Zdrowie w sadzie i w ogrodzie

Zdrowie w sadzie i w ogrodzie.
Wycieczka do ogrodu warzywnego i sadu.
Termin wycieczki: wrzesień
Czas trwania: 2 godziny
Cele:
- Wykazanie zależności ekologicznych w przyrodzie i wpływ człowieka
na kształtowanie ekosystemu.
Zapoznanie z podstawowymi roślinami uprawianymi uprawnymi
w Polsce.
- Uświadomienie następstw niedoboru witamin i zwrócenie uwagi na
konieczność dostarczenia witamin organizmowi.
Środki dydaktyczne:
Naturalne okazy warzyw, owoców, karteczki z nazwami warzyw, ankiety
dotyczące produkcji zdrowej żywności.
Przebieg zajęć:
N: Przypomnijcie, jakie czynniki są niezbędne do życia.
U: Człowiek nie mógłby żyć bez jedzenia, picia ,bez snu.
N: Na dzisiejszych zajęciach zajmiemy się jednym z nich – pokarmem.
Poranny posiłek jest bardzo ważny, bo dostarcza energii do nauki, do
pracy. Każdy z was przypomni sobie co jadło na śniadanie i zapisze na
karteczce. Będę odczytywać kolejno nazwy pokarmów, które jedliście.
Każde z was zastanowi się, czy zna jego pochodzenie i w jaki sposób
trafiło na wasz stół. Najwięcej z was napisało chleb, bułka. Kto potrafi
powiedzieć, z czego wyrabia się pieczywo?
U: Wyrabia się z mąki, chleb z żytniej, bułki z pszennej.
N: Czy ktoś potrafi rozpoznać te zboża wśród innych. (Uczniowie
rozpoznają zboża) Żyto i pszenica to te rośliny, które są podstawą
wyżywienia ludności w Polsce i uzyskiwane plony decydują o tym, czy dla
nikogo nie zabraknie podstawowego pożywienia. Czytam następne
nazwy: kasza manna, płatki kukurydziane.
U: Kaszę manną wyrabia się z pszenicy.
N: Mleko, masło jajka.
U: Mleko dają krowy, a z mleka wyrabia się ser i masło. Jajka znoszą
kury.
N: Wymienione pokarmy były pochodzenia zwierzęcego. Zastanówcie się
teraz, czym karmi się krowy, kury?
U: Kurom daje się ziarno, a krowa zjada trawę na pastwisku lub siano.
N: Wynika z tego, że zwierzęta gospodarskie są roślinożerne, a ilość
i jakość uzyskiwanych od nich produktów zależy od ilości i jakości
dostarczanej im paszy. Czytam następne produkty: Dżem, margaryna,
miód.
U: Dżem robi się z owoców.
N: Miód czerpie się z ula, gdzie wytwarzają go pszczoły z nektarów
i pyłków roślin. Margarynę produkuje się z oleju roślinnego tłoczonego
z nasion roślin oleistych: rzepaku, soi, słonecznika. Możemy stwierdzić, że
wszystko, co człowiek zjada na co dzień, pochodzi od roślin. Słyszeliście
na pewno w radiu, telewizji hasło „Zdrowa żywność”. Czy ktoś wie, co to
znaczy?
U: Zdrowa żywność to znaczy czysta, nieskażona, bez zanieczyszczeń.
N: Czy może być skażona żywność?
U: Siadają na niej muchy, dlatego owoce i warzywa trzeba myć. Może być
jeszcze skażona środkami chemicznymi.
N: Tak, bardzo dobrze. Zdrowa żywność to taka, która zawiera jak
najmniej szkodliwych związków chemicznych. W jaki sposób szkodliwe
związki mogą dostać się do żywności.
U: Gdy rosną w zanieczyszczonej glebie, gdy podlewa się je brudną wodą,
gdy powietrze jest zanieczyszczone.
N: Najgroźniejsze dla człowieka są spaliny samochodowe, dlatego
żadnych roślin przeznaczonych do spożycia nie można uprawiać
w pobliżu ruchliwych ulic. Spaliny samochodowe zawierają związki
rakotwórcze, które osiadają na roślinach, wnikają w głąb gleby i poprzez
korzenie przedostają się do wszystkich ich części. W pobliżu ruchliwych
dróg nie wolno wypasać zwierząt , bo szkodliwe związki zawarte
w roślinach przedostają się do mleka i jaja, powodują też choroby
zwierząt. Drugim źródłem zakażenia żywności są związki chemiczne
używane do nawożenia roślin i di ich ochrony przed chorobami
i szkodnikami. Warunkiem uzyskania zdrowej żywności jest stosowanie
głównie nawożenia organicznego, czyli obornika i kompostu, a nie
nawozów mineralnych. Jesteśmy w ogrodzie, rozejrzyjcie się jakie tu
rosną warzywa? Kto wskaże i nazwie poszczególne części np. pomidora.
