Co to jest zanieczyszczenie gleby?

2.53. Zanieczyszczenia
wody i gleby
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Woda
Cykl obiegu wody
►
Środowisko, w którym żyjemy jest ogromnym mechanizmem,
przetwarzającym niezwykle cenny surowiec - wodę.
►
Woda jest nieodzowna dla życia wszystkich organizmów.
►
Bez obiegu wody życie na Ziemi byłoby niemożliwe.
►
Woda w postaci deszczu, śniegu lub gradu, opadając na glebę, częściowo
w nią wsiąka. Część tej wody zostanie później wchłonięta przez korzenie
roślin, część wsiąknie głębiej, aż natrafi na nieprzepuszczalną warstwę
skał, wtedy powstają wody podziemne.
►
Część wód podziemnych wypływa na powierzchnię, dając początek
rzekom i jeziorom.
►
Pozostała część wody, pochodzącej z opadów atmosferycznych, odpływa
rzekami do mórz i oceanów.
Krążenie wody w przyrodzie
Zanieczyszczenie wód
►
Zanieczyszczenie wód to niekorzystne zmiany właściwości
fizycznych, chemicznych oraz bakteriologicznych wody.
►
Zmiany te są spowodowane wprowadzeniem w nadmiarze
substancji nieorganicznych (stałych, płynnych i gazowych),
organicznych, radioaktywnych, czy wreszcie ciepła.
►
Wprowadzane substancje ograniczają lub uniemożliwiają
wykorzystanie wody do picia i celów gospodarczych.
Czynniki wpływające na jakość wody
► Zakwaszenie
wody to skutek kwaśnych deszczy i dopływu
wody o niskim pH. W kwaśnym środowisku organizmy gorzej funkcjonują
i zmniejsza się ich różnorodność biologiczna (liczba gatunków) – mogą
przetrwać tylko te najmniej wrażliwe.
► Podwyższenie
temperatury wody – na skutek
odprowadzania wody używanej do chłodzenia urządzeń w elektrowniach,
z gospodarstw domowych, pralni, ciepłowni. Im temperatura wody jest
wyższa, tym mniejsza jest w niej ilość rozpuszczonego tlenu, potrzebnego
do życia organizmom wodnym. Ciepła woda zakłóca prawidłowy rozwój
zwierząt.
► Nadmierna
ilość pierwiastków biogennych
(azot i fosfor) prowadzi do przyspieszonej eutrofizacji zbiorników wodnych
(przekarmienia).
Rodzaje zanieczyszczeń:
► naturalne-
► sztuczne (antropogeniczne)
pochodzące z domieszek zawartych
w wodach powierzchniowych
i podziemnych, np. zasolenie,
zanieczyszczenie humusem,
związkami żelaza.
związane z działalnością
człowieka, a pochodzące głównie
ze ścieków, a także
z powierzchniowych i gruntowych
spływów z terenów
przemysłowych, rolniczych,
składowisk odpadów
komunalnych (wysypisk śmieci).
Zanieczyszczenia sztuczne
 biologiczne -
spowodowane obecnością
drobnoustrojów, np. bakterii,
wirusów, glonów, grzybów,
pierwotniaków i ich toksyn.
 chemiczne -
odnoszą się do zmian składu
chemicznego i odczynu (pH).
Należą do nich: oleje, benzyna,
smary, ropa, chemiczne środki
ochrony roślin - pestycydy,
nawozy sztuczne, węglowodory
aromatyczne, sole metali
ciężkich, kwasy, zasady, fenole.
►
►
►
Tylko połowa polskich miast posiada
oczyszczalnie ścieków komunalnych.
O sytuacji na wsi lepiej nie wspominać połowa ludności polskiej pije wodę ze studni i
połowa polskich wsi nie jest dotąd
skanalizowana.
