Efekty zintegrowanych działań mających na celu poprawę

Opis z realizacji zadania publicznego "APF" –
MODEL WSPARCIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I INTEELKTUALNEJ LUDZI STARSZYCH
Efekty zintegrowanych działań mających na celu poprawę
sprawności fizycznej i intelektualnej ludzi starszych
Proces starzenia się człowieka jest nieuchronnym zjawiskiem, które przebiega na wielu wzajemnie
oddziałujących na siebie płaszczyznach. Wzrost zainteresowania tym problemem ściśle wiąże się
z wydłużeniem wieku życia, a zatem ze stale rosnącą populacją ludzi starszych.
Wg danych GUS w dziale „Emerytury i renty w 2013 r.” w subiektywnej ocenie, stan
zdrowia 30% emerytów określiło jako złą, lub bardzo złą, nieco ponad 41% uważa, że ich stan
zdrowia jest „taki sobie”, tj. ani dobry ani zły. Stan zdrowia jest przez emerytów oceniany gorzej,
niż sytuacja materialna ich gospodarstw domowych. Aktywny styl życia jest istotnym czynnikiem
wpływającym na kondycję zdrowotną ludzi starszych. Oczywistym jest fakt, że niedobór ruchu
może prowadzić do przyspieszenia procesów starzenia się, a niekiedy również do niedołęstwa lub
nawet inwalidztwa fizycznego. Zwiększenie aktywności fizycznej zapobiega także samotności
i izolacji oraz umożliwia utrzymanie niezależności osób starszych.
W celu poprawy sprawności fizycznej i intelektualnej osób starszych Akademicka Fundacja
Staropolska wraz z grupą specjalistów Staropolskiej Szkoły Wyższej, Niepublicznej Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej „Pomocna Dłoń”, podjęła się realizacji innowacyjnego projektu "APF" –
MODEL WSPARCIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I INTEELKTUALNEJ LUDZI STARSZYCH dotyczącego modelu
wsparcia aktywności fizycznej i intelektualnej ludzi starszych. Model ten jest odpowiedzią na stale
postępujący proces starzenia się społeczeństwa polskiego. W trakcie jego realizacji połączono
aktywizacje fizyczną i intelektualną poprzez treningi EEG-Biofieeback oraz zajęcia nordic walking.
W treningach indywidualnych EEG Biofeedback wzięło udział 25 seniorów (po 6 godz. treningów na
osobę), łącznie 150 osobogodzin oraz treningi nordic walking z udziałem trenera specjalisty.
Co to jest EEG Biofeedback?
EEG Biofeedback jest metodą terapii opartą na wyspecjalizowanej technice komputerowej.
Umożliwia ona trening mózgu w celu poprawienia jego efektywności i uzyskania kontroli nad
procesami fizjologicznymi zachodzącymi w naszym organizmie.
EEG Biofeedback jest formą neurorehabilitacji łączącej w sobie elementy psycho
i neurofizjoterapii. Przy użyciu zestawu komputerowego jest obrazowana i modulowana czynność
bioelektryczna mózgu. Wykorzystuje się tutaj sprzężenie zwrotne między stanem psychicznym
a czynnością neurofizjologiczną mózgu osoby biorącej udział w terapii.
Biofeedback narodził się w amerykańskim ośrodku szkoleniowym NASA w latach 60-tych. Służył on
do szkoleń astronautów i pilotów, którzy w warunkach dużego stresu byli zmuszani do
wykonywania nałożonych na nich skomplikowanych czynności. Dziś metoda jest popularna
również w innych dziedzinach, pomaga sportowcom, biznesmenom, uczniom, studentom, ludziom
starszym. Metoda ta jest skuteczna w 80-95% przypadków, w zależności od stopnia złożoności
problemu. Stosując EEG-Biofeedback polepszamy czynność bioelektryczną mózgu. Stwarza to duże
możliwości w leczeniu zaburzeń neurologicznych, psychosomatycznych, psychiatrycznych.
Biofeedback nie jest alternatywną formą terapii w stosunku do farmakoterapii. W niektórych
schorzeniach ją zastępuje, w innych uzupełnia. Przewagą biofeedbacku jest to, że jest to metoda
całkowicie bezpieczna, bez skutków ubocznych. Motorem skuteczności terapii jest silna wola
i motywacja pacjenta. I to ten czynnik podkreślają terapeuci: poczucie odpowiedzialności pacjenta
za wynik własnego leczenia. Treningi, dzięki optymalizacji pracy mózgu pozwalają na zachowanie
szybkości i wydajności procesów poznawczych, a także usprawniają koncentrację uwagi.
