Bezrobocie i postawy moralne
advertisement
Bezrobocie i postawy moralne brak równowagi na rynku pracy wyrażający się nadwyżką podaży na nad jej popytem sytuacja, w której grupa pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje możliwości zatrudnienia niezaspokojona potrzeba pracy przynoszącej dochód stan przymusowej bezczynności zawodowej jednostki spowodowany trudnością znalezienia zatrudnienia stan przeciwstawny pełnemu zatrudnieniu, definiowany najczęściej jako sytuacja, w której każdy człowiek zdolny do pracy i chcący pracować może znaleźć pracę w stosunkowo krótkim czasie i na warunkach regulowanych przepisami prawa pracy podział bezrobocia ze względu na przyczyny powstawania b. frykcyjne, związane z naturalną ruchliwością zatrudnionych. Tworzą je osoby zmieniające miejsce pracy lub zawód występowanie nieuniknione i korzystne gospodarczo i społecznie, o ile spełnione są pewne warunki tj. poziom bezrobocia jest niski, czas bez pracy - względnie krótki, organizacja rynku pracy/obsługa bezrobotnych sprawna; b. strukturalne (technologiczne) rezultat niedostosowania liczby osób poszukujących pracy do wolnych miejsc pracy w całej gospodarce oraz w przekroju regionalnym, kwalifikacyjnym lub gałęziowym, towarzyszy - wprowadzaniu innowacji technicznoorganizacyjnych lub zmianom w warunkach konkurencyjności produkcji i usług; koniunkturalne (b. typu keynsowskiego) pojawia się w fazie recesji gospodarczej, w okresie rozwoju – częściowo/całkowicie zlikwidowane. cykliczność rozwoju gospodarczego i spadek globalnego popytu na towary i usługi. ściśle związane z wahaniami koniunktury gospodarczej spadek globalnego popytu spadek produkcji zmniejszenie zatrudnienia niedostateczny popyt globalny - gdy jest on niższy od poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie klasyczne (płacowe) - na skutek zbyt wysokich płac realnych wymuszanie przez silne związki zawodowe wysokiego poziomu płac w skali krajowej bez uwzględniania różnic w układach regionalnych i gałęziowych ustawodawstwo określające wysokość płac minimalnych na poziomie wyższym od poziomu równowagi ze względu na formę b. jawne (rejestrowane) - osoby zarejestrowane w odpowiednich urzędach (urzędy pracy) i spełniające, przewidziane prawem w danym kraju warunki niezbędne dla uzyskania statusu osoby bezrobotnej (bezrobotny) ukryte obejmujące: „nadmiar rąk do pracy” w gospodarstwach rolnych; wszystkich zatrudnionych ponad rzeczywiste potrzeby; pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy, mimo gotowości do podjęcia pracy w pełnym wymiarze; zatrudnionych na stanowiskach wymagających niższych kwalifikacji oraz tych, którzy zaprzestali aktywnego poszukiwania pracy wobec braku realnych szans na jej uzyskanie, ze względu na czas trwania krótkookresowe, długookresowe (6-12 miesięcy), długotrwałe (trwające ponad rok), sezonowe wywołane okresowym zapotrzebowaniem na pracę w pewnych dziedzinach gospodarki np.. w rolnictwie, w budownictwie czy transporcie, wtórne (nawrotowe) obejmujące osoby, które wielokrotnie powracają na rynek pracy po okresie krótkotrwałego zatrudnienia np.. w ramach robót publicznych. zasięg terytorialny lokalne, regionalne, powszechne. 1. 2. 3. 4. 