U: Korzenie, łodyga, liście, kwiaty, owoce.
N: Zajrzyjmy teraz do wnętrza owoców pomidora. Co widzicie
w przekroju.
U: Widać nasiona pomidora.
N: Nasiona są organami służącymi do rozmnażania. Czy ktoś wie jak
uprawia się pomidory?
U: Nasiona sieje się do doniczek, a później duże rośliny sadzi się na
grządki.
N: We wrześniu przypada termin dojrzewania i zbioru owoców pomidora.
Należy on do grupy roślin uprawnych zwanych warzywami. Warzywa są
niezbędnym składnikiem diety człowieka, gdyż zawierają witaminy i sole
mineralne regulujące procesy życiowe człowieka. Każde warzywo ma
swoiste wartości odżywcze i stanowi uzupełnienie diety. (szczegółowe
informacje na temat znanych gatunków warzyw w materiałach dla
nauczyciela). Zabawimy się teraz w zgadywankę warzywną.
Nauczyciel przygotowuje karteczki z nazwami warzyw rosnących
w wybranym ogrodzie. Dzieci losują karteczki, zadaniem będzie tę roślinę
odszukać i określić, który organ jest jadalny.
N: Wymieniamy teraz warzywa o jadalnych korzeniach.
U: Marchew, buraki, pietruszka, seler, rzodkiewka.
N: Wszystko w porządku oprócz rzodkiewki. Otóż botanicy dopatrzyli się,
że u rzodkiewki ti nie korzeń gromadzi materiały zapasowe, tylko
najbardziej dolna część łodygi, a korzeń pozostaje cienki i wrzecionowaty
na końcu zgrubienia. Wymieńcie warzywa o jadalnych liściach.
U: Sałata, kapusta.
N: Warzywa te zawiązują się w główkę i dzięki temu liście wewnętrzne są
kruche, soczyste i delikatne. Warto wspomnieć, że liście poprzednio
wymienionych warzyw – pietruszki i selera używane są jako przyprawa.
Wymniecie warzywa o jadalnych owocach.
U: Ogórek, groch, pomidor, fasola.
N: Warto zwrócić uwagę, że u fasoli jada się zarówno całe owoce
np. fasolę szparagową, jak i same nasiona wyłuskane ze strąków. Waszym
zadaniem
domowym
będzie
zebrać
wszystkie
wiadomości
o wylosowanym warzywie. Dużą część ogrodów przydomowych zajmują
drzewa owocowe. Jakie owoce zbieramy z naszych sadów?
U: Jabłka, grusze, śliwki, wiśnie, czereśnie.
We wrześniu w ogrodach owocują tylko jabłonie, grusze i śliwy, wiśnie
i czereśnie zbieramy latem. Spacerując obejrzyjmy kolejne ogrody
i oceńmy jakość owoców po wyglądzie zewnętrznym. Będziemy zwracać
uwagę na to, czy nie mają czarnych plamek na skórce, czy widać objawy
żerowania szkodników, czy dużo owoców leży pod drzewem.
Przeprowadźmy ankietę z właścicielem ogrodu na temat stosowania
środków ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami.
Zdrowa żywność z naszych sadów.
(ankieta)
Dzieci otrzymują ankiety i przeprowadzają wywiady z właścicielami
ogrodów.
1. Czy Pani (Pan) stasuje środki chemiczne do ochrony roślin przed
chorobami i szkodnikami (pestycydy)?
tak, często
tak, rzadko
nie
2. Jeżeli tak, to czy przestrzega Pani (Pan) okresu karencji (ostatni oprysk
na kilka tygodni przed zbiorem)?
tak
nie
3. Czy śledzi Pani (Pan) podawane w audycjach rolniczych i ogrodniczych
sygnalizacje co do pojawienia się chorób i szkodników (pozwala to
ograniczyć liczbę oprysków)
tak
nie
4.Czy wprowadza Pani (Pan) odmiany odporne na choroby i szkodniki?
tak
nie
N: Porównamy teraz wyniki ankiety z Waszymi obserwacjami sadów.
