Makroekonomia - Wyk*ad 08 (04.12.1996)

PAŃSTWO JAKO INSTYTUCJA I JEGO POLITYKA
Do końca lat ‘30-tych jedynym zadaniem rządów było właściwie zapobieganie
cykliczności gospodarki. Potem był kryzys światowy - okazało się, że tradycyjne
instrumenty są nieprzydatne. Państwo przejmuje więc ciężar skutków
niedoskonałości rynku. Tradycyjny mechanizm rynkowy przestaje zapewniać
efektywność. Następuje utożsamianie państwa z instytucją. Wzięło się to z
instytucjonalizmu, kierunku stworzonego przez Veblena. Według niego instytucja
- określone nawyki myślowe kierujące ludzkim życiem. Są to dominujące sposoby
myślenia, uwzględniające warunki społeczne oraz poszczególne funkcje jednostki i
społeczeństwa. Tworzą one koncepcję działania, myślenia, postawy ludzi.
Charakterystyczny jest tu holizm - uwzględniamy całość spraw w analizie.
Instytucja zaczęła funkcjonować w naukach organizacji. Oznacza ona tam rzecz
zorganizowaną w ten sposób, że suma organizacyjna jest większa od sumy
algebraicznej. Pojawia się efekt synergiczny.
Państwo jako instytucja - forma organizacyjna społeczeństwa. Jest to forma
najwyższa. Państwo powstało jako wynik rozpadu wspólnoty pierwotnej. Wraz z
państwem powstało prawo oraz polityka. Polityka państwa to wszelkie
oddziaływanie państwa za pomocą różnych zestawów instrumentów i narzędzi,
dzięki którym państwo wymusza określone zachowania podmiotów w gospodarce i
wywołuje współzależności, zamierzone (przez państwo) z punktu widzenia celów
makroekonomicznych. To oddziaływanie dotyczy obu sfer - realnej i regulacji.
Bezpośrednio działa na sferę regulacyjną, pośrednio na realną.
Historyczny udział państwa w gospodarce
I. Protekcjonizm (XVI-XVIII) - wstępna faza rozwoju gospodarki rynkowej.
Upowszechniały się dopiero przedsiębiorstwa i inne elementy gospodarki
rynkowej. To oddziaływanie było słabe. Zadanie państwa - zabezpieczenie
rozwoju słabych jeszcze elementów gospodarki rynkowej, wykorzystując
narzędzia i instrumenty (chodziło o przedsiębiorstwa i mechanizm
rynkowy). Głównie stosowano instrumenty celne - ochrona własnej
produkcji przed zewnętrzną interwencją. Polityka podatkowa, kredytowa umożliwianie rozwoju przedsiębiorstw narodowych / rodzimych.(zasilanie,
kredytowanie)
II. Lesseferyzm (pocz. XIX w.) = liberalizm gospodarczy = wolna
konkurencja. Wycofanie się państwa z gospodarki w jak największym
stopniu. „Ręce państwa precz od gospodarki” Gwałtowny rozwój
możliwości wolnej gry sił rynkowych. W konsekwencji walki
konkurencyjnej doszło do koncentracji środków i sił ekonomicznych,
centralizacja produkcji - powstała monopolizacja gospodarki. Potem na to
nałożyły się kryzysy gospodarcze i polityczne.
III. Interwencjonizm (od lat 30-tych XX w.) - Keynes. Interwencjonizm
podlegał cały czas ewolucji.
 Przekształcił się od skali makroekonomicznej do skali mezo- i
mikroekonomicznej
(interwencja
selektywna
np.
dotycząca
poszczególnych branży: górnictwo  mezoekon.; oddziaływanie na
poszczególne, lokalne rynki  mikroekon.).
 Przekształcenie się interwencjonizmu ex post (dopiero, gdy mamy wynik
negatywny, uruchamiamy narzędzia) w ex ante (antycypowanie zjawisk w
przyszłości).
 Interwencjonizm staje się ponadnarodowy (internacjonalizacja produkcji,
technologii, rozwój ugrupowań integracyjnych - konieczność koordynacji
działań w skali ponadnarodowej).
Rozumienie interwencjonizmu państwowego - o co nam chodzi z tym
pojęciem? Państwo tworzy infrastrukturę administracyjną, która się rozwija,
gdy państwo chce kontrolować więcej. Ta infrastruktura ma jednak pewną
maksymalną granicę rozwoju. Istnieje ciągle sprzeczność między rządem a
biurokracją (potrzebna do realizacji funkcji, ale nadmiernie się rozrasta i trudno
ją ograniczyć). Pojawiło się pojęcie metainterwencjonizmu - dobre państwo to
takie, które potrafi się wycofać, gdy jego działalność staje się nieracjonalna
(gdy przynosi więcej strat niż korzyści).