5. Powrót do pełnego zatrudnienia jako centralna sprawa godziwego społeczeństwa Wyjaśnienie, jak doszło do odstępstwa od tego ideału Opis sytuacji bezrobocia w Europie ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń brytyjskich Analiza procesu „wykluczenia" w związku z masowym bezrobociem Wkład chrześcijańskiej myśli społecznej do tej debaty. Społeczny problem bezrobocia Masowe bezrobocie w Polsce coraz bardziej palącym problemem. Jeżeli ogólną liczbę bezrobotnych przyjmiemy za 100, to okaże się, że 1991 było 2 min bezrobotnych, 1992 - 2,5 min 1993 ponad 2,8 min 1,9 % to osoby z wyższym wykształceniem 20,1 % to osoby z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym 7,2 % osoby mające wykształcenie średnie ogólne 39 % osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 30,9 % osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym pracę stracić może najbardziej zagrożone są te grupy społeczne, które najczęściej okazują się wobec bezrobocia całkowicie bezbronne Społeczny problem bezrobocia co się dzieje, gdy ludzie nie mają pracy? rosnące poczucie braku wartości i świadomość, że oto z dnia na dzień przestało się odgrywać jakąkolwiek produktywną rolę w społeczeństwie poczucie winy wobec najbliższych i pewien rodzaj wstyd postrzeganie siebie jako anachronizmu wpływ na zdrowie i stabilność życia zarówno jednostek, jak i ich rodzin patologie społeczne (takie jak rozpad rodziny, wzrost przestępczości czy alkoholizmu) wymiar ekonomiczno-społeczny - nie powiększanie dochodu narodowego, zabezpieczenia socjalne bezrobocie nie jest wyłącznie problemem tych, których bezpośrednio dotknęło Społeczny problem bezrobocia Cz. Strzeszewski: „W normalnym społeczeństwie przy wolności pracy i życia gospodarczego jest rzeczą nieuniknioną, aby pewna liczba ludzi nie znalazła zatrudnienia, jeżeli jednak całe rzesze pozostają bez pracy, to jest to dowodem błędów ustroju pracy" ( list biskupów amerykańskich: „nasze własne doświadczenia, dotyczące jednostek, rodzin i społeczności, ponoszących ciężar bezrobocia, utwierdzają nas w przeświadczeniu, że my jako naród — po prostu nie możemy sobie pozwolić na miliony bezrobotnych mężczyzn i kobiet w pełni sił. Nie stać nas na koszty ekonomiczne, deformacje społeczne i bezmiar tragedii ludzkich spowodowanych przez bezrobocie. To, na co nas najmniej stać, to zamach na godność człowieka, który zdarza się tam, gdzie miliony ludzi pozostają bez właściwego zatrudnienia" Typologia bezrobocia bezrobocie strukturalne, spowodowane najczęściej potrzebą zmian kwalifikacji pracowników, zatrudnionych w dużych sektorach gospodarczych. wywołane chęcią bądź obiektywną potrzebą wprowadzenia znaczących innowacji technologicznych lub zmianami względnej konkurencyjności danej gałęzi przemysłu. bezrobocie frykcyjne, które pojawia się wówczas, gdy ludzie przechodzą z jednego miejsca pracy na drugie, wymagające podobnych kwalifikacji, i w związku z tym czasowo pozostają bez zatrudnienia. bezrobocie koniunkturalne (cykliczne)- gdy zbyt mały popyt na wytwarzane dobra staje się powodem zmniejszenia liczby miejsc pracy przy zachowaniu dotychczasowych warunków płacowych Typologia bezrobocia mówi się o koniecznym procencie bezrobotnych w gospodarce wolnorynkowej (czy takie założenie nie jest świadectwem deterministycznego traktowania praw gospodarczych?) pokusa, by raz jeszcze rozważyć alternatywę, jaką podsuwał nam system nakazowo-rozdzielczy, programowo gwarantujący pełne zatrudnienie konstytucyjny zapis o powszechnym prawie do pracy był jedynie ideologiczną maską bezrobocia ukrytego. Pełnego zatrudnienia nie da się bowiem „zarządzić". bezrobocie ukryte budzi w ludziach poczucie zbędności i frustracji. w niektórych zaś przypadkach jest ono bardziej niebezpieczne, wpływa bowiem demoralizująco na „zbędnych" pracowników wiedzie wprost do demoralizacji świata pracy Typologia bezrobocia nie tylko względy moralne