziedzinach np. społecznej czy emocjonalnej).
Wszystko to sprawia, że młodego człowieka cechuje w tym wieku rozchwianie i brak
pewności siebie. Potrzebuje oparcia kogoś, kto da mu siłę przezwyciężyć wszystkie konflikty i
problemy. Wsparcie takie znajduje w grupie rówieśniczej, gdzie uzyskuje poczucie pewności i
bezpieczeństwa.
Niebezpieczeństwo podjęcia próby samobójczej wzrasta, gdy takiego wsparcia nie znajduje.
Pomimo, że dorastający odrzuca autorytet dorosłych, krytykuje ich i ostentacyjnie się im
sprzeciwia, potrzebuje ich pomocy, aby pomyślnie przejść ten burzliwy czas dorastania i stać
4
się w pełni ukształtowanym dorosłym człowiekiem. To na dorosłych spoczywa
odpowiedzialność za to, czy proces ten zakończy się sukcesem, czy niepowodzeniem, czego
tragicznym skutkiem może być odebranie sobie życia. Jak dziecko, czy dorastający człowiek
poradzi sobie w tym trudnym okresie zależy od wielu czynników; sytuacji rodzinnej, szkolnej,
relacji z rówieśnikami, z płcią przeciwną, z nauczycielami, które nierzadko są źródłem
frustracji i rozczarowań, rozpad rodziny i więzi rodzinnych, niepowodzenia w szkole,
nadużywanie alkoholu i narkotyków, liberalny i nieodpowiedzialny seks nastolatków, różne
nadużycia seksualne (pedofilia, molestowanie), przemoc w rodzinie i agresja w szkole i na
ulicach, społeczne problemy aborcji i eutanazji, promocja w massmediach, tego, co
niewłaściwe, prowadzą do utraty szacunku do życia i dewaluacji wartości życia.
Fazy samobójstwa
1. Faza wyobrażeniowa, w której dominują myśli o śmierci,
wyobrażanie sobie własnej śmierci, wyobrażanie sobie
sytuacji bezpośrednio lub pośrednio z samobójstwem
związanych, cierpienie osób bliskich. Osoba akceptuje
wewnętrznie śmierć samobójczą, jako sposób na
rozwiązywanie swoich problemów.
2. Faza pragnieniowa, w której rozważania o samobójstwie
stają się realne, występuje planowanie samobójstwa,
podejmowane są już próby samobójcze.
Objawy zespołu presuicydalnego,
(osoba nosząca się z zamiarem
popełnienia samobójstwa).
1. Przekonanie, że jest się w sytuacji bez wyjścia.
2. W zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie świata przez „czarne
okulary”, poczucie niższej wartości, dominuje sfera emocjonalna, racjonalne
myślenie spychane jest na dalszy plan.
3. Zwężenie stosunków między ludzkich, hamowanie wybuchów agresji,
tendencja do kierowania agresji przeciwko sobie, ucieczką od realnych
5
trudności w świat fantazji rozważań o śmierci i samobójstwie, wypowiadanie
myśli o samobójstwie i swojej śmierci, porządkowanie spraw.
Wskaźniki suicydalne, akt celowego, świadomego odebrania sobie życia.
Werbalne komunikacja z użyciem języka naturalnego.
1. Wypowiadane lub pisane stwierdzenia typu: „tym razem mam zamiar zrobić
to skutecznie (zabić się), „nikomu już nie jestem potrzebny”,
2. „Wyruszam w daleką drogę”
3. „Kiedyś znów się zobaczymy”
Behawioralne zachowania psychologiczne.
1. Rozmaite zachowania typu pocięcie przegubu, listy pożegnalne, testament,
porządkowanie swoich spraw.
2. Większość zachowań tego typu można interpretować, jako wołanie o pomoc.
Sygnały syndromatyczne
1. Ciężka depresja, samotność, poczucie beznadziejności, brak satysfakcji z życia,
zależność.
Wołania o pomoc
Prawie każdy człowiek w stanie suicydalnym wykazuje pewnego rodzaju zachowania, jako
wołanie o pomoc. Niektóre z nich są łatwe do odczytania, niektóre bardzo trudne. Osoby
czujące bardzo silne pragnienie śmierci równocześnie wykazują ambiwalencję, zmieszanie i
łapią powody do tego by żyć. Ich emocje i perspektywy są sparaliżowane. Myśli układają się
w schematy;
 Wszystko albo nic.