Ekonomiczna rola państwa - obejmuje aspekt realny (dot. aspektów realnych,
rzeczywistych - zasobów itp.) i regulacyjny (dot. informacji) - twórca Janos
Kornai.
Dziedziny struktury gospodarki w aspekcie realnym: sektor państwowej
produkcji, kompleks militarny, administracja publiczna, usługi publiczne i
socjalne, świadczenia socjalne.
Z punktu widzenia finansów państwa:
1. majątek służący organom władzy i administracji państwowej,
2. majątek służący publicznym instytucjom,
3. majątek w użytkowaniu publicznym (szpitale, teatry),
4. majątek zaangażowany w zarobkowej działalności gospodarczej państwa
(przedsiębiorstwa państwowe).
1,2,3 - wydatkowe
4 - dochodowy
Dlaczego państwo musi się łączyć do gospodarki - problem łączący wszystkich
dyskutujących o roli państwa: zadłużenie. Dwa skrajne nurty:
 pełny liberalizm - tradycje neoklasyczne,
 pełny interwencjonizm - Klub Rzymski, futuryści (zadłużenie - problem
globalny).
Sfery oddziaływania państwa z punktu widzenia zadłużenia:
 alokacja zasobów,
 stabilizacja i podział,
 udział w procesie zmian strukturalnych.
Działania:
 sterowanie makroekonomiczne,
 korygowanie podziału,
 kreowanie dóbr publicznych,
 kontrola efektów zewnętrznych.
Inny poziom rozważań - kryterium celów polityki ekonomicznej państwa,
kryterium: sposób przekazu preferencji rządu do producentów, konsumentów,
inwestorów.
Narzędzia polityki gospodarczej:
 narzędzia pośrednie - parametryczne, rynkowe;
 narzędzia bezpośrednie - nakazy, zakazy, dyrektywy.
Kryterium celów polityki gospodarczej państwa:
Sposób przekazu preferencji rządu do:
- producent
Narzędzia:
- konsument
a) parametryczne, rynkowe
- inwestor
b) dyrektywy, zakazy, nakazy.
Narzędzia makroekonomiczne wpływają
na: poziom dochodów i wydatków w
1. Równowaga w różnych przekrojach kraju, bilans płatniczy, zatrudnienie,
na rynku towarowym, zasobów,
konsumpcję.
pieniężnym,
wewnętrznym,
zewnętrznym.
Cele polityki gospodarczej:
2. Przyspieszony wzrost gospodarczy
Polityka makroekonomiczna: polityka
budżetowa, polityka monetarna, polityka
kursu walut.
Narzędzia mikroekonomiczne wpływają
3. Zmiany strukturalne w gospodarce: na: zmiany relacji opłacalności w
rozwój pewnych gałęzi, inny podział różnych gałęziach, sektorach przez
zmianę relacji cen i kosztów (1. normy
dochodu narodowego.
podziału i ochrony - podatki, subsydia,
cła oraz 2. Zmiany zasad cenotwórstwa)
oraz na zmiany relacji płac, cen i
płatności transferowych.
Polityka mikroekonomiczna: polityka
handlowa, polityka cenowo-dochodowa.
Wszystkie te narzędzia mogą być tak ukierunkowane, że możemy mówić o polityce
państwa popytowej lub podażowej (keynesowska teoria  polityka popytowa).
Argumentacja na rzecz włączenia się państwa do gospodarki
1. Konieczność istnienia systemu prawnego - reguluje dwie sprawy: problem
własności i zasady zawierania umów między różnymi podmiotami (w
gospodarce rynkowej wikszość transakcji jest zawierana za pomocą umów,
kontraktów). System prawny zabezpiecza system gospodarczy.
2. Niedoskonałość rynku - wiąże się z niedoskonałością konkurencji  firmy
mogą wykorzystywać pozycję monopolisty i wpływać na zachowanie innych
podmiotów. Duży koszt społeczny funkcjonowania monopolu.
3. Występowanie tzw. dóbr publicznych (przeciwieństwo dóbr prywatnych) cecha charakterystyczna: ich użytkowanie przez jedną osobę nie oznacza, że nie
mogą one byćużywane jednocześnie przez inne osoby  zasada
niewyłączalności. Nie można odciąć jednostki od korzystania z tych dóbr.