Ze ściekami komunalnymi kojarzą się nam
najczęściej odchody ludzkie, ale pamiętajmy
również o tysiącach ton środków do
pielęgnacji ciała oraz środków do ochrony
czystości, jakimi są współcześnie:






mydła,
proszki do prania,
płyny do zmywania podłóg i sanitariatów,
płyny do zmywania szyb,
kremy, perfumy,
i wszystkie inne produkty, które widzimy
dzisiaj w sklepach drogeryjnych i
chemicznych. Przecież to wszystko bez
wyjątku spływa ze ściekami do rzek.
To trzeba wiedzieć…
►
Zatruwa środowisko naturalne motoryzacja, która rozwija się w ostatnich
latach tak szybko, jak nigdy wcześniej. Tylko 20% sprzedawanych i
zużywanych w Polsce olejów samochodowych powraca w recyklingu do
rafinerii. A co z resztą? Wylewana jest prosto do kanałów i gleby, a stąd
dostaje się do rzek i jezior.
►
Jaki jest los milionów lekarstw, których coraz więcej kupujemy w
aptekach? Zdecydowana ich większość ląduje w ubikacjach lub na
śmietniskach? W Wielkiej Brytanii mówi się głośno o problemie związków
hormonalnych w wodzie pitnej z kranu. Skąd wzięły się one w wodzie
pitnej? Okazuje się, że w Wielkiej Brytanii spożywa się takie ilości
lekarstw hormonalnych, że wydalane przez człowieka do ścieków
komunalnych, dostają się do rzek, zakładów oczyszczania wody, a stąd do
wody pitnej, stanowiąc coraz większe zagrożenie dla jej konsumentów.
Tych hormonów nie da się bowiem usunąć z wody tradycyjnymi
metodami. W Polsce słychać już, że podobny problem mamy z
antybiotykami. Spożywamy je w takich ilościach, że mamy ich również
niemało w wodzie pitnej z kranu.
Co się dzieje z milionami ton pestycydów (środki ochrony roślin) wylewanych
i wysypywanych na nasze pola? Niech nikt się nie łudzi, że pestycydy szkodzą
tylko chwastom, grzybom, trują tylko insekty i szczury, a nie szkodzą wcale
ludziom. Każdego dnia tysiące ton tych trujących środków jest spłukiwane na
skutek opadów atmosferycznych do rzek i jezior.
Ze względu na pochodzenie
zanieczyszczenia dzielimy na:
►
►
komunalne - są to głównie
ścieki miejskie, powstające na
skutek działalności człowieka,
będące mieszaniną odpadów
z gospodarstw, odpadów
szpitalnych, pralni oraz
niektórych zakładów
przemysłowych.
Są to głównie związki
organiczne (białka, tłuszcze i
węglowodany);
►
przemysłowe - mogą się
dostawać do wód pośrednio
jako ścieki przemysłowe lub z
atmosfery w postaci kwaśnych
deszczów, pyłów oraz różnych
związków chemicznych.
►
Specyficznym rodzajem
zanieczyszczeń są
zanieczyszczenia termiczne,
związane ze spuszczaniem do
zbiorników wodnych wód
ciepłych i gorących (wody z
procesów chłodzenia).
►
Należy wiedzieć, że wszystkie, absolutnie wszystkie odpady mają bezpośredni kontakt
z wodami gruntowymi i powierzchniowymi.
►
Ponadto już są pierwsze sygnały, że związki chemiczne z powierzchni przedostają się do wód
głębinowych. Tylko bogate kraje zachodnie posiadają drogie, nowoczesne spalarnie,
w których śmieci przerabiane są na niegroźny tlen, azot i parę wodną. Obecnie tylko kraje,
w których jest bardzo duża świadomość ekologiczna, nie dopuszczają do tego, aby
wypłuczyny np. ze śmietnisk komunalnych przedostawały się do gruntu, budując nowoczesne
urządzenia, które je wychwytują i spalają. W takich krajach rzeki są czyste.