i społeczne przemawiają przeciwko bezrobociu ukrytemu. pozorny sukces polityki społecznej opłacony jest zwykle nader realną klęską polityki gospodarczej państwa ludzie zatrudnieni na sztucznie utworzonych stanowiskach otrzymują przecież wynagrodzenie za pracę, która albo nie przynosi żadnych korzyści gospodarce narodowej, albo też — nie została wcale wykonana deficyt w budżecie państwa Typologia bezrobocia jeśli bezrobocie nie jest cechą specyfikującą ani gospodarkę rynkową, ani też nakazowo-rozdzielczą podejrzenie, że to wcale nie system gospodarczy lub: nie wyłącznie bądź nawet nie przede wszystkim system gospodarczy generuje bezrobocie, lecz nade wszystko sfera społecznych odniesień moralnych źródła bezrobocia - w samych podmiotach, w ich wzajemnych relacjach, w stosunku do pracy jakiego rodzaju nieład moralny, jakie zakłócenia relacji społecznych doprowadzają do sytuacji, w których ludzie tracą pracę Postawy społeczno-moralne pracodawców wykluczamy z góry (jako zbyt oczywiste) przypadki jaskrawego naruszenia prawa pracy i praw moralnych, zakładamy przedsiębiorcę, który jest człowiekiem - z grubsza rzecz biorąc przyzwoitym i zwalnia swoich pracowników niechętnie, stojąc wobec pewnego przymusu ekonomicznego czy zrobił rzeczywiście wszystko, co zrobić mógł, by uniknąć tych zwolnień, czy rozwiązanie to naprawdę potraktował jako ostateczne? Postawy społeczno-moralne pracodawców wymóg jego możliwie obiektywnej i krytycznej samooceny; kandydat na menadżera czy dyrektora musi mieć jasny obraz swych rzeczywistych możliwości i umiejętności możliwości pozytywnego oddziaływania pracodawcy, który staje wobec konieczności zwolnień z pracy, są znacznie większe niż się to zwykle zakłada. Jeśli wie on, że być może będzie musiał zwolnić pewną liczbę osób, to powinien zawczasu podjąć wysiłek rozpoznania rynku pracy w danej miejscowości i rozpocząć intensywne szkolenia pracowników Postawy społeczno-moralne pracodawców To właśnie pracodawca powinien dać swoim pracownikom jako pewien rodzaj „odprawy" jakąś wizję zorganizowania sobie najbliższej przyszłości zawodowej Moralnym obowiązkiem przedsiębiorcy jest zatem udzielenie zwalnianemu pracownikowi wsparcia w jego poszukiwaniach nowego miejsca pracy. Kryterium określającym warunki i granice udzielenia człowiekowi pracy takiej pomocy powinna być zawsze zasada pomocniczości Postawy społeczno-moralne pracodawców sytuacje w których przedsiębiorca musi zwolnić pracownika przed emeryturą, mającego już - wedle wszelkich przewidywań - znikome szansę na znalezienie nowego miejsca pracy zawsze można starać się przynajmniej o zmniejszenie poczucia frustracji i bezużyteczności zwalnianego pracownika dać temu człowiekowi możliwość utrzymania kontaktu z przedsiębiorstwem, nawet gdyby miało to przybrać formę pracy społecznej Zadania pracowników potrzeba przełamania całkowitej bierności, analizowania krzywd i obarczanie winą wszystkich wokół warunkiem przezwyciężenia kryzysu egzystencjalnego, jakim niewątpliwie staje się utrata zatrudnienia, jest rzetelna i obiektywna analiza przyczyn, które doprowadziły do zwolnienia z pracy odpowiedź na pytanie o jakość dotychczas wykonywanej pracy, o własną kreatywność, o błędy, które się popełniło w „promowaniu" samego siebie i ukazywaniu przedsiębiorcy oraz całemu środowisku wartości własnej pracy Zadania pracowników „Pozytywne myślenie" człowieka bezrobotnego, który usiłuje zmienić istniejący stan rzeczy, musi polegać na dostrzeżeniu czy nawet „odkryciu" samego siebie jako człowieka w rozwoju jeśli człowiek