Wyróżniona praca w formacie pdf

STRESZCZENIE
Badania przeprowadzono latem 2008 roku w Lasku Północnym w Słupsku.
Teren badań podzieliłam na pięć stanowisk, znajdujących się w środkowej części Lasku
Północnego. Celem badań było określenie struktury ilościowo-jakościowej grzybów
poliporoidalnych występujących na brzozach brodawkowatych (Betula pendula L.)
oraz ocena na tej podstawie stanu zdrowia drzew.
Na terenie badań porażone grzybami były 2 brzozy żywe, 2 brzozy martwe i 2
odłamane gałęzie. Obserwacje wykazały, że najczęściej spotykanym grzybem
poliporoidalnym był białoporek brzozowy Piptoporus betulinus Bull. (D=81,4%),
z czego tylko jeden osobnik występował na brzozie żywej. Ogólnie stwierdziłam
występowanie 5 gatunków grzybów poliporoidalnych na terenie badań, tj. białoporek
brzozowy (Piptoporus betulinus), hubiak pospolity (Fomes fomentarius L.), pniarek
obrzeżony (Fomitopsis pinicola Sw.), szaroporka podpalana (Bjerkandera adusta
Willd.), błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus Ach. ex Pers.).
WSTĘP
Lasek Północny w Słupsku znajduje się w północno-wschodniej części miasta.
Jego powierzchnia wynosi około 97 ha. Na jego terenie dominują takie drzewa jak
świerk pospolity Picea excelsa L., sosna pospolita Pinus silvestris L., buk zwyczajny
Fagus silvatica L., dąb szypułkowy Quercus robur L., brzoza brodawkowata Betula
pendula [3].
Brzoza brodawkowata (Betula pendula) jest drzewem liściastym należącym do
rodziny brzozowatych. Posiada charakterystyczną białą korę, która łuszczy się okrężnie
paskami. Liście mają kształt romboidalny lub trójkątny. Występuje w większej części
Europy [4].
Grzyby poliporoidalne należą do grzybów podstawkowych (Basidiomycota).
Rozwijają się one na żywym lub martwym drewnie drzew i krzewów. Ich owocniki,
różnorodne pod względem wielkości i kształtu, są potocznie zwane hubami. Grzybnia
większości tych grzybów rozwija się w drewnie powodując zgniliznę [5].
Na terenie miasta Słupska do chwili obecnej prowadzono badania nad grzybami
poliporoidalnymi jedynie w strefach przydrożnych oraz na obszarze Lasku
Południowego [5, 6]. Znaleziono tam m.in. przedstawicieli takich gatunków, jak:
Ganoderma applanatum (Pers.), Meripilus giganteus (Pers.:Fr.), Fomes fomentarius,
Bjerkandera adusta. Mimo tak szeroko zakrojonych badań, nie spotkałam się w
literaturze z informacjami dotyczącymi porażenia brzóz grzybami poliporoidalnymi na
terenie Lasku Północnego. Było to bodźcem do podjęcia przeze mnie badań na tym
obszarze.
Cele pracy:
• wykazanie, jakie rodzaje grzybów poliporoidalnych występują na brzozach na
terenie Lasku Północnego w Słupsku;
• określenie stanu zdrowia drzew, na których owocniki tych grzybów występują.
1
MATERIAŁ I METODY
Badany teren podzieliłam na pięć stanowisk, znajdujących się w niedużej
odległości od siebie (odłamane gałęzie potraktowałam jako osobne stanowiska).
Wszystkie zlokalizowane były w środkowej części Lasku Północnego, ponieważ w tej
właśnie części znajdowało się najwięcej porażonych brzóz. Pominęłam północną część
Lasku (patrząc na ułożenie Lasku w mieście), gdyż rosły tam zdrowe brzozy, natomiast
w południowej znajdowały się inne gatunki drzew.
Moje badania polegały na pracy w terenie. Szukałam brzóz, na których
znajdowały się huby, co dokumentowałam fotograficznie. Następnie określałam przy
pomocy dostępnych atlasów [2], nazwy gatunkowe grzybów poliporoidalnych. Do
czynienia miałam zarówno z brzozami żywymi, jak i martwymi. Stan drzew żywych
sprawdzałam wizualnie, była to ocena subiektywna. Badania przeprowadziłam
w dniach: 16.03.2008r., 03.05.2008r., 02.07.2008r., 21.09.2008r.
Równocześnie z określeniem składu jakościowo-ilościowym grzybów
obliczałam średnicę porażonych drzew.
W celu uporządkowania i zanalizowania danych ilościowych wykorzystałam
wskaźniki biocenotyczne, tj.: wskaźnik dominacji i frekwencja (częstość
występowania) [1].
Dominację wyliczyłam ze wzoru:
Di =
ni
100%
N
gdzie: Di – dominacja i-tego gatunku, ni – liczebność i-tego gatunku, N – łączna
liczebność wszystkich gatunków.
Frekwencję wyliczyłam ze wzoru:
Fr =
s
100%
S
gdzie: Fr – frekwencja danego gatunku, s – liczba stanowisk z tym gatunkiem, S –
liczba wszystkich stanowisk.