►
A jak jest w Polsce? Przepis mówiący, że wody pobierane z rzek jako surowiec przeznaczony
dla zakładów wodociągowych do przerobienia na wodę pitną, muszą być pobierane wyłącznie
z rzek I klasy czystości, jest ustawicznie łamany.
►
W Polsce nie ma już takich rzek, a wodę pitną produkuje się ze ścieków. Połowa polskiego
społeczeństwa ciągle jeszcze korzysta z wody pitnej ze studni, a z badań sanepidów wynika,
że ponad 80% tych studni należałoby zamknąć. Nie zamknięto ani jednej.
►
Opady atmosferyczne, które biorą udział w obiegu wody w przyrodzie są jednocześnie
najlepszym nośnikiem większości trucizn produkowanych przez nas.
►
Deszcze i śniegi zbierają z atmosfery pyły fabryczne oraz gazy (tak powstają kwaśne
deszcze), spłukują pyły z powierzchni ziemi, dachów, ulic, a z pól, łąk i lasów miliony ton
pestycydów i nawozów sztucznych, którymi rolnicy faszerują je.
►
Pochłaniają ścieki z tysięcy nieszczelnych szamb, których jest bardzo dużo w Polsce. Takie
"bogate" w toksyny oraz bakterie i wirusy wody wypełniają nasze studnie, znajdują się w
najbliższej rzece lub jeziorze.
►
Ponadto do rzek dostają się ścieki przemysłowe i komunalne i w ten sposób tworzy się
w nich chemiczny koktail, który codziennie wypijamy.
Zanieczyszczenia wód
Wycieki ropy naftowej z platform
wiertniczych lub uszkodzonych
tankowców
Zatapianie odpadów w oceanach
(tu: zatapianie odpadów
toksycznych udaremnione przez
greenpeace)
Zanieczyszczenia wód
Przedostawanie się do wód
gruntowych szkodliwych
substancji z wysypisk śmieci
Zanieczyszczenia wód
Zasolenie wód śródlądowych, do którego przyczyniają się
słone wody z kopalni węgla
Wszystkie związki chemiczne
zawarte w ściekach
komunalnych, przemysłowych
oraz rolniczych i wydalane do
środowiska naturalnego
przedostają się do wód
gruntowych i
powierzchniowych, a dalej do
wód pitnych.
►
Wśród związków chemicznych spożywanych z wodą pitną znajduje się nie więcej niż 5% tych,
które pochodzą z rozpuszczenia naturalnych skał skorupy ziemskiej. Pozostałe 95% to związki
pochodzące z odpadów - ścieków, śmieci i pyłów. Organizm ludzki część z nich wydala, a część
kumuluje. Ale skutki picia takiej wody pojawiają się najczęściej po latach, a niekiedy w
następnych pokoleniach.
►
SKUTKI SPOŻYWANIA Z WODĄ PITNĄ NIEBEZPIECZNYCH ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH
POJAWIAJĄ SIĘ DOPIERO PO WIELU LATACH. DLATEGO NIKT NIE KOJARZY PRZYCZYN
NASZYCH CHORÓB Z JAKOŚCIĄ WODY PITNEJ
Eutrofizacja – klęska urodzaju
Polega na wzbogaceniu się akwenów wodnych
w substancje odżywcze (pierwiastki biogenne),
głównie azot i fosfor, ale także potas i sód,
powodujące nadmierną produkcję biomasy
glonów, co objawia się tzw. zakwitem glonów.
► Skutki eutrofizacji:
►
 zmiany właściwości wody polegające na:
o
o
o
występowanie intensywnego zapachu i
zabarwienia;
pojawienie się mętności wody;
dużych wahaniach stężenia tlenu i odczynu pH
w warstwie górnej
 powstawanie warunków beztlenowych w
głębszych warstwach, co jest przyczyną:
o
o
o
wymierania organizmów zwierzęcych, zwłaszcza
ryb;
dominacji organizmów beztlenowych;
gromadzenia się znacznej ilości substancji
organicznej.
 wypłycenie akwenu.
 blokada dostępu promieniowania słonecznego do
roślinności w głębi , powodując ich obumieranie.