Problem - są one dostępne dla ludzi nie płacących nic za te dobra (free-riders),
którzy postulują nawet zwiększenie użytkowania tych dóbr. Państwo reguluje
problem dostępu i użytkowania dóbr publicznych (użyteczności krańcowe prywatne i społeczne są różne w stosunku do tych dóbr).
4. Efekty zewnętrzne - pojęcie pochodzi od Marshalla. Jest podstawowym
pojęciem ekonomii dobrobytu. Efekt zewnętrzny pojawia się, gdy podejmowane
przez jednostkę decyzje konsumpcyjne lub produkcyjne wpływają
bezpośrednio, ale nie poprzez rynek (ceny rynkowe), na konsumpcję lub
produkcję innych podmiotów gospodarczych. Dotyczą zjawisk, zachowań,
które przez swą specyfikę wykraczają poza działanie rynku. Ujemny przykład zanieczyszczenie, hałas, ruch uliczny; pozytywny - wynalazki, pomysły, które
rozprzestrzeniają się nawet bez zgody wynalazcy. Państwo musi regulować te
zjawiska, tworzyć quasi-rynek. Teoria ”property-rights” - należy rozszerzyć
prawo własności na wszystko co istnieje w danej gospodarce (powietrze,
kawałek oceanu itd.)
5. Dobra społecznie korzystne i niekorzystne - czasem ocena dóbr i zjawisk z
punktu widzenia jednostek różni sięod oceny dokonywanej przez całe
społeczeństwo, np. używki, narkotyki. Z punktu widzenia jednostki decyzja o
„odlocie” jest racjonalna, z punktu widzenia państwa, społeczeństwa - decyzja
zła, nieracjonalna. Trzeba potem płacić za leczenie z kasy publicznej, nie
mówiąc o negatywnych skutkach dla zdrowia jednostki.
6. Wymóg bardziej sprawiedliwego podziału dochodu narodowego. Rynek sprzyja
efektywnej alokacji, ale tylko w sferze komercyjnej. Gdy nie spełniamy
kryteriów rynkowych, nie przechodzimy przez rynek, czy mamy umrzeć ? - Nie,
bo istnieje jeszcze sfera niekomercyjna, istnieje podział dochodu narodowego
pozarynkowy - transfery.
7. Niestabilność gospodarki i brak samoczynnego mechanizmu przywracania
równowagi. Najczęściej powodem tego jest niedostateczny popyt, niższy od
możliwości ofert podażowych. Państwo ma likwidować zakłócenia między
popytem a podażą, aby ta niestabilność nie utrzymywała się w długim okresie.
Optymiści rynkowi
neokonserwatywny.
odrzucają
konieczność
interwencjonizmu
i
nurt
Organizacja państwa i funkcjonowanie jego organów
W organizacji państwa (władzy) wyróżniamy władzę ustawodawczą, wykonawczą i
sądowniczą. Aby sprawować władzę, niezbędne są organy państwa w postaci
struktur organizacyjnych uzależnionych od ustroju. Są trzy rodzaje władzy.
Władzę ekonomiczną sprawuje bezpośrednio organ wykonawczy - rząd. Pozostałe
organy go wspierają. Szczeble władzy w organizacji tej struktury: centralne,
terenowe, lokalne. Państwo jest podmiotem gospodarczym. Podstawowa
działalność państwa jako podmiotu ekonomicznego - odrębność ekonomiczna
danej gospodarki narodowej od innych gospodarek. Zadaniem państwa jest
tworzenie warunków, w jakich społeczeństwo mogłoby osiągać odpowiedni stopień
bezpieczeństwa ekonomicznego, tzn. że ma możliwości zaspokojenia potrzeb
indywidualnych i zbiorowych w krótkim i długim okresie na zasadach racjonalnego
wykorzystania czynników produkcji, jakimi dysponuje dana gospodarka.
Funkcje ekonomiczne państwa:
1. legislacyjna - ma charakter ponadekonomiczny, dotyczy ustalania reguł
działania producentów, konsumentów i rządu. Chodzi tu o ochronę praw
własności, zasady prowadzenia działalności gospodarczej;
2. stabilizacyjna - doprowadzanie do równowagi na rynku;
3. alokacyjna;
4. redystrybucyjna - bardziej sprawiedliwy podział dochodu narodowego.