Uzyskane wartości klasyfikowałam zgodnie ze skalą Kasprzaka i Niedbały [1]:
eudominanci – powyżej 10,0% ogółu badanych osobników, dominanci: 5,1-10,0%,
subdominanci: 2,1 – 5,0%, recedenci: 1,1-2,0%, subrecedenci – poniżej 1,0%.
Rys.1. Lokalizacja stanowisk badawczych na terenie Lasku Północnego w Słupsku.
2
WYNIKI
Większość porażonych brzóz było martwych, jedynie dwie żywe, w tym jedna z
nich miała popękaną korę. Występowanie oraz frekwencję gatunków grzybów
poliporoidalnych na poszczególnych stanowiskach zebrano w tab.1.
Tab. 1. Występowanie gatunków grzybów poliporoidalnych na badanych stanowiskach
(n=ilość badanych obiektów):
Gatunki
Białoporek brzozowy
Hubiak pospolity
Pniarek obrzeżony
Szaroporka podpalana
Błyskoporek podkorowy
Liczba gatunków
I
n=1
+
+
2
II
n=1
+
1
Stanowiska
III
n=2
+
+
+
+
4
IV
n=1
+
1
V
n=1
+
1
Frekwencja
(Fr,%)
80
40
20
20
20
Na stanowisku I stwierdziłam występowanie jednego osobnika białoporka
brzozowego (Piptoporus betulinus) oraz trzy osobniki pniarka obrzeżonego
(Fomitopsis pinicola), (tab. 1). Rosły one na jednej brzozie żywej, stan drzewa nie był
dobry. Kora była popękana, miejscami poodpadała bardzo dużymi płatami. Średnica
tego drzewa wynosiła 35cm.
Na stanowisku II znajdowała się
jedna żywa brzoza (Ø=33cm), na
której występował jeden osobnik
hubiaka pospolitego (Fomes
fomentarius). Kora tego drzewa
była miejscami popękana,
natomiast w pobliżu huby uległa
złuszczeniu.
Na stanowisku III występowało
najwięcej owocników grzybów
poliporoidalnych (tab. 1).
Występujące tu brzozy były
martwe (Ø1=21cm, Ø2=19cm).
Stwierdziłam występowanie
dwóch osobników hubiaka
pospolitego (Fomes fomentarius),
3
jednego osobnika
szaroporki podpalanej
(Bjerkandera adusta), pięć
osobników białoporka
brzozowego (Piptoporus
betulinus) oraz rozległy owocnik
błyskoporka podkorowego
(Inonotus obliquus), którego
potraktowałam jako jednego
osobnika.
Stanowiskiem IV była odłamana
gałąź, na której znajdowały się
dwa osobniki białoporka
brzozowego (Piptoporus
betulinus).
Na stanowisku V znajdowało się
aż 27 osobników białoporka
brzozowego (Piptoporus
betulinus), które rosły na
odłamanej gałęzi.
Spośród wyznaczonych punktów obserwacyjnych największą ilość gatunków
hub zanotowano na stanowisku III, nie znaleziono tu jedynie przedstawicieli pniarka
obrzeżonego (tab.1.). Białoporek brzozowy występował bardzo często, stanowiąc grupę
eudominantów, natomiast pozostałe znalezione gatunki grzybów poliporoidalnych
zostały zakwalifikowane do dominantów lub subdominantów (tab. 1).
Tab. 2. Ilość osobników danych
poszczególnych stanowiskach:
gatunków
grzybów
Stanowiska
Białoporek brzozowy
Hubiak pospolity
Pniarek obrzeżony
Szaroporka podpalana
Błyskoporek podkorowy
∑
I
II
III
IV
V
1
3
4
1
1
5
2
1
1
9
2
2
27
27
poliporoidalnych
Liczba
osobnikó
w ogółem
35
3
3
1
1
43
na
Wskaźnik
dominacji
(D,%)
81,4
7
7
2,3
2,3
100
4
Spośród znalezionych gatunków grzybów poliporoidalnych najwięcej było
osobników białoporka brzozowego (Piptoporus betulinus), który stanowił 81,4%
wszystkich hub (eudominant, tab. 2). Zdecydowanie zdominował on na stanowisku IV
i V (D=100%), natomiast na stanowisku III wskaźnik dominacji (D) wynosił 55%, a na
stanowisku I 25%.
Hubiak pospolity (Fomes fomentarius) oraz pniarek obrzeżony (Fomitopsis
pinicola) stanowiły grupę dominantów (D=7% ogółu). Pierwszy z tych gatunków
przeważał na stanowisku II (D=100%), a pniarek obrzeżony na stanowisku I (D=75%).
Szaroporkę podpalaną (Bjerkandera adusta) oraz błyskoporka podkorowego
(Inonotus obliquus) zakwalifikowano do subdominantów, gdyż pojawiły się jedynie
na stanowisku III, D=2,3% (tab.2.).
