Opracowała: mgr Małgorzata Cwener
advertisement
Opracowała: mgr Małgorzata Cwener-Drapała SYNDROM NIEADEKWATNYCH OSIĄGNIĘĆDZIECI BEZ SUKCESÓW Określeniem tym posłużyła się Sylvia Rimm w stosunku do dzieci zdolnych do uczenia się przeciętnie, ponadprzeciętnie czy nawet wybitnie, łącznie z dziećmi pochodzącymi z rodzin, gdzie edukacja jest jedną z cenionych wartości, a dzieci z tych rodzin nie osiągają wyników adekwatnych do swoich możliwości. W ostatnim czasie coraz więcej uwagi poświęca się rozpoznaniu tego problemu i znalezieniu sposobów jego rozwiązania. Dorośli, którzy kiedyś jako dzieci cierpieli z powodu braku rozpoznania swoich rzeczywistych możliwości, teraz kiedy mogą mówić, bo są słuchani, zaczynają o tym zjawisku opowiadać dokładnie. Jest to dla nich ważne,bo wiedzą, że gdyby nie przypadek ich kariera życiowa mogłaby być zupełnie inna. Oprócz Sylvi Rimm o niemożności przekroczenia pewnej granicy przez dziecko zdolne, pisze również Daniel Goleman w swej książce pt.„Inteligencja emocjonalna”. Jeśli ktoś nie towarzyszył w trudach wzrastania dziecku „bez sukcesów”, albo sam nie miał tego rodzaju problemów może czytając te słowa wyrazić zdziwienie- zdolny i nie potrafi? To kto w końcu może mieć powodzenie w życiu jeśli nie ten, który ma możliwość opanowania wiedzy i umiejętności. Prawdziwe możliwości tych dzieci są oczywiste, zarówno dla ich rodziców, jak i dla nauczycieli. Mogą być twórcze, werbalnie przedwcześnie rozwinięte, a pomimo to nie radzą sobie w szkole. Myślę, że zasadne będzie przytoczenie w tym miejscu najbardziej znanych definicji zdolności. Ogólnie mówiąc zdolności to właściwości psychologiczne różniące jednego człowieka od drugiego, łatwość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie. Inna definicja mówi, że zdolności to różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy i sprawności oraz takich samych warunkach zewnętrznych oraz przy równej motywacji niektórzy uczą się nowych rzeczy szybciej. Zdolności (wg Szewczuka) powiązane są z całokształtem życia psychicznego, z motywacją osobowościową, procesami poznawczymi i inteligencją. Utożsamia on także zdolności z działaniem. Wg Reykowskiego zdolności są to warunki wewnętrzne, dzięki którym ludzie zaangażowani, a więc o takiej samej motywacji i jednakowo przygotowani, opanowują daną działalność niejednakowo szybko, a poziom osiągniętych rezultatów jest różny. Zaobserwowano, że ludzie twórczy są stanowczy, przywódczy, pełni inicjatywy, aktywni i samowystarczalni. Posiadają silną motywacją, umiłowanie i zapal do pracy, dużą wewnętrzną dyscyplinę, upór, energię, są dokładni. Są mniej zahamowani, mniej formalni i konwencjonalni, nie tłumią popędów. Mają estetyczny stosunek do świata, estetyczny typ inteligencji i uczuciowości. Są uczuciowo i emocjonalnie chłonni, są subiektywni, i entuzjastyczni. Wykazują słabe zainteresowanie sprawami stosunków międzyludzkich, są introwertykami, ludźmi niezbyt towarzyskimi, pełnymi rezerwy. Mało interesują się sprawami ekonomicznymi. Dlaczego, więc duża część dzieci zdolnych nie osiąga spodziewanych efektów? Obserwatorzy karier życiowych dzieci „bez sukcesów” poszukiwali prawidłowości rządzących sposobami ich funkcjonowania. Okazało się, że zaczynają one swoje życie szkolne jako rozgarnięte, wygadane pierwszaki, a ich osiągnięcia stopniowo lub nagle, a często dramatycznie przechodzą z fazy adekwatnych osiągnięć do zaniżonych. Nie znaleziono wrodzonych czynników neurologicznych, czy biologicznych wyjaśnień dla 1 nieadekwatnych