Wynika z niej, że nawet w sadach, gdzie nie stosowano pestycydów pewna
część owoców jest zdrowa i pięknie wybarwiona. W ogrodach
przydomowych zawsze lepiej zbierać mniej, ale za to zupełnie zdrowych
owoców. Natomiast piękne owoce z sadów produkcyjnych mogą być
podejrzane ze względu na pozostałości pestycydów.
Zapiszcie sobie drugie zadanie domowe, które będzie polegało na
poddaniu ankiecie własnych rodziców lub znajomych, którzy zajmują się
uprawą roślin.
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA
Zasady integrowanej produkcji owoców
wolnych od zanieczyszczeń chemicznych:
1. Sadzenie odmian odpornych na choroby
Zakładając nowy sad czy ogród przydomowy należy dobierać takie
odmiany, które wykazują dużą odporność na choroby. W szkółkach
polskich znajduje się już wiele takich odmian, np. u jabłoni Jester,
Novamac, Freedom.
2. Stosowanie pestycydów tylko w przypadku przekroczenia tzw. progów
zagrożenia
Określano dla każdego czynnika szkodliwego próg zagrożenia(np. liczbę
porażonych liści na gałęzi, liczbę szkodników na jednym liściu), którego
przekroczenie powoduje obniżenie plonu. Przy porażeniu mniejszym
opryski środkami chemicznymi są zbędne, gdyż roślina potrafi sobie z tą
infekcją poradzić, a szkodliwe owady zostaną zniszczone przez swoich
naturalnych wrogów.
3. Korzystanie z nowoczesnej sygnalizacji i prognoz
W środkach masowego przekazu pojawiają się informacje o doraźnych
zagrożeniach przez choroby i szkodniki oparte o obserwacje biologii patogenów. Jednocześnie podawane są najbardziej skuteczne środki do ich
zwa1czania oraz zalecane dawki.
4. Bezwzględne przestrzeganie okresu karencji
Każdy środek ma ściśle określony czas działania i okres szkodliwości, po
którym rozkłada się i dezaktywuje. Zabiegi ochrony roślin trzeba
dostosować do okresu kwitnienia (karencja dla pszczół) i owocowania
(karencja dla człowieka).
5. Stosowanie owadobójczych preparatów selektywnych
i preparatów biologicznych
Preparaty selektywne to takie, które działają tylko na określoną grupę
szkodników, oszczędzając owady pożyteczne, m.in. pszczoły oraz owady
drapieżne odżywiające się szkodnikami (biedronki). W handlu spotyka się
też preparaty biologiczne likwidujące szkodniki w sposób naturalny - np.
atakujące owady, bakterie lub grzyby, ewentualnie jaja lub larwy owadów
drapieżnych.
6. Ograniczenie nawożenia chemicznego
Nawozy chemiczne powinno się stosować jedynie w sadach młodych,
jeszcze nie owocujących. W sadach owocujących najlepszym systemem
uprawy gleby jest utrzymanie często koszonej murawy. Rozkładająca się
ścięta trawa dostarcza drzewom azotu, fosforu i potasu, wpłukiwanych do
gleby przez opady atmosferyczne.
7. Mechaniczne niszczenie chwastów
W przypadku utrzymywania murawy problem chwastów nie istnieje, niszczone są podczas koszenia. W chwili obecnej stosowanie chemicznych
środków chwastobójczych (herbicydów) w sadach owocujących jest zdecydowanie przeciwwskazane, gdyż są one stosunkowo trwałe w środowisku i istnieje niebezpieczeństwo ich kumulacji w wodach gruntowych.
Warzywa rzadziej uprawiane w Polsce
Jarmuż, zwany też kapustą zimową, wytwarza ciemnozielone, pięknie
powycinane i karbowane liście. Rośnie intensywnie przez cały rok, a we
wrześniu osiąga do jednego metra wysokości. Częścią użytkową są młode
liście, które sukcesywnie obrywa się i przyrządza z nich gotowaną
jarzynkę lub po sparzeniu dodaje do sałatek. Obgotowanie i sparzenie
pozwala na pozbawienie liści goryczkowego smaku. Jarmuż jest odporny
na mróz i jego liście można zbierać przez całą zimę. Po przejściu pierwszych przymrozków liście tracą goryczkowaty smak i można je spożywać
na surowo.
Jarmuż należy do roślin bardzo zasobnych w sole mineralne i witaminy.
Zawiera dużo wapnia, magnezu, fosforu i żelaza. Polecany jest przy
niedokrwistości. Świetnie nadaje się na zimową paszę dla zwierząt gospodarskich. Dostarcza podczas zimy witamin: A, C, B1 B2, E, K.