Najwyższy poziom frekwencji miał białoporek brzozowy (Piptoporus betulinus),
Fr=80%. Częstość występowania dla pozostałych gatunków grzybów poliporoidalnych
nie przekroczyła wartości 50%.
DYSKUSJA
Stosunkowo duża liczba osobników grzybów poliporoidalnych do ilości
badanych drzew może się wiązać z tym, że większość badanych obiektów stanowiły
odłamane gałęzie i powalone pnie. Zwiększa to szanse wystąpienia grzybów
saprotroficznych, dla których martwe drzewa są czynnikiem warunkującym ich byt [5].
Dużą liczbę badanych przeze mnie hub stanowią więc saprotrofy. Niektóre grzyby
poliporoidalne występowały zarówno na brzozach żywych, jak i martwych. Są więc
one początkowo pasożytami, które doprowadzają do śmierci swojego żywiciela.
Następnie, bytując na martwym drewnie, stają się tym samym saprotrofami [6].
Jedynym gatunkiem (zaobserwowanym w moich badaniach), który występował
wyłącznie na żywych brzozach był pniarek obrzeżony (Fomitopsis pinicola).
Na terenie objętym monitoringiem najczęściej pojawiał się i zdecydowanie
dominował białoporek brzozowy (Piptoporus betulinus) (D=81,4%, Fr=80%). Może to
świadczyć o tym, że brzoza brodawkowata (Betula pendula) jest szczególnie wrażliwa
na ten gatunek grzyba poliporoidalnego. Zgadzałoby się to z samą nazwą grzyba
i faktem, że atakuje on jedynie brzozy i drewno brzozowe [2]. Jednocześnie badania
przeprowadzone przez E. Ratuszniaka potwierdzają, że białoporek brzozowy
(Piptoporus betulinus) występuje tylko na tym gatunku drzewa [5]. Duża liczba
osobników (35) może się wiązać z tym, że grzyb ten występuje najczęściej od sierpnia
do listopada [2], co nakładało się na termin prowadzenia obserwacji.
Białoporki brzozowe (Piptoporus betulinus) występowały na brzozach
o zarówno małych, jak i dużych średnicach. Na brzozie o średnicy równej ok. 35 cm
(stanowisko I) występował jeden osobnik tego gatunku, na brzozie o średnicy ok. 21
cm – trzy osobniki, a na drzewie o średnicy ok. 19 cm – dwa. Na gałęziach, które mają
małą średnicę, znajdowały się kolejno 2 i 27 osobników. Można więc wywnioskować,
że występowanie białoporka brzozowego (Piptoporus betulinus) nie zależy od średnicy
pnia drzewa.
Osobniki białoporka brzozowego (Piptoporus betulinus) występowały na jednej
brzozie żywej, która była w złym stanie oraz na czterech brzozach martwych. Świadczy
5
to o tym, że grzyb ten preferuje osłabione lub martwe brzozy [2]. Białoporek brzozowy
(Piptoporus betulinus) jest więc zarówno pasożytem, jak i saprotrofem [4].
Występowanie pozostałych gatunków grzybów poliporoidalnych na brzozach
brodawkowatych (Betula pendula) jest znikome. Najwyższy poziom frekwencji (80%)
osiągnął białoporek brzozowy (Piptoporus betulinus). Świadczy to o tym, że gatunek
ten jest bardzo pospolity.
Sądzę, że wszystkie badane przeze mnie brzozy były stare lub osłabione,
bo tylko takie drzewa są atakowane przez zarodniki grzybów poliporoidalnych [6].
Po przeprowadzonych badaniach mogę stwierdzić, że stan Lasku Północnego jest
dobry. Porażonych brzóz brodawkowatych (Betula pendula) było tylko sześć, jednak
drzewa te są w złym stanie. Występuje na nich łącznie dużo osobników (35) białoporka
brzozowego (Piptoporus betulinus). Na tej podstawie mogę stwierdzić, że gatunek tego
grzyba jest bardzo wysoce wyspecjalizowanym pasożytem. Brzozy porażone
występowały w środkowej części Lasku. Obszar należy wziąć w obserwację, ponieważ
może być źródłem zakażenia.
LITERATURA
1. Kasprzak K., Niedbała W. (1981) Wskaźniki biocenotyczne stosowane przy porządkowaniu i
analizie danych w badaniach ilościowych. W: Górny M., Grüm L. (red.) Metody stosowane w
zoologii gleby - Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
2. Kwaśna H., Łakomy P. (2008) Atlas hub - MULTICO, Warszawa.
3. Misiewicz J. (1987) Tereny zieleni w Słupsku - WSP, Słupsk.
4. Poruba M., Pokorny J., Rabsteinek O., Hrabak R. (1997) Przewodnik LAS - MULTICO,
Warszawa.
5. Ratuszniak E. (2007) Grzyby poliporoidalne występujące w zadrzewieniach miejskich i
przydrożnych - Zeszyty Nauk.
6. Zduńczyk A. (2008) Warsztaty terenowe „Grzyby poliporoidalne Lasku Południowego w Słupsku”
– Dialog Akademicki, 28:19.
6