osiągnięć. Nie ma też pojedynczych przyczyn instytucjonalnych, gdyż wiele dzieci o podobnych uzdolnieniach dobrze sobie radzi w tych samych klasach. Opisano natomiast czynniki sprzyjające jego powstawaniu. Zachowań i umiejętności potrzebnych do osiągania sukcesów można wyuczyć dzieci bardzo wcześnie, zanim jeszcze pójdą do szkoły. Ich pierwszymi nauczycielami są rodzice, ale mogą też być dziadkowie, rodzeństwo, czy inne ważne osoby z bliskiego otoczenia. Cechy i zachowania, które prawdopodobnie wpływają na to, że dziecko będzie osiągać mniej, niż by mogło, nie są spostrzegane we wczesnym dzieciństwie. Czasami wynikają one ze szczególnej sytuacji danego dziecka w rodzinie, w innych przypadkach wywodzą się z rodzicielskiej filozofii wychowania. Warunki sprzyjające powstawaniu Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć można zaliczyć do kilku kategorii. Najważniejsza wydaje się szczególna sytuacja rodzinna dziecka Zawiera się w nich zarówno „ upragnione dziecko” jak i „dziecko chorowite”, „ specyficzny układ rodzeństwa”, „samotne rodzicielstwo”, czy „ dziecko wybitne”. Nie bez znaczenia jest również „ rodzicielska filozofia wychowania”. Często dzieci te nie potrafią się uczyć. Złe nawyki i dezorganizacja powodują brak poczucia kontroli nad własnymi osiągnięciami. Najboleśniejsze dla obserwatora są objawy braku wiary w osiągnięcie celu nawet gdyby włożyli w pracę więcej wysiłku. Stawiają sobie zbyt wysokie cele, takie które gwarantują porażkę. A najgorsza chyba jest głęboka wiara w magiczne sposoby stania się kimś wielkim oraz brak umiejętności docenienia wartości prawdziwego wysiłku. Z jakiegoś powodu nie znają wartości prawdziwego wysiłku ? Jakkolwiek żaden z tych czynników nie powoduje bezpośrednio braku osiągnięć u dziecka, to jednak wszystkie one stwarzają warunki zwiększające ryzyko doprowadzenia do takiego właśnie rezultatu. „Dzieci bez sukcesów” mają tendencje do działań zdezorganizowanych, zapominają o odrabianiu lekcji, nie pamiętają co było zadane, gubią i książki. Często marzą na jawie, nie słuchają, gapią się przez okno. Albo na odwrót – zbyt dużo gadają na lekcjach. Brak im umiejętności uczenia się, uważają, że się uczą, a w rzeczywistości tylko pobieżnie przeglądają zadany materiał. Niektóre są powolne i przy tym perfekcyjne, inne szybkie, skoncentrowane na tym, aby zrobić coś jako pierwsze. Jedne są płaczliwe i samotne, inne lubią rządzić i łatwo się denerwują, są agresywne- zaczepiają lub wywołują bójki. Szkołę mogą traktować jako miejsce spotkań. Lubią wybierać sobie jeden przedmiot jako ulubiony i tylko tego się uczą. Nie czytają wcale albo czytają ciągle tracąc kontakt z rzeczywistością. Bywają przyziemni i konkretni, albo bardziej twórczy z niezwykłym sposobem myślenia. Jak wynika z powyższego opisu dzieci te oraz ich wychowawcy borykają się z przeróżnymi trudnościami, walczą, bo zwycięstwo zdaje się być w zasięgu ręki. Wydaje się, a walka ta często jednak kończy się porażką. Dzieje się tak dlatego, że najpoważniejszym przeciwnikiem tych dzieci są ich własne emocje. To nieumiejętność rozpoznawania własnych uczuć, akceptowania ich, jest podstawową przyczyną niskiego poczucia wartości oraz braku zadowolenia z siebie i własnych dokonań. Problemem radzenia sobie z własnymi uczuciami zajmuje się wywodząca z USA, stworzona przez Thomasa Gordona teoria Wychowania bez Porażek. Jest to metoda wpływu wychowawczego zakładająca brak współzawodnictwa i walki w wychowaniu, przewidująca brak zwycięzców i zwyciężonych. Podstawą tego programu jest hasło- „wszystkie uczucia akceptuj, sprzeciwiaj się natomiast niedobrym działaniom”. Jest to metoda ucząca dorosłych jak stawiać dzieciom granice, jak rozumnie czuwać nad ich wzrastaniem. Nauczenie dorosłych jak pokazać dzieciom wagę uczuć w życiu człowieka jest umiejętnością kluczową. Rozpoznawanie własnych emocji ułatwia dziecku kontrolowanie ich wpływu na działanie. Zaakceptowanie wszystkich uczuć, zgoda na nie, pozwoli dziecku polubić siebie. 