Takie oddziaływania są szczególnie skuteczne w początkowej fazie demencji i innych formach
otępienia starczego. Należy zatem traktować je jako psychoprofilaktykę występowania zaburzeń.
Nordic walking
Nordic walking jest uważany za jeden z najlepszych sportów dla seniora. Aktywność fizyczna,
szczególnie na świeżym powietrzu poprawia krążenie, działanie układu oddechowego, kondycję
fizyczną i ogólne zdrowie. Drugą zasadniczą zaletą jest to, że sport ten pozytywnie wpływa na życie
towarzyskie seniora. W ramach działania odbył się jeden wykład teoretyczny obejmujący historię
tego sportu, aspekty zdrowotne, wskazania i przeciwwskazania, budowę treningu, szczegóły
techniki, dobór sprzętu i akcesoriów, zalecenia do uprawiania nordic walkingu oraz
10 dwugodzinnych zajęć praktycznych w terenie (ćwiczenia rozgrzewające, zabawy integracyjne
z kijkami, ćwiczenia techniczne kształtujących prawidłową technikę, ćwiczenia koordynacyjne
z kijami w marszu, ćwiczenia siłowe i rozciągające). W zajęciach wzięła udział grupa 25 seniorów –
3 godzinny wykład teoretyczny (wraz z przerwą kawową) i 10 dwugodzinnych zajęć terenowych
(łącznie 23 godz. zajęć).
Badania i wyniki
W projekcie, który realizowany był od 15 kwietnia 2015 r. do 31 października 2015 r. uczestniczyło
25 osób w wieku 60+ z terenu województwa świętokrzyskiego, którzy wzięli udział w treningach
EEG Biofeedback i zajęciach nordic walking.
Cele szczegółowe projektu to: usprawnienie sfery intelektualnej grupy 25 seniorów
poprzez uczestnictwo w zajęciach Biofeedback oraz usprawnienie sfery fizycznej grupy
25 seniorów poprzez uczestnictwo w zajęciach nordic walking.
Jednym z zadań było przeprowadzenie badań ankietowych przed i po realizacji projektu. Pierwsza
ankieta posłużyła do opracowania wstępnego materiału porównawczego ewaluacji całości projektu.
Druga zaś posłużyła do opracowania ewaluacji wyników całości projektu i była podstawą do oceny
efektów zintegrowanych działań mających na celu poprawę sprawności fizycznej i intelektualnej
ludzi starszych. Badaniami objęto 25 osób (18 kobiet i 7mężczyzn) w wieku 60-68 lat (12 osób) oraz
-2-
69 i więcej (13osób). Ankietowani deklarują w większości wykształcenie wyższe (15 osób). Pozostali średnie
(9 osób) i zawodowe 2 osoby. Najczęściej są to osoby żyjące w rodzinie jednopokoleniowej (10 osób) lub
samotnie (9 osób). W rodzinie dwupokoleniowej mieszka 6 osób.
W celu bliższego poznania uczestników projektu, zapytano ich o styl życia w przeszłości
i obecnie. Z przeprowadzonego badania wynika, że wszyscy pracowali zawodowo (100%).
Trzy osoby wykonywały pracę o stojącym charakterze, siedzącą 5 osób, natomiast pozostali
deklarują mieszany charakter pracy (16 osób). Prowadzony tryb życia w przeszłości oceniają jako
aktywny (13 osób) i bardzo aktywny (8osb). Tylko 2 osoby w przeszłości preferowały niewielką
aktywność. Jednocześnie 11 osób twierdzi, że zwracało uwagę na zdrowy styl życia i sposób
odżywiania, czasami zwracało na to uwagę 8 osób, natomiast 5 osób nie przywiązywało do tego
uwagi.