 Białe albo czarne.
 Śmierć lub udręka.
6
Uwaga! – nagły powrót do dobrego
funkcjonowania osoby z objawami zespołu
presuicydalnego
może
być
sygnałem
ostrzegawczym o podjęciu decyzji związanej z
samobójstwem i towarzyszącemu temu uczuciu
ulgi.
JAK ROZPOZNAĆ DZIECI (UCZNIÓW) W ZŁYM STANIE EMOCJONALNYM.
Osoby rozważające możliwość popełnienia samobójstwa rzadko komunikują, wprost, że taką
ewentualność biorą pod uwagę. Jednak większość z nich komunikuje to światu w inny
sposób. Często są to delikatne wskazówki, aluzje, zmiany w sposobie codziennego
funkcjonowania. Nasza wrażliwość na odbieranie tego typu subtelnych sygnałów może
wpłynąć na zaniechanie próby samobójczej, zwłaszcza, że rzadko samobójstwa występują
nagle. Zazwyczaj pojawiają się, jako rezultat dłuższego procesu, o którym wspominałam
wcześniej, kiedy czynników ryzyka nie równoważyły czynniki chroniące ( chodzi tu głównie o
poczucie oparcia, zrozumienia).
Im dłuższy czas działania czynników ryzyka, tym większe zagrożenie. Młody człowiek w
bardzo trudnej sytuacji doświadcza silnych emocji takich jak lęk, gniew, żal, wstyd, i
upokorzenie, poczucie winy i smutek, które po pewnym czasie doprowadzają do stanu
przeciążenia emocjonalnego i depresji. Przy braku wsparcia i pomocy może uznać swoją
sytuację za beznadziejną i zacząć poszukiwać ucieczki od cierpień.
Proszę spojrzeć jak zachowuję się w tym przypadku młody człowiek będąc w bardzo
głębokim kryzysie emocjonalnym – pokaz z filmu sala samobójców.
Nigdy nie należy lekceważyć żadnych sygnałów!!!
świadczących o chęci popełnienia samobójstwa. Nawet, jeśli groźby takie wydają się jedynie
próbą zwrócenia na siebie uwagi, lepiej na nie reagować, niż później żałować, że nie udało
nam się zapobiec tragedii.
Podstawowym sygnałem ostrzegawczym jest
jakakolwiek wyraźna zmiana zachowania dziecka.
7
Czynniki wysokiego ryzyka – czyli jak rozpoznawać dzieci w złym stanie
 Dziecko mówi( lub wyraża w inny sposób, np. poprzez strój, prace plastyczne itd.) o
poczuciu beznadziejności, bezradności, braku nadziei, o własnej bezwartościowości,
komunikaty typu: „Jestem niczym”, Nie warto się mną zajmować”, Nie powinnam się
urodzić”
 Mówi wprost lub pośrednio o samobójstwie („Chciałabym umrzeć”, „Zamierzam się
zabić” albo „Niedługo przestanę być dla ciebie problemem”, „To nie ma znaczenia”, „To
już na nic się nie zda” lub „Już się nie zobaczymy”).
 Pisze list pożegnalny lub testament.
 W ostatnim czasie pozbywa się osobistych i cennych dla niego przedmiotów.
 W ostatnim czasie unika kontaktów, również z bliskimi kolegami, izoluje się, zamyka się w
sobie.
 Zaniechał rozrywek i zajęć, które dotychczas sprawiały mu przyjemność.
 W ostatnim czasie przejawia dużą zmianę charakteru, nastroju, występują u niego
nietypowe zachowania.
 Przestał dbać o wygląd i higienę osobistą lub zmienił inne nawyki i zachowania.
 Źle sypia, cierpi na bezsenność, nie ma apetytu.
 W przeszłości podejmował próby samobójcze.
 Przejawiał inne zachowania ryzykowne, okaleczał się spożywał alkohol, zażywał
narkotyki.
 W ostatnim czasie doświadczył jakiejś bardzo trudnej sytuacji stresowej (traumy) np.
przeżył stratę ważnej relacji z kimś bliskim lub śmierć osoby bliskiej, sam doznał
poważnego uszczerbku na zdrowiu (np. kalectwa).
 Fascynują go znane osoby (np. gwiazdy popkultury), które popełniły samobójstwo.