2 Umiejętność cenzurowania własnych zachowań pokaże, jak wielki jest człowiek w starciu z sobą samym. Kolejnym zagadnieniem poruszanym przez metodę „bez porażek” jest stosowanie w wychowaniu dziecka pochwały opisowej. Pochwała wpływa korzystnie na kształtowanie poczucia własnej wartości i samooceny. Pochwała opisowa oparta o opis tego, co dorosły stojący z boku widzi naprawdę a nie o to co mu się wydaje jest prawdziwa i pozwala w rzeczywisty sposób pochwalić i wzmocnić to co wzmocnienia wymaga. Metoda bez porażek uczy dorosłych nie tylko nowych metod, czy technik, raczej uświadamia im, że skuteczność wychowania zależy w znacznym stopniu od osoby wychowującego. Ukazuje prawdę, że skuteczne wychowanie nie może mieć miejsca, jeśli wychowujący nie opiera go na jasnym, czytelnym systemie wartości, który sam posiada i realizuje. Pozwala na pogłębienie samoświadomości i refleksji na temat skuteczności metod wychowawczych, ułatwia zakwestionowanie niektórych funkcjonujących stereotypów i mitów na temat wychowania. Metoda „bez porażek” pozwala na wychowanie człowieka zdolnego do rozpoznawania własnych uczuć i współgrania z nimi. Jest skuteczna w wychowaniu i przydatna w prowadzeniu dzieci z Syndromem Nieadekwatnych Osiągnięć, w wychowywaniu których popełniono różnego rodzaju błędy. Niektórzy dorośli posiadają w tej sprawie ogromną intuicję, potrafią dostroić się do dziecka – „wyciągają ręce i dziecko chce podejść”. Inni niestety muszą się tego nauczyć. Dorosły został postawiony przy dziecku, aby pomagać mu we wzrastaniu i powinien dobrze wiedzieć jak to robić, a nade wszystko pamiętać, że –„nasze dzieci zamieszkają w domu jutra”. Definicje zdolności Zdolności to właściwości psychologiczne różnice jednego człowieka od drugiego, łatwość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie. Zdolności to różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy i sprawności, w takich samych warunkach zewnętrznych i przy równej motywacji niektórzy uczą się szybciej nowych rzeczy. Zdolności (wg Szewczuka) powiązane są z całokształtem życia psychicznego, z motywacją osobowościową, z procesami poznawczymi i inteligencją. Utożsamia on także zdolności z działaniem. Zdolności (wg Reykowskiego) są to warunki wewnętrzne, dzięki którym ludzie zaangażowani, a więc o takiej samej motywacji i jednakowo przygotowani, opanowują daną działalność niejednakowo szybko, a poziom osiągniętych przez nich rezultatów jest różny. O tych, którzy opanowują określoną działalność lepiej, można powiedzieć, że mają wyższe zdolności w danej dziedzinie. 