bezrobotny staje wobec potrzeby zmiany zawodu, miejsca zamieszkania, udoskonalenia swoich kwalifikacji, podjęcia ryzyka, to przede wszystkim musi uwierzyć, że zadania te nie przekraczają jego możliwości, a chwila obecna i miejsce, w jakim się znajduje, to zaledwie etap na drodze ciągłego rozwoju aktywna jest wezwaniem do pewnej interakcji i (co trzeba szczególnie podkreślić) cennym kapitałem społecznym, którego żaden pracodawca nie powinien marnować Zadania pracowników problem stosunku bezrobotnego do samej pracy jako wartości. znane są przykłady paradoksalnych sytuacji, w których osoby bezrobotne nie tylko rezygnują z aktywnego poszukiwania pracy, lecz nawet odrzucają konkretne jej oferty, satysfakcjonując się zagwarantowanym przez państwo zasiłkiem. Zjawiska takie świadczą o głębokim kryzysie rozumienia sensu pracy jako takiej. Jan Paweł II skrajnym przykładem zasadniczego zniszczenia etosu pracy, mającym nawet oczywiste znamiona przestępstwa, są sytuacje, w których oficjalne odrzucenie takiej czy innej oferty pracy, motywowane przede wszystkim chęcią zachowania zasiłku dla bezrobotnych, idzie w parze z tzw. „pracą na czarno", nielegalną, bo uchylającą się od wszystkich zobowiązań społecznych Zobowiązania struktur pośrednich Struktury pośrednie - związki zawodowe, samorządy i rady pracownicze, powołane są nie tylko do formułowania postulatów i roszczeń, lecz także do działań partycypacyjnych. mogą być względem przedsiębiorcy grupą nacisku Podstawową/najskuteczniejszą metodą działania - negocjacje z pracodawcą. warunki, w jakich strajk można by uznać za uzasadniony i godziwy: słuszna przyczyna, uprzednie wyczerpanie sposobów pokojowego załagodzenia konfliktu z pracodawcą, uzasadnione domniemanie, że spodziewane efekty przewyższą szkody spowodowane przez strajk rozsądna nadzieja zwycięstwa Przeciwdziałanie zwolnieniom grupowym czy też zwolnieniom poszczególnych pracowników ma sens tylko wtedy, gdy jest wyrazem troski o dobro wspólne Wyrazem troski związków zawodowych o już zwolnionych pracowników, będących w wieku przedemerytalnym, może być dążenie do włączenia ich w prowadzoną przez struktury związkowe działalność szkoleniową i kulturalnooświatową Zobowiązania struktur pośrednich Skuteczna walka z bezrobociem wymaga solidarności świata pracy: zapobieganie zwolnieniom grupowym, działania mające na celu zmniejszenie frustracji i poczucia wyobcowania osób bezrobotnych przedsięwzięcia jeszcze bardziej konkretne tzw. dzielenie się pracą, polegające na zmniejszaniu liczby godzin pracy w ramach jednego etatu- tylko wtedy, gdy zarobki pracowników utrzymują się na dobrym poziomie, a więc wówczas, gdy po prostu mają się oni czym dzielić i z czego rezygnować dzisiaj, kiedy za jej realizacją zdają się przemawiać także względy ekonomiczne (np. w fabryce Volkswagena), bywa realizowana. Państwo wobec bezrobocia W walce z bezrobociem państwo powinno opierać swoją działalność na dwóch podstawowych zasadach trosce o dobro wspólne i zasadzie pomocniczości. Jest podmiotem, który ma pełniejszą wizję bonum commune i większy dostęp do środków umożliwiających jego realizację. Ta sytuacja może stwarzać pokusę „odgórnego" regulowania sytuacji społeczno-gospodarczej. Władza musi przychodzić z pomocą tam, gdzie możliwości mniejszych podmiotów się kończą. najważniejszym obszarem działań państwa konfrontowanego z plagą bezrobocia jest system zasiłków i opieki społecznej- nie jest to działalność wystarczająca opodatkowanie się na rzecz bezrobotnych - nie jest do końca rozwiązaniem właściwym (więcej