Ekonomia polityczna bezrobocia (slajd na I ćw.)

Ekonomia polityczna bezrobocia
Propozycja materiału
na wykład i ćwiczenia
przygotowała Beata Łopaciuk-Gonczaryk, 27 I 2009
Ogólny zarys wykładu - propozycja
• Bezrobocie wg teorii ekonomicznej – krótkie
przypomnienie i uporządkowanie dotychczasowej wiedzy
studentów
• Bezrobocie – dane empiryczne, dane z ostatnich lat dla
różnych krajów i Polski, bezrobocie w Polsce w okresie
transformacji
• Bezrobocie jako problem ekonomii politycznej
• Przykłady podejścia charakterystycznego dla ekonomii
politycznej – Kalecki i Olson
• Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego
2
Bezrobocie a teoria ekonomii (powtórzenie)
• model neoklasyczny – elastyczne płace, w równowadze
popyt równa się podaży, możliwość istnienia jedynie
bezrobocia „dobrowolnego”
• ekonomia Keynesowska – sztywne płace i ceny,
nierównoważące się rynki, niepełne zatrudnienie,
możliwość zmniejszenia poziomu bezrobocia dzięki
interwencji państwa
• krzywa Philipsa – substytucja pomiędzy inflacją a
bezrobociem
• długi i krótki okres, rola oczekiwań
• prawo Okuna – wzrost stopy bezrobocia o 1 % na każde 3%
spadku PKB realnego w stosunku do potencjalnego
Rodzaje bezrobocia (powtórzenie)
1) bezrobocie frykcyjne (przepływy)
2) bezrobocie strukturalne (niedopasowanie )
3) bezrobocie cykliczne (recesja)
Naturalna stopa bezrobocia – poziom bezrobocia przy
zrównoważonych rynkach pracy i produktów, większa od
zera na skutek występowania bezrobocia frykcyjnego i
strukturalnego, wzrost inflacji skutkiem obniżania stopy
bezrobocia poniżej stopy naturalnej
Bezrobocie obserwowane empirycznie
•
•
•
•
Wielka Depresja lata 30-te
stagflacja lata 70-te
wzrost bezrobocia w okresach recesji
utrzymujące się różnice pomiędzy krajami (np.
Niemcy i Francja kontra USA i Wielka Brytania,
ale także Dania i Norwegia)
Stopy bezrobocia wg OECD
(Standardised Unemployment Rates)
Subject Standardised Unemployment Rate (SUR)
Annual
Frequency
Time
2005
2006
Quarterly
2007
Monthly
2008
2008
Q1-2008
Q2-2008
Q3-2008
Q4-2008
Oct-2008
Nov-2008
Dec-2008
Country
Poland
17.8
13.9
9.6
..
7.8
7.4
6.8
..
6.5
6.5
..
Slovak Republic
16.3
13.3
11.2
..
10.2
10
9.2
..
9
9.1
..
Germany
10.6
9.8
8.4
..
7.6
7.4
7.2
..
7.1
7.1
..
Turkey
10.2
9.9
9.8
..
9.9
9.9
10.7
..
..
..
..
Greece
9.9
8.9
8.3
..
7.8
7.5
7.5
..
..
..
..
OECD - Europe
9.8
9.1
8.1
..
7.7
7.8
8
..
8.1
8.2
..
France
9.3
9.2
8.3
..
7.6
7.7
7.7
..
7.8
7.9
..
Spain
9.2
8.5
8.3
..
9.3
10.5
11.7
..
12.8
13.4
..
Euro area
8.8
8.3
7.4
..
7.2
7.4
7.5
..
7.7
7.8
..
Belgium
8.5
8.2
7.5
..
7.1
7
7.2
..
7
7
..
Finland
8.4
7.7
6.9
..
6.3
6.3
6.4
..
6.4
6.4
..
Czech Republic
7.9
7.2
5.3
..
4.5
4.5
4.3
..
4.4
4.5
..
Italy
7.7
6.8
6.1
..
6.7
6.8
6.7
..
..
..
..
Portugal
7.7
7.8
8.1
..
7.7
7.7
7.8
..
7.8
7.8
..
Sweden
7.3
7
6.2
..
5.9
5.8
6.2
..
6.7
7
..
Hungary
7.2
7.5
7.4
..
7.7
7.7
7.9
..
8
8.3
..