Zagrożenia toksykologiczne
►
Zagrożenie toksykologiczne wiąże się z występowaniem w wodzie wielu
substancji chemicznych, które po dostaniu się do organizmu człowieka
mogą uszkodzić narządy wewnętrzne: wątrobę, układ krążenia, układ
nerwowy czy też kostny.
►
Toksyny działają bezpośrednio nie tylko na człowieka, mogą
spowodować zatrucia i śmierć różnych zwierząt.
►
Są szkodliwe nawet w niewielkich ilościach, gdyż w ciele organizmów
kolejnych ogniw łańcuchów pokarmowych kumulują się, potęgując
skutek.
►
Spożycie skażonych rtęcią ryb było przyczyną śmierci tysięcy ludzi
w Japonii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych.
Drobnoustroje w wodzie
►
Drobnoustroje, znajdujące się w wodzie mogą wnikać do
ludzkiego organizmu wraz z pożywieniem lub przez
uszkodzoną skórę.
►
Efektem zakażenia bakteriami mogą być choroby przewodu
pokarmowego, takie jak: tyfus, cholera, dur brzuszny a
także choroba Heinego-Medina, alergie np. na skutek
zakwitu sinic na naszym wybrzeżu.
Stan czystości wód w Polsce
Oczyszczanie wody
►
Tylko wody I klasy czystości mogą stanowić surowiec dla zakładów wodociągowych. Ponieważ
nie ma ich w Polsce, wodę pitną produkuje się ze ścieków - z wód powierzchniowych III klasy
oraz z wód pozaklasowych.
►
http://www.google.pl/imgres?imgurl=http://www.hydropure.com.pl/prezenter/07.jpg&imgrefurl=http://www.hydropure.com.pl/prezenter.
php%3Fsite%3Dindex&usg=__rAfim86vHdhenAb0QEwDtGKybb8=&h=690&w=1058&sz=117&hl=pl&start=12&sig2=PC_op3rN6xKgyFo0bi
Orbw&itbs=1&tbnid=77lUT5vRCzAAM:&tbnh=98&tbnw=150&prev=/images%3Fq%3Dklasy%2Bczysto%25C5%259Bci%2Bw%25C3%25B
3d%26hl%3Dpl%26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:pl:official%26gbv%3D2%26tbs%3Disch:1&ei=AefvS_eqEov9_Abd0uXmBg
Wybrane choroby
spowodowane zanieczyszczoną wodą
-
-
nadciśnienie
astma
nadczynność i niedoczynność
tarczycy
anemia
białaczka
nowotwór nerek, wątroby,
żołądka, piersi, płuc, pęcherza
moczowego, jelita prostego i skóry
egzemy
-
-
-
zaburzenia układu nerwowego,
układu rozrodczego i układu
krążenia
sinica- mocznica
nieżyty żołądka i jelit
marskość wątroby
fluoroza
►
►
►
►
Widok śniętych ryb unoszących się na powierzchni wody jest co najmniej
szokujący dla każdego człowieka. Wiadomo wtedy, że woda uległa zatruciu.
Stałe zatruwanie ekosystemów wodnych przez : odprowadzanie ścieków
bezpośrednio do zbiorników wodnych, spływanie z pól i lasów wód
gruntowych zawierających środki chemiczne, kwaśne deszcze i wypłukiwanie
hałd odpadowych, kończy się bardzo często całkowitym wymarciem tego
systemu lub też zaniknięciem.
Do tego rodzaju sytuacji dopuścił się człowiek i to on musi naprawić zło jeśli
chce przeżyć jako gatunek.
Prawie wszystkie zanieczyszczenia powietrza, gleby i tak w końcu wpadną
do wody, dlatego trzeba stosować najlepsze metody zwalczające te
zanieczyszczenia jak również bezpośrednie zabrudzenia wody.