wspólnego z jałmużną niż z robotniczą solidarnością) Państwo wobec bezrobocia przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów niedorozwoju gospodarczego por. niehumanistyczna i sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem, a tak powszechna do niedawna idea tworzenia miast-noclegowni, przypisanych jakiemuś konkretnemu, dużemu zakładowi stała się dzisiaj źródłem nieszczęść dla wielu obywateli i ich rodzin dziś te problemy mogą się urzeczywistnić także w gospodarce rynkowej (por. problemy robotników zatrudnionych do niedawna w niektórych niemieckich firmach samochodowych), niezrozumienie natury ludzkiej i zupełnie pospolity brak wyobraźni Państwo wobec bezrobocia odpowiedzialność za takie prowadzenie polityki gospodarczej, by sprzyjała ona nowym inwestycjom (np. przez uzasadnione i proporcjonalne ulgi podatkowe) oraz przedsięwzięciom gospodarczym samych bezrobotnych (system rozsądnych tanich kredytów). tradycyjną formą doraźnej reakcji państwa na masowe bezrobocie jest też organizowanie robót publicznych państwo powinno pozostać tu tylko pośrednim pracodawcą, gdyż w ten sposób zmniejsza się koszty całego przedsięwzięcia, konieczna zaś kooperacja może się nawet okazać czynnikiem stymulującym ożywienie gospodarcze w danej miejscowości i regionie Państwo wobec bezrobocia zatrudnienie w usługach ludzi zwolnionych z pracy w innych gałęziach gospodarki. metoda godna naśladowania, gdyż konkretna praca w służbie drugiego człowieka nie tylko pomaga bezrobotnym odzyskać utracone poczucie ważności i niezbędności w społeczeństwie, lecz także w sposób istotny zmienia relacje wewnątrzspołeczne; rozwój usług niejako humanizuje życie codzienne społeczeństwa, zabezpieczając wartość i godność człowieka bodaj najważniejszym obowiązkiem władzy państwowej w tym zakresie jest stwarzanie atmosfery moralnej współodpowiedzialności za stan zatrudnienia w kraju i los bezrobotnych oraz za kształtowanie pozytywnego stosunku do pracy. por. pomoc Kościoła, włączając się przez swe dzieło duszpasterskie w program „pracy nad pracą" Bezrobocie nie jest nieuniknione Bezrobocie nie jest nieuniknioną cechą takiego czy innego systemu gospodarczego, nie wynika z nieuchronności praw ekonomicznych, ale z konkretnych postaw ludzkich i nieładu moralnego w sferze odniesień społecznych nie jest zjawiskiem, które powinno się rozważać tylko w kategoriach globalnych i wyrażać w procentach, gdyż jego natura jest zawsze konkretna. egzystencjalna konkretność każdego faktu bezrobocia sprawia, że pomoc państwa, choć konieczna, jest najczęściej mało skuteczna, gdyż ze swej natury jest ono zorientowane na przeciwdziałanie pewnym procesom ogólnym biskupi amerykańscy: „Chociaż jasne jest, że zerowy wskaźnik bezrobocia nie jest możliwy w gospodarce, gdzie ludzie ciągle wchodzą na rynek pracy, podczas gdy inni pracę zmieniają, sytuację mogą znacznie poprawić odpowiednie zmiany polityki, skoordynowane działania publiczne osób prywatnych, pod warunkiem, że pojawi się wola podjęcia takich posunięć" bezrobocie nie jest nieuniknione czy jesteśmy bezradni wobec bezrobocia? Jan Paweł II, przemówienie na 68 Sesji Międzynarodowej Organizacji Pracy (15. 06. 