Canada
6.8
6.3
6
6.1
5.9
6.1
6.1
6.4
6.2
6.3
6.6
OECD - Total
6.8
6.3
5.8
..
5.7
5.9
6.2
..
6.4
6.5
..
G7
6.2
5.8
5.4
..
5.5
5.7
6
..
6.2
6.3
..
Austria
5.2
4.7
4.4
..
4
3.7
3.7
..
3.8
3.8
..
Australia
5.1
4.8
4.4
..
4.1
4.3
4.2
..
4.3
4.4
..
United States
5.1
4.6
4.6
5.8
4.9
5.4
6
6.9
6.6
6.8
7.2
Denmark
4.8
3.9
3.8
..
3.2
3.2
3.3
..
3.8
4.1
..
United Kingdom
4.8
5.4
5.3
..
5.1
5.4
5.8
..
..
..
..
Netherlands
4.7
3.9
3.2
..
2.8
2.8
2.7
..
2.7
2.7
..
Luxembourg
4.6
4.6
4.2
..
4.1
4.3
4.4
..
4.6
4.6
..
Norway
4.6
3.5
2.6
..
2.4
2.5
2.5
..
2.7
..
..
Japan
4.4
4.1
3.9
..
3.9
4
4.1
..
3.7
4
..
Ireland
4.4
4.5
4.6
..
5
5.6
6.6
..
7.4
7.9
..
Switzerland
4.4
4
3.6
..
3.5
3.4
3.5
..
..
..
..
Korea
3.7
3.5
3.2
..
3
3.2
3.2
..
3.2
3.2
..
New Zealand
3.7
3.8
3.6
..
3.7
3.9
4.1
..
..
..
..
Mexico
3.6
3.6
3.7
..
3.7
3.8
3.9
..
4
4.8
..
Iceland
2.6
2.9
2.3
..
2.5
2.3
3
2.9
..
..
..
data extracted on 2009/01/28 12:32 from OECD.Stat
Bezrobocie w Polsce
• przyczyny spadku bezrobocia w ostatnich
latach (wysokie tempo wzrostu PKB, wejście
do Unii Europejskiej, ułatwiona emigracja
zarobkowa)
• zróżnicowanie regionalne
• bezrobocie ukryte na wsi
Bezrobocie w Polsce – województwa
http://rynekpracy.edu.pl
Bezrobocie w Polsce – powiaty
(Dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2002, http://rynekpracy.edu.pl)
Bezrobocie w Polsce – okres transformacji
• redukcja nadmiernego zatrudnienia odziedziczonego po
gospodarce planowanej
• adaptacja rynku pracy do nowych warunków
instytucjonalnych
• niedopasowanie strukturalne popytu i podaży pracy na skutek
restrukturyzacji gospodarki
• przekładanie się wzrostu PKB na wzrost wydajności pracy a nie
wzrost zatrudnienia
• przejścia bezrobotnych do nieaktywnych zawodowo
(zaniechanie szukania pracy)
• zmniejszanie się szans na zatrudnienie długookresowo
bezrobotnych
Bezrobocie jako problem ekonomii politycznej
• Płaszczyzna ekonomiczna – bezrobocie jako strata
produkcji, koszty zasiłków
• Płaszczyzna społeczna i psychologiczna – związek
bezrobocia z wykluczeniem społecznym, patologiami
społecznymi, problemami w rodzinie, depresjami;
dziedziczenie statusu
• Płaszczyzna polityczna – zadowolenie społeczne i
popularność rządów; problem wyboru modelu
gospodarki – równość (dochodów) czy wydajność (niższe
bezrobocie); por. Okun (1975): „Equality & Efficiency. The
Big Trade-off”
Michał Kalecki (1899-1970)
„Michał Kalecki (...) był jednym z najbardziej twórczych ekonomistów XX wieku (...)
Miejsce Kaleckiego w historii myśli ekonomicznej nie zostało właściwie ocenione,
ponieważ – jak się wyraził Mark Blaug – Kalecki nie znalazł się we właściwym miejscu we
właściwym czasie i nie pisał we właściwym języku. Przynajmniej częściowo z tych
powodów za ojca nowoczesnej makroekonomii uważa się na ogół, zamiast Kaleckiego,
J.M. Keynesa. Dopiero po tym, gdy wyprzedzające Ogólną teorię Keynesa (1936) pisma
Kaleckiego przetłumaczono na język angielski, jego wnikliwe, odkrywcze obserwacje w
dziedzinie makroekonomii znalazły uznanie u ekonomistów anglojęzycznych.