Jarmuż zasmażany: Zebrać najmłodsze liście i usunąć z nich zgrubiały
środkowy nerw. Obgotować krótko liście na wrzącej, osolonej wodzie,
odcedzić i drobno posiekać. Cebulę podsmażyć na tłuszczu, dodać mąkę,
zasmażyć. Dodać posiekany jarmuż, śmietanę, przyprawić jarzynką i
zagotować. Podawać jako dodatek do mięs, ryb, do omletu.
Brokuł włoski jest bliskim kuzynem kalafiora i też należy do warzyw
kapustnych. Częścią jadalną są tak zwane róże, czyli mięsiste kwiatostany
z pąkami kwiatowymi. U kalafiora mają one barwę białą, a u brokuła
zielonofioletową. Dodatkową zaletą brokuła jest to, że po zbiorze
pierwszej r6ży w kątach liści wyrastają następne, które można zbierać
sukcesywnie aż do zimy.
Pod względem wartości odżywczej brokuł znajduje się w grupie najwartościowszych roślin warzywnych; Zawiera szczególnie dużo witaminy
C i A. Doskonale nadaje się do mrożenia, nie traci wartości odżywczych
ani smakowych. Przyrządza się go tak jak kalafior, jako gotowaną
jarzynkę lub dodatek do zup.
Zielona zapiekanka: Ugotować kilka róż brokułów, rozdrobnić je
i wymieszać z ugotowanym makaronem (mogą być łazanki, świderki,
wstążka). Dodać łyżkę masła, posypać tartym żółtym serem i zapiec
w piekarniku.
Brukselka - uprawiana od stuleci w Belgii, stąd nazywana kapustą
brukselską.
We wrześniu na wysokiej, sztywnej łodydze w kątach liści tworzą się
drobne, twarde główki. Utrzymują się one na pędzie do połowy zimy i
można je stopniowo zbierać na jarzynkę.
Kapusta brukselka ma dużą wartość kaloryczną i witaminową. Zawiera
bardzo dużo witaminy C i cenne sole mineralne: żelazo, fosfor, wapń.
Dodaje się ją do zup lub podaje ugotowaną w całości jako dodatek do
drugiego dania. Brukselka świetnie nadaje się do mrożenia.
Zupa z brukselki: Ugotować brukselkę do miękkości w wywarze
mięsno-jarzynowym, przetrzeć przez sitko i połączyć z wywarem.
Podprawić śmietaną z żółtkiem, podawać z grzankami.
Sałata krucha, zwana też sałatą letnią, ma liście ciemniejsze niż
popularnie uprawiana sałata masłowa, kędzierzawe i pofałdowane. Jej
zaletą jest to, że w lecie podczas długiego dnia nie wytwarza pędów
kwiatostanowych, tak jak zwykła sałata, tylko zawiązuje bardzo duże
główki z kruchymi, kremowozielonymi liśćmi środkowymi.
Sałatę kruchą wysadza się na początku lata i zbiera aż do jesieni. Jest
cennym źródłem witamin A, B1, B2, E oraz soli mineralnych, zwłaszcza
wapnia i żelaza. Spożywa się ją wyłącznie na surowo jako dodatek do
kanapek lub obiadowego drugiego dania.
Letnia surówka witaminowa: Pokroić na paski liście sałaty kruchej, dodać
pokrojony w plasterki ogórek, rozdrobniony pomidor, paprykę, dużo
posiekanego koperku, pietruszki i szczypiorku. Wymieszać z olejem
sałatkowym, sokiem z cytryny, jarzynką.
Skorzonera - inaczej wężymord czarny korzeń. Wężymord dlatego, że
dawniej ta roślina służyła jako lek przeciw jadowi żmii, a czarny korzeń
dokładnie określa wygląd części podziemnej. Częścią jadalną skorzonery
są pokryte czarną skórką korzenie o białym, soczystym miąższu.
Korzenie skorzonery są bardzo pożywne, zawierają duże ilości cukrów,
białka i soli mineralnych. Można je przyrządzać podobnie jak szparagi,
obrane ze skórki, ugotowane i polane masłem ze zrumienioną bułką tartą.
W białym miąższu znajduje się dużo mlecznego soku, który na powietrzu
ciemnieje, dlatego po obraniu korzenie skorzonery natychmiast wkładamy
do lekko zakwaszonej wody.
Surówka ze skorzonery: Obrane korzonki zetrzeć na tarce warzywnej
i skropić sokiem z cytryny, aby nie ściemniały. Dodać śmietanę, odrobinę
musztardy, przyprawić do smaku solą i pieprzem. Posypać siekaną zieloną
pietruszką.