 Wzrasta jego impulsywność- nagłe impulsywne działania takie jak akty agresji i przemocy,
zachowania buntownicze lub ucieczkowe (wynikające z ogromnego napięcia
emocjonalnego).
 Odrzucanie pomocy; poczucie, że udzielenie pomocy jest już niemożliwe.
 Oskarżanie się, np. „Jestem złym człowiekiem” lub poczucie „zepsucia” (gnicia) w środku.
 Odrzucanie otrzymywanych pochwał lub nagród.
 Nagłe przejście z depresji do stanu pogody i zadowolenia – zwykle oznacza to, że
nastolatek po okresie walki wewnętrznej podjął już decyzję o ucieczce i zakończeniu
swojego życia.
8
Uwaga!
Wystąpienie przynajmniej jednego z powyższych czynników
świadczy o wysokim ryzyku zachowań samobójczych.
Inne sygnały (tzw. wczesne sygnały ostrzegawcze):
 Trudności z koncentracją.
 Trudności w szkole; obniżenie, jakości pracy i ocen.
 Częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości, i przeważnie powiązanie z emocjami, jak
bóle głowy, bóle żołądka lub uczucie zmęczenia.
 Nieustanne znudzenie.
Diagnoza ryzyka podjęcia próby samobójczej jest orzekana na podstawie wywiadu i
obserwacji. Podanie precyzyjnych czynników, które będą jednoznacznie określać ryzyko
wystąpienia samobójstwa, nie jest możliwe. Składa się na to wiele zmiennych. Można jednak
wyróżnić szereg czynników i motywów, na które należy zwrócić szczególną uwagę.
 Zaburzenia psychiczne.
 Choroby psychiczne rodziców.
 Odrzucenie przez grupę rówieśniczą lub co gorsza- doświadczanie przemocy z ich
strony, a zwłaszcza sytuacje długotrwałego dręczenia, znęcania się (zarówno w formie
agresji fizycznej, jak i psychicznej w postaci szyderstw, wyśmiewania się, dokuczania.
 Przypadki samobójstw lub prób samobójczych w rodzinie.
 Niepożądana ciąża.
 Zawód miłosny
 Niedostateczna opieka rodziców.
 Przemoc w rodzinie.
 Częste kłótnie rodziców.
 Rozwód, separacja lub śmierć rodziców.
 Bardzo częste przeprowadzki do innego miejsca zamieszkania, brak stabilności.
 Bardzo wygórowane lub zaniżone oczekiwania ze strony rodziców.
 Nieadekwatny lub nadmierny autorytet rodziców –sala samobójców, przykład.
 Brak czasu rodziców na to, by zauważyć problemy emocjonalne dziecka i zająć się nimi.
 Rodzina adopcyjna lub zastępcza.
 Depresja towarzysząca zaburzeniom odżywiania (anoreksja)
Maj miesiącem nasilonych samobójstw!!!
9
Co powinien zrobić nauczyciel,
gdy już dojdzie do sytuacji
kryzysowej grożącej
samobójstwem?
Amerykański, suicydolog M. Anthony opracował procedurę 10 kroków, według których
należy postępować w sytuacji zagrożenia.
Każdy nauczyciel powinien ją znać i umieć zastosować.
Krok pierwszy - zbuduj pomiędzy sobą, a dzieckiem tzw. most:
- bądź mocny i bądź oparciem dla niego, mów tonem życzliwym, ale stanowczym:
Słuchaj mnie, bo nie mogę pomóc!
- bądź życzliwy, serdeczny, nie osądzaj,
- okazuj zainteresowanie jego sprawami oraz umiejętnie nieś pomoc, a także spokojną
pewność siebie,
- zapewnij oparcie emocjonalne tym, że wiesz, co robisz,
-kiedy tylko będzie to możliwe, zbierz od niego informacje.
Krok drugi – otwórz drzwi i słuchaj: oznacza to, że:
- osoba w sytuacji kryzysowej potrzebuje kogoś, kto ją wysłucha, stąd należy dążyć w
kierunku zrozumienia problemów, które kryją się za jej wypowiedziami,
- staraj się określić, jaki jest główny problem (tu należy pamiętać, że problem może w
rzeczywistości nie istnieć, może to być tylko wyobrażeniowe postrzeganie rzeczywistości
przez daną osobę).