1982): „Trudno mi uwierzyć, by ludzkość współczesna, zdolna do tak świetnych osiągnięć naukowych i technicznych, nie była w stanie - na drodze twórczego wysiłku inspirowanego przez samą solidarność, która łączy wszystkich ludzi - znaleźć słusznych i skutecznych rozwiązań dla tak istotnie ludzkiego problemu, jakim jest problem zatrudnienia" Fakty masowego bezrobocia i zróżnicowania dochodów wykluczenie 1-go typu, obejmuje wymiary ubóstwa będące stałym przedmiotem debaty a mianowicie: izolacja, sytuacja niepełnych rodzin, zadłużenie, słaby stan zdrowia, bezdomność, sprawy dotyczące płci, rasy i wieku. wykluczenie innego typu obejmuje konsekwencje bezrobocia inne związane z bezrobociem rodzaje wykluczenia, które wymagają rozwiązania w dłuższym terminie. Dahrendorf scharakteryzował te formy wykluczenia jako „czynniki pozaklasowe", które jego zdaniem wiążą się z przemianami ekonomicznymi, jak „przeżywanie wątpliwości co do istniejących wartości, które przenika głęboko do struktury społeczności, w których żyjemy. Właściwie już się tak stało i dlatego istnieje wielki moralny problem, żeby coś z tym zrobić" Wykluczenie 2-go typu jest wykluczeniem obywateli od decydowania o swoim losie. Sprawa ta została poruszona przez arcybiskupów Kościoła Anglikańskiego w raporcie Wiara w miastach: „Ubóstwo nie jest sprawą braku pieniędzy. Jest sprawą praw i stosunków, sprawą sposobu, w jaki ludzie są traktowani i jak oceniają siebie, sprawą ich bezsilności i braku godności. Jednak brak dochodu jest rdzeniem tego wszystkiego" To, że „dochód jest rdzeniem tego problemu„ por. przekonanie, że radykalna redystrybucja stanie się możliwa, gdy fakty zostaną odgrzebane, obnaży się wielkość tego problemu i wypracuje się sprawny mechanizm redystrybucji niewiele uwagi poświęca się problemom kulturalnym i społecznym, które odsuwają ubóstwo na daleki margines niewiele znaczący dla większości. problem, jak zmienić podstawowe parametry publicznego nastawienia? trzeba to zrobić i z pewnością wchodzi to w zakres katolickiego myślenia Dla przeciwdziałania wykluczeniu typu 2-go, katolicka myśl społeczna odwołuje się do zasady solidarności, która została określona w Sollicitudo rei socialis w następujący sposób: „Chodzi nade wszystko o fakt współzależności, pojmowanej jako system determinujący stosunki w świecie współczesnym, w jego komponentach: gospodarczej, kulturowej, politycznej oraz religijnej, współzależności przyjętej jako kategoria moralna. na taką współzależność odpowiedzią solidarność „nie jest ona tylko nieokreślonym współczuciem czy powierzchownym rozrzewnieniem wobec zła dotykającego wielu osób, bliskich czy dalekich. Przeciwnie, jest to mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra wszystkich i każdego, wszyscy bowiem jesteśmy naprawdę odpowiedzialni za wszystkich" (n. 38). sprawa - dobrze znana, ale potrzeba postępowania według tej zasady nie jest zbyt szeroko doceniania. Solidarność winna: mieć pełne i wyraźne pierwszeństwo ze względu na nią samą, ze względu na to, co znaczy i jakie może mieć konsekwencje we wszystkich dziedzinach naszego życia, bez ograniczania jej do spraw ekonomicznych i politycznych; jako cnota dawać podstawy dla innych zasad i tematów katolickiej myśli społecznej; być postrzegana jako stwarzająca możliwość dialogu z politycznymi i społecznymi grupami spoza naszego własnego kręgu, a także z grupami nieokreślonymi politycznie, jak różne wspólnoty i związki Pojęcie solidarności i jej odmiany mogą być również przydatne dla teorii sprawiedliwości w szerokim zakresie procesów społecznych, a nie tylko dla spraw podziału bogactwa i dochodu Jeżeli „redystrybucja" ma być sposobem rozwiązywania problemu wykluczenia, to winna ona wychodzić poza sprawy finansowe i zająć się wszystkimi lukami w reprezentowaniu obywateli, co się teraz określa terminem „deficytu demokracji". W katolickiej myśli społecznej są dwie kategorie sprawiedliwości