Oszczędzaj wodę
►
Czysta woda jest dobrem, którym powinniśmy gospodarować w sposób
oszczędny.
►
W Polsce zasoby wodne są rozmieszczone nierównomiernie i zmienne
w zależności od pory roku.
►
Skutkiem jest wysoki deficyt wody i jej ujemny bilans.
►
W Polsce duża część wody z tych niewielkich zasobów jest marnowana.
►
Według oceny Międzynarodowego Programu „Populacja i Środowisko”
jesteśmy jedynym krajem europejskim zagrożonym deficytem wody.
►
Wciąż nie zdajemy sobie sprawy ze skali zagrożenia brakiem wody
zdatnej do picia.
Gleba
►
Gleba jest bardzo ważnym środowiskiem życia na Ziemi.
►
W glebie żyją organizmy rozkładające i mineralizujące
resztki obumarłych roślin i zwierząt.
►
Proces niszczenia wierzchniej warstwy gleby przez różne
czynniki naturalne nazywamy erozją.
►
Na jakość gleby ma wpływ działalność człowieka,
wynikająca z zaspokajania potrzeb bytowych, rolnicza
i przemysłowa.
►
Co to jest zanieczyszczenie gleby?
Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie związki chemiczne i pierwiastki
promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które występują w glebach
w zwiększonych ilościach.
►
Do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń gleb i gruntów
zaliczamy:
 związki organiczne - pestycydy, detergenty,
 metale ciężkie - ołów, miedź, rtęć, kadm, arsen i inne,
 sole - azotany, siarczany, chlorki,
 odpady.
►
Źródła zanieczyszczeń:
 Największe ilości zanieczyszczeń przedostają się do gleb i gruntów wraz ze
ściekami, pyłami oraz stałymi i ciekłymi odpadami wytwarzanymi przez
przemysł.
 Zawierają one najczęściej metale ciężkie oraz sole.
 Wiele zakładów przemysłowych (np. huty, cementownie, elektrownie,
ośrodki przemysłu chemicznego) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i
pyły, które następnie, na skutek opadania z powietrza zanieczyszczają gleby.
Najgroźniejsze zagrożenia gleby:
Monokultury, które prowadzą
do zubożenia gleby.
Wycinanie lasów i pożary
roślinności, wzmagające
erozję gleby, co prowadzi do
pustynnienia obszaru.
Najgroźniejsze zagrożenia gleby:
Osuszanie podmokłych terenów
i regulacja rzek, obniżająca
poziom wód gruntowych.
Zbyt intensywne nawożenie.
Najgroźniejsze zagrożenia gleby:
Ścieki i różnego rodzaju odpady,
które są niewłaściwie
składowane.
Intensywny wypas bydła,
prowadzący do erozji gleby.
Najgroźniejsze zagrożenia gleby:
Stosowanie chemicznych środków
owadobójczych, chwastobójczych
i grzybobójczych.
Zajmowanie obszarów rolniczych
pod budownictwo przemysłowe
i mieszkalne.
Najgroźniejsze zagrożenia gleby:
Wymywanie z gleby
składników
pokarmowych na
skutek zakwaszenia
gleb, wynikających
z zanieczyszczenia
powietrza i wody.
Zadania
1.
Wyjaśnij na czym polega przyspieszona eutrofizacja
jezior wywołana działalnością człowieka.
2.
Wymień dwie przyczyny skażenia wód.
3.
Wymień dwie przyczyny skażenia gleby.
4.
Wyjaśnij dlaczego wysypiska śmieci są groźne dla
środowiska .
5.
Wymień województwa o najmniej kwaśnych glebach.
Źródła
►
►
►
►
►
Z.Sendecka i wsp., Vademecum.Biologia, Operon 2009
M. Kłyś,K.Żbikowska-Zdun, Biologia, Nowa Era,1994
B.Gulewicz, Biologia,ABC,1998
B.Klimuszko, Biologia,Żak, 2004
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia,Operon,2007