Seler naciowy - popularnie uprawiany seler jest warzywem korzeniowym, a jego liście wykorzystywane są jako przyprawa. U selera
naciowego częścią jadalną są grube, mięsiste ogonki liściowe. Dochodzą
one do 60 cm długości i osiągają średnicę 4 cm.
Spożycie ogonków liściowych selera naciowego jest korzystne dla
organizmu ze względu na zawartość soli mineralnych, witaminy C, a także
olejków eterycznych, które pobudzają apetyt i dezynfekują jamę ustną.
Jarzynka selerowa: Ogonki liściowe selera i kilka marchewek pokroić
w kostkę, zalać niewielką ilością wody, posolić i gotować na małym ogniu
do miękkości. W połowie gotowania dodać garść zielonego groszku. Na
koniec do jarzynki dodać łyżkę masła, oprószyć mąką i jeszcze raz
zagotować. Podawać do drugiego dania.
Pietruszka naciowa - ta odmiana pietruszki wytwarza niewielki
korzeń, natomiast bardzo wiele kędzierzawych i silnie pofałdowanych
liści, które są jeszcze bardziej aromatyczne niż liście pietruszki
korzeniowej. Zawierają też więcej witaminy C, A, B1, B2 oraz żelaza
i wapnia. Zaletą pietruszki naciowej jest jej mrozoodporność, dzięki
czemu liście zbiera się przez całą zimę, nawet spod śniegu. Wiosną
korzenie wydają bardzo obfitą nać, którą można wykorzystywać aż do
pojawienia się liści pietruszki korzeniowej.
Pietruszkę naciową można uprawiać też zimą na parapecie okiennym.
W tym celu siejemy ją do skrzynki balkonowej na początku sierpnia i aż do
mrozów przetrzymujemy w ogrodzie lub na balkonie. W zimie skrzynkę
przenosimy do mieszkania, a wiosną rośliny wysadzamy na zagony
w ogrodzie, gdzie nadal będą obficie plonować.
Papryka należy do warzyw ciepłolubnych, uprawiana w dużych
ilościach w krajach Europy Płd. Ostatnio pojawiły się odmiany papryki
przystosowane do naszego klimatu, dlatego coraz częściej spotyka się ją
w ogrodach. We wrześniu owoce papryki dochodzą do dojrzałości
zbiorczej, przybierając różne odcienie barwy żółtej, pomarańczowej
i czerwonej.
Owoce słodkiej papryki zawierają najwyższy ze wszystkich warzyw
procent witaminy C (do 10 razy wyższy niż w owocach pomidora), dlatego
najkorzystniej spożywać ją na surowo. Z owoców, które nie osiągną
dojrzałości zbiorczej można ugotować zupę lub przyrządzić paprykę
nadziewaną.
Papryka nadziewana mięsem i ryżem: Przygotować nadzienie tak jak na
gołąbki, ze zmielonego mięsa i ugotowanego na półsypko ryżu. Nadzienie
przyprawić na ostro cebulą, pieprzem, odrobiną ostrej papryki lub chili.
Wydrążone papryki napełnić nadzieniem, ułożyć w rondlu, zalać do
połowy wodą, dodać kostkę rosołową i przetarte przez sitko duszone
pomidory. Dusić około 15 minut na wolnym ogniu.
Kabaczek, cukinia, patison - to modne ostatnio warzywa dyniowate,
które stanowią cenne uzupełnienie letnich jadłospisów. Są to hodowlane
odmiany dyni zwyczajnej, różniące się od niej bardzo barwą, wielkością i
kształtem owoców. Kabaczek ma owoce silnie wydłużone, barwy żółtej
lub jasnozielonej, cukinia podobne, ale delikatniejsze i ciemnozielone,
a patison dyskowate, białe, ciemnofioletowe lub zielone.
Owoce dyniowatych są bardzo pożywne. Zawierają sporo skrobi,
cukrów prostych, dużo witaminy A. Przyrządza się z nich potrawy
gotowane, smażone i duszone z dodatkiem cebuli i pomidorów. Mogą
stanowić samodzielne drugie danie obiadowe.
Kabaczki panierowane: Młode owoce obrać ze skórki, pokroić na
plastry grubości 1 cm, wydrążyć nasiona. Panierować w jajku
roztrzepanym Z przyprawą jarzynka i tartej bułce. Smażyć na silnie
rozgrzanym oleju na złoty kolor. Podawać z ziemniakami i surówką.
Jarmuż
Sałata krucha
Brokuł
Skorzonera
Seler naciowy
Pietruszka naciowa
Papryka
Cukinia
Patison