(…) Kalecki zbudował model makroekonomiczny wyjaśniający przyczyny masowego
bezrobocia lat trzydziestych. Dzięki włączeniu do konstrukcji teoretycznej
elementów monopolu, Kalecki stworzył model o wyższym stopniu doskonałości od
modelu Keynesa. Nieszczęśliwie dla renomy Kaleckiego złożyło się, że w czasie, gdy jego
myśli zostały udostępnione w przekładzie angielskim, w zachodniej teorii ekonomicznej
był już na dobre zadomowiony podstawowy model keynesowski i wskutek tego ojcostwo
nowoczesnej ortodoksji makroekonomicznej zostało przypisane raczej Keynesowi niż
Kaleckiemu.”
(H. Landreth i D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 1998, s. 15)
Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia
• Ekonomiczna teoria pełnego zatrudnienia (wg Kaleckiego i
Keynesa):
możliwość zapewnienia pełnego zatrudnienia za pomocą
interwencji państwowej, zagrożenie inflacją wyłącznie w
sytuacji zwiększania zatrudnienia ponad poziom
odpowiadający produkcji potencjalnej
• Polityczne problemy związane z osiągnięciem pełnego
zatrudnienia: opór wpływowych przedstawicieli bankowości i
przemysłu wobec polityki pełnego zatrudnienia
13
Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia c.d.
Przyczyny opozycji „kapitalistów” wobec polityki
pełnego zatrudnienia:
• ideologiczny sprzeciw wobec ingerencji państwa w zagadnienia
zatrudnienia
• obawa przed inwestycjami publicznymi – groźba rozszerzania
sektora publicznego kosztem prywatnego
• negatywny wpływ subsydiowania konsumpcji na motywację do
pracy
• sprzeciw wobec perspektywy utrzymywania stałego pełnego
zatrudnienia – utrata znaczenia środka dyscyplinarnego w postaci
zwolnienia z pracy, obawa przed osłabieniem pozycji pryncypała,
groźba strajków
14
Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia c.d.
Reżym politycznego cyklu koniunkturalnego:
• okres kryzysu – uruchamianie polityki inwestycji publicznych
w celu przeciwdziałania masowemu bezrobociu np. na skutek
nacisków społecznych
• okres ożywienia – zmiana polityki rządowej i powrót do
polityki unikania deficytu budżetowego: „blok wielkiego
kapitału (…) znajdzie chyba niejednego ekonomistę, który
orzeknie, że sytuacja jest wybitnie niezdrowa” (Kalecki, s. 348)
• pełne zatrudnienie tylko w szczytowym punkcie koniunktury,
ale kryzysy stosunkowo łagodne i krótkotrwałe
15
Podejście Kaleckiego jako przykład ekonomii
politycznej
• sięganie do wyjaśnień zarówno natury ekonomicznej
jak i politycznej
• rola czynników instytucjonalnych
• przedstawienie konfliktu interesów różnych grup
społecznych
16
Mancur Olson (1932-1998)
• amerykański ekonomista, przykład podejścia
instytucjonalnego i interdyscyplinarnego
• przedstawiciel teorii wyboru publicznego, zwrócenie
uwagi na negatywną rolę jaką w gospodarce pełnią
grupy interesów poszukujące renty
• w kontekście bezrobocia analiza roli związków
zawodowych
17
Bezrobocie wg Olsona
• szukanie czynników blokujących wzajemnie korzystne
transakcje pomiędzy przymusowo bezrobotnymi i
potencjalnymi pracodawcami
• zwiększenie zatrudnienia w interesie rządu i partii
politycznych (głosy wyborców), środowiska biznesu
(zwiększenie popytu), społeczeństwa ogółem (ludzkie
współczucie)
18
Bezrobocie wg Olsona c.d.