Przed udziałem w projekcie badani najczęściej oceniali swoją sprawność fizyczną jako
dostateczną (13 osób), 7 osób jako dobrą, 2 osoby niedostateczną i 1 osoba bardzo dobrą. Zdrowy
styl życia deklaruje 14 badanych, 8 osób czasami stara się prowadzić zdrowy styl życia, 1 osoba nie
zwraca na to uwagi. Po udziale w zajęciach przewidzianych w projekcie ankietowani zaobserwowali korzystne zmiany w swojej sprawności fizycznej. Szczegółowe dane ilustruje wykres 1
przed udziałem
14
po udziale
12
10
8
6
4
2
0
b. dobra
dobra
dst
ndst
Wykres 1. Sprawność fizyczna przed i po udziale w projekcie w ocenie badanych.
Ankietowani, zapytani o sposób odżywiania i styl życia twierdzą, że uległ on zmianie na korzyść,
częściej deklarują oni prowadzenie prawidłowego stylu życia. Szczegółowe dane przedstawia
wykres 2.
przed udziałem
25
po udziale
20
15
10
5
0
tak
nie
czasami
nie dbam o nie zwracam
to
uwagi
Wykres 2. Odżywianie i zdrowy styl życia w percepcji badanych
-3-
Prawie wszyscy badani (21 osób) deklarują potrzebę aktywności ruchowej. Swój stan
zdrowia określa jako dobry 13 osób, dostateczny 2 osoby, zły 4 osoby, nie ma zdania 3 osoby.
Uważa się za przeciętnie sprawne i nie ćwiczy 10 osób, ćwiczy systematycznie 7 osób.
Aktywność ruchową ankietowani podejmują najczęściej ze względu na poprawę kondycji
i sprawności fizycznej (21 osób) oraz lepszego samopoczucia (17 osób). Jednocześnie powodem nie
podejmowania dotychczas aktywności fizycznej są problemy zdrowotne (9osób) oraz brak
motywacji (6osób). Badani są zdania (20 osób), iż stan zdrowia w znacznym stopniu wpływa na
aktywność intelektualną i fizyczną w wieku 60plus.
Najczęściej ankietowani przemieszczają się miejskimi środkami lokomocji (13 osób) lub
własnym samochodem (6 osób), pozostali pieszo (3 osoby) lub rowerem (2 osoby).
Biorących udział w badaniu zapytano również o formy spędzania czasu wolnego.
Z wypowiedzi wynika, że 10 osób dysponuje czasem wolnym codziennie, 6 osób w weekendy
a dwie osoby tylko podczas świąt (2 osoby nie udzieliły odpowiedzi). Ankietowani dysponują
wolnym czasem o różnych porach dnia, rano (9 os.), do południa (9 os.), po południu (14 os.),
wieczorem (6 os.) Swój wolny czas spędzają najczęściej z rodziną (14 osób) lub ze znajomymi
(12osób). Samotnie spędza swój wolny czas 5 ankietowanych. Sposoby spędzania wolnego czasu
wskazane przez ankietowanych są bardzo różnorodne. Z badań wynika, iż uczestnictwo
w projekcie wpłynęło na zmianę charakteru spędzania wolnego czasu. Zauważa się znaczące
pozytywne zmiany w zakresie aktywności ruchowej, zmniejszyło się natomiast oglądanie TV.
Szczegółowe wyniki badania przedstawia wykres 3.
16
14
12
10
8
przed udziałem
6
4
po udziale
2
0
a
b
c
d
e
f
Wykres 3. Sposoby spędzania czasu wolnego.
Legenda: a) czytanie książek, b) oglądanie TV, c) aktywność domowa,
d) zabawa z wnukami, e) uprawianie sportu, gimnastyki, f) inne
Ważnym elementem życia jest także aktywność poza domem, zapytani o tę formę
aktywności odpowiedzieli, że są to najczęściej wyjazdy krajoznawcze (11 osób) oraz prace
w ogrodzie (11 osób). Jednocześnie najchętniej podejmowaną aktywnością ruchową jest spacer
(17 osób), następnie praca w ogrodzie (8 osób), nordic walking (7 osób) i gimnastyka (5 osób).
Z kolei najwięcej radości sprawia badanym oglądanie telewizji (19 osób), spacery (17 osób)
i czytanie (14 osób).
-4-
20
15
przed udziałem
10
po udziale
5
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Wykres 4. Ulubione aktywności badanych
Legenda: 1) czytanie; 2) oglądanie TV; 3) spacer; 4) praca w ogrodzie;
5) jazda na rowerze; 6) pływanie; 7) nordic walking; 8) gimnastyka
Oczekiwania biorących udział w projekcje w zakresie terapii ruchowej skupiają się głównie
wokół: poprawy kondycji psychicznej i fizycznej (17 osób), poprawy samopoczucia (16 osób) oraz
możliwości spotkania nowych ludzi (7 osób), dotlenienia organizmu (7 osób), większej chęci do życia.