- dowiedz się, jakie wydarzenie było bezpośrednią przyczyną kryzysu,
- wczuj się w to, co osoba w kryzysie przeżywa w danej chwili.
10
Krok trzeci – oceń rzeczywistość, to znaczy:
- poznaj konkretny plan (a może to być powracająca myśl),
- nie obiecuj zachowania tajemnicy, gdyż można w ten sposób zapłacić ludzkim życiem.
Krok czwarty – oceń natężenie, to znaczy:
- siłę i zakres emocji (czy są to poważne myśli samobójcze),
- nie mów; wszystko będzie dobrze, weź się tylko w garść,
- okazuj słowami zrozumienie problemu i osoby.
Krok piąty – traktuj rozmówcę poważnie, to znaczy:
- pamiętaj, że minimalizowanie trudności i pozorny spokój mogą kryć głębokie poczucie
rozpaczy,
- powiedz mu: Ludzie czasem czują się bezradni i tracą nadzieję do tego stopnia, że zaczynają
myśleć o skończeniu ze sobą. Jeśli ty też czujesz się w ten sposób, nie znaczy to, że musisz
naprawdę tak postąpić.
Krok szósty – zadaj właściwe pytania. Przykładowe pytania, od których możesz zacząć dialog;
- czy ostatnio wszystko wyglądało tak źle, że chciałeś sobie coś zrobić?
- czy masz do tego środki?
- co chciałeś przez to osiągnąć?
- co trzymało cię dotąd przy życiu?
- jak sądzisz, co czeka cię w przyszłości?
- czy sądzisz, że wybrana metoda spowoduję śmierć?
Krok siódmy – znajdź i zmobilizuj system oparcia:
- oceń jego siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu,
- dowiedz się, kto jest najważniejszą osobą w jego życiu, kogo chciałby mieć przy sobie,
- zapytaj o jego system oparcia(o jego przyjaciół, rodzinę).
- zadawaj pytania typu:, Kogo chciałby mieć przy sobie? Albo: To ważne, żebym cię teraz z
kimś skontaktował.
Krok ósmy – podejmij działania:
- skoncentruj się na najważniejszej sprawie i zastosuj metody pozytywnego opanowania
problemu,
11
Uwaga: większość osób zagrożonych ma tylko wstępny plan samozniszczenia. Jeśli uda się
wyeliminować ten plan, sytuacja często rozmywa się aż do punktu, gdy samobójca zechce
przyjąć pomoc.
-, jeśli to potrzebne, inicjatywę powinien przejąć pedagog, np. powinien powiedzieć: Będę
brał udział w twoim życiu, ale nie śmierci. Teraz zrobimy to i to…..
Krok dziewiąty – utrzymaj cel:
- spotkaj się z uczniem wkrótce po pierwszej rozmowie,
- zaofiaruj się, jako uważny i zainteresowany słuchacz, zanim zapewnisz mu bardziej
specjalistyczną, długoterminową pomoc.
Krok dziesiąty – przekaż pałeczkę:
- zapewnij wyspy oparcia wokół zagrożonego ucznia,
- przebywaj z tym uczniem tak długo, jak będzie potrzebne, ale nie dłużej niż to konieczne dla
zdrowia psychicznego obojga – pedagoga i ucznia,
Podając te przykłady chcę jeszcze raz zaznaczyć, że to na nas dorosłych spoczywa
odpowiedzialność za to, że młody człowiek podejmuje tak desperacki krok, jakim jest próba
samobójcza.
Czynniki ochronne.
Do głównych czynników chroniących przed zachowaniami samobójczymi należą:
1. Spójna, zgrana rodzina, której członkowie okazują sobie wsparcie i wzajemne
zainteresowanie.
2. Rodzice nie wywierają na dzieci i młodych ludzi ciągłego nacisku, że muszą
mieć coraz większe osiągnięcia na coraz wyższym poziomie. Kochają je i
akceptują takie, jakie są (dziecko musi być kochane, nie wystarczą jedynie
słowne zapewnienia dorosłych).
3. Dziecko wierzy w siebie, ma wysokie mniemanie o swojej sytuacji i
osiągnięciach, a także potrafi stawić czoła trudnościom.
4. Umiejętność wyrażania własnych emocji jest bardzo pomocna, a umacnia ją
okazywanie dziecku zrozumienia i wczuwanie się w jego sytuację bez
oceniania.