szczegółowej: sprawiedliwość zamienna (commutativa) i sprawiedliwość rozdzielcza. Sprawiedliwość zamienna dotyczy prawidłowego prowadzenia większości naszych działań rynkowych. Jedna rzecz jest wymieniana na drugą, to co się należy, jest arytmetyczne. Nie ma miejsca dla odróżnienia na innej podstawie niż wartość towarów w wymianie. Wzgląd na zasługę nie ma wpływu na to, co należne. Dla sprawiedliwości rozdzielczej wszystko przedstawia się inaczej. Ona wymaga odróżniania. Cała sprawa tego, co należne osobie wiąże się z jej miejscem w społeczności. Jak pisze św. Tomasz z Akwinu: „Podczas gdy dla sprawiedliwości zamiennej równość miary, której ona wymaga, jest w układzie rzeczy do rzeczy, to dla sprawiedliwości rozdzielczej kształtuje się ona według proporcjonalności rzeczy do osób... sprawowanie sprawiedliwości rozdzielczej wiąże się z uwzględnianiem u ludzi takich cech, które dają im pewne prawo lub tytuł do rzeczy, które mają stanowić o ich sytuacji" Potrzeba proporcjonalności (nie równości) w naszych społeczeństwach odnosi się z punktu widzenia sprawiedliwości nie tylko do płac (chociaż trzeba tutaj pamiętać o płacach podstawowych i premiach), lecz także do reprezentowania i przyznawania względów z uwagi na osobę lub partię. Przebudowa Europy na dalszą metę jako zadanie etyczne winna brać pod uwagę proporcjonalność, jakiej domaga się sprawiedliwość rozdzielcza. Wiele rozwiązań na średnią metę proponowanych przez ekonomistów w Zjednoczonym Królestwie przewiduje trójstronną współpracę państwa, związków zawodowych i przedsiębiorców. Chodzi z pewnością o to, by związki zawodowe jeszcze raz uzyskały silniejszą pozycję, a przedsiębiorcy przekształconą swą rolę. Partnerstwo w tej formie jest wciąż za mało „wspólnotowe" i trzeba je kształtować jako wielostronne. Za dużo jest zależności w układzie góra - dół i że trzeba „coś dać"; nie udaje się pomoc biednym, by sami formułowali swoje przekonania, osiągali wspólny głos i status, podejmowali wiodącą rolę przy rozwiązywaniu problemu swego ubóstwa; lekceważy się perspektywę solidarności, która zmierza do włączenia ich do reszty społeczeństwa w otwarty sposób w atmosferze podziału odpowiedzialności, uprawnień i dynamicznej poprawy sytuacji. Wykluczenie 3-go typu wiąże się z niezależnymi i przyczynowymi operacjami systemu finansowego. Kiedy się czyta historię bezrobocia w Europie, wciąż uderzający jest fakt, że towarzyszyły mu, przynajmniej w bieżącym stuleciu, kryzysy finansowe. Mówiąc o sytuacji pod koniec lat 20. Winston Churchill zauważył: „Wolałbym, by Finanse były mniej zarozumiałe a Przemysł bardziej zadowolony". Nie trudno dostrzec tu analogię do naszych czasów. Później, wraz z przygotowywaniem w 1944 Białej Księgi o polityce zatrudnienia, między brytyjskimi i amerykańskimi czynnikami urzędowymi toczyły się dyskusje na temat stabilizacji cen towarów i nadania nowego kształtu międzynarodowemu systemowi finansowemu po wojnie. W latach 80., jak już zaznaczono, keynesowska rewolucja ustąpiła przed monetarystyczną kontrrewolucją, gdy doszło do kryzysów inflacyjnych i wzrostu cen ropy Wykluczenie trzeciego typu to samoizolacja (świadoma czy nieświadoma) ludzi ze sfer finansowych wobec wykluczenia typu drugiego i trzeciego. Globalizacja i istotna deregulacja rynków finansowych, olbrzymi wzrost ich wpływu na sprawy ekonomiczne, wielkość i złożoność ich operacji, ich krótkoterminowy horyzont, domaganie się wysokich wypłat dywidendy, wynagrodzeń i premii, wszystko to sprzyja powstawaniu etosu ekskluzywności. Stosunkowo młody wiek pracowników