• beneficjentami bezrobocia zatrudnieni o podobnych
kwalifikacjach, zainteresowani utrzymaniem
wysokiego poziomu wynagrodzeń
• możliwość wywierania nacisku dzięki zrzeszeniu się –
tworzenie lobby i kartelów
• grupy interesów jako przyczyna sztywności płac i cen,
a co za tym idzie, bezrobocia
19
Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego
(Nordhaus 1975)
• związek między cyklem koniunkturalnym a cyklem
wyborczym
• preferencje wyborców dotyczące inflacji i zatrudnienia
• restrykcyjna polityka antyinflacyjna na początku kadencji
• ekspansywna polityka obniżająca bezrobocie przed
zbliżającymi się wyborami
20
Literatura obowiązkowa (dostępna w bibliotece WNE)
• Dornbusch Rudiger, Fischer Stanley,
Macroeconomics, McGraw-Hill, Inc., New York
1994 (jako powtórka + podrozdział: The political
economy of inflation and unemployment)
• Kalecki Michał, Kapitalizm. Koniunktura i
zatrudnienie, Dzieła tom 1, Państwowe
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1979
(Część 6: Pełne zatrudnienie)
• Socha Mieczysław, Sztanderska Urszula,
Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000
Literatura uzupełniająca
(dostępna w bibliotece WNE lub załączona jako pdf)
• Kwiatkowski Eugeniusz, Strukturalne determinanty naturalnej stopy
bezrobocia, XXII Konferencja Naukowa NBP „Reformy strukturalne a
polityka pieniężna”, Falenty 2002 (załączony pdf)
• Musiał Grażyna, Twórczość naukowa Michała Kaleckiego i jej
znaczenie w teorii ekonomii, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Katowicach, Katowice 2006
• Nordhaus William, The political business cycle, Review of Economic
Studies 42: 169-190, 1975 (załączony pdf)
• Olson Mancur, The rise and decline of nations. Economic growth,
stagflation, and social rigidities, Yale University Press, London 1982
• Persson Torsten, Tabellini Guido, Political Economics: Explaining
Economic Policy, MIT Press, 2002 (rozdział: 6.4 Unemployment
Insurance) – pozycja zamówiona do biblioteki
• Sadowski Zdzisław L., Szeworski Adam, Kalecki’s Economics Today,
Routledge Frontiers of Political Economy, Routledge, London 2004
Propozycja tekstów na ćwiczenia
•
•
•
•
Kalecki Michał, Trzy drogi do pełnego zatrudnienia, w: Kalecki Michał, Kapitalizm.
Koniunktura i zatrudnienie, Dzieła tom 1, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 1979, s. 350-374 (lub inny tekst z Części 6, tak by nie powielać treści z
wykładu)
Arestis Philip, Skuse Frank, The relevance of Kalecki’s „Political Aspects of Full
Employment” to the twenty-first century, w: Sadowski Zdzisław L., Szeworski
Adam, Kalecki’s Economics Today, Routledge Frontiers of Political Economy,
Routledge, London 2004, s. 10-26
Łaski Kazimierz, Three ways to … high employment, w: Sadowski Zdzisław L.,
Szeworski Adam, Kalecki’s Economics Today, Routledge Frontiers of Political
Economy, Routledge, London 2004, s. 111-124
Olson Mancur, The rise and decline of nations. Economic growth, stagflation, and
social rigidities, Yale University Press, London 1982, s. 181-242: 7. Stagflation,
Unemployment, and Business Cycles: An Evolutionary Approach to
Macroeconomics (dłuższy tekst)
23
Dodatkowe propozycje tematów referatów na
ćwiczenia – wymagające samodzielnego doboru
materiałów przez studentów
• Analiza porównawcza dwóch krajów o utrzymującym się
różnym poziomie bezrobocia, przy podobnym poziomie
rozwoju gospodarczego
• Spadek bezrobocia w Polsce w ostatnich latach – przyczyny i
uwarunkowania
• Przybliżenie sylwetki Michała Kaleckiego i jego wkładu w
ekonomię
24
Ekonomia polityczna bezrobocia (slajd na I ćw.)
• Dlaczego w Polsce w okresie transformacji
utrzymywał się wysoki poziom bezrobocia, mimo
wzrostu PKB?
• Dlaczego w ostatnich latach bezrobocie w Polsce
spadło?
• Dlaczego w jednych krajach wysoko rozwiniętych
stale utrzymują się wyższe stopy bezrobocia niż w
innych (Niemcy i Francja kontra W. Brytania, USA,
Dania, Norwegia)?
25
Ekonomia polityczna bezrobocia (slajd na I ćw.)
• Czy polityka rządowa może doprowadzić do trwałego
obniżenia stopy bezrobocia?
• Czy zbliżające się wybory mogą mieć wpływ na
poziom bezrobocia?
• W czyim interesie jest utrzymywanie wysokiej stopy
bezrobocia?
26