5. Dziecko posiada dobrze rozwinięte umiejętności społeczne i utrzymuje dobre
relacje z rówieśnikami w szkole.
6. Dziecko utrzymuje dobre relacje z nauczycielami i innymi dorosłymi
7. Dziecko nie boi się poszukiwać pomocy i porady u innych, kiedy pojawiają się
trudności lub kiedy musi dokonać jakiegoś ważnego wyboru.
8. Dziecko ufa sobie i innym, a także ma poczucie sensu życia.
12
9. Dziecko ma odpowiednio rozwiniętą hierarchię wartości.
10. Dziecko potrafi kontrolować impulsy.
11. Dziecko potrafi rozwiązywać problemy i konflikty.
12. Dziecko udziela się w różnego typu środowiskach, wspólnotach i wspólnych
działaniach w ich ramach (np. kołach zainteresowań, klubach sportowych,
harcerstwie).
13. Dziecko czuje się odpowiedzialne za innych (np. kolegów, zwierzęta domowe
itd.)
14. Dziecko posiada dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i
medycznej.
15. Dziecko nie ma dostępu do środków umożliwiających skuteczne pozbawienie
się życia (broni, leków, trucizn)
Niepowodzenia, smutki, przykrości, choroby lub niedostatki zdarzają się każdemu i w każdym
przedziale wiekowym, nie omijając nawet beztroskiego dzieciństwa. Jedni ludzie łatwiej
radzą sobie z przeciwnościami losu, a inni bez wsparcia zamykają się w sobie i załamują. W
młodzieńczym wieku te psychiczne siły odpornościowe dopiero się kształtują.
W atmosferze akceptacji, oparcia, możliwości odwołania się do pozytywnych wzorców młody
człowiek uczy się tego, jak w niezagrażający nikomu i społecznie akceptowany sposób radzić
sobie w trudnej sytuacji życiowej i redukować napięcia emocjonalne. Na tym między innymi
polega dorastanie i prawidłowy proces wychowania. Zagrożenie może rodzić się wówczas,
gdy w tym naturalnym procesie wystąpią zakłócenia. Wobec poczucia braku akceptacji,
opuszczenia lub osamotnienia oraz znajomości głównie negatywnych wzorców zachowań
łatwo sięgnąć po destrukcyjne sposoby radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych.
„MĄDRA ROZMOWA”
1) W wielu rodzinach nie istnieje takie zjawisko jak rozmowa z nastolatkiem.
Powszechne jest natomiast coś w rodzaju odpytywania dziecka z bieżących spraw np.
rodzic rzuca pytania:, „Co tam w szkole?”, „ O której wrócisz?”, „Jak leci?”. Na co
nastolatek odpowiada np. „W porządku”, „Tak sobie”, „Ok.”, „Jakoś leci” i wraca do
swoich spraw, znika w swoim pokoju. Do poważniejszej rozmowy dochodzi zazwyczaj
dopiero wtedy, gdy pojawi się problem.
2) Najtrudniej znaleźć porozumienie z własnym dzieckiem. Choć obie strony popełniają
w rozmowach błędy, nie wolno się poddawać, tylko nieustanie podejmować dialog.
Trudno jest, bowiem nawiązać kontakt z dzieckiem, gdy tego dialogu już wcale nie
ma. Dla nastolatka ważna jest rozmowa z dorosłym, bo sam wtedy czuje się bardziej
13
dorosły, jeśli widzimy, że córka ma problemy z chłopakiem, rozmowa dorosłą kobieta
(matką, ciotką) jest dobrym rozwiązaniem. Trochę zwierzeń, trochę żartu w
atmosferze „babskiej solidarności” działa wspierająco. Nastolatka poczuje się
wówczas rozumiana. Nie ma jednak uniwersalnego modelu ani sprawdzonych metod,
które da się zastosować w rozmowie z każdym nastolatkiem. Wszystkie dzieci są
indywidualnościami.
3) Mechanizm kryzysu dorastania polega na tym, że wyczerpuje się dotychczasowy,
sprawdzony i wygodny dla rodziców model kontaktu z dziećmi, gdzie jest się albo
autorytetem albo kontrolerem, albo jednym i drugim jednocześnie. Problem polega
na tym, że nie mamy już do czynienia z dzieckiem, a nie jest jeszcze dorosły.