sektora finansowego i ich krótkoterminowe cele, przyczyniają się do powstawania poczucia izolacji. W świecie pieniądza krąży wymowny aforyzm: „Wyprzedzaj swoje lata, jeśli możesz, dotrzymuj im kroku, jeśli już nie możesz, ale nigdy nie zostawaj w tyle". Sprawa zasad może łatwo zostać pominięta w obliczu takiego praktycyzmu oraz nastawiania na strategię i taktykę, którymi się on posługuje. W sferach finansowych ta pragmatyczna koncepcja na rynku pieniądza może tłumaczyć, dlaczego tak mało pisze się o bezrobociu w czasopismach zajmujących się finansowością. Przezwyciężenie wykluczenia chrześcijański komunitaryzm U podstaw tego, co zostało powiedziane o dalekosiężnych programach chrześcijańskich, leży teoria komunitaryzmu. Obejmuje ona zaangażowanie dla sprawiedliwości, włączając w to daleko idącą redystrybucję zasobów na rzecz najmniej uprzywilejowanych. subsydiarny podział władzy wbudowany w konstytucyjne reformy pozostając w wewnętrznym kręgu komunitarnej myśli chrześcijańskiej, musimy dostrzegać, jak kształtuje się wspólnota czy solidarność między osobami, najpierw między nimi, potem w coraz szerszych grupach, w stosunkach między grupami i globalnie. Komunitaryzm daje pierwszeństwo wartościom komplementarnych stowarzyszeń i demokratycznego uczestnictwa, które - są częścią obliczonej na dłuższą metę budowy Europy i stają się częścią rozwiązań takich szczególnych problemów, jak bezrobocie. Występujemy na rzecz „publicznej kooperacji” (w przeciwstawieniu do kooperacji państwowej, jak mówi papież Jan Paweł II), dzięki której podmioty decyzji ekonomicznych współpracują w wolny sposób między sobą oraz innymi grupami i rządem na rzecz publicznych interesów. Słuszność takiego podejścia, zgodnego z chrześcijańską nauką społeczną, polega na dopełnianiu i korygowaniu konkurencji oraz interwencji państwa oraz przyczynianiu się do długoterminowej i wielostronnej efektywności ekonomicznej. Niekiedy stawia się nam testujące pytanie: „Tak, ale jaki jest wasz program?". Odpowiedź zgodnie z Centesimus annus jest taka, że zadaniem chrześcijańskiej myśli społecznej nie jest występowanie z programami, jakie proponują rządy, partie, związki zawodowe i zespoły ekspertów. Nauka ta przedstawia natomiast (i wymaga to więcej badań ze strony uczonych z kręgu chrześcijańskiej myśli społecznej) — pośrednie komunitarne idee przewodnie, pośrednie przesłanki (axiomata media), które mogą być pomocne dla twórców programów. Zgodnie z powyższymi wywodami można by tu np. zaproponować: 1. 2. 3. 4. Społeczne uwarunkowanie instytucji rynkowych przez oddziaływanie organów publicznych, szerszy i doskonalszy monitoring społeczny oraz obowiązkowe ujawnianie sektorów „odpornych na etykę"; Doradczą komisję płacową dla promowania i kontrolowania ekspansji gospodarczej ze szczególnym ukierunkowaniem na przeciwdziałanie inflacji, ubóstwu i bezrobociu. Ukazywanie skali zaniedbanych interesów, co winno przyczyniać się do redystrybucji, bardziej otwartej polityki i odpowiedzialności obywatelskiej, szczególnie zaś włączenia kobiet do organów decyzyjnych; Radykalną przemianę kulturalną w kręgach gospodarczych Papież Jan Paweł II trafnie ujmuje te sprawy w encyklice Laborem exercens: „Trzeba przeto w dalszym ciągu stawiać sobie pytanie związane z podmiotem pracy i warunkami jego egzystencji. Dla realizacji sprawiedliwości społecznej w różnych częściach świata, w różnych krajach i we wzajemnych pomiędzy nimi stosunkach, potrzebne są coraz to nowe formy solidarności ludzi pracy, a także solidarności z ludźmi pracy" (n. 8).