3 Cechy ludzi twórczych (badania przeprowadzone przez M. I. Steina): – są stanowczy, przywódczy, pełni inicjatywy, aktywni i samowystarczalni, – są mniej zahamowani, mniej formalni i konwencjonalni, nie tłumią popędów, – posiadają silna motywację, umiłowanie i zapał do pracy, dużą wewnętrzną dyscyplinę, upór, energię, są dokładni, – są konstruktywnie krytyczni, mniej zadowoleni z połowicznych rozwiązań, – mają szerokie zainteresowania i dużą wiedzę, są elastyczni, – są uczuciowo i emocjonalnie chłonni, subiektywni, witalni i entuzjastyczni, – mają estetyczny stosunek do świata, estetyczny typ inteligencji i uczuciowości, – mało interesują się sprawami ekonomicznymi, – maja kobiece zainteresowania i brak męskiej agresywności, – wykazują słabe zainteresowanie sprawami stosunków międzyludzkich, są introwertykami, ludźmi niezbyt towarzyskimi, pełnymi rezerwy, – są emocjonalnie niezrównoważeni, lecz potrafią skutecznie wykorzystać swoją zmienność, – są źle przystosowani w sensie psychologicznych definicji, ale dobrze przystosowani do pracy i społecznie użyteczni. Zjawiska społeczne mające wpływ na powstawanie Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Środowisko Zmiany społeczne RODZINA 1. Wielość opiekunów dziecka. 2. Pracujący rodzice. 3. Wzrost liczby rozwodów. 4. Nieformalne związki małżeńskie. Główne elementy SNO Dziecko zdominowane przez otoczenie. Uległość : perfekcjonista, bidulka, dręczony, rozdarte w rozterce, depresyjnie smutne, chore, bierne. Ulegli nonkonformiści: smutne, osamotnione, zdenerwowane. Otoczenie zdominowane przez 4 SZKOŁA 1. Wzrost liczby dzieci. 2. Wielość celów i zadań szkoły. 3. Rozdrobnienie treści programowych. dziecko. Dominujący nonkonformista: „maszeruj w takt innego bębna” – spryciara, zbuntowany, twórczy, tyran, złośnik – podziwiaj mnie, nagradzaj, oklaskuj, daj mi, bądź mój. Bunt przeciwko wartościom. PRZEMIANY SPOŁECZNE MEDIA 1. Wzrost liczby ludności. 2. Wzrost wymagań edukacyjnych. 3. Powiązanie sfery biznesu z władzą. 4. Zachwianie norm moralnych, narkomania, alkoholizm. 5. Swoboda seksualna. Dominujący konformista: Jaś sportowiec, Ala prymuska, podziwiaj mnie, nie krytykuj mnie. Ulegli konformiści: spokojni, ulegli, manipulują płaczem, stawiają sobie mniejsze cele. 1.Lansowanie wzorców Zmienność warunków życia. bogactwa. Stałe poczucie bycia zwycięzcą 2. Stymulowanie potrzeby lub pokonanym. posiadania. 3.Kreowanie bohaterów spośród gwiazd sportu i ekranu. 4.Wszechwładna presja sukcesu FAZY DORASTANIA I. Rozpoczyna się ok. 11- 12 r. życia. Faza związana z płcią charakteryzuje się ogólnym niezrównoważeniem emocjonalnym, wyrażającym się w nadmiernej pobudliwości. Dorastający stają się drażliwi, niespokojni ruchowo, dziewczęta często mają złe humory, są nadąsane, płaczliwe. Chłopcy bywają agresywni, miewają wybuchy złości. Zarówno dziewczęta, jak i chłopców cechuje zmienność motywacji. Niezrównoważenie to przejawia się w anarchii życia psychicznego, w chaosie przeżyć i działań, w szybko po sobie następujących stanach: energii i lenistwa, radości i smutku, brawury i nieśmiałości, towarzyskości i pragnienia samotności.Faza ta jest nazywana okresem intensywnego eksperymentowania ze sobą i z innymi, poszukiwania celów i ich odrzucania. 5 II. Rozpoczyna się po 16 r. życia do ok.18-19 r. życia. Faza ta charakteryzuje się poszukiwaniem wyjścia z chaosu przeżyć i działań, stopniowym wyłanianiem się uporządkowania, stawianiem sobie celów i dostosowaniem do nich swojego postępowania. W tej fazie dominującą rolę odgrywają procesy intelektualne; procesy biologiczne organizmu są już z reguły ustabilizowane. Zagadnienie sensu życia jest zdominowane przez aktualne problemy ogólnoludzkie. PROBLEMY SZKOLNE MŁODZIEŻY Grupy problemów: I. Problemy związane z wymaganiami dotyczącymi nauki szkolnej. Są to z reguły niepowodzenia w nauce ze wszystkimi ich konsekwencjami. Wyznacznikiem niepowodzeń są w tym wypadku oceny szkolne. Mają charakter społeczny, bo stawiane są przez nauczyciela w obecności innych