4) Pozostając w starym typie kontaktu z dzieckiem, doprowadzamy do sytuacji, gdy
rozmowy się urywają, a bliskość zaczynają zastępować pozory.
Od czego, więc zacząć?
Na początek potrzebny jest wysiłek, by przestać mówić do dziecka z pozycji, tego, który
zawsze wszystko wie najlepiej. Trzeba uświadomić sobie, że nastolatkowi nie wystarcza już
nasz autorytet, a wymagana jest logiczna argumentacja. Gdy dziecko nie uznaje naszego
poglądu za jedyny i słuszny, znacznie częściej zdarza mu się przyznawać rację.
Z reguły dzieci traktowane przez rodziców „po dorosłemu” są bardziej odpowiedzialne,
mądrzejsze i dojrzalsze od dzieci trzymanych „na pasku” zakazów i pouczeń.
Mądrze prowadzone rozmowy, w których dziecko ma prawo wypowiedzieć swoje racje i
skonfrontować swoje argumenty z argumentami rodzica, rozwijają dojrzałość. Najgorzej, gdy
rodzic sięga po argument typu: „Dopóki ja cię żywię i mieszkasz pod moim dachem, ma być
tak, jak ja powiem. Nastolatka, który aspiruje do dorosłości i tak bardzo boli wszelka
zależność od rodziców. W sytuacji, gdy wypomina mu się jego zależność, czuje się
upokarzany. Najlepiej pytani, „Co tam w szkole/” zastąpić powitaniem dziecka w domu, a
potem wykazać żywe zainteresowanie konkretnymi realiami szkolnymi dziecka, np. „jak
poszła ta klasówka z biologii, na którą się tyle uczyłeś?”. Można również rozpocząć rozmowę
w następujący sposób: „ Wiesz, co? Tak dawno nie rozmawialiśmy ze sobą. Na co dzień jakoś
nam to nie wychodzi. Jesteśmy zabiegani, rozdrażnieni, a ja jestem ciekaw, co u ciebie
słychać. Niepokoję, się, że tak mało o tobie wiem”. Jeśli czegoś dziecku zabraniamy,
powinniśmy to uzasadnić, np. Martwię się o ciebie. Nie chcę cię tam puścić na ten koncert,
bo nie jestem w stanie zapobiec temu, co może cię tam spotkać. Dziecko poczuje, że się o
niego troszczymy. Można mu również zaproponować, że zawieziemy i odbierzemy je z
koncertu.
Nie musimy zgadzać się z tym, co mówi nastolatek, ani ulegać jego wszystkim prośbom i
naciskom. Nie możemy pozwolić na to, by nami manipulował. Pamiętajmy o logicznej i
rzeczowej argumentacji. Dlatego też unikajmy słów: zabraniam ci koniec. Rozmawiajmy z nim
spokojnie, np. Rozumiem cię, ale…., Podobają mi się twoje argumenty, jednak mnie nie
14
przekonałeś..”, Jakie ty masz pomysły na rozwiązanie tej sprawy, tak żebym ja się nie martwił
i żebyś ty był zadowolony?
Samobójstwo dziecka, młodego człowieka zawsze będzie budzić wiele emocji: żal, że młody
człowiek pożegnał się z życiem, które mogło przynieść również wiele szczęśliwych chwil, lęk,
że może to przytrafić się i nam, taka chwila, gdy śmierć wydaje się jedynym rozwiązaniem,
złość, że nie wykorzystał szansy i nie poprosił o pomoc, wściekłość, że zranił i pozostawił w
bolesnych domysłach najbliższych, smutek z powodu konfrontacji z ludzkim nieszczęściem i
istnieniem śmierci także w tak młodym wieku, poczucie winy, bezradności, że nic nie
zrobiliśmy, by go powstrzymać.
KRYZYS JEST STANEM EMOCJONALNYM, KTÓRY WYNIKA Z PRZESZKÓD NA DRODZE DO
CELÓW ŻYCIOWYCH, O KTÓRYCH LUDZIE SĄDZĄ, ŻE NIE JEST MOŻLIWE ICH
PRZEZWYCIĘŻENIE POPRZEZ ZWYCZAJOWE WYBORY I ZACHOWANIA.
Dziękuję.
Opracowała i poprowadziła;
Pedagog szkolny Elżbieta Woźniak.
15