Natomiast oczekiwania związane z uczestnictwem w terapii EEG Biofeedback to: poprawa kondycji
psychicznej (14 osób), lepsze samopoczucie (15 osób), poprawa koncentracji uwagi (11 osób).
Wyniki badań z ankiety ewaluacyjnej wskazują, że uczestnicy projektu zauważają zmiany
w swojej aktywności ruchowej i intelektualnej.
12
zdecydowanie tak
10
raczej tak
brak zmian
8
6
4
2
0
1
2
3
4
5
6
Wykres 5. Zmiany w aktywności intelektualnej po udziale w projekcie w odczuciu badanych
Legenda: 1) koncentracja psychiczna; 2) koncentracja uwagi; 3) ogólne samopoczucie;
4)chęć do życia; 5)sen; 6) możliwość spotkań nowych ludzi
12
10
8
zdecydowanie tak
6
raczej tak
nie wiem
4
raczej nie
2
0
1
2
3
4
5
6
Wykres 6. Zmiany w aktywności fizycznej po udziale w projekcie w odczuciu badanych
Legenda: 1) kondycja fizyczna; 2) kondycja psychiczna; 3) ogólne samopoczucie;
4) utrzymanie zgrabnej sylwetki; 5) chęć do życia; 6) sen
-5-
Biorący udział w projekcie ocenili także przydatność
w projekcie. Szczegółowe wyniki oceny przedstawia tabela 1.
działań
uwzględnionych
Tabela 1. Przydatność działań zawartych w projekcie w opinii jego uczestników
Ocena w opinii uczestników
Rodzaj działania
Nie mam zdania
Dobrze
Bardzo dobrze
Biofeedback
1
6
12
Nordic walking
1
11
1
Podsumowanie
Wszyscy uczestnicy deklarują chęć udziału w podobnych formach aktywności psychofizycznej.
Może to mieć swoje uzasadnienie w ogólnie wzrastającej świadomości społecznej co do stanu
zdrowia, w tym też stylu życia jako czynników istotnych w utrzymaniu dobrej kondycji organizmu
i mających wpływ na funkcjonowanie człowieka. Stanowią one ważny aspekt determinujący
o samopoczuciu i chęci aktywności społecznej. Aktywizacja środowiskowa sprawia, że choćby
w obliczu wielu jednopokoleniowych rodzin, osobom w wieku 60+ należy umożliwić dostęp
do integracji społecznej poprzez aktywne spędzanie czasu wolnego z innymi osobami. Ruch,
ćwiczenia fizyczne i umysłowe mają ważne znaczenie nie tylko dla kondycji potocznie rozumianej
jako dobrej sprawności psychofizycznej, ale także, a może przede wszystkim dla wiary w siebie,
wyższej samooceny i poczucia własnej wartości w obliczu upływającego czasu. Jest to ważny
element stanu psychicznego, będącego wytyczną dla zajmowanego miejsca osoby starszej
w społeczeństwie. Wsparcie środowiska lokalnego w podejmowaniu działań prozdrowotnych daje
poczucie bycia potrzebnym oraz szansę na przełamywanie stereotypów o starości i wieku
podeszłym jako okresie chorób, odrzucenia, czy wyalienowania. Jak pokazują wyniki naszych
rozważań, efekty zintegrowanych działań mających na celu poprawę sprawności fizycznej
i intelektualnej ludzi starszych wnoszą w ich życie zadowolenie i radość płynące z możliwości
podejmowania aktywności psychofizycznej. Efektem nadrzędnym tychże działań są również nowe
kontakty społeczne, zawiązywanie się serdecznych przyjaźni, oraz wzrastająca chęć do
podejmowania aktywności społecznych i zaspokajania własnych potrzeb intelektualnych z wiarą
w ich sens. Pozwala to bezwzględnie stwierdzić, iż koniecznym jest podejmowanie takich form
wsparcia, które zapewniają osobom starszym stałą integrację ze środowiskiem oraz podnoszą
jakość ich życia.
Opracowanie:
dr Katarzyna Cynowska
mgr Danuta Szmalec
mgr Monika Romaniec
-6-