uczniów. Stanowią silne wzmocnienie negatywne lub pozytywne. II. Problemy związane ze współżyciem i współdziałaniem społecznym na terenie szkoły. Obejmuje zarówno kontakty pomiędzy uczniami, jak i między uczniami i nauczycielami. III. Problemy dotyczące obszaru wewnętrznych przeżyć ucznia, jego konfliktów wewnętrznych, głównie światopoglądowych. Konflikty w okresie dorastania są najczęściej wzbudzane w procesie konfrontowania nauki i wiary, przy czym szkoła, będąc zazwyczaj terenem ich ujawniania bądź tłumienia, odgrywa istotną rolę w rozwoju moralnym młodzieży. Przegląd podstawowych elementów METODY 4 KROKÓW czyli jak kształtować harmonijne stosunki między ludźmi Krok 1. ZNAJDŹ CZAS NA ROZMOWĘ Komunikowanie się jest konieczne, aby wyjaśnić wszelkie różnice 6 dzielące ludzi. Krok 2. ZAPLANUJ WARUNKI Wybierz odpowiedni czas, właściwe miejsce i inne elementy otoczenia, a rozmowa przyniesie pożądane rezultaty. Krok 3. PRZEPROWADŹ ROZMOWĘ Rozpoczęcie rozmowy Wyrażenie aprobaty Wprowadzenie optymizmu Przypomnienie Podstawowych Zasad Przedstawienie problemu Zaproszenie Dialog Cel nr 1. Skoncentrować się na sprawach zasadniczych. Cel nr 2. Popierać Gesty Zgody Przełom Jeśli przestrzegamy zasad prawidłowego prowadzenia rozmowy i warunków, w jakich powinna zostać przeprowadzona, to możemy się spodziewać, że partnerzy zmienią swoje nastawienie z „ja przeciwko tobie” na „my przeciwko problemowi”. Ta zmiana postaw otwiera szansę na zawarcie porozumienia zadowalającego obie strony. Krok 4. DOPROWADŹ DO ZAWARCIA UMOWY (jeśli jest to potrzebne) Umowa powinna być: wyważona precyzująca zachowanie się obu stron sformułowana na piśmie SYNDROM NIEADEKWATNYCH OSIĄGNIĘĆ- DZIECI BEZ SUKCESÓW UCZEŃ ZDOLNY, KTÓRY NIE MOŻE PRZEKROCZYĆ PEWNEJ GRANICY to wg Sylvi Rimm: DZIECKO ZDOLNE do uczenia się przeciętnie, 7 ponadprzeciętnie czy nawet wybitnie, łącznie z dziećmi pochodzącymi z rodzin, gdzie edukacja jest jedną z cenionych wartości, a nie osiągające wyników odpowiednich do swoich możliwości. CECHY DZIECI BEZ SUKCESÓW – MAJĄ TENDENCJE DO DZIAŁAŃ ZDEZORGANIZOWANYCH: - gubią zeszyty i książki; - zapominają co było zadane; - często marzą na jawie; - nie słuchają na lekcjach, gapia się przez okno, albo zbyt dużo gadają; - brak im umiejętności uczenia się (uważają, że się uczą, a tak naprawdę pobieżnie przeglądają notatki); - bywają powolne, a przy tym perfekcjonistyczne; - bywają szybkie i skoncentrowane na zrobieniu czegoś jako pierwsze; - jedne są płaczliwe i samotne, inne lubią rządzić i łatwo się denerwują; - szkołę mogą traktować jako miejsce spotkań; - lubią wybierać jeden przedmiot jako ulubiony i tylko tego się uczą; - nie czytają wcale albo czytają ciągle tracąc kontakt z rzeczywistością; - bywaj przyziemni i konkretni, albo bardzo twórczy z niezwykłym sposobem myślenia; PRZYCZYNY BRAKU SUKCESÓW U UCZNIÓW ZDOLNYCH U podstaw braku sukcesów leży: - szczególna sytuacja rodzinna dziecka; - rodzicielska „filozofia wychowania”; - nieumiejętność uczenia się; - złe nawyki i dezorganizacja powodujące brak poczucia kontroli nad własnymi osiągnięciami; - brak wiary w osiągnięcie celu, nawet gdyby wkładali w pracę więcej wysiłku; - stawianie zbyt wysokich celów takich, które gwarantują porażkę; - przekonanie, że dla małego celu nie warto się starać; - wiara w magiczne sposoby stania się kimś wielkim – z pucybuta prezydent; - brak umiejętności doceniania wartości prawdziwego wysiłku; Dzieci te nie doświadczyły zależności między działaniem a rezultatem, wysiłkiem a sukcesem. 8
